Hoe zou het er voorstaan met de handtas van mevrouw Erdogan? Het is meer dan anderhalve maand geleden dat meneer Erdogan opriep tot een Turkse boycot van Franse producten, naar aanleiding van een hoogoplopend conflict met de Franse president Macron over de toelaatbaarheid van Mohammed-cartoons.

Oppositiepartij CHP kon toen niet nalaten te wijzen op de luxueuze Franse handtas van de presidentiële echtgenote, die 43.000 euro gekost zou hebben – zes maal het (officiële) maandsalaris van haar man, en 144 maal het Turkse minimumloon. Partijleider Kilicdaroglu riep Emine Erdogan op haar foute tas publiekelijk te verbranden in de tuin van het presidentieel paleis.

Een openbare tasverbranding, dat kenden we nog niet.

Nu vallen er best wat kanttekeningen te plaatsen bij het erg rigide laïcisme van de Fransen, dat uitingen van alle religies uit de publieke ruimte poogt te weren. Maar als ik de Franse overheid wegens onderdrukking van moslims zou aanklagen, dan toch eerder vanwege Macrons wapenleveranties aan de Egyptische dictator Sisi, die pas écht zijn volk onderdrukt. Maar ja, dan zou een tirade vanuit Ankara neerkomen op de pot die de ketel verwijt, want: dictatoriale onderdrukking – daar weten de Koerden in Turkije ook alles van.

Zoals bekend denkt Erdogan – de Turkse Trump, ze konden het ook goed met elkaar vinden – altijd groot, als een ware oosterse despoot. Dus daar past het grote prijskaartje van die tas goed bij. Ook Melania scharrelt haar outfit vast niet op een rommelmarkt bij elkaar. En zoals haar man overal als fallussymbolen zijn Trump Towers neer wilde zetten, zo is ook Erdogan de afgelopen jaren aan het bouwen geslagen.

Ook Melania scharrelt haar outfit vast niet op een rommelmarkt bij elkaar

Het grootste vliegveld ter wereld moest er komen, en hij maakt ook kans op de wereldprijs voor het grootste presidentieel paleis. Meer dan duizend kamers telt het, en qua oppervlakte doet het niet onder voor dat van wijlen de Roemeense dictator Ceaucescu in Boekarest. Vroeger had je dat als sultan inderdaad nodig om je hele harem onder te brengen, maar die stap naar gezinsuitbreiding heeft de Turkse president nog niet gezet.

Verder valt zijn politiek zeker als sultanesk te betitelen – ook en vooral op internationaal terrein. Hier lijkt Erdogan niet zozeer de aartsvader van de republiek, Atatürk, als zijn grote voorbeeld te zien, als wel de meest glorieuze heerser van het Ottomaanse Rijk, Süleyman de Grote. Is het toeval dat hij aan diens nalatenschap aan imposante moskeeën recent, met de desecularisering van de Hagia Sophia, weer een volgende grote heeft toegevoegd?

De toenemende assertiviteit van Ankara – het wachten is nog op een herstel van Istanbul als rijkshoofdstad – zorgt ervoor dat Turkije zich steeds verder van het Westen verwijdert. Hoewel nog steeds NAVO-lid en zelfs officieel nog EU-lidmaatschapskandidaat, trekt Erdogan zich van zijn militaire bondgenoten steeds minder aan. Hij doet wapenaankopen in Moskou – al staat dat tegelijk openlijke steun aan Azerbeidzjan bij het militair vernederen van Ruslands pupil Armenië niet in de weg. Hij keert zich in Syrië tegen de Koerden, die in de strijd tegen IS voor het Westen menige kastanje uit het vuur hebben gehaald.

Bovenal botst Turkije met Griekenland over de territoriale wateren in de Middellandse Zee. Daarbij gebiedt de eerlijkheid om te zeggen dat de Grieken weliswaar, op grond van hun monopolie op ongeveer alle eilandjes, juridisch het gelijk aan hun kant hebben, maar de Turkse wens om een zeker aandeel ook niet geheel onredelijk is, als je ziet hoe ook de kleinste onbewoonde Griekse rots het op basis van de huidige regels mogelijk maakt om de Griekse zone wel erg ver op te rekken.

Met deze expansiepolitiek wil Erdogan zijn land als regionale grootmacht op de kaart zetten en zijn electorale positie verstevigen. Zij moet zijn falende economische politiek compenseren, en verhullen dat een ander belangrijk project van hem juist totaal niet lukt: de islamisering van Turkije. Zijn onderwijspolitiek is in dat opzicht op een fiasco uitgelopen. Een jonge generatie Turken heeft steeds minder een boodschap aan de vrome formules die Erdogan in zijn strijd tegen westers hedonisme over zijn land uitstrooit, en trekt haar eigen plan.

Die wil liever ook zo’n mondaine tas als mevrouw Erdogan.

Peilingen zeggen natuurlijk niet alles, maar soms is het goed om ze even op je in te laten werken. Deze week publiceerde I&O rapportcijfers van de lijsttrekkers en mogelijke lijsttrekkers bij de verkiezingen van maart. Wat blijkt? Iedereen op de populistische rechterflank scoort slecht. Geert Wilders is het populairst met een 4.4, gevolgd door Joost Eerdmans (4.1), Annabel Nanninga (3.9), Henk Krol (3.6), Richard de Mos (3.2) en Thierry Baudet (2.9). Het is wel duidelijk wie er in rechts Nederland het populairst is: de PVV gaat er in maart met de kiezers vandoor.

Dat is opvallend omdat er in jaren niet zoveel concurrenten waren. Thierry Baudet is weer van de partij, al is er van Forum voor Democratie nog maar weinig over. Die implosie creëert ruimte: Richard de Mos probeert met Code Oranje in de Tweede Kamer te komen, Henk Krol heeft zijn eigen lijst geïntroduceerd en Joost Eerdmans en Annabel Nanninga maken nog deze week bekend of ze ook met een eigen partij meedoen. Dat gaan ze doen als ze in staat zijn een goede kandidatenlijst neer te zetten, zeggen ze. Zo’n lijst is natuurlijk niet onbelangrijk, maar misschien kunnen ze er toch nog even over nadenken.

De ambitie van Eerdmans en Nanninga is wel invoelbaar: er zijn tientallen politici van Forum afgesplitst die zich niet in de extremistische koers van hun voormalige partijleider kunnen vinden. Hele fracties, zoals in Utrecht en Friesland, hebben zich afgesplitst. Elders gaat het ook om aanzienlijke aantallen politici: van Amsterdam tot Drenthe, van de Eerste Kamer tot het Europees Parlement. Ook de kiezers die in maart 2019 op Forum stemden willen een meer gematigde partij dan Forum of de PVV, voor zover je op deze politieke flank van ‘gematigd’ kunt spreken natuurlijk.

Het ‘gat op rechts’ is al heel vaak aangewezen en dan kwamen er meteen een heleboel gelukszoekers bovendrijven om dat gat te vullen. Wie weet nog hoe het in 2006 ging, toen vier partijen streden om de erfenis van Fortuyn? Of in 2017, toen drie partijen de erfenis van het Oekraïne-referendum vormden? In beide gevallen gingen de meeste nieuwe partijen reddeloos ten onder. In 2006 kregen we alleen de PVV, in 2017 alleen Forum. Waarom zou dat in 2021 anders gaan als we naast PVV en Forum uit drie nieuwe, ‘gematigde’ rechtse partijen kunnen kiezen? Nog afgezien dat deze kiezers ook nog naar VVD en CDA kunnen.

Het is voor hen logischer om te hopen dat Richard de Mos in de Tweede Kamer komt

De meest serieuze kandidaat voor dit gat is Code Oranje en om een hele eenvoudige reden: de partij is al een tijdje bezig met de voorbereidingen. De Lijst Henk Krol is op het laatste moment begonnen en komt nauwelijks van de grond. Eerdmans en Nanninga zijn nóg later. We weten uit de LPF-tijd wat dat betekent voor het team politici dat op de lijst zal staan: ze zullen elkaar niet kennen, laat staan dat ze weten of ze het met elkaar eens zijn. Er zal geen uitgekristalliseerd programma liggen en de politieke verschillen zullen na de verkiezingen vroeg of laat weer op gaan spelen, met een implosie tot gevolg.

Eerdmans en Nanninga zijn, net als Krol trouwens, formeel niet te laat om mee te doen aan de aanstaande verkiezingen, maar in de praktijk zijn ze dat natuurlijk wel. Het is voor hen logischer om te hopen dat Richard de Mos in de Tweede Kamer komt. Dat biedt op termijn ook perspectief voor Eerdmans en Nanninga, die het inhoudelijk zeker met Code Oranje eens zullen zijn. Als De Mos in de Tweede Kamer een succes is, kunnen Eerdmans en Nanninga bijvoorbeeld hun eigen fracties – Leefbaar Rotterdam en het afgesplitste FvD in Amsterdam – omvormen tot afdelingen van Code Oranje. Dan hebben ze samen met De Mos eindelijk een serieuze, gematigde partij op rechts.

Wat zou deze politici – die het vooral met elkaar eens zijn – ervan weerhouden zo’n samenwerking aan te gaan?

Daar sta ik dan, als Jood voor de klas. Voor de leerlingen is dit nieuw. De vragen die ze op mij afvuren laten dat duidelijk zien.

In de les over de Tweede Wereldoorlog gaat het nu over de macht van nazi-Duitsland. Enorme legers die heel veel landen in Europa bedreigden. Het buurland Oostenrijk voelde wel wat voor de nare ideeën die de nazi’s dag en nacht verkondigden. Daarom besloot Oostenrijk zich vrijwillig aan te sluiten bij het land waar Adolf Hitler het voor het zeggen had. Uit de klas klonk commentaar. ‘Dan waren die Oostenrijkers net zo slecht in de oorlog als de Duitsers’. De wereld van kinderen bestaat kennelijk uit goed of slecht. Andere keuzes lijken soms te ingewikkeld.

Met diezelfde groep leerlingen lopen we een aantal dagen later door de kamertjes van het Achterhuis, waar Anne Frank met haar familie bijna drie jaar ondergedoken heeft gezeten. Het blijkt dat ze goed hebben geluisterd op school. De inval van nazi-Duitsland op 10 mei 1940, de moedige strijd van het Nederlandse leger, de anti-Joodse wetten, de helden van het verzet, de concentratiekampen. Over alles kunnen ze nu meepraten.

Jibril bestudeert aandachtig het paneel met de foto’s van de moedige helpers die in het grootste geheim de familie van Anne Frank en de andere onderduikers al die tijd hebben verzorgd. Zij deden dit met gevaar voor hun eigen leven. Jibril wenkt mij om dichterbij te komen. ‘Kijk, ziet u dit? Deze Miep Gies, waarvan u vertelde hoe moedig zij was om de onderduikers te helpen. Kijk eens goed, waar is ze geboren?’ Ik volg de vinger van het jochie van een jaar of tien. ‘Kijk meneer Lody, ze is geboren in Wenen. Dat is toch Oostenrijk? Dus niet alle Oostenrijkers waren slecht!’

Ik knijp hem even in zijn wang. Hoe mooi en doordacht kan die kinderwereld toch zijn.

Ik lees het verhaal voor hoe de imam elke paar dagen laat in de avond met zware tassen de bergen introk om de daar verstopte Joodse dorpelingen eten te brengen. En op de weg terug zaten de tassen opnieuw vol, maar dan met het wasgoed van de armzalige vluchtelingen dat de vrouw van de imam thuis waste. Deze tochten gebeurden natuurlijk allemaal in het diepste geheim. Als de Duitse soldaten hier achter zouden komen, liep het vast niet goed af met de imam en zijn gezin. Al te veel dorpelingen hadden hun verzet met de dood moeten bekopen.

Salma staart voor zich uit. Haar hoofd onder haar hoofddoek gaat langzaam op en neer. ‘Ja, ja’ zegt ze, meer tegen zichzelf dan tegen de juf of tegen de rest van de klas. ‘Wat is er Salma? Jij wilt wat zeggen?’ vraagt de juf. ‘Ja, juffrouw’, ze kijkt verlegen in mijn richting. ‘Als de imam de Joodse mensen in de oorlog heeft geholpen, dan waren de Joden en de imam vóór die oorlog toch vast ook al vrienden?’

Hoe mooi en doordacht kan die kinderwereld toch zijn

Dit zijn twee momenten in het afgelopen jaar die mij zomaar overkwamen. Het gebeurde midden in die vaak zo ruwe wereld van verbaal volwassen geweld tussen bevolkingsgroepen onderling. Het speelde zich af midden in de samenleving van het elkaar uitsluiten, het elkaar beoordelen op uiterlijkheden of van negatieve beelden die door anderen worden aangedragen.

Wat zich in die klassen afspeelde, is de wereld waar kinderen het voor het zeggen hebben. Het zou een illusie zijn dat we deze zuiverheid van een kinderwereld bij deze jongeren voor later kunnen bewaren. Ook de kleineren onder ons worden groot. Wat we wel kunnen en vooral moeten doen, is duidelijk zichtbaar maken dat deze wereld van kinderen in ons midden is. En dat deze kinderen een stevige boodschap voor ons volwassenen hebben, een boodschap die vaak vele malen krachtiger is dan de boodschappen die wij ‘grote mensen’ over onze maatschappij uitstorten.