Black Lives Matter heeft zijn eerste resultaat bereikt: racisme staat hoog op de agenda. De NPO organiseerde er een debat over, maar vreemd genoeg hadden veel genodigden er opeens geen zin in. De veelgehoorde reden: over racisme moet je niet in debat gaan, je moet er iets aan doen. Debatteren over racisme laat zien dat racisme een mening is, terwijl het toch echt een feit is wat boven elke discussie verheven is. Een begrijpelijke reactie, maar helaas is deze toch onzin.
Sinds ik bezig ben met een boek over Forum voor Democratie (FvD) krijg ik weleens de vraag hoe we deze partij moeten definiëren. Elke partij verdient een label dat duidelijk maakt wat het voor partij is. De SP is links, de SGP gereformeerd en de Partij voor de Dieren ecologisch verantwoord. Veelzeggend zijn labels die sleets en daarmee betekenisloos zijn: D66 noemt zichzelf regelmatig sociaal-liberaal maar niemand heeft enig idee wat dat is, en niemand is tegenwoordig nog in staat uit te leggen waar de christendemocratie voor staat. Niet gek dus dat middenpartijen niet goed van elkaar te onderscheiden zijn.
Bij nieuwe partijen is het allemaal nog veel erger. Wat is FvD voor partij? Politieke tegenstanders laten vooral zien hoe relatief al die etiketten zijn. Zomaar wat voorbeelden: fascistisch, racistisch, homofoob, islamofoob, antisemitisch, extremistisch, radicaal rechts, populistisch, white supremacist. Kiest u maar. Ik maak me er altijd gemakkelijk vanaf en noem FvD rechts-populistisch: de partij staat rechts van het midden, bijvoorbeeld bij migratie, en zegt op te komen voor gewone Nederlanders. Populistisch dus. Dit is het meest nietszeggende label en levert ook de minste discussie op.
Over de meeste labels bestaat namelijk wel discussie. Neem islamofobie: voor sommigen staat dit voor moslimhaat, voor anderen betekent het angst voor de islam en weer anderen scharen er alle islamkritiek onder. FvD islamofoob noemen verheldert dus weinig als we willen weten wat de partij precies vindt. ‘Radicaal-rechts’ past volgens de theorie zeker bij FvD omdat de partij sommige onderdelen van de liberale democratie verwerpt. Maar helderheid brengt ook deze definitie niet: welke onderdelen dat zijn blijft vaag en het label ‘radicaal-rechts’ doet bij vrijwel niemand een belletje rinkelen.
Zonder debat blijft iedereen in zijn eigen definitie hangen
Het label racisme levert terecht hevige emoties op. Maar in de kern blijft het probleem hetzelfde: iedereen verstaat er iets anders onder. Volgens sommige antiracistische activisten leven er in Nederland mensen die ontkennen dat racisme bestaat. Dit zouden vooral FvD- en PVV-stemmers zijn: mensen die vinden dat het wel snor zit met de onderlinge verhoudingen in Nederland en zich niet ‘laten aanpraten’ dat Nederland een racistisch land is. Nu zijn er natuurlijk wel verschillen onder FvD- en PVV-kiezers, maar grosso modo klopt dit beeld: deze kiezers zien racisme meestal niet als een systematisch probleem.
Maar is dat hetzelfde als het ontkennen van racisme? Natuurlijk niet: sommige FvD- en PVV-sympathisanten vinden dat racisme vooral elders een probleem is, anderen zien racisme als universeel en onuitroeibaar en weer anderen denken dat racisme in Nederland wel bestaat maar schromelijk wordt overdreven. Het is niet moeilijk te zien dat al deze mensen racisme juist niet ontkennen, maar simpelweg verschillende invullingen aan dit begrip geven. Net zoals iedereen iets anders verstaat onder ‘sociaaldemocratie’ en ‘fascisme’.
Iedereen die PVV- en FvD-sympathisanten samenvat onder de noemer ‘racisme-ontkenners’ zegt vooral dat deze mensen de racisme-definitie uit de hoek van Black Lives Matter niet onderschrijven. Dat is natuurlijk naar voor mensen die dagelijks last hebben van racisme, maar dit is waar het racismedebat voor een groot deel over gaat: wat we onder racisme moeten verstaan en wanneer er wel en niet sprake van is. Kan racisme onbewust, niet-intentioneel of zelfs institutioneel zijn? En wat is dat dan?
De beste bestrijding van racisme is het voeren van zo’n gesprek. Dat gesprek levert bewustwording op van elkaars definities en geeft mensen een mogelijkheid zich in te leven in anderen. Zonder debat blijft iedereen in zijn eigen definitie hangen.
Het Britse antiradicaliseringsprogramma ‘Prevent’ is een totale mislukking, omdat dit juist vooroordelen over moslims versterkt. Dit schrijft de Londense hoogleraar Alison Scott-Baumann in the Guardian.
Volgens de Britse regering is radicalisering op universiteiten een groot probleem en is het lespakket Prevent nodig om dit te bestrijden. Maar voor radicalisering op universiteiten is helemaal geen bewijs, schrijft Scott-Baumann. Daarnaast zou Prevent vooroordelen over moslims juist versterken.
Uit onderzoek door Scott-Baumann blijkt dat 20 procent van de Britse studenten gelooft dat de islam niet te combineren is met ‘Britse waarden’, maar onder de studenten die Prevent steunen is dat 35 procent.
Het onderzoek is gedaan onder 2.022 studenten van 132 universiteiten, die een uitgebreide vragenlijst moesten invullen. Ook zijn er op zes universiteiten met studenten uitgebreide gesprekken gevoerd.
Uit Scott-Baumanns onderzoek blijkt ook dat Prevent discussies over cultuur, identiteit en religie ontmoedigt, helemaal als het over de islam gaat. Studenten en personeel wordt bovendien ontmoedigd om kritische vragen te stellen over Prevent. Dit leidt tot zelfcensuur, aldus het onderzoek, omdat mensen niet in het verdachtenbankje willen worden geplaatst.
In een knallende ontslagbrief schrijft de Joodse columnist Bari Weiss dat ze door haar collega’s bij the New York Times is weggepest. Haar collega’s maakten haar onder meer uit voor ‘racist’ en ‘nazi’, zegt ze.
Bari Weiss was columnist en redacteur. Ze was bijzonder onpopulair bij sommige collega’s en lezers vanwege haar conservatieve mening. Volgens Weiss zijn ‘intellectuele nieuwsgierigheid’ en ‘risico nemen’ nu gevaarlijk geworden.
‘Ze hebben me een nazi en een racist genoemd. Ik heb geleerd om opmerkingen over hoe ik ‘weer over de Joden schrijf’, van me af te zetten.’
Weiss is de tweede persoon die onlangs is vertrokken bij theNew York Times. Eerder stapte opinieredacteur James Bennet op. Ook Bennet gaf conservatieve opinies de ruimte waardoor hij zich bij veel linkse collega’s niet populair maakte.
Na het vertrek van Bennet werd ook de positie van Weiss onhoudbaar. ‘Geloof nooit een redacteur die zegt dat je tegen de stroom in moet gaan. Uiteindelijk zal de uitgever toegeven aan de menigte, en zal de redacteur worden ontslagen of een andere functie krijgen’, schrijft Weiss.
De Turkse president Erdogan was van te voren op de hoogte van de couppoging van 15 juli 2016, zegt Kemal Kilicdaroglu. Hij is de leider van de links-seculiere CHP, de grootste oppositiepartij van het land.
Volgens Kilicdaroglu was het geen toeval dat Erdogan in een vakantieresort in badplaats Marmaris was tijdens de couppoging. ‘Waarom verstopte u zich in Marmaris? Omdat u wist dat er een coup zou zijn. U ging naar Marmaris voor de zekerheid’, aldus de CHP-leider.
Erdogan beschuldigt de beweging van de geestelijke Fethullah Gülen ervan achter de coup te zitten. Na de coup zijn duizenden vermeende Gülen-aanhangers gearresteerd en gevangen gezet.
Volgens Kilicdaroglu is Erdogan zelf een Gülenist. Tot 2013 werkte Erdogan met de Gülenisten samen, om de invloed van de seuliere kemalisten in de Turkse staat tegen te gaan. ‘Erdogan leidt de politieke vleugel van FETÖ’, zegt Kilicdaroglu.
‘FETÖ’ staat voor Fethullistische Terreurorganisatie. Met deze term duidt de Turkse regering de Gülenbeweging aan sinds de coup.
De strijd tegen de Gülenbeweging is nog lang niet afgelopen. De Turkse staatsgezinde krant Daily Sabah schrijft dat Turkije om de uitlevering heeft gevraagd van 807 Gülenisten die naar het buitenland zijn gevlucht.
Had Jort Kelder nu wel of niet plaats moeten maken als presentator van het NPO-racismedebat? Hoe dan ook: de recente rel rond Kelder was geen noviteit. Media- en opiniemakers betichten elkaar steeds meer van het willen weren van ‘foute’ meningen.
150 schrijvers, journalisten en academici – waaronder J.K. Rowling en Salman Rushdie – baarden vorige week opzien met een open brief tegen ‘de cancel culture’. Door ‘deplatforming’ – het ontnemen van iemands (virtuele) podium, bijvoorbeeld bij bepaalde (social) media – van ‘foute’ meningen zou het vrije woord worden beknot.
‘Cancel culture’ wordt in een recente studie van mediaprofessor Richard Rogers (Universiteit van Amsterdam) gedefinieerd als een ‘eigentijdse term die het grotere fenomeen van het publiekelijk belasteren (van mensen, red.) vanwege aanstootgevende spraak of actie beschrijft, grotendeels in sociale media, maar ook via andere vormen van deplatforming, zoals het annuleren van een lezing’.
In hetzelfde artikel betoogt de hoogleraar dat deplatforming effectief is om mainstream social media te verschonen van haat. Rogers vond in zijn onderzoek ook dat alt-rechtse internetberoemdheden als Alex Jones en Milo Yiannopoulos – beiden verbannen van de conventionele social media – op alternatieve social media niet alleen minder volgers hebben, maar ook minder radicaal van toon zijn.
Maar de cancel culture zou zich breder manifesteren in de samenleving dan het weren van discriminerende meningen en het boycotten van radicaal-rechtse figuren, zo schrijven de 150 prominenten. Ze waarschuwen ook voor ‘onverdraagzaamheid voor tegengestelde opvattingen, het modieus maken van public shaming en het verketteren van mensen, en de neiging om complexe beleidskwesties op te lossen met morele oogkleppen op’.
Niet alleen in de Angelsaksische wereld betichten media- en opiniemakers elkaar steeds meer van deplatforming en het opzetten van een cancel culture. Zo waren er in Nederland de recente oproepen aan de NPO om een debat over racisme niet te laten leiden door Jort Kelder, omdat hij racisme niet serieus zou nemen en zou sympathiseren met Forum voor Democratie. Toen duidelijk werd dat de NPO met Kelder in zee bleef gaan, volgde er op social media een massale oproep om het programma te boycotten. Een keur aan antiracisten besloot een ‘eigen’ racismeavond te houden in Pakhuis de Zwijger in Amsterdam.
Ook was er het besluit van verschillende adverteerders om voetbalpraatprogramma Veronica Inside te boycotten, vanwege de beruchte Pieten-‘grap’ van Johan Derksen over rapper Akwasi. Nadien betichtte Op1-presentatrice Fidan Ekiz tv-presentator Arie Boomsma, die op Twitter had opgeroepen tot deze boycot, van ‘NSB-gedrag’. Meer dan honderd twitteraars eisten vervolgens excuses van Ekiz, of anders: ontslag.
Ondertussen besloten ruim driehonderd journalisten en opiniemakers, waaronder velen met een biculturele achtergrond, een manifest tegen racisme en discriminatie te ondertekenen en een ‘Meldpunt Media Racisme & Discriminatie’ in het leven te roepen. De ondertekenaars willen optreden tegen media die zich hieraan schuldig zouden maken. Ze pleitten in het manifest niet expliciet om journalisten en opiniemakers met ‘foute’ meningen te ontslaan, maar tegenstanders vrezen dat dit erachter zit.
Fidan Ekiz sprak in een reactie over een ‘heksenjacht’ van ‘totalitaire identiteitsdenkers’ die haar de mond zouden willen snoeren. Een vrees die door Trouw-columnist Ephimenco werd gedeeld: ‘Het is vanaf nu goed op je woorden en werkbeslissingen letten: wie weet of je straks niet bij dit nieuwe meldpunt door een anonieme collega wordt aangegeven.’
‘Nu begin ik voor het eerst echt bang te worden’
‘Het is een activistische productie’, reageert Ephimenco via de telefoon. ‘Deze activisten geloven dat Nederland heel racistisch is, maar dat is helemaal niet waar. De beweringen worden bovendien nergens onderbouwd. Nergens wordt de beschuldiging van racisme in de journalistiek concreet gemaakt.’
Beeld: Sylvain Ephimenco
Volgens Ephimenco is de vrijheid van meningsuiting in deze tijden in gevaar. ‘We leven in een overspannen klimaat, waarin rassen tegen elkaar worden opgezet. Bedrijven zijn bang om voor racistisch te worden uitgemaakt en lieten Derksen vallen. Terwijl hij een onschuldig grapje maakte over Akwasi. En Akwasi, die tijdens zijn speech op de Dam opriep tot geweld, wordt overal uitgenodigd. Ik zei laatst tegen mij vrouw: ‘Nu begin ik voor het eerst echt bang te worden.’’
‘Het is vanaf nu goed op je woorden en werkbeslissingen letten’
Ephimenco ergert zich wanneer mensen alles door de bril van raciale tegenstellingen zien. ‘Mijn oudste dochter is in het Rotterdamse uitgaansleven in elkaar geslagen door twee zwarte vrouwen, mijn tweede dochter is bedreigd door een zwarte man met een pistool en mijn vrouw is door een zwarte vrouw in haar buik getrapt, na een ruzie over een parkeerplek. Maar betekent dit dat alle zwarte mensen fout zijn? Nee, natuurlijk niet. Ik maak zulke generalisaties niet. Maar als we de kleuren even omdraaien, dus dat de daders wit waren en ik, mijn dochters en mijn vrouw zwart, dan zat ik nu in elke talkshow en waren deze incidenten het zoveelste bewijs van hoe racistisch Nederland nu wel niet is.’
Filosoof en opiniemaker Sujet Shams is het met Ephimenco eens. ‘Ik heb zelf zoiets meegemaakt. Na een optreden bij WNL, waar ik kritiek had op de wijze waarop we de racismediscussie in Nederland voeren, kreeg ik allemaal haatberichten van een zwarte man die mij privéberichten stuurde. Hij was niet eens anoniem. Ik moest van hem terug naar mijn eigen land (Afghanistan, red.), omdat ik zwarte mensen en de Black Lives Matter-beweging zou belemmeren in hun strijd tegen de vervloekte witte Europeanen. Ook moest ik mijn mond houden, omdat ik de geschiedenis van de slavernij niet ken. En verder was het een heleboel gescheld.’
Beeld: Sujet Shams
Als filosoof maakt Shams zich zorgen over het verstikkende klimaat, waar ‘cancel culture’ volgens haar toe zal leiden. ‘Als je bepaalde woorden en ideeën gaat verbieden, omdat ze ‘fout’ zijn, dan los je uiteindelijk niets op. Omdat je mensen niet kunt verbieden wat ze denken. Dus ze blijven het denken. Veel beter is het om ideeën in de publieke ruimte te bespreken. Ook omdat je dan naar elkaars argumenten kunt kijken, van mening kunt veranderen.’
Het ‘Meldpunt Media Racisme & Discriminatie’ in oprichting is volgens Shams ‘niets meer dan een fanatiek streven naar een morele waarheid’. Ze moest denken aan China, waar mensen tegenwoordig overheidspunten scoren voor ‘moreel aanvaardbaar gedrag’. ‘Het Meldpunt Media lijkt op het Chinese puntensysteem. Dit is een sociaal kredietsysteem dat moreel en politiek gedrag van burgers beloont en bestraft. Dat leidt tot een totalitaire situatie, dat je je baan kan verliezen als gevolg van een ‘foute’ mening.’
‘Foute’ mediamakers ontslaan?
We vroegen enkele ondertekenaars van het antiracismemanifest waarom ze hun handtekening hieronder hebben gezet. Vinden zij daadwerkelijk dat we ‘foute’ mediamakers moeten deplatformen?
Documentairemaker Sinan Can vertelt dat hij het manifest heeft ondertekend, omdat hij tegen elke vorm van uitsluiting is. ‘Dat zie ik heel breed. Ik vind het heel erg als zwarte mensen in Nederland worden gediscrimineerd, maar ik verzet mij bijvoorbeeld ook tegen de discriminatie van Alevieten en andere minderheden in Turkije. Ik ben sowieso tegen elke vorm van discriminatie.’
Beeld: Sinan Can
Can vindt dat redacties een veilige omgeving voor biculturele journalisten moeten zijn. ‘Ik hoor – helaas – te vaak verhalen over biculturele journalisten die slachtoffer zijn van discriminatie. Het kan een grapje zijn dat niet leuk is, maar ook echte nare opmerkingen. En je moet hier wat tegen doen. Het gaat mij niet om een meldpunt in de vorm van een kliklijn, maar dat er een vertrouwenspersoon is in een bedrijf waar je terecht kan.’
De documentairemaker is geen voorstander van het ‘aangeven’ van mensen met een ‘foute’ mening. ‘Dat Ekiz een vergelijking trok met de NSB vond ik te zwaar aangezet, maar ik houd niet van wat ik matennaaierij noem. Dat doe je niet. Ik vind het ook naar als mensen je werkgever opbellen in de hoop dat ze je ontslaan, omdat je iets gezegd hebt wat hen niet zint. Diversiteit is ook diversiteit van opvattingen.’
Historicus en religiejournalist Remco van Mulligen, die voor het christelijke Nederlands Dagblad schrijft, zegt dat hij het manifest ondertekend heeft omdat hij de overweldigende ‘witheid’ van de media problematisch vindt. ‘In het manifest staat dat 5 procent van de journalisten bij de grote kranten een niet-westerse migratieachtergrond heeft. Het ND vormt daarop geen uitzondering. Inmiddels is algemeen bekend dat weinig diversiteit ervoor zorgt dat je makkelijk blinde vlekken hebt. We denken nu als krant na over hoe we dat kunnen verbeteren.’
Beeld: Remco van Mulligen
In het manifest wordt helemaal nergens opgeroepen om mensen te ontslaan, vertelt Van Mulligen. ‘Maar rechtse columnisten voelen zich nu bedreigd.’ Toch vindt hij dat kranten eens kritisch naar hun columnistenbestand moeten gaan kijken. ‘Zowat elke krant heeft tegenwoordig een hele rechtse columnist, die de meest vreselijke dingen roept. Kranten tolereren dit omdat dit geluid ook een stem zou verdienen. Een radicale salafist zal nooit een column krijgen, waarom een rechtsradicaal wel?’
Moeten kranten stoppen met columnisten als Sylvain Ephimenco, Arthur van Amerongen, Elma Drayer en Martin Sommer? Van Mulligen: ‘Het gaat mij niet om namen maar om bewustwording. Niet elk geluid verdient een plek. Trouw is een progressief-christelijke krant. Ik begrijp echt niet waarom Ephimenco daar zit.’
‘Een radicale salafist zal nooit een column krijgen, waarom een rechtsradicaal wel?’
Freelance journalist Sofyan el Bouchtili, die het manifest ook ondertekende, vindt dat we op een andere manier naar deze discussie moeten kijken. ‘Het gaat er niet om of je die of die een podium ontzegt, maar welk beeld je van de maatschappij wilt neerzetten.’ Hij zegt zelf weinig last te hebben gehad van discriminatie, maar vindt wel dat de journalistiek dikwijls tekort schiet. ‘Het gaat om het discours. Media nemen te snel de frames van populisten over.’
Beeld: Sofyan el Bouchtili
Zo sprak Wierd Duk in een radio-uitzending van BNR over de ‘Mocromaffia’, volgens El Bouchtili een ongenuanceerde term die Marokkaanse Nederlanders stigmatiseert. El Bouchtili: ‘Journalisten moeten niet met simpele frames komen maar juist dieper graven, doorvragen, vraagtekens zetten bij hun eigen morele referentiekader. En journalisten van kleur kunnen, door hun andere invalshoeken, het journalistieke vak verrijken.’
‘Intersectionele journalistiek’
Een medium dat eruit springt vanwege het hameren op ‘inclusieve perspectieven’ is het magazine en online medium OneWorld. Dit platform werpt zichzelf expliciet op als de verdediger van ‘journalistiek voor rechtvaardigheid’, bijvoorbeeld tegen racisme en voor diversiteit van seksuele en genderidentiteiten.
Dat OneWorld hierin niet de brede maar de smalle weg bewandelt, ondervond freelance journaliste Armanda Govers tijdens haar werkzaamheden voor het medium. Haar conflict met de redactie van OneWorld illustreert waar de roep tot ‘cancelling’ in het uiterste geval toe kan leiden.
Voor buitenstaanders begon de kwestie eind mei met een serie tweets van OneWorld, waarin wordt uitgelegd waarom de redactie een recent artikel van haar heeft aangepast. Het gaat om een artikel over veganisme, waarvan Govers stelt dat dit bijdraagt aan een gezonde leefstijl.
Volgens enkele lezers miste dit artikel ‘kanttekeningen, nuances en een intersectionele blik’, zo berichtte OneWorld op Twitter.
Beeld: Twitter
Het artikel zou geen intersectionele blik hebben, omdat Govers geen rekening zou hebben gehouden met mensen die niet in staat zouden zijn om te kiezen voor een veganistisch eetpatroon.
Beeld: Armanda Govers
Als we haar bellen, vertelt Govers dat enkele social mediagebruikers haar van alles verweten. Govers was volgens haar critici een ’fatshamer’ en ‘validist’, ofwel iemand die mensen met een beperking zou discrimineren. Daarnaast zou Govers racistisch zijn en zich schuldig maken aan ‘indigenoushaat’. De oorspronkelijke – indigenious – bevolking van onder andere Indonesië is afhankelijk van dierlijke producten, een kant waar het ‘witte veganisme’ van Govers geen rekening mee zou houden.
Het gewraakte artikel kreeg na deze lezerskritiek een andere kop en een nieuwe intro. Daarmee ging Govers expliciet akkoord, zo blijkt uit de correspondentie tussen Govers en OneWorld.
Maar OneWorld plaatste ook een kader in het artikel, waarin het medium afstand nam van haar eigen freelancer. ‘Onze lezers wezen ons erop dat een intersectionele blik in dit stuk ontbreekt. Wij hadden daar inderdaad voor moeten zorgen. (…) Onze excuses aan de lezers die we teleurgesteld hebben.’
Beeld: OneWorld
Govers was het oneens met dit kader. Ze kreeg het gevoel ‘voor de bus te zijn gegooid’. Ze besloot een filmpje op te nemen, waarin ze kritiek leverde op de gang van zaken en de redactie verweet verbale agressie feitelijk goed te keuren.
In een mail terug aan Govers bekritiseerde OneWorld het filmpje. OneWorld wees Govers erop dat het medium ‘intersectionele journalistiek’ bedrijft en wees de journalist op een visiedocument waar dat in staat. Het medium repte van een vertrouwensbreuk en trok in twijfel of er nog samen te werken valt met Govers.
In het visiedocument spreektOneWorld over ‘nieuwe invalshoeken, dwarsverbanden of ongehoorde perspectieven’. Naar aanleiding van de op social media veelbesproken zaak-Govers twitterde communicatiestrateeg Kaj Leers hierover: ‘Prima missie. Maar dan. Die ‘nieuwe invalshoeken, dwarsverbanden of ongehoorde perspectieven’ moeten blijkbaar wel passen in een nauw denkraam.’
Uit de correspondentie tussen Govers en OneWorld blijkt dat de journalist grote moeite heeft met het extra ingevoegde kader bij haar artikel, evenals de lezerskritiek waarop dit kader is gebaseerd: ‘Ik vind het gevaarlijk om pleidooien voor gezonde leefstijl af te doen als validisme’, schrijft zij in een van haar mails naar OneWorld. ‘Wat mij betreft is hier sprake van faCtshaming. Maar ik begrijp dat het voor jullie achterban/platform problematisch is.’
‘Wat mij betreft is hier sprake van faCtshaming’
OneWorld benadrukt in een reactie per email aan de Kanttekening het kader niet als onderdeel van het artikel te zien. ‘Het kader dat is toegevoegd, is uitdrukkelijk een tekst van de redactie. Het artikel van de auteur is ongewijzigd gebleven.’
Hoe dan ook, Govers is het niet eens met dit kader. Ze mailt richting OneWorld: ‘Je plaatste de verontschuldigingen en noot zonder een reactie van mij af te wachten. Daardoor is het vertrouwen van mijn kant geschaad. Ik wilde jullie zelfs vragen om het artikel dan maar geheel te verwijderen nu er zo’n opmerking bij staat.’
Op deze mail zegt Govers geen antwoord te hebben gehad. Op een vraag van de Kanttekening aan OneWorld of het medium dit kader inderdaad niet met Govers heeft overlegd, bleven wij het antwoord schuldig.
Hoewel Govers inmiddels weg is als freelancer moet ze, zo vertelt ze aan ons, nog extra boeten voor haar ‘foute’ mening. Op 8 juli verschijnt op OneWorld een column van schrijver Lisa Jansen over fatshaming, waarin Govers als voorbeeld wordt genoemd. OneWorld wil hoe dan ook het morele gelijk hebben, vindt Govers.
Niet alleen linkse mensen beklagen zich ‘foute’ berichtgeving en opinies. Zo zijn er Forum voor Democratie-aanhangers die – tot nu toe tevergeefs – tweeten dat journalist en columnist Chris Aalberts weg moet bij internetmedium ThePostOnline. Aalberts bericht namelijk vaak kritisch over die partij, zo kritisch dat hij er volgens deze critici slechts op uit zou zijn om FvD af te branden. FvD kwam in 2019 bovendien met het ‘Meldpunt linkse indoctrinatie’, waar leerlingen en studenten hun linkse docenten kunnen aangeven.
Volgens journalist Remco van Mulligen komt de échte cancel culture zelfs bij de rechterflank vandaan.‘Hanina Ajarai werd ontslagen door het Algemeen Dagblad na haar column over de MH17 (in 2017, red.). Dat vond ik schijnheilig, want ze schreef gewoon heel eerlijk wat ze voelde, dat je met de ene persoon meer empathie voelt dan met de andere. Een witte mannelijke columnist die racistische dingen roept kan gewoon blijven.’
Van Mulligen noemt als ander voorbeeld een Twitter-rel die in 2018 speelde rond historica Nadia Bouras (Universiteit Leiden). ‘Toenmalig VVD-Kamerlid Han ten Broeke trok haar academische kwaliteiten in twijfel omdat ze hem bekritiseerde. En hij wilde met de Universiteit Leiden praten over haar positie.’
Voor dat eerste heeft Ten Broeke inmiddels excuus gemaakt, het tweede ontkent hij. Bouras hield echter vol dat Ten Broeke haar wilde ontslaan en verkondigde haar versie van de waarheid later in 2018 in een interview met de Volkskrant, waarop de ruzie opnieuw begon. Het NPO-programma Medialogica schreef over de ruzie een analyse. Ten Broeke verleende zijn medewerking aan dit artikel, Bouras besloot – na een telefoongesprek – haar medewerking in te trekken.
De Noor Jørgen Lorentzen maakte een documentaire over de Turkse coup van 15 juli 2016. In zijn film haalt hij Erdogans narratief onderuit. ‘De échte coup begon op 16 juli met de arrestaties, de zuiveringen en de heksenjacht tegen de aanhangers van de Gülenbeweging.’
Vandaag is het precies vier jaar geleden dat in Turkije de mislukte coup tegen president Recep Tayyip Erdogan plaatsvond. Erdogan wees de Turkse geestelijke Fethullah Gülen aan als het brein achter de coup en startte een klopjacht tegen zijn vermeende aanhangers. Tienduizenden mensen belandden in de gevangenis, honderdduizenden mensen werden ontslagen.
De Noorse journalist Jørgen Lorentzen was in Turkije tijdens de mislukte putsch. Hij had toen al het idee dat er iets niet klopte en besloot hier een documentaire aan te wijden. Hoe komt het dat de putschisten Erdogan niet te pakken kregen? Waarom werden een dag na de coup gelijk al duizenden mensen gearresteerd? Wás het wel een echte coup?
Beeld: Jørgen Lorenzen
Lorentzens documentaire A Gift from God werd in december door de VPRO uitgezonden. Het is een verwijzing naar een uitspraak van Erdogan, die de staatsgreep een ‘geschenk van God’ noemde: hij kreeg daardoor de kans om met politieke tegenstanders af te rekenen.
In zijn documentaire concludeert Lorenzen dat Erdogan deze kans zélf schiep door betrokken te zijn bij de coup. Deze bevinding staat haaks op wat de Turkse president altijd heeft beweerd, namelijk dat hij de coup helemaal niet aan zag komen.
U was op 15 juli 2016 zelf in Istanbul, toch? Hoe beleefde u die dag en nacht?
‘Op de bewuste nacht was ik niet in Istanbul zelf, maar in een zomerhuisje buiten de stad. We waren televisie aan het kijken. Toen belde iemand aan. ‘Er iets aan de hand in Ankara.’ Wij, onze buren, onze vrienden, gingen toen allemaal voor de tv zitten. We hadden geen idee wat er precies gebeurde. We wilden het begrijpen, maar alles was heel onduidelijk.’
Had u toen ook al het idee dat er mogelijk iets niet klopte?
‘Het was vaag. De premier zei dat een kleine groep in het leger een couppoging had gedaan. Maar we zagen geen coupplegers op televisie. Wel zagen we op televisie beelden van straaljagers die over Ankara en Istanbul vlogen en dat er soldaten op de brug waren. Het was heel bizar. Verdacht bijna. En toen opeens, om kwart over elf ‘s avonds, verscheen Erdogan op FaceTime. Toen begrepen we dat dit niet goed af zou lopen met de coup, want hij was in control. De oudste man in onze groep, mijn buurman, zei toen: ‘Dit is geen coup. Ik heb twee coups meegemaakt. Een echte coup is heel anders. Morgen start de echte coup.’
Had uw buurman gelijk?
‘Hij triggerde mij. Ik was in Turkije op vakantie, maar je blijft journalist. Ik vond deze zogenaamde coup echt een belangrijk en interessant onderwerp, om dieper in te duiken. En die nacht begonnen de arrestaties al, zo lazen we de volgende morgen in de krant. En onder de gearresteerden bevonden zich ook advocaten, verpleegsters, docenten, enzovoort, terwijl het een militaire coup was.
‘Mijn buurman had gelijk. De échte coup begon op 16 juli met de arrestaties, de zuiveringen en de heksenjacht tegen de aanhangers van de Gülenbeweging, die volgens Erdogan verantwoordelijk waren voor de coup.’
‘Misschien zit Erdogan er wel voor 100 procent achter’
Wat weten we zeker over de coup? Zaten Fethullah Gülen en de Gülenisten inderdaad achter de coup? Erdogan zelf? Of misschien seculiere Kemalisten?
‘We weten zeker dat Erdogan en de top van zijn AKP minimaal vijf dagen van te voren wisten dat er een couppoging zou plaatsvinden. Dat laat ik ook zien in onze documentaire. Maar wie de coup heeft proberen te plegen, dat weten we nog niet. Het kunnen Gülenisten zijn, gefrustreerde Kemalistische officieren, een combinatie van die twee – of misschien Erdogan zelf.
‘Erdogan is sowieso voor 50 procent betrokken bij de coup, omdat hij ervan af wist. Maar misschien zit hij er wel voor 100 procent achter. Dat geloven veel mensen in de oppositie. Maar ik kan dit nog niet concluderen. Het blijft bij speculatie. Veel feiten zijn nog niet boven tafel gekomen. Wat gebeurde er precies in Marmaris, in het vakantieresort waar Erdogan verbleef? Waarom werd het parlement gebombardeerd? Zo zijn er nog meer losse eindjes.’
Kun je de coup vergelijken met de Rijksdagbrand van 1933? De Nederlandse communist Marinus van der Lubbe stak toen het Duitse parlementsgebouw in brand. De nazi’s grepen dit aan om communisten en andere tegenstanders op te sluiten en de democratische Weimarrepubliek te veranderen in een dictatuur.
‘Dat is inderdaad een hele goede vergelijking. Maar Adolf Hitler en de nazi’s zaten achter de Rijksdagbrand. Zij hebben dit gepland om vervolgens hun heksenjacht tegen de oppositie te kunnen uitvoeren. We weten niet of Erdogan ook achter de coup van 15 juli zat. Maar hij heeft de mislukte staatsgreep wel met beide handen aangegrepen om de oppositie aan te pakken, politieke tegenstanders te vervolgen. Marinus van der Lubbe is door de nazi’s misbruikt. Bij de coup in Turkije waren veel kadetten betrokken. Zij wisten niet waar ze mee bezig waren, maar volgden gewoon orders.
‘Je moet bovendien kritisch kijken naar wie er zijn gearresteerd. En wanneer de arrestaties begonnen. De Gülenisten zaten volgens Erdogan achter de coup, maar na de coup werden er ook veel linkse politieke tegenstanders, Koerdische activisten, Kemalisten, enzovoort gearresteerd. Lijsten met daarop politieke tegenstanders die moesten worden gearresteerd waren al opgesteld voordat de coup begon. Dat vertelde de nationalistische Turkse politicus Dogu Perincek mij ook in onze documentaire. En bovendien werden er mensen gearresteerd om één uur ’s nachts, toen de coup nog niet voorbij was. De politie had al een arrestatiebevel op zak. Hoe kan dat zo snel?’
Wat zijn de belangrijkste gevolgen van de coup voor Turkije?
‘Ten eerste heeft Erdogan dankzij de mislukte coup zijn eigen machtspositie versterkt en regeert hij nog meer als een autocraat. Turkije heeft het presidentiële systeem ingevoerd, waardoor de uitvoerende macht – Erdogan dus – veel meer macht heeft ten opzichte van het parlement. Turkije is een dictatuur geworden.
‘Ten tweede zijn er, als gevolg van de gebeurtenissen van 15 juli, tienduizenden mensen in de gevangenis beland en zijn honderdduizenden mensen hun baan kwijt geraakt. Mensenrechtenactivist Huseyin Demirtas spreekt in dit verband over ‘sociale genocide’. Dit is volgens mij de correcte manier om te beschrijven wat er gebeurt in Turkije. Mensen worden maatschappelijk buitengesloten. Ze zijn hun baan kwijt, kunnen geen nieuwe baan meer krijgen, hebben geen inkomen, geen sociale zekerheid. In Turkije is er voor deze mensen geen toekomst meer.’
‘‘Sociale genocide’ is de correcte manier om te beschrijven wat er gebeurt in Turkije. Mensen worden maatschappelijk buitengesloten’
Turkije is meer in het Russische kamp terecht gekomen, laat u zien in de documentaire. Zou je kunnen zeggen dat de Russische president Vladimir Poetin de grote winnaar van de coup is?
‘Nou, de grote winnaar is Erdogan zelf. Maar inderdaad, Poetin heeft ook gewonnen. Turkije heeft nu sterke banden met Rusland. In december 2015 schoot het Turkse leger een Russische straaljager neer en waren de bilaterale betrekkingen heel slecht, maar dit is binnen enkele maanden volkomen omgebogen. Erdogan beweegt zich steeds verder af van het Westen en de NAVO. Rusland heeft zijn invloed in het Midden-Oosten enorm versterkt. Wat trouwens niet alleen door de coup komt maar ook door de Amerikaanse president Donald Trump, die vorig jaar besloot zich uit Syrië terug te trekken.’
Veel officieren die zijn ontslagen waren pro-NAVO, zo blijkt uit A Gift from God. Zij waren geen Gülenisten.
‘Dat klopt. Er zijn ook veel mensen ontslagen die niets met de Gülenbeweging te maken hebben. Het doel van de zuiveringen was ook om het Turkse leger meer pro-Rusland te maken. Officieren die pro-NAVO waren zijn er daarom uitgewerkt.’
Maar Turkije is nog steeds lid van de NAVO.
‘Erdogan richt zich aan de ene kant op Rusland, maar wil het Westen niet helemaal afschrijven. Hij bevindt zich nu in een rare tussenpositie. Hij kan goed opschieten met Trump én met Poetin. Hij is een van de weinige leiders die dat kan. Maar het blijft koorddansen. Aanvankelijk waren Europa en de Arabische wereld heel positief over Erdogan, toen hij nog democraat was, maar dat is nu echt voorbij. Weinig landen vertrouwen hem nog.’
Is de alliantie met Rusland niet gevaarlijk voor Erdogan? Het Russische keizerrijk was in de achttiende en negentiende eeuw de erfvijand van het Ottomaanse Rijk en wierp zich op als de beschermer van oosterse christenen. Moet Erdogan niet uitkijken?
‘Het Russische Rijk en het Ottomaanse Rijk waren vroeger inderdaad vijanden, maar we leven nu in andere tijden. Rusland heeft bondgenoten nodig. Aan de ene kant om tegenover China een sterk evenwicht te bieden, aan de andere kant tegenover de NAVO. Turkije is een sterke bondgenoot voor Rusland, die de positie van Rusland in het Midden-Oosten enorm kan versterken. Bovendien kan de Russische vloot via de Bosporus en de Dardanellen de Middellandse Zee opvaren. Turkije is van groot strategisch belang. Je moet ook kijken naar ideologie. Poetin en Erdogan zijn allebei nationalisten, die hun land weer sterk willen maken. En ze zijn allebei autoritair. Tussen beide leiders bestaat een sterk ideologische verwantschap. Dat is belangrijker dan de historische vijandschap uit het verleden.’
Maar in Libië staan Rusland en Turkije toch tegenover elkaar? Rusland steunt maarschalk Haftar, terwijl Turkije de regering in Tripoli steunt.
‘Dat moet je niet groter maken dan dat het is. In Libië wisselen veel landen snel van partij. Als Erdogan de winnende partij blijkt tegen Haftar, dan zullen de Russen Erdogan steunen.’
‘Het doel van de zuiveringen was ook om het Turkse leger meer pro-Rusland te maken’
In uw documentaire zitten twee interessante figuren die vermoedelijk een belangrijke rol hebben gespeeld tijdens de coup: de extreemrechtse Russische politicus Alexander Dugin en seculiere Turkse politicus Dogu Perincek. Zijn zij verantwoordelijk voor de pro-Russische koers die Turkije is ingeslagen na de coup?
‘Om met Perincek te beginnen, dat is echt een hele interessante man. Hij is leider van de kleine seculier-nationalistische Patriottische Partij. In het Turkse politieke landschap stelt deze partij weinig voor, maar er zijn allemaal topofficieren bij de Patriottische Partij betrokken. Op die manier is de partij wel invloedrijk. Daarnaast heeft Perincek veel connecties met Rusland en China. Hij is cruciaal voor de Turkse onderhandelingen met Rusland en China – helemaal in december 2015, toen Turkije de Russische straaljager had neergeschoten. De Turkse premier is door Perincek gewaarschuwd over de coup.’
En wat was de rol van Dugin? Hij was ook in Turkije, toen de coup plaatsvond.
‘Dugin wist inderdaad van de coup, net als Perincek. Hij vertrok twee uur voor de coup uit Ankara. Dugin en Perincek hebben allebei een rol gespeeld in de gebeurtenissen van 15 juli, maar hun precieze rol is heel lastig om te bepalen. We hebben hierover nu veel te weinig informatie. Dit zal in de toekomst hopelijk duidelijker worden.’
Volgens de Turkse journalist Yavuz Baydar is Erdogan nu bezig met een nieuwe zuivering in het leger, en zet hij de zogeheten ‘Euraziaten’ – generaals en admiraals die pro-Rusland zijn – aan de kant. Waarom doet hij dit? Vormen deze ‘Euraziaten’ een gevaar voor Erdogan?
‘Hiervoor is een reden. Hij wordt bang van ze. Ze krijgen te veel invloed. Hij voelt zich bedreigd. Erdogan voelde zich eerder bedreigd door de Gülenisten. Ik was verrast toen hij de Gülenisten als bondgenoten liet vallen. Maar hij doet dit wel vaker. Niemand van de originele AKP-top is er nog. Oud-president Abdullah Gül, ex-vicepremier Ali Babacan, voormalig premier Ahmet Davutoglu: ze zijn allemaal vertrokken. Als zijn bondgenoten te invloedrijk worden, te sterk, dan gaat Erdogan op zoek naar nieuwe mensen. Sommige ‘Euraziaten’ dachten misschien dat ze de baas waren, omdat dankzij hen Turkije een pro-Russische koers is gaan varen. Maar Erdogan vindt dat alleen hij de baas kan zijn.’
Maar blijft Erdogan ook de baas?
‘Ja, daar ben ik van overtuigd. Kijk naar Rusland. Poetin heeft net de wet veranderd, zodat hij tot 2036 aan de macht kan blijven. Andere dictators willen dit ook. Erdogan heeft de wet veranderd en het presidentieel systeem ingevoerd. In 2023 zijn er weer presidentsverkiezingen. Als de positie van Erdogan bedreigd wordt, dan verandert hij de wet om aan de macht te blijven. Veel mensen vestigden vorig jaar hun hoop op Ekrem Imamoglu, die de burgemeestersverkiezingen in Istanbul won. Maar Erdogan heeft de macht van Istanbul enorm uitgekleed, zodat er geen dreiging van Imamoglu kan uitgaan. Erdogan is een hele goede machiavellist, die het spelletje van verdeel en heers heel handig speelt. Ik kan de toekomst natuurlijk niet voorspellen, maar ik schat in dat hij nog heel lang aan de macht zal blijven. Hij is heel goed in afleidingsmanoeuvres: de oorlog in Syrië, de oorlog in Libië, een nieuwe vluchtelingencrisis, het plan om van de Hagia Sophia weer een moskee te maken.’
Waarom komt Erdogan met zulke afleidingsmanoeuvres? Waar is hij bang voor?
‘Erdogan vreest dat het volk zich tegen hem keert als gevolg van de economische crisis, dat iedereen massaal de straat opgaat. Dat is zijn grootste angst. Zo is Hosni Mubarak in Egypte ten val gekomen. Vandaar dat Erdogan probeert met allerlei kunstgrepen de aandacht van de mensen af te leiden.’
Afro-Nederlanders doen er goed aan om bedrijven die racisme in stand houden te boycotten. Dat schrijft hoofdredacteur en columnist Marvin Hokstam van Afro Magazine. ‘Wat als we alleen bij (zwarte) bedrijven gingen zakendoen die ons geld respecteren?’
Aanleiding van Hokstams pleidooi was het racismedebat op de NPO van afgelopen zondag, dat gepresenteerd werd door Jort Kelder. Hokstam keek ook, maar ergerde zich groen en geel:
‘651.000 mensen keken naar dat programma waarin werd gedebatteerd of ik wel als mens mag worden behandeld. De onderste bodem van de ton was geschraapt om er wat mensen te vinden die dingen gingen verkondigen als ‘institutioneel racisme bestaat er niet’, ‘het gaat niet om black lives matter maar om black cocks matter’, ‘ik word ook gediscrimineerd’, ‘het is slachtofferschap’ en de grijsgedraaide ‘het is allemaal zo lang geleden’.’
Volgens de columnist kun je wel wat doen tegen racisme, namelijk door bedrijven die te weinig tegen racisme doen te boycotten.
‘In Amerika besteedden bewuste mensen 7.6 miljoen dollars aan bedrijven van zwarte ondernemers’, schrijft Hokstam. ‘Dat was dus meer dan 7 miljoen dollars dat niet naar bedrijven ging zoals Ford Motors die vorige week weigerde te stoppen met het leveren van auto’s aan de politie. Dat was meer dan 7 miljoen dollars dat niet ging naar bedrijven die advertenties plaatsen bij het rechtse Fox News.’
Als je bedrijven die volgens Hokstam bijdragen aan racisme boycot, dan kun je op deze manier afdwingen dat ze hun beleid bijstellen. Dit ziet hij ook als de oplossing voor Nederland:
‘Wat als wij nou eens gingen snappen dat iedere cent in onze zak onze economische macht vertegenwoordigt? Wat als we die bewuster gingen uitgeven. Wat als we alleen bij (zwarte) bedrijven gingen zakendoen die ons geld respecteren? Wat als iedereen economische consequenties aan racisme ging verbinden? Wat als wij gingen straffen? Wat als bedrijven die het tij kunnen keren daardoor geraakt werden in hun portemonnee? Kan je je voorstellen hoe snel racisme opgelost zou zijn?’
Overigens noemt Hokstam geen namen van Nederlandse bedrijven die volgens hem bijdragen aan racisme en door Afro-Nederlanders geboycot moeten worden.
De Amerikaanse ambassadeur Pete Hoekstra vindt het schenden van de mensenrechten van de Oeigoeren in China een ‘onacceptabele situatie’. Hoekstra was gisteren op een bijeenkomst van de Dutch Uyghur Human Rights Foundation, een NGO van Oeigoerse Nederlanders.
Onlangs nam het Amerikaanse Congres een human rights bill aan, waarin het optreden van China wordt veroordeeld. Ahmedjan Kesim, één van de Oeigoerse activisten die op de bijeenkomst aanwezig was, vertelt dat de Tweede Kamer ook zo’n wet moet aannemen. De Amerikaanse ambassade wil de Oeigoerse lobby in Nederland daarbij helpen.
‘Wij moeten ons verhaal goed uitleggen’, vertelt Kesim. ‘China framet ons als terroristen, terwijl het helemaal niet om terrorisme gaat, maar om het op grote schaal schenden van onze mensenrechten.’
Ook in ons land heeft de Oeigoerse gemeenschap, die tussen de twee- en drieduizend mensen telt, het niet altijd makkelijk. ‘Nederland is natuurlijk een vrij en democratisch land, maar als je je uitspreekt voor de mensenrechten van de Oeigoeren in China word je door het Chinese regime bedreigd’, zegt Kesim.
Hij vervolgt: ‘Mijn moeder, die zich uitspreekt, werd via WeChat, de Chinese versie van WhatsApp, meerdere malen bedreigd. Dit gebeurt direct – dat iemand zegt dat je in stukken wordt gehakt en in een container wordt gegooid – of indirect, via je familie. Een oom of tante bijvoorbeeld zegt – onder druk natuurlijk – dat je je niet mag uitspreken voor de Oeigoerse zaak. Iedere Oeigoer in Nederland heeft tenminste één familielid die in China in een concentratiekamp zit.’
Heeft de bijeenkomst met de Amerikaanse ambassadeur nog iets concreets opgeleverd? Een activist, die anoniem wil blijven, zegt dat een paar bijeenkomsten bij de ambassadeur zijn ingepland. ‘Over het mensenrechtenbeleid wil hij ons altijd helpen. Hij vindt het ook onacceptabel wat er gebeurt nu in ons gebied. Daarnaast heeft Hoekstra toegezegd een artikel te zullen schrijven, waarin hij zich uitspreekt over de Oeigoerse zaak.’
Naar schatting ruim een miljoen islamitische Oeigoeren zitten vast in heropvoedingskampen in de westelijke provincie Xinjiang, waar ze worden onderworpen aan een streng regime.
Voormalige gevangenen vertellen dat ze gedwongen werden om varkensvlees te eten – een zonde volgens de islam – ‘politieke lessen’ te volgen en communistische liederen te zingen. Het doel is dat ze hun islamitische achtergrond vergeten en in ‘gehoorzame Chinese burgers’ veranderen.
Terwijl hun mannen en vaders in deze gevangenissen zitten, krijgen Oeigoerse gezinnen elke twee maanden een week lang bezoek van een ambtenaar, berichtteRadio Free Asia eind 2019. De ambenaren monitoren hoe deze gezinnen leven en wat hun politieke standpunten zijn. Ook scholen de ambtenaren hen bij in de Chinese taal en de gewenste politieke zienswijzen.
In de thuisbezoeken die vallen onder dit zogeheten ‘Pair Up and Become Family’-programma zouden Oeigoerse gezinnen gedwongen varkensvlees worden te eten en alcohol – ook haram – te drinken. Oeigoerenvrouwen zouden tevens verplicht het bed met mannelijke staatsambtenaren delen.
Tevens sloopt China moskeeen en verbiedt het baarden, onthulde de BBC vorig jaar. De Britse zender rept over ‘culturele genocide.’
Ook probeert via China via gedwongen sterilisaties en abortussen de Oeigoerse bevolking te beperken, meldde het internationale persbureau Associated Press onlangs. Sommige experts spreken daarom van ‘demografische genocide’.
De Turkse president Erdogan belooft de Byzantijnse mozaïeken in de Hagia Sophia niet weg te halen, nu het museum in een moskee verandert.
Dat zei hij gisteren tijdens een telefoongesprek met zijn Russische collega Vladimir Poetin.
De Hagia Sophia was oorspronkelijk een christelijke kathedraal, totdat de Turken de stad veroverden. Toen het gebouw in een moskee werd getransformeerd werden de Byzantijnse mozaïeken achter pleisterwerk verborgen. Na de transformatie van de moskee in een museum in 1935 werden de Byzantijnse mozaïeken weer zichtbaar.
De Turkse beslissing om van de Hagia Sophia een moskee te maken heeft in Rusland tot een storm van verontwaardiging geleid. Het gaat dan wel om een Turkse binnenlandse aangelegenheid, zei Poetin tegen Erdogan, maar voor Rusland – dat zich als een geestelijke erfgenaam van het Byzantijnse keizerrijk beschouwt – heeft de Hagia Sophia grote symbolische en religieuze waarde.
Constantinopel was het Tweede Rome, totdat de Turken de stad veroverden. Daarna werd Moskou, aldus de Russisch-orthodoxe Kerk, het Derde Rome.
De Turkse president belooft nu dat hij de mozaïeken zal beschermen. Een woordvoerder van Erdogans AKP-partij voegt daar nog aan toe dat de mozaïeken tijdens de gebedsdiensten enkel bedekt zullen worden met gordijnen en lasers.
Iedereen die het nieuws over Turkije de afgelopen tijd gevolgd heeft zal het meegekregen hebben: de beslissing van de Turkse rechter om de Hagia Sophia – eerst een Byzantijnse kathedraal en daarna een moskee – van een museum weer terug in een moskee te veranderen. Hiermee wordt het besluit van Kemal Atatürk, die in 1935 de moskee veranderde in een museum, in een klap ongedaan gemaakt.
De rechtszaak die hieraan ten grondslag lag was aangespannen door een groep conservatieve moslims in Turkije. Ook de Turkse president Erdogan en zijn aanhangers drongen al langere tijd aan op deze verandering. Na het vonnis tekende Erdogan dan ook meteen een decreet om de status van het gebouw te veranderen en het als moskee in gebruik te nemen.
De beslissing van de Turkse rechter en het streven van Erdogan en zijn aanhangers laten zien dat islamisering wel degelijk bestaat. Zij bestaat niet in een vorm die in het Nederlandse debat vaak wordt aangehaald: het angstbeeld van Wilders en de zijnen dat Nederland islamitisch wordt door islamitische migranten. Maar zij bestaat wel op een veel fundamentelere wijze. In Turkije namelijk islamiseert het regime de samenleving en de staat.
Het Turkse parlement neemt wet- en regelgeving aan die in lijn is met islamitische principes. Schoolboeken krijgen een conservatief-islamitische inhoud. En een museum, dat ooit de grootste kathedraal van het christendom was, wordt een moskee. Dit is allemaal in lijn met het klassieke islamistische principe dat eerst de staat overgenomen moet worden zodat vervolgens staat en samenleving verregaand geïslamiseerd dienen te worden totdat de islam niet alleen in de privésfeer, maar ook in de publieke sfeer de dienst uitmaakt.
De verandering van de Hagia Sophia in een moskee is hiermee een overwinning voor het islamisme. De Hagia Sophia als museum was voor islamisten in Turkije wat abortus is voor conservatieven in de Verenigde Staten: een symbool van progressieven en seculieren, een schandvlek op het conservatief-religieuze blazoen die zo snel mogelijk uitgewist moet worden.
Islamisme en Turks nationalisme vormen de giftige cocktail waarop Erdogans en zijn aanhang al jaren voortdrijven
Erdogans overwinning werd niet alleen door zijn aanhangers in Turkije uitgebreid gevierd, maar ook in Nederland. Dit leidde tot islamistische uitingen, zoals mensen die op social media van de daken schreeuwden dat men zo snel mogelijk wilde bidden in de nieuwe moskee. Maar ook tot nationalistische uitingen, vanwege de kritiek die Turkije van diverse landen en de Verenigde Naties kreeg. Islamisme en Turks nationalisme vormen dan ook de giftige cocktail waarop Erdogans en zijn aanhang al jaren voortdrijven.
De vraag is nu: wat kan hieraan gedaan worden? Mijns inziens vrij weinig. De kogel is door de kerk. Het is onwaarschijnlijk dat deze beslissing onder het bewind van Erdogan nog ongedaan gemaakt wordt. Hooguit kunnen we hopen dat de Hagia Sophia nu niet ten prooi zal vallen aan een beeldenstorm die ervoor zorgt dat alle christelijke elementen van het gebouw vernietigd worden.
Het enige wat ons rest is waakzaamheid. Waakzaam voor het feit dat islamisering wel degelijk bestaat, en dat het met name de seculiere structuren in overwegend islamitische landen treft. De strijd tegen deze islamisering wordt dan ook niet in het Westen, maar vooral in de zogeheten islamitische wereld gestreden. Seculieren en liberalen, moslims én niet-moslims, strijden hier samen tegen islamisten die de islam zowel de staat als de samenleving willen laten domineren. Hun strijd verdient onze steun en sympathie, in Turkije en elders ter wereld.
Onze site gebruikt cookies en vergelijkbare technologieën onder andere om u een optimale gebruikerservaring te bieden. Ook kunnen we hierdoor het gedrag van bezoekers vastleggen en analyseren en daardoor onze website verbeteren.
Deze website gebruikt cookies om uw gebruikservaring op deze website te verbeteren. Van deze cookies worden cookies aangemerkt als "Noodzakelijk" in uw browser bewaard, deze cookies zijn essentieel voor het functioneren van de website. Bijvoorbeeld het opslaan van uw keuze of u wel of geen cookies wilt hebben. Wij maken ook gebruik van cookies van derde partijen die ons helpen met het analyseren en begrijpen van de gebruik van deze website door u. Deze cookies worden alleen gebruikt als u daar toestemming toe geeft. U heeft ook de mogelijkheid om uzelf uit te sluiten voor deze cookies. Dit zal echter effect hebben op uw gebruikerservaring.
Noodzakelijke cookies zijn absoluut nodig voor het functioneren van de website. De cookies in deze categorie zorgen alleen voor de veiligheid en het functioneren van deze website . Deze cookies bewaren geen persoonlijke gegevens
Deze cookies zijn niet strict noodzakelijk, maar ze helpen de Kanttekening een beter beeld te krijgen van de gebruikers die langskomen en ons aan te passen aan de behoeftes van onze lezers. Hiervoor gebruiken wij tracking cookies. Bij het embedden van elementen vanuit andere websites zullen er door deze sites ook cookies worden gebruikt.
