De deal is rond. China heeft met succes de stilte van de islamitische wereld afgekocht en kan onbezorgd verder met het onderdrukken van haar eigen moslims. Zelfbenoemde hoeders van de moslimwereld als Saoedi-Arabië, Iran, Pakistan en Turkije zijn steeds meer economisch afhankelijk van China en schuwen daarom kritiek op Beijing. Als klap op de vuurpijl schreef China samen met de Arabische wereld een verklaring om te strijden tegen de radicale islam, waarmee de islamitische goedkeuring voor de concentratiekampen in Xinjiang beklonken werd.
De bewijslast tegen China hoopt zich op wat betreft een mogelijke genocide die plaatsvindt in de westelijke provincie Xinjiang op inheemse islamitische volkeren als de Oeigoeren, Kazachen, Kirgiezen en Tadzjieken. Ondanks deze verontrustende berichten blijft het vanuit de moslimwereld angstvallig stil. Terwijl 21 westerse landen en Japan afgelopen jaar een protestbrief stuurden aan de VN-Mensenrechtenraad, waarin ze China opriepen te stoppen met het massaal opsluiten van moslims, schaarden de meeste islamitische landen zich juist achter Beijing.
Als reactie op de westerse protestbief stuurden VN-ambassadeurs van 37 andere landen een gezamenlijke brief naar de Mensenrechtenraad om de Chinese aanpak van de Oeigoeren juist te verdedigen. Ondertekenaars waren moslimlanden als Saoedi-Arabië, Egypte, Pakistan, Oman, Algerije, Qatar, Syrië, Bahrein, Koeweit, de Verenigde Arabische Emiraten, Somalië, Soedan, Turkmenistan en Tadzjikistan. Nagenoeg al deze landen, waaronder ook Rusland, Noord-Korea en Zimbabwe, bungelen ver onderaan de mensenrechtenladder. Critici zien de brief als een wrange grap van een kliekje schurkenstaten die elkaar de hand boven het hoofd houdt om de eigen bevolking naar hartenlust te blijven onderdrukken.
Ook de Organisatie voor Islamitische Samenwerking (OIS), een van de grootste wereldwijde belangenorganisaties voor moslims, heeft haar goedkeuring uitgesproken over China’s behandeling van de Oeigoeren. Sterker nog: er zijn 49 landen in de wereld met een islamitische meerderheid, maar geen van die landen heeft zich tegen China uitgesproken. Organisaties als Amnesty International en verschillende Oeigoerse actiegroepen reageerden geschokt op de steun aan China vanuit de moslimwereld. Farida Deif van Human Rights Watch verklaarde op Twitter dat de Oeigoeren schaamteloos verraden zijn door de OIS.
In juli bekroonden de Chinezen hun diplomatieke campagne tijdens een digitale bijeenkomst tussen China en 21 landen van de Arabische Liga, waarbij zij overeenkwamen om samen de diepere oorzaken van terrorisme uit te roeien. Op deze manier werd de bal precies zo gespeeld dat de Chinese aanpak van islamitische minderheden past binnen het door China geschetste kader van terrorismebestrijding, en positioneert Beijing zich als partner in het bestrijden van een gemeenschappelijke extremistische vijand. Met de goedkeuring van de Arabische Liga op zak is de kans op een krachtige veroordeling vanuit de moslimwereld aanzienlijk kleiner geworden. China kan, onder het mom van terrorismebestrijding, rustig verder gaan met de onderdrukking en culturele genocide op haar moslimgemeenschap.
Realpolitik
Dat islamitische landen de Oeigoeren niet steunen is een weloverwogen beslissing. Dat stelt Bernard Haykel, hoogleraar Midden-Oostenstudies aan de universiteit van Princeton in de Verenigde Staten. ‘Het besluit om zich achter China te scharen is keiharde realpolitik’, zegt hij. ‘Het is overduidelijk dat de overheden een dubbele standaard hanteren door wel op te komen voor de Rohingya-moslims in Myanmar, maar niet voor de Oeigoeren. Ook binnen eigen gelederen is deze hypocrisie geen geheim, maar de kosten wegen simpelweg niet op tegen de baten. Natuurlijk is er sympathie voor de Oeigoerse moslims, maar niemand is bereid zijn waardevolle relatie met China ervoor op het spel te zetten.’
Haykel geeft aan dat door beperkte persvrijheid en de grote gevoelsafstand met het verre Xinjiang de meeste moslims slechts in beperkte mate op de hoogte zijn van wat er gaande is in China. ‘Daarnaast moet je niet vergeten dat de meeste moslimlanden arm zijn. Mensen hebben al te veel problemen op hun bord in het dagelijks leven. Dus hoewel er sympathie bestaat voor de Oeigoeren, zullen zij niet snel hun nek uitsteken zolang het geen direct voordeel oplevert voor hun eigen situatie. Moslims zijn zich terdege bewust van de dubbele standaard van hun overheden en zijn daar niet tevreden mee. Maar het feit dat je het ergens niet mee eens bent, betekent niet dat je er ook actief iets aan gaat doen.’
‘Het besluit van deze landen om zich achter China te scharen is keiharde realpolitik’
De weinige actieve protesten in de moslimwereld tegen China komen tot op heden vooral van individuen op social media en soms vanuit religieuze hoek. Toch is de publieke opinie ten opzichte van Chinezen in deze landen niet geweldig. Zo heerst er in Indonesië al eeuwenlang een anti-Chinees sentiment, waardoor de werkkampen in Xinjiang snel leidden tot protesten vanuit islamitische organisaties. Maar na een gesponsorde reis naar China voor religieus leiders en een vette donatie aan hun organisaties, bleef het opvallend stil en zwakten de protesten af.
Ook in Iran heerst onvrede over de intensieve samenwerking met China. Volgens veel Iraniërs heeft China de afgelopen jaren misbruik gemaakt van de heersende internationale sancties tegen Iran. Het land werd overspoeld met ondermaatse, goedkope consumptiegoederen, die veel Iraanse bedrijven de markt uit hebben gespeeld. Ondanks dat de ayatollahs hun uiterste best doet om te zwijgen over de misstanden in Xinjiang, waagden enkele Iraanse politici zich uit te spreken tegen het huidige pro-Chinese beleid.
In Pakistan keert de publieke opinie zich volgens journalist Siddhant (33) eveneens steeds meer tegen China. Religieuze publicaties en berichten op social media zijn kritisch over China en vragen aandacht voor het lot van de Oeigoeren. ‘We hebben onze twijfels bij de miljardenprojecten die China voor ons komt uitvoeren hier. Deze laten ons achter met enorme schulden en nog grotere afhankelijkheid van China. Daarbij misdragen veel Chinezen zich op ons grondgebied, maar genieten ze binnen onze grenzen nagenoeg onschendbaarheid, zelfs fraudeurs en mensensmokkelaars. Omdat onze overheid China buiten schot houdt, is het voor journalisten steeds moeilijker om de waarheid te publiceren. Daardoor zijn veel mensen maar deels op de hoogte van wat er gaande is in Xinjiang.’
IT’er Sharif (44) bevestigt dat veel Pakistanen wel weten dat er iets mis is in hun buurland, maar niet weten wat ze ertegen kunnen doen. ‘De media vertellen ons nauwelijks iets, dus het blijft bij wat geruchten tegenover doodse stilte vanuit de overheid. Onze politieke klasse is zodanig overtuigd van intensieve samenwerking met China, dat men bereid is de eigen integriteit hiervoor opzij te zetten. Daarbij weet ook het volk dat het misschien al te laat is om China de rug toe te keren. Als je voor tientallen miljarden bij je buurman in het krijt staat, kun je deze maar beter te vriend houden, toch? En tot slot, wat kunnen we doen? Ons land verkeert al zo lang in chaos, dat ik niet eens meer weet waar ik voor of tegen moet protesteren. Hoewel we de situatie vreselijk vinden, denk ik niet dat dit het keerpunt zal zijn waarop het hele land samenkomt en verandering eist.’
Ook in Kirgizië en Kazachstan, grenzend aan Xinjiang, zijn de afgelopen jaren protesten uitgebroken tegen Chinezen die landbouwgrond opkopen, natuurlijke rijkdommen exploiteren en vanwege de concentratiekampen in hun buurland. Hierdoor kwamen beide islamitische landen in een vreemde spagaat tussen de publieke opinie en hun eigen pro-Chinakoers. Daarom kiezen zij ervoor China niet actief te steunen, maar om tactisch te zwijgen over het onderwerp en protesten zoveel mogelijk te onderdrukken.
Naast individuen spreken ook groepen als Al-Qaida en ISIS zich fel uit tegen China, maar volgens Haykel is hun boodschap weinig aantrekkelijk voor de meeste moslims. ‘Al-Qaida en ISIS zijn verslagen en niemand schaart zich achter losers.’ Volgens de hoogleraar heeft het ideaal om eenheid te creëren in de moslimwereld gefaald en voeren de meeste islamitische landen een nationalistische koers. Daarbij wint eigenbelang het meestal van solidariteit, en wordt er dus gekozen voor een stabiele relatie met China.
Turkse broeders
Volgens Haykel is de stilte van Turkije en andere Turkstalige landen het meest schaamteloos. Niet alleen delen landen als Turkije, Oezbekistan, Kirgizië en Kazachstan dezelfde islamitische religie als de Oeigoeren, maar delen zij ook etnische, linguïstische en culturele banden. Onder de verschillende Turkse volkeren bestaan al jarenlang sentimenten om te streven naar een grotere gezamenlijke unie. Dit zogenoemde panturkisme is ook een van de idealen van Erdogans nationalistische coalitiepartner MHP. Hoewel vanuit de MHP enkele kritische geluiden te horen waren over China, zweeg de regering omdat de Chinese Centrale Bank de noodlijdende Turkse economie injecteerde met een miljard dollar.
Net als Pakistan staan Turkstalige landen diep in het krijt bij Beijing en hopen ze economisch te zullen profiteren van de Nieuwe Zijderoute. Dat is een Chinees megaproject om via zeeroutes, spoor en wegen een wereldwijd handelsnetwerk te creëren, met meer afzetmarkten voor Chinese producten.
‘Het is duidelijk dat Erdogan steeds vaker zwicht voor Beijing’
Zowel in Turkije als in Kazachstan woont een grote Oeigoerse minderheid. De Oeigoeren in deze landen voelden zich altijd veilig. Maar door groeiende afhankelijkheid van China is hun positie in het gedrang gekomen. De Turkse regering levert zelfs in het geheim Oeigoerse activisten en dissidenten uit aan China, terwijl Turkije heel goed weet wat hen te wachten staat bij thuiskomst.
De Oeigoerse gemeenschap in Turkije organiseert regelmatig demonstraties, maar wordt steeds meer tegengewerkt door de Turkse overheid. ‘Veel van ons zijn opgepakt tijdens protesten. We werden alleen vrijgelaten als we beloofden onze T-shirts, met daarop afbeeldingen van onze vermiste familieleden in China, binnenstebuiten te dragen’, zegt activist Arslan (32). ‘Andere activisten zijn simpelweg verdwenen. Waarschijnlijk gedeporteerd. Het is duidelijk dat Erdogan steeds vaker zwicht voor Beijing, om ons te zien als terroristen. Recentelijk zijn veel Turkse Oeigoeren bedreigd, willekeurig gearresteerd en worden protesten verboden. Hierdoor wordt het steeds moeilijker om je in Turkije uit te spreken tegen China.’
Stalinistisch
Ondanks dat het met de persvrijheid in Indonesië, Pakistan, Turkije en Kazachstan wat beter is gesteld dan in Iran en Saudi-Arabië, dringt de omvang van de mogelijke genocide niet echt door tot het grote publiek. ‘Zowel machthebbers als de bevolking in de islamitische wereld kunnen zich nauwelijks voorstellen wat er in Xinjiang gebeurt’, zegt de Indonesische politicologe Hera (41). ‘Ze weten dat China in Xinjiang terrorisme bestrijdt, maar ze zien tegelijkertijd dat er een miljoen mensen wordt opgesloten. Wat daar gebeurt is van een ongekend kaliber. Het is zo luguber en stalinistisch, dat mensen niet goed weten hoe ze dit moeten beoordelen. Het gebeurt op een schaal die ze bijna niet voor mogelijk houden.’
‘Zowel machthebbers als de bevolking in de islamitische wereld kunnen zich nauwelijks voorstellen wat er in Xinjiang gebeurt’
Als een van de weinige landen deed de Pakistaanse premier Imran Khan, door toenemende druk vanuit zijn islamitische achterban, schoorvoetend een paar aanbevelingen aan China over het beleid tegenover de Oeigoeren. Hij vroeg onder andere om meer begrip te ontwikkelen voor de islam, meer vertrouwen te winnen onder de bevolking, te communiceren met betrouwbare religieuze leiders en te stoppen met het framen van alle moslims in Xinjiang als een collectief gevaar. De reactie uit Beijing was kort en helder: bemoei je met je eigen zaken als onze samenwerking je lief is. Vervolgens keerde Khan terug naar zijn oude tactiek van zwijgzaamheid, en legde hij de media nog verder aan banden om op verzoek van China kritische geluiden te smoren.
Solidariteit
De Pakistaanse dokter Fariz (54) geeft aan dat de vaak bejubelde solidariteit voor medemoslims in de praktijk vies tegenvalt. ‘Sentimenten worden vrijwel altijd ofwel aangewakkerd of onderdrukt door de staat, en strategisch ingezet om zijn politieke belangen te dienen. Hoe kan het anders dat er gewelddadige rellen uitbreken in Pakistan als een Amerikaanse soldaat een Koran verbrandt, maar dat wanneer de Chinese overheid dit op grote schaal doet we de andere kant op kijken? Of dat het land op zijn kop staat als er in het verre Denemarken iemand een cartoon van de profeet maakt, maar er niets gebeurt als er in ons buurland mensen gedwongen varkensvlees worden te eten en moskeeën omgetoverd worden tot openbaar toilet? Dit laat zien dat deze protesten nooit echt spontaan zijn, en naar behoeven worden ingezet door de autoriteiten als het past in hun politieke agenda.’
