India staat naast bestemming voor oude cultuur en spiritualiteit bij veel mensen bekend als een ronduit gevaarlijk land waar je als vrouw maar beter niet alleen rond kunt lopen. Dit beeld werd de afgelopen jaren bevestigd door enkele verhalen over groepsverkrachtingen in de media. Desondanks reizen steeds meer westerse vrouwen alleen naar India op zoek naar vrijheid, avontuur en yoga. De soloreizigers laten zich niet afschrikken door deze horrorverhalen.

Naast een onveilige reputatie zijn het de drukte, hitte, hygiënische omstandigheden, het lawaai, de chaos en ongeregeldheid die India een van de meer uitdagende reisbestemmingen ter wereld maken. Toch hebben de horrorverhalen zeer zelden betrekking op buitenlandse toeristen en is India volgens soloreiziger Elske (30) bijna net zo veilig als Europa, als je een paar basisregels volgt.

De Zwolse fietste in haar eentje enkele weken door het zuiden van India en voelde zich vooral enorm welkom. ‘Ik kan niet ontkennen dat er geen angstscenario’s door mijn hoofd gingen toen het vliegtuig landde, maar die angst verdween zodra ik met mijn fietsje het vliegveld af reed. Ik keek om me heen op straat en zag vooral hele normale mensen die hun dagelijkse leven leidden. In plaats van enge mannen die me achtervolgden werd mij voortdurend van alles aangeboden en iedereen was zó lief.’

Wel geeft Elske aan dat je in India meer wordt aangetast in je persoonlijke ruimte dan in de meeste andere landen. ‘Soms bespringen mensen je zo’n beetje voor selfies of een vragenvuur. Ik ben dan niet bang dat ze mij iets aan willen doen, maar het feit dat het concept van eigen ruimte in dit dichtbevolkte land niet bestaat kan nogal overweldigend zijn.’

‘In India is alles gewoon meer ‘in your face’, lacht de Amerikaanse Misty (43). ‘Sommige mensen rennen daar keihard voor weg omdat het samen met de hitte en de chaos gewoon teveel is. Maar zodra je leert hierom te lachen en ontdekt dat bijna alle aandacht voortkomt uit ‘goodwill’, voelt India al snel als de meest geweldige reisbestemming ter wereld. Elk moment is een feest voor de zintuigen en een spoedcursus ’to go with the flow.’

Bestemmingen

Van de 365 politieaangiften op acht miljoen toeristen in 2015 hadden 31 zaken betrekking op betasting en opdringerig gedrag en 4 van aanranding. Dit komt neer op 1 geval per 230.000 toeristen. Bovendien vond 40 procent van al deze misdrijven plaats in de hoofdstad Delhi. De statistieken laten zien dat het aantal misdrijven jegens buitenlanders niet hoger is dan in de meeste andere landen. Toch kiezen veel reizigers er bewust voor de hectische hoofdstad te laten voor wat die is en gaan ze voor een zachtere landing in een rustigere en veiligere regio.

‘In het noorden is de cultuur wat harder, word je meer aangestaard en lijken de mensen wat minder ontwikkeld’, zegt Aisha (22) uit Israël. ‘Daarom begon ik mijn eerste Indiatrip in het zuidelijke stadje Tiruvannamalai in Tamil Nadu. Dit is een spirituele bestemming waar je bijna alleen lieve mensen tegenkomt. Alsnog vond ik het hectisch soms, maar het was de perfecte plek om te wennen aan de hitte, het eten, het getoeter, de manier van doen en al die kleine culturele dingetjes waar je in je eerste weken op reis tegenaan loopt.’

Over het algemeen staan bestemmingen als Rishikesh, Goa, Auroville, Mysore, de Himalayaregio’s en de zuidelijke staten bekend als plekken waar nieuwkomers in India een relatief zachte landing ervaren. Maar zelfs in steden als Delhi verschilt de sfeer enorm van wijk tot wijk. Zo vindt de meeste criminaliteit jegens buitenlanders plaats in het zogenaamde backpackerghetto Paharganj en niet in de welvarende buurten van Zuid-Delhi. Daarnaast is de sfeer in de meer upscale wijken als Bandra en Juhu in Mumbai niet te vergelijken met de chaos rond de beroemde Crawfordmarkt.

Mannen

De Groningse Bianca (33) geeft aan dat Indiase mannen het grootste probleem zijn voor meisjes op reis. ‘Mannen hier zijn gewoon opdringeriger en irritanter dan in andere landen, maar gaan zelden over de grens. In de vele keren dat ik hier ben geweest ben ik een keer betast in een volle metro, ben ik wel eens gevolgd op straat en talloze keren nagestaard. Maar het was nooit heel bedreigend. Het ergste wat ik persoonlijk gehoord heb zijn verhalen over mannen die in het openbaar staan te masturberen’, zegt ze met een vies gezicht.

Anne (33) uit Amsterdam vertelt dat zij voor het eerst in India kwam op zakenreis voor een modebedrijf met drie vrouwelijke collega’s. ‘Toen we in onze strakke jeans over een markt liepen werden we continu belaagd door mannen die met ons wilden praten, op de foto wilden of ons ergens mee naar toe wilden nemen. Het voelde heel claustrofobisch en opdringerig. Toen gingen we maar terug naar ons hotel en hebben we onze jeans en ingeruild voor een Indiase outfit, waarna we een stuk minder bekijks trokken.’

‘Mannen hier zijn gewoon opdringeriger en irritanter dan in andere landen’

Bianca vindt dat westerse toeristen zich moeten beseffen dat mannen en vrouwen zich in India totaal anders tot elkaar verhouden dan bij ons. ‘Iets wat in Europa beschouwd wordt als heel onschuldig flirten kan hier al geïnterpreteerd worden als uitnodiging.’ Haar advies is om niet overdreven vriendelijk te zijn tegen onbekende mannen, vooral de lageropgeleide mannen die je tegenkomt in het openbaar vervoer, op de markt en in de horeca. Je kunt hiermee onbewust verkeerde signalen afgeven.

‘We komen uit een beleefdheidscultuur, maar in India werkt dat simpelweg niet. Als een bedelaar aan je hangt, een man je lastigvalt of een verkoper je maar blijft volgen, dan moet je hard kunnen zijn of leren om mensen echt straal te negeren. Dat kan soms erg grappig zijn. Daarom weiger ik resoluut selfies met vreemde mannen en zet ik social shaming in als ze te dichtbij komen. Je zult zien dat als je iemand luid en duidelijk terecht wijst, je in een oogwenk omringd bent door beschermende Indiase mannen en vrouwen.’

Veiligheidsmaatregelen

De tips en trucs die in reizigerskringen de ronde doen zijn voornamelijk gericht op kledingvoorschriften. In een traditioneel land als India wordt vrouwelijke soloreizigers vooral op het hart gedrukt om aan de conservatieve kant te blijven qua kledingkeuze. Volgens de Groningse Lisa (24) is de vrijheid van expressie waar we in het Westen zo aan gehecht zijn soms echt een probleem.

‘Ik zie veel leeftijdsgenoten hier rondlopen in hotpants en naveltruitjes en wordt er bijna plaatsvervangend ongemakkelijk van. In toeristische badplaatsen als Goa is dit misschien geaccepteerd. Maar als je vervolgens in diezelfde hotpants een plattelandsdorpje binnenstampt, dan moet je niet gaan krijsen als iedereen je nastaart. Mannen hier zien niet-verhullende kleding gewoon als teken van een lage seksuele moraal: ze kennen dit soort outfits alleen kennen uit semi-erotische films.’

Kleding moet niet strak, kort, bloot en te opvallend zijn: het zijn de meest gehoorde aanraders. Veel vrouwelijke reizigers adviseren zelfs om geheel Indiaas te gaan. ‘Je hoeft je niet meteen in een volledige sari te hullen, maar je hebt hele mooie kurta’s en andere kleding en het geeft een perfect excuus om te gaan shoppen’, lacht Lisa. Daarbij reageren volgens haar mensen enorm enthousiast als je lokale kleding draagt en geeft het je meer respect. Als extra veiligheidsmaatregel dragen sommige westerse vrouwen net als Indiase vrouwen zelfs teenringen om te laten zien dat ze getrouwd zijn.

Ook is in een conservatief land als India openbaar vertoon van affectie not done. Dit geldt zowel voor handen vasthouden, knuffelen als voor zoenen in het openbaar. Zelfs iemand van het andere geslacht lang in de ogen aankijken kan hier worden gezien als teken van romantische interesse.

De Nederlandse ambassade raadt reizigers aan niet na zonsondergang de straat op te gaan, zelfs niet om te reizen. Neem daarom het liefst geen nachtbussen, boek voor lange treinreizen het liefst de iets duurdere slaapplaatsen met airconditioning en reis in steden bij voorkeus met taxi’s via geregistreerde apps als Uber en Ola. Ook adviseert de overheid om demonstraties, sloppenwijken en afgelegen plekken te vermijden. Tot slotte geldt net als in de meeste armere landen het advies om niet teveel te koop te lopen met je welvaart, weinig cash op zak te hebben en een veilig heuptasje en stevige backpack te verkiezen boven een handtasje en rolkoffer.

‘Ik weiger selfies met vreemde mannen en zet ‘social shaming’ in als ze te dichtbij komen’

De Vlaamse Alexandra (28) vindt dat je niet per se al deze regels hoeft te volgen, maar vooral je eigen onderbuikgevoel. ‘Vertrouw gewoon op je instinct en voel de energie van de plek waar je bent. Als je niet klaar bent om een beslissing te nemen, doe het dan ook niet, al word je soms onder druk gezet op chaotische plekken als busstations en vliegvelden. Als je het niet weet, plant jezelf dan even in een rustig theehuisje tot je op je gemak bent. Laat je in geen geval door anderen of jezelf wijs maken dat er geen andere optie is dan het volgen van die ene man. Of het nou een dodgy taxichauffeur, hotelier of wie dan ook is. Bij twijfel, vraag het aan voorbijganger of politieagent. Vooral vrouwen zijn erg behulpzaam en beschermend en als er gezinnen in de buurt zijn is het nog beter.’

Veel soloreizigers vinden dat de houding die je uitstraalt de ervaring bepaalt die je op een plek gaat hebben. ‘Alleen reizen wordt makkelijk, soepel en leuk als je een zelfverzekerde, nieuwsgierige en vrolijke air met je meedraagt’, zegt Alexandra. ‘Je zult zien dat mensen je spontaan uitnodigen om te komen eten of thee drinken, je komt in interessante gesprekken terecht en mensen bewonderen de moed om alleen te reizen. Het belangrijkste is om continu in contact te blijven met je omgeving. Maak overal vrienden, klets met je medereizigers en de lokale winkeliers en vraag ze om suggesties of het lekkerste eten uit hun stad. Zo’n netwerk ontstaat in no time en behoedt je voor negatieve ervaringen.’

Haar vriendin Sara (26) vult aan om die kalme en besluitvaardige houding ook niet te verliezen als je het even niet weet. ‘Al heb je geen idee waar je heen gaat, doe alsof je hier elke dag loopt. En als het je echt even teveel wordt, ontvlucht de hectiek dan in een kerk, een tempel of een café met airconditioning. Zoek daarnaast plekken waar meer westerse reizigers komen en je iets minder waakzaam hoeft te zijn. Ashrams, stranden, rustige dorpjes, natuurgebieden, resorts en hostels zijn hier goede gelegenheden voor.’

Beide reizigers raden nieuwkomers wel aan om de eerste overnachting in het land goed te plannen en te weten hoe je er moet komen. Op het vliegveld zijn simkaarten te koop zodat je direct aangesloten kunt zijn op navigatie-apps, vervoersinformatie en je contact kunt opnemen met je hotel in het geval er iets mis gaat.

Juist omdat India zo’n grote kloof tussen mannen en vrouwen kent, bieden veel hostels gescheiden slaapzalen en vind je in treinen en bussen compartimenten voor vrouwen. Om veilige slaapplekken te vinden helpt het ook om te zoeken op hostels, Airbnb’s en Couchsurfing-hosts met reviews van andere soloreizigers.

Spookverhalen

‘Spookverhalen zijn overal’, zegt de fanatieke soloreiziger Petra (29) uit Tsjechië. ‘Maar zij die het hardst schreeuwen dat het gevaarlijk is, zijn over het algemeen mensen die er zelf nooit zijn geweest en waarschijnlijk überhaupt weinig reizen. Het is veel beter om recente reisblogs te lezen van mensen die dezelfde stijl van reizen hebben als jij of om via netwerken als Couchsurfing in contact te komen met locals om een betere insidersblik te krijgen. Het is bijna bizar om een land als India als definitief onveilig te bestempelen. Het is geen oorlogsgebied.’

‘Als je het niet weet, plant jezelf dan in een rustig theehuisje tot je op je gemak bent’

‘Veel mensen vragen zich af of het raar is om alleen te reizen, maar ik heb gewoon niet per se iemand anders nodig om mijn eigen weg te vinden’, zegt de Ierse Joanne (25) stellig. ‘Dat betekent niet dat het altijd makkelijk is, zeker in het begin. Maar het geheim van zelfvertrouwen is dat het pas komt zodra je een stap richting het onbekende zet.’

Joanne verteld geleerd te hebben dat mensen in arme landen vaak meer gastvrij en vriendelijk zijn, maar dat je toch op je hoede moet blijven. ‘Met dit in mijn achterhoofd zijn mijn lichaamstaal, mindset en waakzaamheid 110 procent anders dan wanneer ik reis naar plekken als IJsland. Ik check het nummerbord van de taxi waar ik in stap, ga ’s avonds niet alleen de deur uit, houd mijn tasje op schoot als ik ergens eet en houd mijn omgeving in de gaten om de sfeer aan te blijven voelen. Toch was het juist IJsland waar ik beroofd werd en niet India – wat ook weer laat zien dat je overal pech kunt hebben.’

Noord-Afrika-correspondent Kaja Bouman woont sinds een halfjaar in Marokko. Daarvoor woonde ze ruim drie jaar in Israël en was ze meermaals op de Westelijke Jordaanoever en in Egypte. Een persoonlijk verslag van haar ervaringen met opdringerige mannen: ‘Israël is de reden dat ik tegenwoordig altijd pepperspray bij me heb.’

Ik verhuisde bijna vier jaar geleden naar Jeruzalem en had daar meer last van opdringerige mannen dan van bommen en granaten. Israël is natuurlijk niet echt een oorlogsgebied, maar een conflictgebied waar met enige regelmaat escalaties plaatsvinden. Toch vragen mensen vaker naar die bommen en granaten – en de kwaliteit van de falafel – dan naar het gedrag van Israëlische mannen.

Ik woonde drie jaar in Israël: de helft van de tijd in Jeruzalem en de andere helft in Jaffa, de Arabische stad onder Tel Aviv. Er is een groot verschil tussen ergens wonen of ergens reizen. Ik verbleef niet in hostels met andere toeristen maar ik had mijn eigen appartement. Ik was niet op een yogaretreat, maar studeerde aan de universiteit en werkte als freelance journalist en producer bij een Israëlische zender.

Als iemand met een volledig leven in een ander land kom je in andere situaties dan als iemand die door een bepaald gebied reist. Toch verandert dat weinig aan het antwoord op de vraag: hoe veilig is Israël voor alleenreizende vrouwen?

Vergeleken met Marokko, Egypte en delen van de Westelijke Jordaanoever is Israël een modern, vooruitstrevend en westers land. De kwaliteit van leven van Israëlische vrouwen is dan ook beter dan die van Marokkaanse en Egyptische vrouwen. In Israël komt huiselijk geweld aanzienlijk minder voor dan in Marokko en Egypte. Maar als jonge Europese vrouw, alleen in Israël, waren de mannen één van de grootste problemen waar ik tegenaan liep. Een groter probleem dan het nu in Marokko is.

Tijdens de introductiedag op mijn universiteit in Jeruzalem werden vrouwelijke, internationale studenten gewaarschuwd voor de Israëlische mannen. En al snel ervoer ik waarom.

Na mijn laatste tentamen in de zomer besloot ik op een woensdag de bus te pakken naar Tel Aviv en de hele dag op het strand door te brengen. Ik lag in mijn bikini op mijn strandlaken, had een grote zonnebril op, mijn oortjes met muziek in en had de vijfhonderd pagina’s van Honderd jaar eenzaamheid van Gabriel García Márquez voor mijn neus liggen. Ik dacht dat het duidelijk was dat ik in mijn eigen wereldje wilde zijn. Maar dat was voor de elf Israëlische mannen die mij in die zes uur aan het strand benaderden, niet duidelijk.

Ze wilden mijn telefoonnummer, mijn boek dichtklappen, een mojito gaan drinken of naast me gaan zitten. Een jongen begon zelfs mijn arm te strelen en liet mij pas met rust toen ik hard en duidelijk ‘Don’t f*cking touch me!’ riep. Opvallend genoeg probeerde precies die jongen het een half uur later nog een keer. Dat was mijn eerste en laatste keer alleen op het strand van Tel Aviv.

Een andere keer probeerde een oudere man mij op mijn wang te kussen in de bus. Ik zat bij het raam en hij op de stoel naast me, waardoor ik niet makkelijk kon wegkomen. Een andere keer zat ik in het vierzitsgedeelte van de bus met een man schuin tegenover me die kusjes naar me blies. Toen ik opstond om ergens anders te gaan zitten, greep hij mijn arm vast. Ik heb hem vervolgens in zijn gezicht moeten slaan om los te komen. Niemand in de bus die daarvan opkeek.

Wees duidelijk en blijf niet aardig: dat was mijn grootste fout in het begin

Talloze keren probeerden jongens op mijn kont te slaan als ik langsfietste of mij zomaar op straat benaderden. Vriendinnen van mij zijn aangerand, bij hun borsten en billen gegrepen of stratenlang achtervolgd. Israël is de reden dat ik tegenwoordig altijd pepperspray bij me heb.

Tegelijkertijd is Israël een relatief westers land. Ik droeg er hakken, jurkjes en had rode lippenstift op. Maar waar dat in Marokko extra aandacht naar mij toe zou roepen, was dat in Israël helemaal niet zo – iedereen draagt ten slotte dat soort kleding. Ik ben nooit in groot gevaar geweest in Israël, maar er is wel een raar soort attitude onder mannen, alsof zij denken recht te hebben op de ‘makkelijke, Europese meisjes’. Dat voelt niet altijd veilig en daar moet je mee leren omgaan.

Vrouwen kunnen prima alleen door Israël reizen, maar moeten wel rekening houden met dit ‘cultuurverschil’. Wees duidelijk en blijf niet aardig: dat was mijn grootste fout in het begin. Als je op een aardige manier ‘nee’ zegt, dan betekent dat voor sommige Israëlische mannen dat je stiekem toch interesse hebt.

Afgezien van de politieke situatie zijn er veel dingen waar ik Israël voor bewonder en waar het land trots op mag zijn. Wel moet een groot deel van de mannen helaas nog veel leren.

Scooters en leggings

In Egypte moeten de mannen ook nog veel leren. Toch is de situatie anders. Als Egyptische vrouw krijg je voortdurend te maken met ongewenst gedrag en kun je nauwelijks over straat lopen zonder te worden lastig gevallen. Als toerist word je opvallend genoeg grotendeels met rust gelaten.

Hetzelfde geldt voor Marokko. Groepjes tienerjongens roepen alle Engelse woordjes die ze kunnen bedenken en de scooters toeteren enthousiast. Maar hoewel ik goed zonder die aandacht zou kunnen, is het niet intimiderend of bedreigend.

Over hoe relatief veilig Marokko is voor alleenreizende vrouwen had ik het laatst nog een gesprek met collega-freelancer Kathleen Kelso. Zij woont tegenwoordig ook in Marokko, eerder woonde ze in Jordanië. ‘In Marokko zijn er wijken waar ik bijvoorbeeld in een legging rondloop. In Jordanië deed ik dat nooit.’

Volgens Kathleen weten Jordaanse jonge mannen precies welke plekken de Europese meisjes bezoeken en gaan daarom expres naar die locaties toe. ‘Dit zijn geen arme mannen uit de arbeidersklasse, maar rijke jonge mannen die denken een leuk Europees meisje te gaan scoren.’

De relatie tussen mannen en vrouwen was volgens Kathleen erg anders in Jordanië dan bijvoorbeeld in Amerika, waar zij zelf vandaan komt. ‘Als ik aan mijn gastgezin in Jordanië vertelde dat ik was lastig gevallen, was hun eerste reactie: ‘Maar wat had je aan?’ Alsof het dus inderdaad de schuld van de vrouw is.’

Kathleen: ‘Er waren dagen dat ik geen tien stappen kon zetten voordat ik op straat werd lastig gevallen. Wat dat betreft valt Marokko heel erg mee.’

Terwijl de wereld vandaag stilstaat bij Internationale Vrouwendag, vrezen activisten voor de positie van vrouwen in Turkije. Zij zien een grote invloed van president Erdogan en zijn AKP, die al twee decennia de macht in handen hebben. ‘Het maatschappelijke klimaat wordt steeds meer anti-vrouw.’

Begin dit jaar ontstond er binnen en buiten Turkije ophef over een controversieel ’trouw-je-verkrachter’-wetsvoorstel dat in het Turkse parlement werd behandeld. Via dit voorstel kunnen Turkse mannen hun straf ontlopen nadat ze een minderjarige vrouw seksueel hebben misbruikt. Mannen moeten er dan wel voor zorgen dat ze trouwen met het meisje. Ook moet het leeftijdsverschil tussen beiden minder dan tien jaar zijn.

Sommige landen in het Midden-Oosten en Noord-Afrika, zoals Saudi-Arabië en Algerije, kennen al soortgelijke wetgeving. Het doel van dit soort wetten is het beschermen van de familie-eer. In Libanon, Jordanië en Tunesië zijn dit soort wetten de laatste jaren juist afgeschaft, net als Turkije zelf in 2005 nog deed.

In 2016 bewandelde Turkije echter het omgekeerde pad door opnieuw een ’trouw-je-verkrachter-wet’ voor te stellen. Na luide protesten – onder andere van de pro-Koerdische HDP – werd dit wetsvoorstel weer ingetrokken. Ook nu, in 2020, is de stemming over de ‘trouw-je-verkrachter-wet’ uitgesteld.

Dit komt door de oorlog in Syrië en het nieuwe hoofdstuk in de vluchtelingencrisis, vertelt een woordvoerder van Amnesty Turkije. Ze weet niet of en zo ja wanneer het voorstel alsnog aan het parlement wordt voorgelegd. Ook moet Amnesty zich nog beraden over wat in dat geval haar respons zal zijn. ‘Het is wel een ontwikkeling waarover we ons zorgen maken’, benadrukt ze.

Volgens de Koerdisch-Nederlandse activiste Kesire Demirtas* heeft de ‘trouw-je-verkrachter-wet’ alles te maken met de geschiedenis van eercultuur in Turkije. ‘De eercultuur is ontstaan in tribale samenlevingen, waar geen wetten en regels waren. Het draaide om de eer. En als vrouwen zich zouden ‘misdragen’, dan was de eer ‘geschonden’ en betekende dit dat de vrouw moest worden gestraft – en in het uiterste geval gedood.’

De Turkse samenleving is in de twintigste eeuw veel moderner geworden, met wetten en regels die vrouwen zouden moeten beschermen. ‘Maar onder Erdogan is de eercultuur teruggekeerd, omdat die wetten en regels niet worden gehandhaafd’, legt Demirtas uit. ‘En de ‘trouw-je-verkrachter-wet’ die de eercultuur legitimeert wordt nu voor een tweede keer aan het parlement voorgelegd.’

Ook als dit wetsvoorstel opnieuw bakzeil haalt wordt het ‘patriarchaat’ volgens Demirtas versterkt. ‘Hiermee geeft de AKP aan patriarchale mannen een signaal af. Ze voelen zich ondersteund door de regering. Ze voelen zich machtiger dan vrouwen, ze durven meer. Het maatschappelijke klimaat wordt zo meer anti-vrouw.’

‘Patriarchale mannen voelen zich ondersteund door de regering’

Waar Demirtas en andere vrouwenrechtenactivisten zich het meeste zorgen over maken is femicide: de moord op vrouwen door mannen. De Turkse mensenrechtenorganisatie Anit Sayac ontwaart een verontrustende stijgende lijn. Waar in 2008 66 Turkse vrouwen werden vermoord, steeg dit naar 293 in 2014 en in 2019 naar 411 vermoordde vrouwen. Daarmee vormt vorig jaar het voorlopige dieptepunt. Volgens Demirtas is deze stijgende lijn onmiskenbaar het gevolg van het aan de macht komen van Erdogan en zijn AKP.

‘Aanvankelijk was Erdogan subtiel, maar nu versterkt hij openlijk het patriarchale systeem. Vrouwen die geen kinderen krijgen zijn volgens hem niet ‘compleet’. Het is goed dat vrouwen met een hoofddoek nu naar de universiteit kunnen. Dat kon niet toen de links-seculiere CHP nog aan de macht was. Maar wat heb je aan een universitaire graad als je door je man kort wordt mishandeld? Mannen die hun vrouw mishandelen of vermoorden worden niet of nauwelijks gestraft.’

Ook Varduhi Balyan, een Armeense journaliste in Turkije, maakt zich grote zorgen over femicide. Balyan schrijft voor de Armeens-Turkse krant Agos en vrouwenrechten zijn haar specialiteit. Dat er in Turkije zoveel vrouwen worden vermoord komt volgens Balyan door de cultuur.

‘Als er een vrouw vermoord wordt in Turkije, dan richten de mainstream media steevast partij hun pijlen op het slachtoffer. Haar rok was tekort. Ze was niet gehoorzaam. Hierdoor, en omdat hun moordenaars niet gestraft worden of hele lage straffen krijgen, is er een klimaat van straffeloosheid ontstaan.’

Vrouwen in de gevangenis

Ook huiselijk geweld tegen vrouwen wordt door het Erdogan-regime niet actief bestreden. Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie is 38 procent van de Turkse vrouwen in hun leven slachtoffer van huiselijk geweld door hun partner. In Europa ligt dit cijfer op 25 procent. In 2011 ratificeerde het land de Istanbul Convention, een internationale afspraak die als doel heeft om geweld tegen vrouwen te stoppen. Maar president Recep Tayyip Erdogan heeft gezegd dat de maatregelen niet bindend zijn.

Volgens journaliste Balyan zijn niet alleen conservatieve moslims tegen de Istanbul Convention, maar ook veel seculiere Turken en leden van minderheidsgroepen. ‘Dat vrouwenrechten niet worden gerespecteerd komt niet door de islam, maar heeft te maken met de patriarchale cultuur. Het probleem is veel breder.’

Geweld tegen vrouwen beperkt zich niet tot moord en fysiek geweld, legt de journaliste uit. ‘Dat vrouwen in hun ontwikkeling worden beperkt, door hun sociale omgeving kort worden gehouden, is ook een vorm van geweld.’

‘De Turkse staat heeft niets met vrouwenrechten’

Net als Demirtas vindt de Turks-Nederlandse vrouwenactiviste Selma Ablak dat de staat van de vrouwenrechten in Turkije verslechterd is onder Erdogan. Ablak zet zich als voorzitter van Platform ZijN in voor de rechten van met name migrantenvrouwen. En dat terwijl het begin van Erdogans regeerperiode, die in 2002 inging, nog zo veelbelovend leek voor de positie van de Turkse vrouw.

‘Denk aan betaald verlof, goedkopere kinderopvang en een uitkering van vrouwen met zorgtaken. Ook werden er verschillende projecten gestart om vrouwen meer te beschermen. Maar nu is daar weinig meer van over. Ook is er een enorme toename in schendingen van vrouwenrechten. Eerwraak, kindhuwelijken, minderjarige meisjes van soms dertien die zwanger raken.’

Ablak vertelt dat er daarnaast zo’n 18.000 vrouwen vastzitten in Turkse gevangenissen. Dit komt doordat ze volgens de staat aanhangers zijn van de Turkse geestelijke Fethullah Gülen, die door Erdogan wordt beschouwd als brein achter de mislukte coup van 2016. Sommigen van die duizenden vrouwen zijn zelfs hoogzwanger, zegt Ablak.

‘Hoogzwangere vrouwen mogen volgens de Turkse wet niet in de gevangenis opgesloten zitten, maar ze zitten er wel. Dan worden vrouwen als ze moeten bevallen naar het ziekenhuis begeleid, om vervolgens na de bevalling met het kind weer terug te keren naar de cel.’

Volgens Ablak, die zelf ook sympathiseert met de Hizmetbeweging van Gülen, wordt het lot van deze vrouwen door vrouwenrechtenorganisaties genegeerd. ‘Ik begrijp dat echt niet. Je hoeft het niet met de Hizmetbeweging eens te zijn om te vinden dat de mensenrechten van deze vrouwen vreselijk worden geschonden.’

De in Istanbul woonachtige Koerdische activiste Evin Jiyan Kisanak, die zich inzet voor het lot van vrouwelijke politieke gevangenen in Turkije, sluit zich aan bij de woorden van Ablak. ‘Natuurlijk gaan ook die vrouwen mij aan het hart.’ Kisanaks eigen moeder, HDP-politica Gültan Kisanak, zit nu meer dan drie jaar in de gevangenis. Ze was van 2014 tot haar arrestatie in oktober 2016 burgemeester van Diyarbakir, een grote Koerdische stad in het zuidoosten van Turkije.

Gültan Kisanak en veel andere vrouwelijke HDP-leden zijn door de Turkse staat opgepakt. Dit komt omdat ze banden zouden hebben met de Koerdische PKK, die in Turkije en in de EU op de terreurlijst staat. Volgens Evin Jiyan Kisanak is haar moeder gearresteerd omdat ze Koerdisch is, maar ook omdat ze zich altijd inzette voor vrouwenrechten.

‘De Turkse staat heeft daar niets mee. Organisaties die door Koerdische vrouwen zijn opgezet om het lot van vrouwen in het oosten van Turkije te verbeteren zijn op last van de overheid gesloten.’

Hoewel Evin Jiyan Kisanak trots is op het feit dat ze de dochter is van een prominente HDP-politica, loopt ze hier in haar woonplaats Istanbul niet mee te koop. ‘Het was voor mij heel moeilijk om een kamer te huren. Zodra mensen wisten wie mijn moeder was sloegen ze – figuurlijk dan – de deur voor mijn neus dicht. Ook kon ik geen bijbaantje vinden vanwege mijn achternaam. Op dit moment houd ik gewoon een beetje voor mij wie ik ben. Dat is veel makkelijker.’

*Gefingeerde naam. Echte naam bij de redactie bekend.