Iedereen die het nieuws over Turkije de afgelopen tijd gevolgd heeft zal het meegekregen hebben: de beslissing van de Turkse rechter om de Hagia Sophia – eerst een Byzantijnse kathedraal en daarna een moskee – van een museum weer terug in een moskee te veranderen. Hiermee wordt het besluit van Kemal Atatürk, die in 1935 de moskee veranderde in een museum, in een klap ongedaan gemaakt.

De rechtszaak die hieraan ten grondslag lag was aangespannen door een groep conservatieve moslims in Turkije. Ook de Turkse president Erdogan en zijn aanhangers drongen al langere tijd aan op deze verandering. Na het vonnis tekende Erdogan dan ook meteen een decreet om de status van het gebouw te veranderen en het als moskee in gebruik te nemen.

De beslissing van de Turkse rechter en het streven van Erdogan en zijn aanhangers laten zien dat islamisering wel degelijk bestaat. Zij bestaat niet in een vorm die in het Nederlandse debat vaak wordt aangehaald: het angstbeeld van Wilders en de zijnen dat Nederland islamitisch wordt door islamitische migranten. Maar zij bestaat wel op een veel fundamentelere wijze. In Turkije namelijk islamiseert het regime de samenleving en de staat.

Het Turkse parlement neemt wet- en regelgeving aan die in lijn is met islamitische principes. Schoolboeken krijgen een conservatief-islamitische inhoud. En een museum, dat ooit de grootste kathedraal van het christendom was, wordt een moskee. Dit is allemaal in lijn met het klassieke islamistische principe dat eerst de staat overgenomen moet worden zodat vervolgens staat en samenleving verregaand geïslamiseerd dienen te worden totdat de islam niet alleen in de privésfeer, maar ook in de publieke sfeer de dienst uitmaakt.

De verandering van de Hagia Sophia in een moskee is hiermee een overwinning voor het islamisme. De Hagia Sophia als museum was voor islamisten in Turkije wat abortus is voor conservatieven in de Verenigde Staten: een symbool van progressieven en seculieren, een schandvlek op het conservatief-religieuze blazoen die zo snel mogelijk uitgewist moet worden.

Islamisme en Turks nationalisme vormen de giftige cocktail waarop Erdogans en zijn aanhang al jaren voortdrijven

Erdogans overwinning werd niet alleen door zijn aanhangers in Turkije uitgebreid gevierd, maar ook in Nederland. Dit leidde tot islamistische uitingen, zoals mensen die op social media van de daken schreeuwden dat men zo snel mogelijk wilde bidden in de nieuwe moskee. Maar ook tot nationalistische uitingen, vanwege de kritiek die Turkije van diverse landen en de Verenigde Naties kreeg. Islamisme en Turks nationalisme vormen dan ook de giftige cocktail waarop Erdogans en zijn aanhang al jaren voortdrijven.

De vraag is nu: wat kan hieraan gedaan worden? Mijns inziens vrij weinig. De kogel is door de kerk. Het is onwaarschijnlijk dat deze beslissing onder het bewind van Erdogan nog ongedaan gemaakt wordt. Hooguit kunnen we hopen dat de Hagia Sophia nu niet ten prooi zal vallen aan een beeldenstorm die ervoor zorgt dat alle christelijke elementen van het gebouw vernietigd worden.

Het enige wat ons rest is waakzaamheid. Waakzaam voor het feit dat islamisering wel degelijk bestaat, en dat het met name de seculiere structuren in overwegend islamitische landen treft. De strijd tegen deze islamisering wordt dan ook niet in het Westen, maar vooral in de zogeheten islamitische wereld gestreden. Seculieren en liberalen, moslims én niet-moslims, strijden hier samen tegen islamisten die de islam zowel de staat als de samenleving willen laten domineren. Hun strijd verdient onze steun en sympathie, in Turkije en elders ter wereld.

Als één ding de afgelopen dagen is duidelijk geworden over de genocide in Srebrenica, dan is het wel dat we als Nederlanders er zo verdomd moeilijk over kunnen praten. Historicus Coen Verbraak heeft een indrukwekkende documentaire erover gemaakt: Srebrenica. De machteloze missie van Dutchbat.

De titel van de documentaire vangt exact het overwegende Nederlandse gevoel hierover. De machteloze Nederlanders die weinig tot niets hebben kunnen uitrichten tegen de Servische beulen van generaal Mladic, die ruim 8.000 moslims in koelen bloede hebben vermoord. Het uitspreken, herinneren, bespreken, herdenken van deze gruwelijke feiten roept veel ongemakkelijke gevoelens op.

In de eerste plaats bij de Dutchbatters zelf. De schaamte en schuldgevoelens, althans bij sommige dan, spat bijna van elke porie van hun gezichten af. Je voelt direct medelijden. Zo jong op pad gestuurd naar een onmogelijke missie, en bij terugkomst uitgemaakt worden voor ‘lafbek’ of ‘slappeling’. Het is moeilijk om naar te kijken zonder emotioneel te worden. Maar je ziet ook berekenende ogen, wegduikgedrag bij confronterende vragen. En zelfs ontkenning en antipathie tegenover de moslimslachtoffers. Op zulke momenten wil ik ze bij de keel grijpen.

Natuurlijk. Het is makkelijk praten achter je laptop. Wat zou ik doen dan? Bij de eerste de beste dakloze voor mijn deur hebben we al bijna de politie gebeld. De Dutchbatter Liesbeth Beukeboom zegt in de documentaire dan ook: ‘Waar waren jullie dan?’ Al die mensen die oordelen. Ze heeft gelijk. Waar was de wereld? De hoge bazen van de VN? De politiek verantwoordelijken? Waarom leggen zij geen verantwoording af? Het is triest. Het is beschamend. Maar ook typisch Nederland.

In een reconstructie van Sander van Walsum van de Volkskrant van afgelopen vrijdag komt het woord ‘genocide’ niet voor. Wel termen als ‘drama’ en relativeringen met de mededeling dat er geen onderscheid viel te maken tussen goed en fout. Serven, moslims: ‘Ze waren allemaal fout’. Ook wordt een wantrouwende sergeant eerste klasse opgevoerd: ‘Maar de moslims hebben de mondiale publieke opinie beter weten te bespelen. De moslimpropaganda was altijd de beste.’

Van Walsum sluit het stuk af met de excuseskwestie. Die zijn er dus niet van de Nederlandse regering. ‘Noch aan de nabestaanden van de massamoord. Laat staan aan de militairen die een missie moesten uitvoeren die gedoemd was te mislukken.’ Deze totaal van de pot gerukte prioritering kan er ook nog bij.

Als ik oproepen van ‘eerherstel voor Dutchbatters’ hoor, dan denk ik: welke eer is er precies te halen uit Srebrenica?

Typisch is ook dat we in de documentaire alleen maar Nederlandse reflecties horen. Dat maakt de documentaire onvolledig. Waar zijn de moslimstemmen? Van de slachtoffers en nabestaanden. Hoe kijken zij terug? Maar ook de Servische kijk op de zaak is belangrijk. Bijna elke publicatie, of item waarbij deze stemmen wel de aandacht krijgen, is een rauwe kennismaking met de gruwelijke catastrofe die zich toentertijd heeft afgespeeld. Zo krijg ik, elke keer rond deze tijd, een Voetnoot van Arnon Grunberg uit 2011 maar niet uit mijn hoofd:

‘In de bergen van Bosnië, waar ik te gast ben bij twee Bosniërs die tijdens de oorlog gevlucht zijn naar Nederland, komt het gesprek op de oorlog. Ik moet toegeven dat ik het gesprek daarop breng: als goede gast moet je soms over de oorlog beginnen. ‘Hoewel ik geen echte Nederlander ben’, zegt mijn gastheer, ‘ben ik Nederlands genoeg om me te schamen voor de Dutchbatters.’ ‘Omdat ze laf waren?’, vraag ik. ‘Wij hebben van Bosnische vrouwen gehoord’, zegt mijn gastheer, ‘dat de Dutchbatters hun best wat pindakaas wilden geven, maar ze moesten daarvoor eerst pijpen.’ ‘In crisistijd wordt seks goedkoper’, zeg ik – het klinkt cynischer dan ik het bedoel. ‘En van een andere vrouw hoorden we’, zegt mijn gastheer, ‘dat de Dutchbatters zeiden: ‘Heb je honger? Hier heb je eieren. Vangen.” Andermans ellende roept niet alleen mededogen op, maar ook walging en haat.’

Mij zal je niet snel over lafheid horen spreken. Maar als ik oproepen van ‘eerherstel voor Dutchbatters’ hoor, dan denk ik wel: welke eer is er precies te halen uit Srebrenica? Daar kunnen we als Nederlanders alleen maar schaamte uit halen.

Ook Suriname is getroffen door het coronavirus. Voor Surinamers in Nederland, die familieleden en vrienden in Suriname hebben, of gewoon van het land houden, is dit een hartverscheurende situatie. Daarom organiseerden Jörgen Raymann en Humberto Tan vorige week woensdag een benefietavond: ‘Nederland voor Suriname’. Een prachtig initiatief, natuurlijk. En ook een groot succes. Toch liet de uitzending een zure nasmaak achter.

De vraag die vrijwel elke migrant, of nazaat van migranten, voor zijn voeten geworpen krijgt, is: ‘Waar kom je vandaan?’ Sinds mijn kinderjaren is deze vraag regelmatig aan mij gesteld. Ik ben weliswaar in Nederland uit Surinaamse ouders geboren, maar gaf toch steevast als antwoord ‘Suriname’. Dat was nooit afdoende. Onverbiddelijk volgden reacties als ‘Maar je hebt geen kroeshaar’ of ‘Maar je ziet er niet uit als een Surinamer, waar kom je echt vandaan?’ Als kind gaf ik nog wel eens het antwoord ‘Eindhoven’ (mijn geboortestad), maar dat was natuurlijk ook niet het antwoord waar men naar zocht.

Het antwoord ‘Oorspronkelijk uit India’, bleek het juiste antwoord te zijn. Dan moest ik nog wel vaak uitleggen hoe ‘Indiërs’ in Suriname waren terecht gekomen en vervolgens in Nederland. Ik ondervond op deze manier al op zeer jonge leeftijd dat autochtone Nederlanders weinig wisten over Suriname. Al helemaal niets over het systeem van het contractarbeid, waarmee mensen uit India, Java en China naar Suriname werden gehaald. Ook leerde ik dat ik niet voldeed aan het beeld van ‘de’ Surinamer dat het gros van de Nederlandse bevolking heeft: Creools.

Lange tijd heb ik mij hieraan niet gestoord, omdat dit beeld ook bij mij aanwezig was. Pas toen ik bekend werd met het feit dat Hindostanen in Suriname geen minderheid zijn, en ook niet onder Surinamers in Nederland, realiseerde ik mij wat een vertekenend beeld dit is. Sinds de volkstelling van 1972 zijn Hindostanen de grootste etnische groep in Suriname, gevolgd door Creolen en Javanen.

Volgens schattingen van professor Chan Choenni leefden er in 2015 349.978 Surinamers in Nederland. 45 procent was Hindostaans, 40 procent Creools, 7 procent Javaans, 3 procent Marron, 3 procent Chinees en 2 procent onbekend/overig. We moeten natuurlijk wel rekening houden met een aantal onzekerheden, denk aan kinderen van gemengd ras. Maar de cijfers laten zien dat Hindostanen de grootste groep vormen.

Toch associëren autochtone Nederlanders Surinamers slechts met Creolen. Dit doet geen recht aan de andere bevolkingsgroepen. Laat dit beeld een erfenis zijn van de jaren zeventig en tachtig, toen Creoolse Surinamers zeer prominent in de Nederlandse media verschenen. Laat de Nederlandse media ook onwetend zijn geweest over de culturele pluriformiteit van Suriname.

Juist bij Creoolse Surinamers valt op hoezeer zij raciaal en etnisch zijn gebleven

Ondertussen zijn we veertig jaar verder. Maar in de media blijft het oude stereotype beeld dominant. Dat is geen onwetendheid meer. Dat riekt naar een kwalijke raciale focus. Je mag niet zeggen dat de Nederlandse media raciaal zijn en heersende beelden en etnische dominantie in stand houden. Maar na veertig jaar kunnen zij zich niet meer beroepen op het mantra ‘Wir haben es nicht gewusst’.

Deze raciale selectie wijst echter ook op iets anders. Nogal wat Creoolse Surinamers zijn doorgebroken in de media. Je zou denken: ‘Zij weten het beter, zij zijn in staat om de culturele pluriformiteit voor het voetlicht te brengen.’ Maar juist bij deze Surinamers valt op hoezeer zij raciaal en etnisch zijn gebleven.

Zo laat de benefietavond van 8 juli een bijna anderhalf uur durend schouwspel zien van Creoolse en autochtone Nederlandse studio- en tafelgasten en artiesten. Een enkele Hindostaan en Javaan mocht enkele seconden een oproep doen om te doneren. Het verschilt niet veel van Humberto’s talkshow RTL Late Night, waarin voornamelijk alleen autochtone Nederlanders aan tafel schoven, soms afgewisseld met Creolen. Slechts een enkele keer schoof een bekende Nederlander met een migratieachtergrond aan, zoals burgermeester Aboutaleb. Ook tijdens het BNR-radioprogramma Ask Me Anything van Jörgen Raymann gebeurt hetzelfde.

Deze mediamensen hebben altijd de mond vol over hoe trots ze zijn op de diversiteit in Suriname en dat Nederland daarvan veel kan leren. Maar ze laten zelf niets van deze diversiteit zien. Je kunt wel klagen – vaak ook terecht – wanneer je gediscrimineerd wordt. Maar het is schijnheilig als je tegelijkertijd niets doet om andere etnische groepen – die ondertussen deel zijn gaan uitmaken van de Nederlandse samenleving – erbij te betrekken.

Wat deze Bekende Nederlanders van kleur niet beseffen is dat hun eigen etnisch chauvinisme andere groepen op afstand zet. Een gemiste kans om een voortrekkersrol te spelen in het diverser maken van de Nederlandse media.