In haar Volkskrant-column van 2 januari begint Elma Drayer met de taboewens van een ‘totaalverbod op Holocaustvergelijkingen’. ‘Elke Holocaustvergelijking banaliseert de grootste misdaad uit de geschiedenis der mensheid een beetje meer’ en ‘wie zich eraan waagt, is af’, aldus Drayer.
Maar dan is ze zelf dus ook ‘af’. In de kwalificatie ‘de grootste misdaad uit de geschiedenis der mensheid’ zit namelijk al de vergelijking met andere gebeurtenissen. Immers: als je die vergelijking(en) niet hebt gemaakt, hoe kan je dan tot de conclusie komen dat de Holocaust ‘de grootste misdaad was’?
Overigens zijn vergelijkende studies tussen genocides schering en inslag bij wetenschappelijke instituties als het NIOD. Dat is maar goed ook. Want onze kennis over massaal geweld wordt daardoor scherper en dieper. Hoe meer vergelijkingen, des te beter.
Het is niet de eerste keer dat Drayer de Holocaust bewaakt tegen ‘concurrentie’ van andere tragische gebeurtenissen uit de wereldgeschiedenis. In haar vorig jaar uitgekomen boek Witte schuld besteedt ze er een heel hoofdstuk aan. En onlangs, in een interview met journalist en historicus Ewout Klei, ageerde ze tegen zwarte activisten die spreken over de slavernij als de ‘Black Holocaust’ en net als Joden herstelbetalingen eisen. Drayer vindt dat ‘onzinnig’: ‘Het causale verband tussen het aangedane onrecht en wat de nazaten nu ervaren valt met geen mogelijkheid aan te tonen.’
Nu heeft Drayer een punt als ze zegt dat de trans-Atlantische slavenhandel en slavernij niet genocidaal waren: er was geen doelbewuste strategie om zwarte bevolkingsgroepen uit te roeien. Ze moesten werken, het moest iets opleveren. Maar het effect van de slavenhandel was natuurlijk wel vernietigend.
Hele bevolkingsgroepen verloren hun huis en haard. Tot slaaf gemaakten stierven door mensonterende omstandigheden tijdens de overtocht en op de plantages. Hun vrijheid, waardigheid, kinderen, taal, geschiedenis, bijna alles werd hen ontnomen. Hoezo kunnen er geen herstelbetalingen komen voor dit onbeschrijflijke onrecht?
Al is het geen genocide, het is een legitieme eis, die de Nederlandse staat zo snel mogelijk moet ophoesten aan de nazaten van de slachtoffers. En Groot-Brittannië, Spanje, Portugal en andere landen die zich schuldig hebben gemaakt aan de Trans-Atlantische slavenhandel moeten dit natuurlijk ook doen.
Identiteitsvorming rond dit uniciteitsdenken schept afstand naar andere slachtoffergroepen
En dan de claim dat de Holocaust uniek is. Is dat wel zo? Ja en nee. Ja, de Holocaust met hoofdletter H is uniek, omdat in geen enkel andere genocide het vernietigingsproces zo geraffineerd was opgezet, van transportsysteem tot vergassing. Verder was de Holocaust ook geografisch onbeperkt: de nazi’s wilden doorgaan totdat er geen enkele Jood meer was overgebleven. Ten slotte zijn de juridische strafvervolgingen na de Tweede Wereldoorlog bij geen enkel andere genocide zo uitgebreid geweest.
Tegelijkertijd is de Holocaust (waarbij we ook helaas vaak vergeten de Porajmosmee te nemen, de genocide op de Roma en Sinti) niet uniek in de wereldgeschiedenis. In absolute en relatieve aantallen is het geen ongeëvenaarde genocide. De Holodomor in Oekraïne (1932-1933), de Grote Sprong Voorwaarts in China (1958-1961), de Killing Fields in Cambodja (1975-1979) en de Rwandese Genocide (1994) hebben ook miljoenen slachtoffers geëist.
Mensen werden vermoord om wie ze waren: ‘wilden’, ‘koelakken’, stedelingen, Oekraïners, Tutsi’s, moslims, enzovoort. Meerdere staten hebben zich schuldig gemaakt aan genocide: de Verenigde Staten pleegden genocide tegen de Indianen, het Ottomaanse Rijk tegen de Armeniërs, Assyriërs en Grieken, het moderne Turkije tegen de Koerden. Nota bene Adolf Hitler zelf maakte in 1939, aan de vooravond van de Poolse veldtocht, een vergelijking tussen de misdaden die het Derde Rijk ging plegen en de Armeense Genocide: ‘Wie spreekt er vandaag nog van de vernietiging van de Armeniërs?’
Deze vormen van staatsgeweld tegen de eigen burgers waren onderdeel van het aanbreken van ‘moderne tijden’. Organische puurheid, racistische natievorming werden mondiaal als vooruitgang beschouwd. En dat gold niet alleen in Europa.
Het meest problematische aan het uniciteitsdenken rondom de Holocaust is de hiërarchie die het in slachtofferschap aanbrengt. Zeggen dat het de ergste misdaad was, de grootste, dan doe je automatisch mee aan een gepolitiseerde vorm van etnische concurrentie in slachtofferschap.
Identiteitsvorming rond dit uniciteitsdenken schept afstand naar andere slachtoffergroepen. Bij de Holocaustherdenkingen zie je dit ook vaak terug: het gaat vaak exclusief over de Joodse slachtoffers, terwijl er ook tussen de 200.000 en 600.000 Roma en Sinti zijn vermoord.
Het beste antwoord tegen dit exlusivistische slachtofferdenken werd afgelopen zaterdag gegeven door Rami Elhanan. Hij is een Israëliër die zijn dochter heeft verloren bij een Palestijnse zelfmoordaanslag:
‘We koesteren onze slachtoffermentaliteit. Wij zijn de ultieme slachtoffers, niemand anders mag slachtoffer zijn. En onze kinderen sturen we op hun zestiende, zeventiende naar Auschwitz om daar ook slachtoffer te worden. Ze komen ervandaan met de Israëlische vlag om hun schouders en de slogan ‘Never again’. Even later gaan ze het leger in en moeten ze bij een checkpoint beslissen of een 70-jarige Palestijn een wandelende tijdbom of een gewone grootvader is. Het is onmenselijk, een veel te zware verantwoordelijkheid.’
Moge er meer Elhanans opstaan die deze slachtoffermentaliteit hebben afgeschud en hun Palestijnse medemensen behandelen met de waardigheid die ieder mens verdient.
