Onder nieuwe Nederlanders bevinden zich veel alleenstaande moeders. Hun leven is niet bepaald gemakkelijk en ze hebben veel zorgen. Wat wordt er voor ze gedaan?

Alleenstaande moeders lopen het meeste risico om in de armoede te belanden. Ook hun kinderen hebben doorgaans niet de beste toekomstperspectieven. Dat blijkt uit cijfers van het CBS. Hoe zit dat met de alleenstaande moeders onder nieuwe Nederlanders? Tegen welke problemen lopen zij aan? En hoe worden zij geholpen?

In de zorg voor alleenstaande moeders gaat er nogal wat mis, ondanks de goede bedoelingen van allerlei partijen. Het is lastig om daar wat aan te doen, omdat deze groep vaak niet zelf om hulp vraagt. Nancy Herkul (43) volgde de opleiding Sociaal en Juridische Dienstverlening en werkt als zelfstandige bij diverse gemeentes. ‘Er zit ruis op de lijn tussen hulpverleners en hulpvragers’, vertelt ze. ‘Er zijn veel projecten waarin de gemeentes alleenstaande moeders willen helpen, maar die sterven vaak een geruisloze dood. De hulpverleners kunnen deze vrouwen niet bereiken, ze weten niet waar ze moeten beginnen.’

Alleenstaande moeders met een uitkering zitten in het systeem, zij zijn bekend bij de instanties. De vrouwen die in staat zijn om in hun eigen inkomen te voorzien hebben soms ook hulp nodig, maar zij zijn niet te bereiken. Ze vragen zelden om hulp, soms weten ze zelfs niet dat er voorzieningen zijn. Veel vrouwen zijn nog met het idee opgegroeid dat de man werkt en de vrouw voor de kinderen zorgt. Als de man weggaat of wegvalt staan ze machteloos. Dat is moeilijk, ook voor de kinderen. Uit statistieken blijkt dat kinderen van bijstandsmoeders zelf ook vaker in de bijstand terechtkomen.

De sociale dienst kan best intimiderend zijn, vinden veel alleenstaande moeders die om hulp vragen. Ze moeten immers met hun hele hebben en houwen voor de dag komen. Maar de sociale dienst wil echt alles weten. Herkul: ‘Wat ik vaak terugzie is dat deze moeders vaak nogal angstig zijn tijdens gesprekken. Ik vertel ze dat ik ook in hun situatie had kunnen belanden, dus dat ze voor mij niet minder zijn. Dat zorgt al voor opluchting. Ik zie ook dat het systeem niet gericht is op het adequaat helpen van mensen en ze voor zichzelf te laten zorgen, wat echter wel nodig is.’

Het einde van de relatie en daarna de zorg voor de kinderen maakt dat veel alleenstaande moeders zichzelf vaak niet meer de moeite waard vinden. Alles gaat naar de kinderen. Alleenstaande moeders cijferen zichzelf helemaal weg. ‘Dat gaat mij aan het hart’, zegt Herkul. ‘Het is niet wat je wilt voor vrouwen, die moeten voor zichzelf opkomen en zeker een goed voorbeeld voor hun kinderen zijn. Dat maakt dat ik mij steeds meer in ga zetten voor alleenstaande moeders. Ik ga met ze in gesprek en ook met gemeentes en andere instellingen die wel iets voor deze vrouwen willen en kunnen betekenen, maar hen niet kunnen bereiken.’

Voor niemand is een echtscheiding gemakkelijk. Bijna elke moeder wil natuurlijk het beste voor haar kinderen, maar alleenstaande moeders ‘vergeten’ daarbij vaak zichzelf. Dat is uiteindelijk slecht voor iedereen.

‘Samenwonen of op straat’

Renuka is geboren in Sri Lanka. Ze groeide op in een Nederlands gezin, dat haar heeft geadopteerd. Ze is een van de 328 alleenstaande moeders die afkomstig is uit Sri Lanka. Ze is nog maar kortgeleden gescheiden. ‘Wij hadden al besloten dat onze wegen zich scheiden, maar totdat we beiden nog geen andere relatie hadden, leefden we samen verder. Onze kinderen vertelden we niets.

Inmiddels heeft haar ex een ander en ook Renuka heeft een nieuwe vriend. ‘Daardoor kwam alles in een stroomversnelling. We wilden ons huis verkopen, ik wilde niet langer blijven. De situatie werd er niet gezelliger op en de kinderen waren hier de dupe van. Ze zitten in de pubertijd, dat is best een lastige leeftijd. Ik kreeg een nieuwe vriend, die ruimte genoeg had in zijn huis. Ondanks dat ik het zo niet had gewild ben ik toch bij hem ingetrokken. Dat zorgde voor nieuwe problemen, want ik ben mijn scheiding nog aan het regelen. Het is zeker geen ideale start voor een nieuwe relatie, maar het was of samenwonen of op straat komen te staan. Die keuze was natuurlijk niet zo moeilijk, maar ik hoop dat mijn nieuwe relatie dit overleeft.’

‘Ik moet heel veel dingen regelen’, vertelt ze verder. ‘Veel meer dan ik vooraf had gedacht. Ik begeleid als maatschappelijk werkster vrouwen met een trauma en ik krijg regelmatig vrouwen op gesprek die het zwaar hebben met hun echtscheiding. Hoe zwaar het echt is merk ik nu zelf. Ik dacht altijd dat het wel meeviel, zeker als die vrouwen het zelf wilden. Maar het valt niet mee, het is erg zwaar. Ik maak mij langzaam los van mijn ex en tegelijk bouw ik aan een nieuw fundament voor mijn huidige relatie. Dat is wel mijn eigen keuze, maar dat maakt het niet eenvoudiger. Mijn kinderen leven om de week bij mij en bij hun vader. Als ze niet bij mij zijn blijf ik toch nog bezig met van alles voor ze regelen. Ik heb dat scheiden zo erg onderschat. Dat ik ook last van verschillende kwalen heb en daarvoor bij drie ziekenhuizen loop helpt ook niet mee.’

‘Het is een vicieuze cirkel’

Voor Marina (40) was het wachten op een verblijfsvergunning, en daarmee ook op het volgen van een opleiding of het vinden van werk. Ze is geboren in Angola en woont hier sinds 1999. In totaal hebben 854 alleenstaande moeders uit Nederland een Angolese achtergrond. ‘Ik kwam met grote plannen en ideeën naar Nederland’, zegt Marina. ‘Scholing is belangrijk voor mij, dus ik wilde in Nederland een goede opleiding volgen en iets bijdragen aan de samenleving, ook via mijn werk. In Angola studeerde ik rechten, daar wilde ik mee doorgaan. Maar het duurde bijna tien jaar voordat ik een verblijfsvergunning kreeg. Al die tijd moest ik wachten en wachten. Mijn leven stond tien jaar lang stil, dat viel niet mee. Mijn hoop op een goede toekomst en mijn dromen over een goede opleiding vervlogen. In de jaren dat dat had gekund zat ik te wachten. Ik heb geen idee waarom het zo vreselijk lang duurde, maar het was niet anders.’

‘In Angola had ik een kind gekregen, dat ik meenam naar Nederland’, vervolgt ze. ‘Toen zijn vader mij achterna reisde naar Nederland kreeg ik nog een kind. Hun vader keerde echter terug naar Angola en ik bleef als alleenstaande moeder achter. Uit een andere relatie kreeg ik nog een kind. Ik ben nu moeder van drie kinderen en heb een verblijfsvergunning, maar geen opleiding of goede baan. Het is nooit mijn bedoeling geweest om een alleenstaande moeder te worden. Een kind heeft een vader en een moeder nodig.’

Marina vertelt dat ze het financieel veel moeilijker heeft als alleenstaande moeder. ‘Mijn afstand tot de arbeidsmarkt is door die jaren wachten enorm gegroeid. Van mijn mooie dromen is niets uitgekomen, daarom stimuleer ik mijn kinderen om hard te werken en een goede opleiding te doen. Dan wacht hen een betere toekomst. Ik ben wel erg blij en dankbaar dat ik in Nederland kan wonen, maar die tien jaar wachten heeft al mijn motivatie weggenomen, dat is heel jammer. Ik wil wel een opleiding doen, maar daar heb ik geen geld voor. Het is een soort vicieuze cirkel, waar ik uit wil komen. Een opleiding doen en een diploma halen blijft mijn doel. Ik zoek nu naar werk om uit mijn uitkering te komen en wie weet wat er dan nog mogelijk is.’

‘Daar ben ik mijn leven niet zeker’

2875 alleenstaande moeders in Nederland hebben een Irakese achtergrond, maar het is de vraag of Jinan (40) daar echt deel van uitmaakt. Haar situatie is anders: ‘Ik ben geboren in Irak, waar ik werkte als journalist totdat ik moest vluchten. Mijn man is op een dag naar zijn werk gegaan, maar nooit meer thuisgekomen. Hij is onderweg gekidnapt, weet ik nu. Samen met onze dochters ben ik toen naar Nederland gevlucht. Hier kreeg ik in 2014 onderdak. Afgelopen zomervakantie heb ik gelukkig contact met mijn man gehad, hij wil heel graag naar Nederland komen en bij ons wonen. Maar het IND werkt niet echt mee. Ik was vergeten om voor hem de juiste formulieren aan te vragen toen ik de verblijfsvergunning kreeg. Daarom moet hij steeds weer andere formulieren invullen. Het is lastig voor iedereen. Mijn man mist ons, mijn kinderen en ik missen hem vreselijk, maar we hebben geen keus. We kunnen niet terug, want in Irak ben ik mijn leven niet zeker.’

Jinan vindt het moeilijk om alleen voor haar kinderen te moeten zorgen. ‘Ik voel mij een alleenstaande moeder, hoewel ik dat niet echt ben. Toch moet ik alle beslissingen over de kinderen zelf nemen, ik ga naar alle gesprekken op school, ik ben bij hun zwemles en andere activiteiten. Hun vader kan nergens bij zijn. Onze dochters willen graag alles met hun vader delen, ik wil ook mijn man om mij heen, maar het is niet anders. We zitten in een soort spagaat en dat is zwaar. Hier in Nederland kan ik het journalistieke vak niet weer oppakken. Dat is heel erg jammer, maar ik ben tenminste veilig.’

Terug naar Irak is geen optie voor Jinan. ‘Daar word ik gezocht.’ Ze probeert zijdelings mee te werken aan televisieprogramma’s en haar levensverhaal verschijnt ook in een boek over Iraakse alleenstaande moeders. Om de Nederlandse taal beter te leren doet ze extra cursussen, wie weet of dat iets oplevert. Jinan: ‘Ik hoop dat mijn man snel naar Nederland kan komen, want ook hij is zijn leven niet zeker in Irak. Om toch in mijn eigen inkomen te voorzien werk ik als productiemedewerker. We zijn veilig, mijn dochters gaan naar school en we bouwen een nieuw leven op. Wie weet kom ik op een dag terug in mijn oude vak, ik doe daar alles aan.’

‘Dat was flink schrikken’

Nancy Herkul is behalve hulpverlener ook alleenstaande moeder. Ze kwam als klein meisje al vanuit Suriname naar Nederland om hier een beter leven te krijgen. Maar liefst 34.952 alleenstaande moeders hebben een Surinaamse achtergrond, zo blijkt uit cijfers van het CBS. Herkul vertelt dat ze in Nederland op school heeft gezeten, maar door omstandigheden terug naar Suriname moest. ‘Toen ik klaar was met de middelbare school ben ik weer naar Nederland gegaan en heb ik hier een master strafrecht bijna afgerond. Ik trouwde, we kregen een zoon, maar ons huwelijk hield niet stand. We besloten dat ik in ons huis zou blijven wonen met onze zoon.’

De scheiding had veel impact op haar zoon: zijn cijfers op school kelderden flink. ‘Dat was flink schrikken, het was nooit mijn bedoeling dat hij eronder zou lijden’, zegt Herkul. ‘Ik heb mijn zoon verteld dat hij nog steeds een vader en een moeder heeft en dat hij die altijd mag bellen. Toen bleek dat hij dacht dat hij moest kiezen en dat contact met de ene ouder betekende dat hij geen contact mocht hebben met de andere, maar dat is helemaal niet waar. We hebben co-ouderschap, hij is de helft van de week bij mij en de andere helft bij zijn vader. Zijn vader is betrokken bij zijn leven, we gaan samen naar de oudergesprekken op school. Mijn zoon heeft niet gevraagd om geboren te worden en zeker niet dat we uit elkaar gingen, daarom mag hij er nooit de dupe van worden.’

‘Waar wil jij heen?’

Armoede gaat vaak van generatie op generatie over. Zeventien procent van de mensen uit een laag-inkomensgezin (1989) had in 2013 zelf ook een laag inkomen, aldus het CBS. Deze mensen hebben vaak ook een netwerk van mensen die in armoede leven. Ook vanuit die sociale omgeving is er dikwijls weerstand, als moeders proberen hun kinderen hogerop de maatschappelijke ladder te krijgen.

‘Het gaat ook om je mindset. Waar wil jij heen?’,  zegt Herkul. ‘Wat is je doel in het leven en wat wil je daarvoor doen? Ik heb veel met vrouwen te maken die die vraag nog nooit gesteld is. Hun leven draait alleen om het welzijn van hun kinderen. Als die maar alles hebben wat ze willen, dan zijn de moeders tevreden, althans, dat maken zij zichzelf wijs. Maar er is nog een leven na je kinderen. Als jij jezelf alleen maar wegcijfert voor hun belang, welk voorbeeld geef je je kinderen daarmee? Wie ben jij eigenlijk en wat wil jij, als alleenstaande moeder? ’Er zijn genoeg initiatieven om alleenstaande moeders zelf te helpen, maar hier worden veel te weinig moeders mee bereikt. De stap om mee te doen is vaak te groot, legt Herkul uit: ‘Als je een ochtend organiseert, maar je ‘vergeet’ kinderopvang te regelen, dan kan zo’n moeder daar niets mee. Ze wil wel naar die ochtend, maar het kost veel moeite om oppas te regelen.’

Organisaties en gemeenten hebben vaak de beste bedoelingen met hun initiatieven. Helaas verplaatsen ze zich maar zelden voldoende in de leefwereld van alleenstaande moeders. ‘Deden ze dat wel, dan zou het beter aansluiten en meer effect hebben’, stelt Herkul. ‘Ik organiseer iedere maand daarom een ‘verwendag’ voor alleenstaande moeders. Dat doe ik expres om de moeders wat aandacht aan zichzelf te laten besteden, om te ontspannen. Als moeder ben je 24/7 aan het werk, je staat nooit uit. Zeker als alleenstaande moeder kun je je kind niet aan de andere ouder overlaten. Daarom laat ik ze tot rust komen, er zijn massages voor deze moeders en allemaal lekkernijen. Pas als een moeder helemaal tot rust kan komen, komt ze bij zichzelf uit en wat zij zelf wil. Als ze dat punt bereiken, kan ik ze door coaching verder helpen.’

Het is een eyeopener voor deze moeders, dat er eens een keer voor hen gezorgd wordt en dat zij niet voortdurend klaar hoeven te staan voor anderen. Hierdoor krijgen ze meer eigenwaarde. ‘Ik leer ze zelfliefde’, legt Herkul uit, ‘want wat je niet hebt kun je niet aan je kinderen meegeven.’ Ze vervolgt: ‘Hoe kun jij je kinderen leren om voor zichzelf te zorgen, als jij dat niet doet als moeder? Wil je dat je kinderen zich ontwikkelen, dan moet jij dat ook doen. Dat ik die drive altijd heb gehad, wil nog niet zeggen dat andere alleenstaande moeders dat ook hebben. Sommige vrouwen zijn zo opgegaan in de zorg voor hun kinderen dat ze eerst moeten ontdekken wie ze zelf zijn.’

Cijfers in dit artikel zijn afkomstig van het CBS.

Volgens advocaat Alper Cinar worden haatmisdrijven tegen moskeeën mogelijk niet zwaarder bestraft, omdat rechters het discriminatoire motief vaak niet meenemen in hun uitspraak.

Brandstichting, ingegooide ruiten, het deponeren van varkenskoppen, bekladding met discriminerende leuzen: sinds de moord op Theo van Gogh in 2004 is agressie tegen moskeeën ‘een structureel gegeven geworden, met elk jaar zo’n twintig, vijfentwintig incidenten.’ Dat stelt Ineke van der Valk, onderzoeker aan de Universiteit Leiden en samensteller van de in mei uitgekomen bundel Mikpunt moskee. Hierin staan ook een bijdrage die geschreven is door advocaat Alper Cinar en jurist Noehad Aseban. Zij schrijven in hun artikel dat in strafzaken rond geweldpleging tegen moskeeën het ‘discriminatoire motief’ te weinig wordt benoemd door het OM. Dit heeft tot gevolg dat de rechter deze omstandigheid niet meeweegt in de strafmaat. Hoewel het duidelijk zou zijn dat plegers van agressie tegen moskeeën handelden vanuit een discriminatoir motief, worden zij daarvoor niet zwaarder gestraft.

Discriminatoir motief

Cinar en Aseban deden onderzoek naar alle online gepubliceerde gerechtelijke uitspraken over geweldpleging tegen moskeeën, de afgelopen twintig jaar. Het waren in totaal 27 gevallen, waarvan het overgrote deel over brandstichting gaat. Slechts in een derde van deze gevallen motiveerde de rechter in het vonnis expliciet dat er sprake was van een discriminatoir motief, zo schrijven ze, terwijl in álle zaken wel degelijk het discriminatoir motief duidelijk aanwezig zou zijn. De Kanttekening vroeg Cinar hoe hij dit weet. ‘Dit komt helder naar voren uit de rechterlijke uiteenzettingen van de motieven van de verdachten’, vertelt hij. ‘Maar in twee derde van de gevallen verbindt de rechter daar dus geen conclusie aan.’

Cinar pleit daarom voor meer bewustwording binnen het OM. De Officier van Justitie zou het discriminatoire motief meer aan de orde moeten stellen in strafzaken tegen moskee-belagers, zodat de rechter dit kan behandelen en mee kan laten wegen in de straf. Cinar stelt tevens dat ook de LOVS-richtlijn voor rechters veranderd moet worden: daarin moet een aanwijzing komen dat er bij discriminatoire motieven strafverzwaring optreedt. Maar het OM houdt zichzelf al niet eens aan zijn eigen richtlijnen, zo blijkt uit Cinars onderzoek. Kunnen we een verhoging van straffen voor discriminatie dan niet beter vastleggen in harde wetgeving? Cinar gelooft van niet: ‘Het is wettelijk al mogelijk om bij discriminatoire motieven hogere straffen uit te delen. Het aanpassen van de LOVS-richtlijn kan ervoor zorgen dat rechters zich meer bewust worden van dit aspect. En dit kan snel en gemakkelijk: je hebt er geen Kamermeerderheid voor nodig.’

‘Het is de taak van de rechter en het Openbaar Ministerie om dit uit te leggen aan het publiek’

Het is overigens onduidelijk hoeveel lichter de straffen zijn uitgevallen voor moskee-belagers die handelden vanuit discriminatoir oogpunt, maar wiens discriminatoire motief desondanks niet aan de orde is gekomen in de strafzaak. ‘Er spelen veel aspecten mee in de bepaling van de strafmaat’, stelt Cinar, waardoor hij aan de hand van enkel de gerechtelijke uitspraken niet kan zeggen tot hoeveel strafverzwaring het discriminatoire motief zou leiden. Maar hij benadrukt dat het hem ook gaat om transparantie over de vraag of moskee-belagers discriminatoir handelen: ‘Mocht er geen discriminatoir aspect meespelen, dan willen we weten waarom het niet zo is. Het is de taak van de rechter en het OM om dit uit te leggen aan het publiek.’

Reacties OM en Raad voor de Rechtspraak

De Kanttekening stelde het OM de vraag of het de bevindingen van Alper Cinar uit de bundel Mikpunt Moskee deelt. Vindt het OM zelf ook dat het discriminatoire motief van geweld tegen moskeeën niet consequent naar voren wordt gebracht? Tevens waren we benieuwd hoe het OM dit in de toekomst gaat aanpakken. De woordvoerder van het OM geeft echter een ontwijkend antwoord. ‘Het is voor ons nu niet duidelijk om welke zaken het in het boek precies gaat – eigenlijk zou daarvoor dossieronderzoek nodig zijn, dan kan ook het requisitoir (de aanklacht door het OM, red.) worden meegenomen.’ Ook benoemt het OM dat in Alper Cinars onderzoek strafzaken worden besproken die teruggaan tot 1999. ‘In die periode is er veel veranderd in de aanpak van discriminatiezaken door politie en OM.’ En over de aanpak van het OM: ‘Elke zaak wordt op zijn merites beoordeeld, het is mede afhankelijk van de context of er sprake is van een discriminatoir aspect.’

De Kanttekening vroeg ook de Raad voor de Rechtspraak om een reactie op het onderzoek van Alper Cinar, maar de woordvoerder van deze raad geeft aan ‘niet op detailniveau’ in te kunnen gaan ‘op concrete gevallen’. Toch zegt zij: ‘In zijn algemeenheid kunnen we wel zeggen dat de rechter een discriminatoir oogmerk – wanneer dat is komen vast te staan – als strafverzwarende omstandigheid zal meewegen bij het bepalen van de op te leggen straf.’ De Raad noemt ook dat een discriminatoir oogmerk bij agressiedelicten op dit moment geen wettelijke strafverzwaringsgrond is: ‘Dat betekent dat de Officier van Justitie deze strafverzwarende omstandigheid niet ten laste hoeft te leggen en de rechter deze in dergelijke zaken ook niet bewezen hoeft te verklaren. De rechter kan een discriminatoir oogmerk wel als omstandigheid meewegen bij het bepalen van de op te leggen straf.’ De Raad voor de Rechtspraak verklaart verder dat de LOVS-richtlijnen voor de rechter ‘een vertrekpunt van denken’ vormen, maar: ‘de rechter is daaraan niet gebonden.’ De LOVS-richtlijnen zijn slechts ‘oriëntatiepunten’ en ‘niet uitputtend’. In de jurisprudentie zijn voorbeelden waaruit blijkt dat de rechter het discriminatoir oogmerk wel expliciet meeweegt bij het bepalen van de straf, stelt de Raad.

Ten slotte vroegen we de Raad van de Rechtspraak hoe hij ertegenover zou staan als rechters het discriminatoire aspect uit eigen beweging expliciet zouden behandelen, dus ook als een discriminatoir motief in een zitting niet eerst naar voren is gebracht door de Officier van Justitie. De woordvoerder meldt daarover: ‘De strafmotivering en het nog beter en begrijpelijker opschrijven van de factoren die van invloed zijn op de straf hebben de aandacht van de Rechtspraak.’ Verder zegt de Raad voor de Rechtspraak met belangstelling een onderzoek te volgen dat minister van Justitie Ferdinand Grapperhaus vorige zomer aankondigde, waarin de mogelijkheid wordt bestudeerd om het discriminatoir motief als een wettelijke strafverzwaringsgrond in de wet op te nemen. ‘Mocht dit leiden tot een wetswijziging, dan zal de Raad op dat moment zijn advies hierover aan de minister geven.’