Vandaag is het de jaarlijkse Dag van de Marrons, die lange tijd ook wel met de weinig politiek correcte term ‘bosnegers’ werden aangeduid. De Marrons zijn na de creolen en hindoestanen de grootste etnische groep binnen Suriname. Wat is de rol van de Marrons in de geschiedenis van Suriname en hoe vergaat het hen tegenwoordig?

Een prominent onderdeel van de nieuwe Suriname-tentoonstelling die afgelopen weekend opende in Amsterdam is een kunstwerk van Marcel Pinas, de beroemde Marron-kunstenaar. Hij heeft een lange eettafel gekozen voor een herdenkingswerk over de massamoord op de inwoners van het Marrondorp Moiwana op 29 november 1986.

Die moordpartij op vrouwen, kinderen en ouderen door de troepen van legerleider Desi Bouterse was een absoluut dieptepunt in de Binnenlandse Oorlog van 1986 tot 1992. Deze werd gevoerd tussen Bouterse en het jungle-commando van zijn voormalige bodyguard Ronnie Brunswijk, een Marron.

Het kunstwerk van Pinas, Moiwana 86 Tafaa heeft de vorm van een banket in rouwstijl met 38 borden. De borden zijn beprint met oude krantenfoto’s van soldaten en de dode lichamen van de slachtoffers. De daders zijn nooit berecht.

Ontsnapte slaafgemaakten

Marrons stammen af van slaafgemaakten die vanaf de achttiende eeuw naar de Surinaamse binnenlanden ontsnapten. In 1770 waren er zo’n vijfduizend Marrons – tegenwoordig zijn het er, volgens de laatste Surinaamse volkstelling uit 2012, zo’n 120.000.

Rond 1730 ontwikkelen zich enkele Marron-stammen. Tussen de rivieren de Suriname en de Saramacca vormen zich de Marron-stam Saamaka en ten oosten van de Commewijne woonden Marron-groepen die later de ‘Ndyuka’ genoemd zouden worden; in het moerasgebied ten oosten van de Cottica wonen de Boni en de Aluku; tussen de Saramacca en de Coesewijne strijken de Kwinti neer.

De naam ‘Marrons’ is relatief nieuw en afkomstig van het woord dat de lokale Arawak-indianen gebruikten voor loslopend vee: ‘símara(n)’, dat later in het Spaans ‘cimarron’ werd. Het gebruik van de term ‘Marron’ kwam in zwang toen de oude term ‘bosneger’ (‘businengee’) – oorspronkelijk gebruikt door de stammen zelf – door meer verwesterde nazaten als te koloniaal werd gezien.

‘Als de overheid onze leefgebieden afpakt, dan mogen wij terugvechten’

10 oktober, de Dag van de Marrons

De Marrons spelen een bijzondere rol in de geschiedenis van Suriname en het verzet tegen de Nederlandse slavernij op de plantages. De Nederlandse plantage-eigenaren komen er al vroeg in de achttiende eeuw achter dat het bevechten – laat staan het terughalen – van de weggelopen Afrikaanse mannen een hopeloze zaak is in de binnenlanden van Suriname. Sterker nog: Marron-overvallen op plantages worden een ware plaag voor de slavenhouders.

De Marrons bevrijden ook vrouwen, met als gevolg dat er ook Marron-kinderen geboren worden. De oorspronkelijke Afrikaanse cultuur wordt van het begin af aan in leven gehouden door de Marrons. Dit is terug te zien in vele culturele uitingen die tot op de dag van vandaag worden gepraktiseerd. De Marron-cultuur wordt om deze reden ‘het best bewaarde stukje Afrika buiten Afrika’ genoemd.

Belangrijk keerpunt in de strijd tussen de Marrons en de Nederlanders wordt de grote opstand van 1757 op de houtplantages in de Tempatiekreek. De opstandelingen verbinden zich met de al eerder gevluchte Ndyuka en samen trekken ze ten strijde voor een eigen leefgebied. Ze slagen in hun plan. Op 10 oktober 1760 erkennen de Nederlanders het Marron-gebied.

Die overwinning op het koloniale gezag wordt nog steeds gevierd in Suriname als Marron-dag. De strijd was echter nog niet afgelopen. In 1762 sluiten de Saamaka vrede met de Nederlanders en in 1767 de Matawai. De Boni-Marrons – vernoemd naar hun leider Boni – blijven tot 1793 vechten. In dat jaar wordt Boni in 1793 vermoord door Bambi, de leider van de Ndyuka. Hierna breekt een rustigere periode aan.

De strijd gaat door

Vandaag, op de Dag van de Marrons, gaat ook de documentaire Stones have laws in première. De film neemt de kijker mee naar de regenwouden van Suriname, waar de Marrons vertellen over hun mondeling overgeleverde traditie en de band met de natuur die hen omringt.

De documentaire behandelt ook de wijze waarop de Surinaamse overheid hun leefgebied beetje bij beetje annexeert. Doordat Suriname de regenwouden vernietigt wordt het Marron-leefgebied bedreigd. Het Internationaal Gerechtshof heeft Suriname hierover op de vingers getikt, maar Suriname legt die uitspraak naast zich neer.

Filmmaker Tolin Alexander: ‘De film heeft als uitgangspunt hoe de Marrons kijken naar hun eigen gemeenschap, de geschiedenis, de kreken, de bomen, de stenen – en hoe die omgeving is ingebed en vervlochten in de Marron-cultuur. Maar er zit ook een stukje activisme in de documentaire.’

Dat is niet raar. Als er ergens in Suriname goud of bauxiet wordt gevonden, dan gaat de regering gewoon haar gang met het kappen, delven en het verkopen van concessies aan multinationals. Het consulteren van de Marrons gebeurt slechts voor de vorm, want bij wet is vastgelegd dat alles dat in de grond zit eigendom is van de staat.

De Marrons passen zich relatief gemakkelijk aan de nieuwe situatie aan en vormen gemeenschappen in de dieper gelegen gebieden, maar niettemin komen ze steeds meer onder druk te staan. Alexander vindt dat Suralco – de Suriname Aluminium Company – een fonds zou moeten oprichten om het Marron-gebied te compenseren voor de bauxietwinning.

‘Marrons die hun oorspronkelijke leefgebied hebben moeten verlaten, moeten in hun nieuwe huizen toegang krijgen tot elektriciteit en water. Er is nooit enige vergoeding aangeboden voor de vele korjalen (traditionele Marron-boten, red.) die kapot zijn gevaren door de grote tankers die de Marron-gebieden binnenkwamen voor de bauxietwinning. En als je kijkt naar de houtkap in het regenwoud, een actueel thema, dan schrik je echt. Ik heb nog nooit zoveel vrachtwagens over de wegen zien rijden als nu. Onlangs is er in het Pamaka-gebied een goudconcessie vrijgeven aan New Mount, een buitenlandse multinational. Maar dit gebied is van oudsher een drinkwatervoorziening van de Marrons.’

Alexander ziet dan ook steeds vaker dat kleine ‘pocknockers’ buitenlandse mijnen overvallen. Hij heeft begrip voor deze sabotage-acties: ‘Veel Marrons vinden: als de overheid onze leefgebieden afpakt, dan mogen wij terugvechten. Als je iets wegneemt, dan moet je ook iets teruggeven. Dat is de manier waarop Marrons omgaan met elkaar en met de natuur.’

‘De kracht van onze voorouders leeft voort’

Black awareness

Alexander heeft ook oog voor positieve ontwikkelingen. De Marrongemeenschap is in beweging. Er zijn veel jongeren die aan het studeren zijn, vertelt hij. ‘Op de technische school deed ik een project – de avondschool voor jongeren die overdag werken – en het gros van de jongeren die ik daar tegenkom zijn Marrons. Dat vind ik positief. Ook als je ziet wat er op het gebied van de kunst gebeurt, de taal nog steeds en met meer bewustzijn wordt overgebracht. Nee, ik ben er niet treurig over: de kracht van onze voorouders leeft voort.’

Ook ziet Alexander dat marrons en creolen als gemeenschappen meer naar elkaar toegroeien. Lange tijd werd er in Suriname neergekeken op de Marrons. Dit was een politiek-culturele blik die alles te maken had met de door Nederland gewenste en opgedrongen koloniale hiërarchie, waarin verschillende niet-witte bevolkingsgroepen in Suriname zoveel mogelijk tegen elkaar werden opgezet.  Maar Alexander ziet steeds vaker een doorbraak ontstaan in dat koloniale verdeel-en-heers-denken.

‘Er is een groeiend activisme. We zijn in Suriname allemaal op een punt gekomen dat we eens goed zijn gaan kijken naar onze gezamenlijke geschiedenis. We zijn als Afro-Surinamers uit elkaar gehaald. De Marrons hebben de plantages verlaten en daarom hebben we ons anders ontwikkeld dan de stadscreolen, maar we hebben ook een gemeenschappelijk erfgoed. Er is veel black awareness in Suriname nu.’

Overigens is er ook een levendige Marron-cultuur in Nederland. Tijdens de Binnenlandse Oorlog zijn er veel Marrons naar Nederland gekomen. Ze zijn neergestreken in Tilburg, Amsterdam Zuidoost, Rotterdam en Utrecht.

Tegenwoordig zijn er veel spanningen tussen de vrijheidslievende Marron-cultuur en de Surinaamse regering van Desi Bouterse. Actueel is de strijd rondom het Moengo Project van kunstenaar Marcel Pinas. De Surinaamse regering probeert zijn culturele centrum in de Surinaamse stad Moengo, dat onder meer een museum huisvest, al jaren tegen te werken.

De laatste troef van Bouterse: het plan om een school te vestigen in het complex van Pinas. Jeugdige aanhangers van Bouterses Nationaal Democratische Partij riepen Pinas vorige maand op om te vertrekken. Maar Pinas is er voorlopig nog gebleven.

Ondertussen is filmmaker Tolin Alexander al bezig met nieuwe projecten over de Marron-cultuur. Hij onderzoekt momenteel de rouwrituelen van de Marrons. ‘Tevens denk ik na over het maken van een nieuwe activistische film, over hoe we in Suriname met de natuur omgaan. Ten slotte ben ik een stuk aan het regisseren over de politiek in Suriname.’

Turkije staat op het punt om Noord-Syrië binnen te vallen. Wat wil president Erdogan precies? Wat kan er allemaal mis gaan? En hoe komt het nieuws aan bij Koerden in Nederland?

Nadat de Amerikaanse president Donald Trump bekend maakte de laatste troepen uit Noord-Syrië te zullen terugtrekken staat de Turkse invasie van het gebied op het punt om aan te breken. De Turkse president Recep Tayyip Erdogan wil in Noord-Syrië een bufferzone vormen waar twee miljoen Syrische vluchtelingen kunnen worden ondergebracht. Koerden en christenen in Noord-Syrië (de Rojava, de Democratische Federatie van Noord-Syrië, Syrisch-Koerdistan of West-Koerdistan), zullen mogelijk het slachtoffer worden van een etnische zuivering.

De Kanttekening sprak over de gevaarlijke situatie in Noord-Syrië met koerdoloog Joost Jongerden van Wageningen University, de Turks-Zweede onderzoeksjournalist Abdullah Bozkurt van Nordic Monitor, Hewal Huseyin van DemNed (een Koerdische koepelorganisatie in Nederland), en met een Koerdische vluchteling uit het Syrische Afrin dat in januari 2018 door Turkije werd bezet.

Wat wil Erdogan eigenlijk?

Joost Jongerden is in zekere zin niet verrast door het besluit van Trump om de Amerikaanse troepen terug te trekken. ‘Amerika is nu heel onvoorspelbaar, dus dat er iets onvoorspelbaars zou gaan gebeuren was enigszins voorspelbaar.’ Volgens Jongerden is Trumps besluit goed nieuws voor Erdogan, die al heel lang van plan is om Noord-Syrië binnen te vallen om daar een ‘bufferzone’ op te richten.

Journalist Abdullah Bozkurt vult aan: ‘Turkije is al anderhalf jaar lang bezig met lobbyen en onderhandelen. Maar vergis je niet: deze invasie heeft niets met de veiligheid van Turkije te maken. Erdogan gebruikt de invasie om de binnenlandse oppositie tot zwijgen te brengen en om zich als leider van de islamitische wereld op te werpen.’

Erdogan heeft sinds dit jaar met een krachtigere oppositie te maken, vertelt Bozkurt. Ook gaat het slecht met de Turkse economie, wat het regime minder populair maakt bij de Turkse bevolking. Erdogans AKP-partij heeft de burgemeestersverkiezingen in Istanbul, Ankara en Izmir verloren en voormalige vicepremiers Ahmet Davutoglu en Ali Babacan zijn allebei bezig met de oprichting van een nieuwe politieke partij.

Bozkurt zegt dat de oorlog in Noord-Syrië straks het nieuws zal beheersen, wat precies is wat de Turkse president wil. ‘Erdogan heeft veel liever dat de Turkse media hierover berichten dan over binnenlandse kwesties als de economische crisis, de hoge werkloosheid en faillissementen. Ook kan hij oppositiepolitici die over binnenlandse problemen beginnen verwijten dat ze geen goede patriotten zijn, omdat het Turkse leger aan het vechten is en iedereen in deze moeilijke tijden pal achter de natie moet staan in plaats van verdeeldheid te zaaien.’

‘Deze invasie heeft niets met de veiligheid van Turkije te maken’

De gevaren

Jongerden wijst op het gevaar van de terreurorganisatie IS, die dankzij de Turkse invasie de kans krijgt om zich te gaan hergroeperen. ‘De Islamitische Staat bestaat als staat niet meer, maar de organisatie is niet definitief verslagen. Er vinden nu weer IS-aanslagen plaats, waarmee IS laat zien dat ze er nog zijn en dat ze weer terug kunnen komen.’

Bozkurt beaamt dit: ‘Erdogan heeft – en daar zijn ook harde bewijzen voor – IS gesteund. IS-strijders uit West-Europa konden via Turkije naar Syrië en Irak doorreizen, naar de Islamitische Staat, omdat van hogerhand bewust een oogje werd dichtgeknepen.’ Jongerden vergelijkt Turkije met Pakistan, officieel de bondgenoot van de Verenigde Staten, waar Osama bin Laden jarenlang in het geheim kon onderduiken.

Jongerden en Bozkurt benadrukken dat Turkije IS-strijders ook als chantagemiddel kan inzetten om bij de EU meer geld los te krijgen. ‘Erdogan dreigde eerst de EU te zullen overspoelen met vluchtelingen als hij zijn zin niet zou krijgen, dat doet hij straks wellicht met IS-strijders’, zegt Bozkurt. ‘Dit doet hij natuurlijk niet openlijk’, voegt de onderzoeksjournalist er meteen aan toe, ‘maar in het geheim bij de onderhandelingen.’

Jongerden legt uit dat de EU sowieso heeft ‘geschitterd door afwezigheid’ als het gaat om de toekomst van Syrië. De EU-leiders zijn bang voor een nieuwe vluchtelingencrisis en willen Turkije daarom graag te vriend houden, zegt hij.

Zal er op de Koerden en de christenen in Noord-Syrië een etnische zuivering plaatsvinden? Bozkurt is voorzichtig en wil het begrip ‘etnische zuivering’ – laat staan ‘genocide’ – niet te snel gebruiken. ‘Niettemin, dat Erdogan de demografie in Noord-Syrië wil veranderen door er Arabische Syriërs te gaan vestigen, dat staat vast. En ook dat de Koerden en christenen in het gebied het moeilijk zullen krijgen.’

Jongerden is minder terughoudend. ‘In Afrin, dat in januari vorig jaar door de Turkse troepen werd aangevallen tijdens Operatie Olijftak, heeft een etnische zuivering op de Koerden plaatsgevonden. Dat staat nu voor de rest van de Rojava (het noordelijke, Koerdische deel van Syrië, red.) ook te gebeuren.’

Jongerden vindt de rol van ons land hierin dubieus. Hij vertelt dat Nederland materiaal heeft geleverd aan verschillende islamitische milities in Syrië die vechten tegen Assad en straks voor Erdogan het vuile werk zullen opknappen. ‘Nederland maakt de etnische zuivering op de Koerden straks dus mede mogelijk.’ Bozkurt: ‘Zeker is dat veel Koerden, YPG-strijders maar ook veel burgers, zullen omkomen bij de Turkse invasie.’

Bozkurt verwacht niet dat de internationale gemeenschap veel zal doen. ‘Er is nu wel veel sympathie voor de Koerdische zaak, ook in Europa, maar dit is alleen sentiment. Spierballen heeft de EU niet. De Verenigde Staten hebben wel spierballen, maar hebben er echter voor gekozen het alleen bij spierballentaal te laten.’

Trump heeft getweet dat hij de Turkse economie kapot zal maken als Erdogan acties onderneemt die Amerika niet zint. Maar volgens Bozkurt zal dat niets uitmaken: ‘De Verenigde Staten trekken hun troepen immers sowieso terug.’ Degenen die Erdogan wel zouden kunnen tegenhouden in Syrië – Rusland en Iran – vinden het daarentegen helemaal niet erg dat de Koerden worden aangepakt, zegt Bozkurt.

‘Iran heeft helemaal geen belang bij een autonoom Koerdisch gebied in Syrië, omdat dit de Koerdische minderheid in Iran misschien op verkeerde gedachten kan brengen. Ook Assad wil graag van de Koerdische autonome regio in het noorden van zijn land af. Hij heeft wellicht met Erdogan hierover een deal gesloten. En Rusland steunt Assad.’

‘Turkije wil ons Koerden vernietigen’

Koerden in Nederland

Koerden in Nederland zijn behoorlijk van slag door de dreigende Turkse invasie van Noord-Syrië. De Koerdische vluchteling Peshmerga* zegt dat het moeilijk onder woorden te brengen hoe hij zich voelt. ‘Het is ongelooflijk. De Verenigde Staten vroegen eerst of de SDF (de door Koerden gedomineerde strijders van de Syrian Democratic Forces, die vochten tegen IS en islamistische rebellengroepen, red.) alle fortificaties aan de Syrisch-Turkse grens wilden verwijderen, want hierdoor zou Turkije zich bedreigd voelen. Dat deden ze, als blijk van goede wil. Maar vervolgens worden ze toch opgeofferd. Terwijl men geen oorlog wil.’

Turkije wil oorlog, zegt Peshmerga. Sterker nog: ‘Turkije wil ons Koerden vernietigen. Turkije geeft straks de vrije hand aan moordenaars, jihadisten en bandieten die een tikkeltje minder erger zijn dan IS en die de Rojava zullen veranderen in een wetteloos gebied. Mijn ouders wonen nog in Afrin. Ze hebben het heel moeilijk en mogen geen Koerdisch meer spreken. Ze ervaren daar dagelijks de dood. En wat vorig jaar in Afrin gebeurd is, dat staat nu de hele Rojava te wachten.’

Wat nu? Hewal Huseyin van de Koerdische koepelorganisatie DemNed zegt dat Koerden op morgen een grote demonstratie in Brussel voor het Europees Parlement zullen houden. Zaterdag staat een demonstratie gepland in Den Haag. Hoewel Huseyin zelf geen familie in Syrië heeft wonen, volgt hij het nieuws op de voet.

‘Ik leef en voel heel erg met de mensen daar mee. Ik vind het heel erg dat er zulke nare dingen gebeuren, dat er verschrikkelijke dingen staan te gebeuren. Het raakt mij, ik voel het in mijn hart.’

Huseyin voelt zich niet verraden door de Verenigde Staten. ‘Ik wist dat de Amerikanen er alleen voor hun eigen belangen waren. Nu gaan ze weg. Ik wil heel graag dat de andere imperialistische naties ook vertrekken uit Syrië, in het bijzonder de fascistische staat Turkije. Assad is natuurlijk een schurk, maar het Syrische volk moet over zijn eigen toekomst kunnen beslissen, democratisch.’

*Gefingeerd, echte naam bekend bij de redactie. Hij verscheen eerder een paar keer onder zijn eigen naam in de Nederlandse media, maar als gevolg daarvan werd zijn familie in Afrin bedreigd. Vandaar dat hij anoniem wil blijven.