Vorige week had ik de laatste tien minuten-gesprekken met leerlingen en hun ouders voor de vakantie begint. Er zijn nog wel acht weken school, maar het eindrapport krijgen ze mee naar huis, hoeven de ouders niet meer voor te komen. Van sommige kinderen komt standaard alleen de moeder of alleen de vader, andere komen samen. Sommige ouders spreken de taal goed, andere beheersen hem wat minder. En je komt altijd weer voor verrassingen te staan.

Als eerste komt Angele met haar ouders. Ze zijn gescheiden, maar beiden komen naar het gesprek. Angele kan het schoolniveau in principe aan, maar ze staat nog niet helemaal veilig qua overgaan. Ze moet er nog even tegenaan. En zo te zien is ze dat ook van plan; ze heeft haar bijbaantjes even on hold gezet. ‘Van mij hoeft ze niet te werken hoor’, zegt haar moeder. ‘Dan heeft ze meer tijd om te studeren.’ Haar vader lijkt er wat minder vertrouwen in te hebben. Maar moeder, een vrolijke dame met zo te zien Indische roots, knikt enthousiast dat alles uit de kast gehaald zal worden. Dat is goed om te horen. ‘Dus goed studeren, je bent intelligent genoeg, je kunt het’, zeg ik aan het eind van het gesprek. Ouders en Angele staan op. Nu is het over het algemeen zo dat de ouders van mijn kinderen niet uit het gestudeerde deel der natie afkomstig zijn. Daar is niks mis mee en dat is geen oordeel maar een constatering, dus ik ben werkelijk verrast als de moeder van Angele nog even achteloos laat vallen: ‘Ja, denk aan Swaab, Wij zijn ons brein.’ Die zag ik niet aankomen.

Soufyan komt met zijn vader. Een vriendelijke man met grote werkhanden die zijn jas tijdens het gesprek aanhoudt. Ook Soufyan zou het kunnen halen, alleen vraag ik me hardop af of hij wel hard genoeg werkt. Daar twijfelt vader ook aan. ‘Soms de hele dag aan de playstation’, zegt zijn vader. ‘En de laptop. En de telefoon.’ Ik knik. ‘Hij moet nu echt gaan werken’, zeg ik. ‘Want anders moet die spelcomputer in de kast.’ Soufyan knikt. ‘Met een slot erop’, voeg ik eraan toe. Vaders ogen beginnen te glimmen achter de bril. Hij draait een denkbeeldige sleutel om en vindt het zo te zien nog niet zo’n slecht idee. Goed dat we elkaar gesproken hebben, want nu weet hij dat we het eens zijn over de aanpak. En dat scheelt een hoop.

De volgende is de moeder van Najib. Maar waar ís Najib? Ah, medische reden. ‘Doktersafspraak liep uit’, dus komt ze maar alleen. Over Najibs schoolresultaten hoeven we het niet lang te hebben, want Najib is een slim kind. Dus begin ik meteen over het filmpje dat hij enige tijd geleden in de groepsapp heeft gezet (Nederland, land van de duivel, zie mijn column Vrijheid in je eentje). Maar daar maakt moeder zich absoluut geen zorgen over. ‘Hij zei al tegen me ‘ze mag me niet’, maar ik zei ‘ze heeft het goed met je voor, ze is een lieve vrouw’.’ In de klas is Najib geen gemakkelijke leerling. ‘Hoe is Najib thuis?’, vraag ik. ‘O, zo lief! Bijvoorbeeld op Moederdag zegt hij ‘kijk nou even in je kamer’. Heeft hij een luchtje gekocht, een luchtje waarvan hij weet dat ik ervan houd. Hij is veel liever dan zijn zusjes.’ Hij heeft er vier. ‘Nee, over Najib hoef ik me geen zorgen te maken’, benadrukt ze nog eens. Ik weet niet of ik daar echt wel van uit kan gaan. Ze staat op, geeft me een hand en loopt naar de deur. ‘Maar als er aan een touwtje getrokken moet worden, dan bellen we, hè?’

Daarna komen nog de ouders van Nasir, twee kleine mensen die de taal niet helemaal beheersen. Ik zie ze zitten op hun brommertje (niet echt, maar ik stel het me voor, want ze komen binnen met twee felgekleurde helmen). Hun slimme stille zoon gaat ongetwijfeld makkelijk over en wil de ict in.

Na nog een paar ouders en kinderen is het om halfzes gedaan. Het is goed dat we elkaar hebben gezien. Iedereen weet weer ‘ik ben in beeld, er wordt op me gelet’. En dat doet soms wonderen voor de werklust, vooral als de ouders erbij betrokken zijn.

Ik kijk reikhalzend uit naar de ontknoping van deze spannende plot.

De namen in deze column zijn gefingeerd.

Als het gaat om de proliferatie en dreiging van nucleaire wapens zijn de ogen van de wereld de laatste jaren vooral gericht op Iran en Noord-Korea. Maar in een ander deel van Azië bevinden zich al sinds jaren twee kernwapenmachten die het non-proliferatieverdrag niet hebben ondertekend. Wat er zich op nucleair gebied tussen India en Pakistan afspeelt, ontsnapt nogal eens aan onze aandacht. En dat, terwijl er op dit moment ontwikkelingen gaande zijn die de nucleaire drempel tussen beide landen kan verlagen. Dat wil zeggen, dat het gebruik van kernwapens in een gewapend conflict waarschijnlijker kan worden.

India en Pakistan zijn sinds hun ontstaan uit het Brits-Indische rijk in 1947 al vele malen met elkaar in oorlog geweest. Al die conflicten werden met conventionele wapens in het voordeel van India beslecht. En in het conflict over Jammu en Kasjmir, het voormalige prinsdom dat door beide landen wordt geclaimd, staan hun legers al jaren tegenover elkaar. Daarnaast onderhoudt Pakistan een warme relatie met China, terwijl India het juist regelmatig met dat land aan de stok heeft.

India is in 1974 begonnen met het ontwikkelen van kernwapens. Het heeft inmiddels de beschikking over een zogenaamde nucleaire triade. Dat houdt in dat het kernwapens vanaf de grond, vanaf zee en vanuit de lucht kan afvuren. Ook Pakistan is in de jaren zeventig begonnen met het ontwikkelen van kernwapens. Daar heeft de destijds bij het Brits-Nederlandse Urenco in Hengelo werkzame ingenieur Abdul Qadir Kahn een belangrijke rol in gespeeld. Het is bekend dat hij blauwdrukken van ultra-centrifuges voor de verrijking van uranium naar Pakistan heeft gesmokkeld. Daar werden ze onmiddellijk nagebouwd en toegepast in het verrijkingsproces van uranium om de benodigde splijtstof voor kernwapens te produceren. Overigens met medewerking van Nederlandse studievrienden en zakenmensen. Daarnaast heeft Kahn ook een geheim netwerk opgericht om kernwapentechnologie aan Iran, Libië en Noord-Korea te verkopen. Dat Kahn-netwerk is inmiddels ontbonden, maar delen ervan zijn mogelijk nog steeds actief. In combinatie met de aandacht van diverse separatistische en terroristische groeperingen voor radioactieve splijtstof vormt dat een niet te veronachtzamen risico.

Na zo vaak door India verslagen te zijn in conventionele oorlogen, realiseerde Pakistan zich dat het op een andere manier strijd moet voeren tegen India. Frappant is dat het aantal aanslagen door moslimterroristen van Pakistaanse origine in India toenam. Veel van die aanslagen werden door India herleid tot activiteiten van de Pakistaanse inlichtingendienst (ISI). Op die aanslagen probeerde India vooral militair-conventioneel te reageren door de druk in Kasjmir op te voeren en daar eventueel terrein op het Pakistaanse leger te veroveren. Maar daarbij bleek dat het Indiase leger behoorlijk traag is in het mobiliseren. Daardoor had Pakistan ruim voldoende tijd om zijn eigen troepen in staat van paraatheid te brengen. Het gevolg was dat een offensieve vergeldingsactie van India op zoveel Pakistaanse tegenstand kon rekenen dat het zinloos zou zijn.

Het Indiase leger reageerde daarop met de zogenaamde Cold Start-doctrine. Die houdt in dat zich langs de Pakistaans-Indiase grens, inclusief Kasjmir, een groep Indiase legerdivisies zich permanent in de hoogste staat van paraatheid bevindt. Deze legergroep moet indien nodig snel in actie kunnen komen en met name in Kasjmir terrein veroveren, voordat Pakistan militair kan reageren en de wereldgemeenschap op India druk uitoefent om zijn agressie te staken. Een cunning plan lijkt het….

Pakistan beseft terdege dat het tegen zoveel conventionele overmacht van India geen kans heeft. Het heeft dus besloten een dergelijke strategie af te schrikken door fors te investeren in ‘tactische’ kernwapens. Daardoor zou het land, zo redeneert het, op een mogelijke Indiase conventionele aanval ‘beperkt’ met kernwapens kunnen reageren. Kleine, ‘tactische’ kernwapens kunnen bovendien met meerdere soorten overbrengingsmiddelen worden ingezet. Pakistan is daardoor in staat kernwapens in te zetten via kleine raketten, artillerie, kruisvluchtwapens en zelfs torpedo’s, waardoor het eveneens over een nucleaire triade beschikt. Daarmee neemt theoretisch de kans toe dat Pakistan in een conflict met India kernwapens kan zetten. De atoomdrempel is dus verlaagd.

Daarnaast beschikt het land over een zo’n grote voorraad splijtstof (plusminus drieduizend kilogram, terwijl zes kilogram genoeg is voor een ‘tactisch’ kernwapen) dat het theoretisch in staat is zijn huidige voorraad kernwapens (plusminus honderddertig, evenveel als India) meer dan te verdubbelen. Het zal in de praktijk niet zo’n vaart lopen, omdat het Pakistan aan materiële en financiële middelen ontbreekt om dat daadwerkelijk te doen. Maar zo’n grote voorraad splijtstof in combinatie met vermoedelijk nog steeds actieve restanten van het Kahn-netwerk en grote interesse vanuit terroristische groeperingen kan op termijn een groot probleem gaan vormen.

Voorts is het de vraag hoe India op termijn gaat reageren op de Pakistaanse strategie van afschrikking met ‘tactische’ kernwapens. Het bedrieglijke ‘tactische’ karakter van dit soort wapens is namelijk dat ze in gebruik ‘tactisch’ bedoeld kunnen zijn, maar dat de uitwerking uiteindelijk altijd strategisch is, omdat een tegenstander daardoor vrijwel zeker ook met kernwapens zal reageren. India beschikt namelijk over raketverdedigingseenheden, waarmee het land zichzelf, maar ook zijn kernwapens wil beschermen. Daardoor heeft het de beschikking over een zogenaamde second strike capability, waarmee het land na een Pakistaanse aanval met kernwapens zelf ook met kernwapens kan terugslaan…

De verlaging van de atoomdrempel op het Indische subcontinent is daarmee een feit en dat brengt ernstige risico’s met zich mee.

‘Ik hoop dat de hel leeg is’, aldus bisschop Gerard de Korte van ‘s-Hertogenbosch in een uitvoerig interview met de Kanttekening vorig jaar. Dat is niet het geluid dat men in sommige salafistische moskeeën hoort, die nu wegens dubieuze financiering in opspraak zijn geraakt. Daar verwacht men dat de hel juist zeer vol is, om te beginnen met alle moslims die niet honderd procent zuiver in de leer zijn, om van andersgelovigen nog maar te zwijgen.

Helaas is door de Kanttekening nog niet aan De Kortes directe chef, aartsbisschop Wim Eijk, om zijn opinie in deze gevraagd. Afgaande op diens recente kritiek op de huidige paus mag men aannemen dat Eijk in ieder geval sneller kandidaten voor de hel zal nomineren dan zijn Bossche ondergeschikte. In onze protestantse Bible belt weet men daar ook behoorlijk goed de weg. Wat te korte hoofddoekjes zijn voor orthodoxe moslims, zijn te korte rokjes voor orthodoxe gereformeerden. En na seks voor het huwelijk staat straks in beide gevallen Satan met een braadpan klaar.

Dat het in de hel behoorlijk druk was, daaraan werd twee eeuwen geleden in Nederland noch in protestantse noch in katholieke kring echt getwijfeld. Vooral vol met de anderen uiteraard, die vanaf menige kansel als ketters dan wel papen werden verdoemd. Daarover maakte de overheid zich toen even grote zorgen als nu over wat er door sommige imams wordt verkondigd. Eens te meer, omdat dat ook toen in het geval van de katholieken niet van buitenlandse geldstromen los viel te zien. Meestal arm als kerkratten, konden die zich materieel zelden zelf bedruipen. Hun bedehuizen waren toen even ontoereikend als de garages waarin moslimmigranten aanvankelijk onderdak vonden.

Zoals nu de rijke Golf-staten, stonden toen rijke kloosterorden in Rome gereed om in het gat te springen. Ze konden comfortabeler kerkgebouwen betalen dan de inheemse wereldgeestelijken en leverden er meteen een in Rome in de rechte leer geschoolde priester als zielzorger bij. Nederland was tot het herstel van de bisschoppelijke hiërarchie in 1853 immers missiegebied. Het katholieke pastoorsbestand bestond zo in de eerste helft van de negentiende eeuw voor een belangrijk deel uit buitenlandse dominicanen, franciscanen, augustijnen en jezuïeten.

Vooral de laatsten hadden in protestantse kring toentertijd vanwege hun bekeringsijver een slechte naam. Meestal net als de Arabische salafisten van nu van huis uit aan een religieus homogene omgeving gewend, konden zij niet altijd overweg met gecompliceerde confessionele verhoudingen die omwille van de maatschappelijke vrede enige terughoudendheid in het in preken gebezigde taalgebruik vergden.

Daarbij kwam dat hun geestelijk opperhoofd, de paus, tot het opdoeken van de Kerkelijke Staat in het kader van de Italiaanse eenwording in 1870, tevens een wereldlijk staatshoofd was. Konden die katholieken daarom wel als loyale onderdanen van de Nederlandse koning worden beschouwd? Die vraag had bovendien fors aan betekenis toegenomen na de samenvoeging van Nederland en België in het Verenigd Koninkrijk in 1815, waarmee driekwart van de onderdanen van Willem I katholiek was. Hoe zou dat driekwart zich opstellen ten opzichte van een koning die door de eigen kerk als een ketter werd beschouwd? En bij de protestanten in het noorden, twee eeuwen lang aan een dominante positie gewend, bestond nu de angst voor roomse overheersing.

Hoe daarmee om te gaan? In zekere zin stuitte de overheid toen op dezelfde obstakels als nu. Er bestond vrijheid en gelijkheid van godsdienst. Het tweede betekende dat wat de één mocht, ook de ander mocht, bijvoorbeeld op het gebied van giften uit den vreemde. Het eerste betekende dat in beginsel elke godsdienst vrij was om zichzelf te organiseren, mits ze zich maar hield aan de wet. Alleen kon de Nederlandse overheid het toen met die vrijheid in de praktijk nog wat minder nauw nemen dan nu, omdat er tot de Grondwet van 1848 geen scheiding van kerk en staat bestond. Den Haag achtte zich zo gerechtigd om zich met de interne gang van zaken te bemoeien. Dat gold vrijwel vanzelfsprekend voor de hervormden, die in 1816 met een interne reorganisatie onder directer gezag van de staat waren gebracht. Toen in 1834 met de afscheiding een aantal rechtzinnige gelovigen met de in hun ogen te vrijzinnig geworden Nederlands Hervormde Kerk brak, leidde dat van staatswege meteen tot jarenlange vervolging.

Maar het gold ook voor de rooms-katholieken. Wantrouwend jegens de intenties van Rome, wilde Willem I ook op hen een sterkere greep krijgen. Dat leidde tot een koninklijk vetorecht bij pastoorsbenoemingen indien de kandidaat van subversieve opvattingen werd verdacht. Daarnaast moesten ook subsidie voor kerkbouw en traktementen voor pastoors de financiële afhankelijkheid van het buitenland verminderen. En ‘Romeinse’ theologische invloeden moesten met een door de staat gecontroleerde nationale priesteropleiding worden tegengegaan. Alleen werd die laatste geen succes. Onder druk van Rome meldde zich niemand als leerling aan. En de scheiding van kerk en staat staat sinds 1848 elke overheidsfinanciering in de weg.

De man die onlangs in Den Haag een aantal mensen met een mes aanviel was vanwege ‘verward gedrag’ bij de politie bekend. Toch wordt hij verder onderzocht. Getuigen van het incident zouden hem ‘God is groot’ in het Arabisch hebben horen roepen. Ook zou hij geprobeerd hebben iemand met het mes de keel door te snijden. Het incident vond plaats op de grens van het Laakkwartier en de Schilderswijk. ‘Twee probleemwijken zullen we maar zeggen’, aldus een journalist. Allemaal dus ‘indirect bewijs’, zoals dat technisch heet, of eigenlijk gewoon ongefundeerde speculatie.

Op het moment dat ik deze column schrijf loopt het onderzoek nog, dus we weten nog niets met zekerheid, alleen dat de dader een Syrische vluchteling is met een verblijfsstatus. Alle reden zou ik zeggen om voorzichtig te zijn met conclusies over motieven. Maar niets van dat alles op sociale media en in de pers. ‘Een Syriër? Oké, hou maar op, we weten genoeg, die moet terroristische motieven hebben.’

Terwijl op sociale media een ware storm woedde, werd in talkshows en actualiteitenprogramma’s beschaafd gespeculeerd over het incident en de betekenis ervan. Maar ook daar was de teneur eigenlijk dezelfde als op sociale media. Hoe kunnen we van dit incident linksom of rechtsom toch een terroristische aanslag maken? Is niet elke terrorist een verwarde geest? Is niet elke gelovige eigenlijk de weg kwijt? Een man die verward is en mensen met een mes aanvalt, en ook nog uit Syrië afkomstig is, is kennelijk op voorhand politiek of religieus gemotiveerd en dus gevaarlijk. Dat heet ‘etnische profilering’.

Er kleven twee levensgrote problemen aan deze redenering. Om te beginnen de racistische ondertoon. Als je als witte autochtone Nederlander dood en verderf zaait, dan moet je het wel van de daken schreeuwen dat je politieke motieven had, maar als je Syriër bent dan zullen anderen die motieven wel voor je invullen. Hoef je niets voor te doen. Alleen maar Syriër zijn of Marokkaan. Neem de man die in juni vorig jaar op Amsterdam Centraal Station op mensen inreed, omdat hij onwel werd. Zelfs toen duidelijk werd dat de man (een Marokkaan die diabetes had en vanwege de vasten wellicht onwel was geworden) geen enkel motief had voor zijn daad, werd op sociale media gesuggereerd dat de politiek bewust de feiten probeert te verdoezelen. Schrijver Leon de Winter, die geen gelegenheid voorbij laat gaan om haat tegen moslims aan te wakkeren, noemde het ‘zelfbedrog’.

Het tweede probleem is de onvermijdelijke nasleep van zoiets als het steekincident in Den Haag. Als onomstotelijk wordt aangetoond dat het bij de aanval in Den Haag om een verwarde geest ging en er geen enkele aanleiding is aan te nemen dat er meer aan de hand was, dan zijn er twee scenario’s denkbaar. De ene is dat de Leon de Winters van deze wereld menen dat we hier andermaal door de autoriteiten bedonderd worden en dat ‘feiten’ onder de tafel worden geveegd. Het andere scenario is nog kwalijker, namelijk dat de discussie als een nachtkaars uitgaat. Iedereen gaat over tot de orde van de dag. Dat zagen we ook toen zes jaar geleden bleek dat de dader van de moord en verkrachting van Marianne Vaatstra in 1999 een uit de klei getrokken Friese boer bleek te zijn en niet zoals direct werd aangenomen een bewoner van het nabij gelegen asielzoekerscentrum. Heel snel na de veroordeling van dader doofde de discussie uit, want het ‘het was toch onbegrijpelijk dat zo’n liefhebbende vader zulke dingen doet’. Het ging niet om waarheidsvinding en om verantwoordelijkheid voor het trekken van ongefundeerde conclusies. De moord was een gelegenheid bij uitstek om nog maar eens duidelijk te maken dat die asielzoekers een gevaar vormen.

Ook als straks blijkt dat het inderdaad om een verward persoon gaat en niets meer, dan heeft de geruchtenmachine zijn schadelijke werk al gedaan. Door alleen al te suggereren dat het misschien, wellicht, eventueel iets met religieuze motieven te maken zou kunnen hebben en het t-woord valt, dan krijgt zo’n discussie een totaal andere wending. Het vergoot de diepe kloof die er in de samenleving al bestaat. Het zet zaken onnodig op scherp en drijft bevolkingsgroepen uit elkaar. Zoiets zou enigszins voorkomen kunnen worden wanneer, als het niet om een daad van terrorisme ging, ook een discussie zou worden gevoerd. Een discussie over zelfreflectie en zorgvuldigheid en over de vraag hoe schadelijk dit soort stemmingmakerij is en hoe we ook door zulke trieste gebeurtenissen dichter tot elkaar kunnen komen.

In zijn NRC-column van 1 mei kaartte Paul Scheffer het opkomend ‘hedendaags antisemitisme’ aan. Daarmee doelde hij op uitingen van antisemitisme onder moslimmigranten en hun nakomelingen in Europese landen en verwees daarbij onder meer naar de schokkende moord op de vijfentachtigjarige Mireille Knol in haar Parijse flat. Knol, die de Holocaust overleefde, werd afgelopen maart op gruwelijke wijze vermoord door twee jonge mannen met een crimineel verleden, onder wie haar buurman, die haar woning vervolgens in brand staken. Omdat beide mannen nakomelingen zijn van migranten uit islamitische landen, verklaarde Justitie al snel dat het motief voortkwam uit antisemitisme. Hoewel het laatste woord daarover nog niet is gezegd, lijkt antisemitisme zeker een rol te hebben gespeeld. Mogelijk zijn de daders geïnspireerd door andere moorden op Joden voortkomend uit extremistisch islamitisch terrorisme.

Scheffer verbindt de moord vervolgens met de bevindingen van een bekend Amerikaans onderzoeksbureau, Pew Research Center, waaruit blijkt dat in islamitische landen – wanneer gevraagd naar hun opinie over Joden – velen een ongunstig beeld blijken te koesteren. In Turkije geldt dat voor vierenveertig procent van de ondervraagden en in Marokko is dat zelfs achtenzeventig procent. Daaruit leidt Scheffer af dat het nieuwe antisemitisme (onder moslims) door migratie naar West-Europa wordt geïmporteerd en dat het dus niets te maken heeft met de gemarginaliseerde positie van veel van hun kinderen alhier. Die conclusie zou worden ondersteund door een onderzoek van Ruud Koopmans uit 2008, waaruit blijkt dat veertig procent van de moslims in Nederland Joden wantrouwen. En daar komt nog bij dat antisemitisch gedachtegoed via salafistische stromingen in Nederland wordt geïmporteerd.

Tot zover Scheffer. Hoewel de relatie tussen salafisme minder eenduidig is dan hij laat voorkomen en er op het onderzoek van Koopmans door collega’s stevige kritiek is geuit, blijft het een feit dat antisemitisme onder een deel van de migranten uit islamitische landen, vooral onder hun nakomelingen, een zorgelijk fenomeen is. Zoals Annemarike Stremmelaar en ik onlangs in onze studie over de relatie migratie en antisemitisme, onderdeel van een Europees onderzoek gecoördineerd door het Pears Institute for the Study of Antisemitism, ook vaststelden.

Het probleem met Scheffers analyse is echter zijn eenzijdigheid, gebrek aan een bredere context en de onuitgesproken suggestie dat antisemitisme tegenwoordig een importfenomeen is, verbonden aan migratie, en het inheemse klassieke antisemitisme er nauwelijks meer toe doet.

Als hij zich in de recente rapporten van het Pears Institute had verdiept, dan zou hij wellicht tot een andere conclusie zijn gekomen. Zo blijkt om te beginnen dat in alle landen in de afgelopen twintig jaar het aantal antisemitische incidenten juist sterk is gedaald en waar het gaat om de betrokkenheid van tweede generatie jongeren met een Marokkaanse, Turkse of Algerijnse achtergrond hun antisemitisme nauw is verbonden met het Israëlisch-Palestijns conflict en niet zozeer met moslimfundamentalisme. Vooral tijdens de Tweede Intifada (2000-2005) werden Joden in West-Europa op straat regelmatig uitgescholden en aangevallen, ook in Amsterdam, waarbij zij over één kam werden geschoren met de politiek van de Israëlische staat.

In Nederland maakten voornamelijk zonen van Marokkaanse gastarbeiders zich aan dit antisemitisme schuldig en nauwelijks de generatie van de ‘gastarbeiders’ uit Turkije en Marokko zelf. Niet zo vreemd wanneer we bedenken dat antisemitisme in Marokko in de jaren zestig een marginaal fenomeen was. Maar ook de vluchtelingen uit het Midden-Oosten en de Hoorn van Afrika (Irak, Iran, Afghanistan, Somalië) die gedurende de jaren negentig in groten getale naar Nederland kwamen, waren niet of nauwelijks betrokken bij antisemitische incidenten. Hetzelfde geldt voor de recente vluchtelingen uit dezelfde herkomstgebieden. Op enkele uitzonderingen na – zoals de Syrisch-Palestijnse asielzoeker die de ruiten stuksloeg van het Joodse restaurant Hacarmel aan de Amstelveense weg, mogelijk omdat de Israëlische vlag zijn woede wekte – zijn zij nauwelijks betrokken bij antisemitische incidenten. Er mag in die landen van herkomst dan negatief over Joden worden gedacht, dat vertaalt zich blijkbaar niet automatisch in antisemitisch gedrag in de Europese landen waar zij zich vestigen. Scheffers suggestie van import via immigratie berust dan ook op een zeer wankele basis.

Daar komt bij dat het inheemse, klassieke antisemitisme nog steeds springlevend is, vooral in extreemrechtse kringen, maar ook bij links, waar de grens tussen de Joden en de Israëlische politiek niet altijd even duidelijk wordt getrokken. Zeker in Oost-Europa is er sprake van een oplevend antisemitisme waarbij antisemitische complottheorieën – zoals dat de Joden (met George Soros als kwade genius achter de schermen) stiekem miljoenen moslims Europa zouden binnensluizen om ‘onze’ beschaving te vernietigen – gretig aftrek vinden. Inmiddels is dat klassiek antisemitisme ook gemeengoed geworden binnen extreemrechts in West-Europa, waar het een onzalige verbintenis is aangegaan met ideeën over ‘omvolking’ waar politici als Thierry Baudet het idee dat massa-immigratie een existentieel probleem vormt met graagte uitventen. Vooral binnen extreemrechtse stromingen in Duitsland, dat verantwoordelijk is voor een aanzienlijk deel van de incidenten, en aanhangers van het Front National in Frankrijk, is de grens tussen antisemitisme en islamofobie erg dun.

Willen we het hedendaagse antisemitisme echt begrijpen, dan zullen we de fixatie op moslims dan ook moeten laten varen en ons realiseren dat het onderdeel is van een algemene golf van xenofobie, waarbij zowel Joden, moslims, maar ook homoseksuelen, Roma en immigranten in het algemeen, zich zien geconfronteerd. Of, zoals de directeur van het Museum voor de Geschiedenis van Poolse Joden, Dariusz Stola, het onlangs zo kernachtig uitdrukte in The Economist: ‘Xenofobie is niet selectief.’