Over enkele dagen breekt de ramadan weer aan. Ramadan wordt ook wel de vastenmaand genoemd. Het is een periode waarin moslims zich van dageraad tot zonsondergang onthouden van eten, drinken en geslachtgemeenschap. De bedoeling is dat men zich afwendt van het wereldse en primair aan de slag gaat met zijn/haar spiritualiteit. En dit kan zwaar zijn. Helemaal als ramadan in het voorjaar valt, de dagen daardoor langer duren (ruim achttien uur) en de temperatuur omhoog kruipt.

Persoonlijk denk ik dat deze maand ons moslims in staat stelt om productiever en efficiënter te worden. Ramadan is volgens mij tevens een mooie kans om verbinding te zoeken en sociale contacten te versterken. Te meer daar het begin van de Ramadan dit jaar samenvalt met Bevrijdingsdag op 5 mei. Een sociaal gebeuren waar iedereen in Nederland in deelt.

Aan de hand van enkele veelvoorkomende vragen zal ik de verschillende dimensies van ramadan aanstippen.

Wie vast en wie niet? De plicht tot ramadan is een inspanningsverplichting. Dit wil zeggen dat er van het individu verwacht wordt dat hij/zij zich inspant om te vasten. Men mag zichzelf niet boven zijn vermogen belasten of zichzelf in gevaar brengen. Als het vanwege omstandigheden niet kan dan wordt de persoon van het vasten vrijgesteld. Voor kleine kinderen is het vasten bijvoorbeeld niet verplicht. Dit geldt totdat ze in de puberteit komen.

In de wetenschap is er een discussie over de vraag wanneer iemand de puberteit of adolescentie bereikt. Meestal gaat men echter uit van een jaar of dertien. Er zijn overigens moslims die eerder of soms ook later beginnen. Zelf was ik bijvoorbeeld negen jaar toen ik begon. Dat deed ik destijds echter eerst met ‘halve dagen’. Dit hield in dat ik van ‘s morgens vroeg tot ‘s middags vastte of ‘s middags tot ‘s avonds laat.

Ouders van kinderen die de pubertijd of adolescentie (ook wel buloeg genoemd) nog niet bereikt hebben roep ik overigens op om de kinderen niet (voltijds) mee te laten vasten. Met name als dit ten koste gaat van hun gezondheid of schoolprestaties. Dit is ook in lijn met de vrijstelling van zieken of personen met bepaalde medische aandoeningen. Daarnaast hoeven ook reizigers en ouderen niet mee te vasten. Dit geldt eveneens voor zwangeren en moeders die borstvoeding geven.

Kortom: je vast wanneer je gezond bent, geen medicijnen inneemt en minimaal de puberteit bereikt hebt.

Waarom vasten moslims eigenlijk? Het mensbeeld in de islam bestaat in feite uit drie componenten: het lichaam, het verstand en het ego (nafs).

Het lichaam is volgens de islam niets anders dan een vehikel dat de mens is toevertrouwd. Het is een middel om je verantwoordelijkheid als mens op aarde te nemen en noodzakelijk om je verplichte taken te kunnen vervullen. Met het lichaam dien je zorgvuldig om te gaan, het is immers niet jouw bezit.

Het verstand is dat wat de mens van andere schepselen onderscheidt en daarom ook een aspect dat specifiek wordt aangesproken.

In tegenstelling tot het lichaam en het verstand wordt het ego (nafs) gezien als datgene dat de mens ‘aanstuurt’. Het ego stuurt aan ten goede, als het goddelijke (roeh/ziel) de overhand heeft maar stuurt tegelijkertijd aan tot het slechte, indien de begeerten en de lusten dominant zijn.

Bij het vasten gaat het onder meer om het vinden van een harmonieus evenwicht, een juiste balans als het ware, tussen de drie genoemde aspecten: het lichaam, het verstand en het ego.

Tijdens de ramadan is het dus, zoals eerder gesteld, de bedoeling dat een persoon zich ‘terugtrekt’ en aan het innerlijk gaat werken. Ramadan wordt zo bezien een kans om de lusten te ‘breken’ en opnieuw controle te krijgen. Een goed mens is volgens de islam iemand die niet door zijn begeerten en lusten wordt geleid, maar door het goddelijke in hem: de ziel.

Veel moslims gebruiken ramadan daarom als een kans om te reflecteren, te resetten en opnieuw doelen te stellen. En uiteraard kan het een startpunt zijn om te werken aan de realisatie van die doelen. Het is dus mede een maand om een betere versie van jezelf uit te vinden.

Vasten biedt moslims ook een spiritueel perspectief dat hen in staat stelt het leed van minderbedeelden, armen en behoeftigen te begrijpen. Het herinnert ons ook aan de goddelijke geschenken die wij vaak als vanzelfsprekend zien: water, voedsel en het bedrijven van de liefde. Het zijn echter zaken die essentieel zijn voor een vol en menselijk bestaan.

Daarnaast leert Ramadan ons om de tijd die ons gegeven is goed te benutten en het maximale uit het leven te halen. Op een specifiek tijdstip stopt men met het eten en drinken en verbreekt men het vasten. Dit besef en deze helderheid in tijd, kunnen tevens een stimulans zijn voor onze productiviteit.

Ten slotte zou het uiteraard mooi zijn als de bovenstaande principes en ideeën niet slechts principes en ideeën blijven, maar ook concreet worden toegepast in ons dagelijks leven. Moslims zouden deze maand als een kick-off moeten beschouwen om hun relaties te onderhouden en te verbeteren. Niet alleen met bloedverwanten, maar vooral ook met buren, collega’s, vrienden en andersdenkenden. Deel het eten, deel de gezelligheid en deel vooral gevoelens, zoek toenadering te elkaar.

O Allah! Verenig ons, verwijder haat en intolerantie tussen de mensen en help ons om Nederland veilig en sterk te houden. Amin.

Tien jaar geleden kreeg ik een prijs uitgereikt voor een column. Ik deed mee aan Kunstbende 2009, een talentenjacht die jongeren wil stimuleren om kunst te maken. Voor de Drentse voorronde in Assen kreeg ik de tweede prijs in de categorie taal. Ik woonde toen twee jaar in Nederland. ‘Wij denken: omdat wij de macht hebben, kunnen wij oorlog met hem of haar voeren. Omdat wij de macht hebben, kunnen wij ze verslaan en overwinnen. De mensheid gelooft dat ze door krachtig te zijn, alles onder controle kan houden’, schreef ik in de column die de titel De macht van droeg. Door een vloedgolf aan persoonlijk aanvallen en haatreacties op Twitter de afgelopen twee weken moest ik aan deze prijs denken, die ik dankzij mijn column van toen naar huis mocht slepen.

‘Mijn klomp brak, en niet alleen omdat het foeilelijk Nederlands is, zeg maar van het niveau van Clarice Gargard, Sinterklaasdichter des Vaderlands Jerry Martin Luther King en Seada Nourhussen.’ Dit schreef columnist Arthur van Amerongen in een epistel in HP/De Tijd, waarin hij op de Trouw-column van Babah Tarawally reageerde. ‘Boze tongen in het literaire wereldje van de Grachtengordel beweren dat iemand anders hun teksten schrijft. Om dat niet al te veel op te laten vallen, stoppen de ghostwriters er expres rare fouten in, fouten die je verwacht van mensen die de taal niet beheersen.’

Ik reageerde woest op Twitter, omdat de geciteerde zinnen zowel lelijk als racistisch zijn. Lelijk omdat de auteur lui is en zwarte mensen die niets met elkaar te maken hebben, in een arbitrair lijstje plaatste. De drie genoemde mensen hebben natuurlijk een zwarte huidskleur en zetten zich in, op hun manier, voor het antiracisme in Nederland. Maar, het zijn drie individuen, die allemaal een eigen stijl hanteren. Door ze in in één adem op te sommen, veronderstelt Van Amerongen dat er geen verschillen tussen hen bestaan. Maar het gebeurt helaas te vaak in Nederland dat witte mensen zwarte mensen niet als individuen beschouwen maar als onderdeel van een ‘groep’. En dat maakt die opmerking meteen racistisch. Vooral de veronderstelling dat zwarte mensen in Nederland niet kunnen schrijven en daardoor een ghostwriter gebruiken, spreekt boekdelen.

Door Van Amerongen hierop aan te spreken kreeg ik een week lang honderden haatreacties van zijn fans. Mensen die niet op de inhoud van mijn tweet reageerden, maar vooral stelden dat ik de Nederlandse taal niet machtig ben. Het overkwam mij deze week opnieuw. In een reactie op de brand van de Notre-Dame stelde actiejournalist Wierd Duk op Twitter: ‘Icoon van het westerse christendom dat afbrandt in de week voor Pasen. Uitgerekend in deze tijd van troebelen. Als iemand naar een symbool zocht voor onze vermoeide beschaving, dan is dit het wel.’ Waarop ik reageerde: ‘In plaats van oprecht te rauwen voor het tragische ongeluk, ziet @wierdduk meteen een kans om te politiseren. Dit is veelzegend, in tijden waar reflectie en bezienning het lijken te verliezen van scherpe standpunten en aanvallen.’ In plaats van inhoudelijk reageren sneerde Duk terug: ‘Je moet wel iets aan je spelling doen.’

De volgende dag werd ik wakker met een verrassend bericht. ‘Ik zou wel eens de eerste versies van zijn essays voor de Groene en het NRC willen zien’, schreef Arthur van Amerongen, de man die dus stelde dat zwarte mensen in Nederland zelf geen teksten kunnen schrijven. Er volgden weer honderden haatberichten, afkomstig van de fans van Duk en Van Amerongen. Ik weet dat mijn Nederlands niet perfect is. Maar ik vraag mij af hoeveel mensen die in Nederland zijn geboren foutloos Nederlands schrijven. Bovendien spreek ik zes talen. Ik vraag mij af hoeveel talen Duk, Van Amerongen en hun trollenlegers spreken. Los daarvan, ik ben mij bewust van het feit dat ik deze column heb niet omdat ik de Nederlandse taal feilloos schrijf, maar omdat ik iets te vertellen heb. Toen ik twaalf jaar geleden naar Nederland kwam stelde men dat ik maar beter kon stoppen met schrijven, want Nederlands is niet mijn moedertaal. Nu, twaalf jaar later, heb ik een prijs gewonnen, schrijf ik voor de beste kranten en tijdschriften van Nederland en België en heb ik deze column. En dat maakt mij ongelooflijk trots. Ik hoop dat meer nieuwkomers in Nederland durven te schrijven en zich niet laten opjagen, want zij hebben verhalen die Nederland kunnen verrijken.

Onlangs mocht Thierry Baudet bij Jinek voor de zoveelste keer de kijker voorhouden dat er in de afgelopen decennia sprake is van ‘ongecontroleerde massamigratie’. En hij is niet de enige die de kiezer dit schrikbeeld voorhoudt. Ook de SP en de beweging Vrij Links, bij monde van Keklik Yücel, sluiten zich regelmatig bij dit koor aan. Het probleem met deze term en de negatieve associaties die deze oproept, is dat zelden helder wordt uitgelegd wat hiermee wordt bedoeld. De kijker mag dat zelf invullen, waarbij velen onmiddellijk zullen denken aan de ongehinderde komst van onintegreerbare moslims. Iets waar Baudet zelf overigens al op hintte,  door bij Jinek te spreken over een inmiddels onherkenbaar Nederland dat volhangt met satellietschotels.

Kijken we naar de feiten, dan spreken die echter een heel andere taal. Het idee dat de grenzen wagenwijd open staan en iedereen hier maar binnen kan komen is namelijk onzin. Dat laatste geldt alleen voor burgers van de EU, en vice versa ook voor Nederlanders die binnen Europa willen wonen en werken. Of dat wenselijk is, daarover kun je twisten, maar feit is dat we democratisch hebben besloten om binnen de EU vrij verkeer van personen mogelijk te maken. Maar die mede-Europeanen zijn niet de belangrijkste steen des aanstoots van politici die te pas en te onpas de term ‘massamigratie’ in de mond nemen. Dat zijn nieuwkomers van buiten Europa, en met name uit islamitische landen.

En laat die controle zich nu uitgerekend tot die categorie uitstrekken. Zo hebben opeenvolgende bewindslieden, van PvdA, D66 tot VVD, zich ingespannen om het aanzienlijk moeilijker te maken voor migranten van buiten de EU om zich hier te vestigen. Dat begon met maatregelen tegen huwelijksmigranten, zoals uitvoerig uit de doeken gedaan in het proefschrift Grens en Gezin (2007) van Saskia Bonjour. Het ging daarbij met name om migranten uit Turkije en Marokko die met hier geboren kinderen van voormalige gastarbeiders wilden trouwen. Die migratie werd door het tweede kabinet Balkenende, onder invloed van de Fortuynrevolte, in hoge mate beperkt, vastgelegd in de Wet Inburgering in het Buitenland (2005). Niet alleen moest een inburgeringsexamen worden afgelegd voorafgaand aan de komst naar Nederland, maar daarnaast werd de inkomenseis verhoogd naar honderdtwintig procent van het minimumloon. Het gevolg was het vrijwel opdrogen van deze migratiestroom. Overigens gold deze wet voor alle huwelijkspartners en werden ook veel, niet zelden laaggeschoolde, Nederlanders die bijvoorbeeld met een Russische of Thaise vrouw wilden trouwen (of reeds getrouwd waren) met de restrictieve effecten geconfronteerd. Een tweede categorie immigranten die zich aan controle moet  onderwerpen zijn arbeidsmigranten van buiten de EU. Voor hen geldt dat zij alleen worden toegelaten als er geen mensen in Nederland zijn voor bepaalde banen. Vaak gaat dat dan om hooggeschoold werk, zoals IT-specialisten bij ASML in Veldhoven, maar het kan ook lager geschoold werk in sectoren met een chronisch personeelstekort betreffen, zoals de zorg. Deze papieren grens, waarbij mensen alleen op een normale manier naar Nederland kunnen komen om hier legaal te wonen en te werken als ze daarvoor een visum in hun paspoort hebben, is een veel krachtiger controlemiddel dan velen zich realiseren.

Blijft over het enig overgebleven loket waarlangs nieuwkomers van buiten de EU zich in Nederland kunnen melden: de asielwetgeving. Hoewel de tijdelijke crisis in 2015, toen de burgeroorlog in Syrië zijn hoogtepunt bereikte, anders zou kunnen doen vermoeden, is ook hier wel degelijk controle. Zo heeft de EU het sinds 2016 steeds moeilijker gemaakt voor asielzoekers om überhaupt het territorium van een EU-staat te bereiken. Inmiddels ligt de grens feitelijk in Turkije en bezuiden de Sahara, waar autoritaire regimes met EU belastinggeld worden betaald om Afrikaanse migranten tegen te houden. Met als gevolg dat ieder jaar duizenden mensen verdrinken in de Middellandse Zee dan wel verdrogen in de Sahara. Wat men van dit beleid verder ook moge vinden, het is wel degelijk een vorm van controle. En dat geldt ook voor degenen die wel de finish halen van de steeds morbider wordende hindernissenrace en zich in Nederland melden. Om te beginnen zijn de aantallen sinds 2015 weer sterk afgenomen, maar minstens zo belangrijk om te benadrukken is dat alleen zij die aan de criteria van het vluchtelingenverdrag voldoen zich hier mogen vestigen. Anderen, zoals mensen uit Marokko of Algerije, hebben geen schijn van kans op een verblijfsstatus. Het mag dan soms moeilijk zijn hen het land uit te zetten, op den duur zullen velen dat wel doen. Zo verblijft een derde van de aanzienlijke groep asielzoekers uit de jaren negentig niet meer in Nederland.

Kortom, discussie over het migratiebeleid is prima, maar dan wel graag op grond van feiten. Als Baudet of anderen spreken over ongecontroleerde massamigratie, is dat gewoon onzin en niets meer dan stemmingmakerij. En hierbij wordt bewust of onbewust ruimte gelaten voor allerlei, al dan niet racistische, spookbeelden.

Het land van mijn ouders, Suriname, maakte tussen 1667 en 1975 onderdeel uit van Nederland. Daarmee hoorde Suriname eerder en langer bij ons land dan bijvoorbeeld de provincie Limburg. Ongeveer vierhonderdduizend Nederlanders van Surinaamse afkomst hebben vrij intensief contact met hun land van herkomst en met de familie, vrienden, maatschappelijke organisaties en bedrijven aldaar. Toch is de aandacht in de Nederlandse media voor Suriname minimaal. En als er aandacht is, is die hoofdzakelijk negatief: corruptie, drugshandel, de strafzaak tegen president Desi Bouterse, de economische crisis in het land en stakende leraren. Dat is vrijwel het enige type berichten dat we te lezen krijgen. Waarom is de aandacht in de Nederlandse media voor deze voormalige kolonie zo beperkt en tegelijk ook zo negatief?

Mijn primaire gedachte was dat het feit dat Suriname nu een onafhankelijke republiek is, bijdraagt aan een grotere afstand tot Nederland en daarmee ook tot de Nederlandse media. Uit het oog, uit het mediahart was mijn stelling. Maar het feit dat er zo weinig over Suriname wordt bericht en dat dit nieuws vrijwel altijd negatief is staat helaas niet op zichzelf. Deze vlieger gaat namelijk ook op voor bijvoorbeeld Curaçao en over andere (ei)landen in het Caribisch gedeelte van ons koninkrijk. Het nieuws gaat over onderwerpen als corruptie in het openbaar bestuur, (drugs)criminaliteit, de dreigende gevolgen voor ons koninkrijk van de malaise in buurland Venezuela en daaraan gekoppeld de angst voor een vluchtelingenstroom richting ons koninkrijk. Maar net als voor Suriname geldt ook voor het Caribische deel van Nederland dat er meer te vertellen is dan dit soort negatief nieuws. ‘Goed nieuws is geen nieuws’, hoor ik wel eens. Het vervelende gevolg is wel dat het algemene beeld van Nederlanders over Suriname en daarmee ook over Surinaamse Nederlanders negatief wordt gekleurd. Berichten over Turkije gaan maar over drie onderwerpen: Erdogan, Erdogan en Erdogan. Media hebben daarmee een belangrijke rol in onze multiculturele samenleving, door de onderlinge beeldvorming te beïnvloeden.

Nederlandse media zijn zich onvoldoende bewust van het feit dat hun selectieve scope van het nieuws de beeldvorming kleurt. Uitzonderingen hierop zijn bijvoorbeeld het programma De Nieuwe Maan van de NTR een krant als De Kanttekening. Deze media hebben er wel bewust voor gekozen om weloverwogen en structureel de Nederlander breed te informeren over multiculturele vraagstukken in Nederland en in landen van herkomst. Andere redacties van kranten, televisie- en radioprogramma’s en online nieuwsplatforms kijken af en toe naar ‘meer diversiteit in hun redactieteam’, maar dat is iets geheel anders dan bewust en strategisch nadenken over de inhoud en pluriformiteit van journalistieke bijdragen.

Bij dezen roep ik de ‘media’ – wie zich ook aangesproken voelt tot deze sector en beroepsgroep – om meer gebalanceerd te berichten over landen van herkomst van vele bi-culturele Nederlanders. Dat is niet alleen van belang voor deze groep bi-culturele Nederlanders en hun emancipatieproces in de Nederlandse samenleving, maar het draagt tevens bij aan een meer genuanceerd beeld bij de meer traditionele, mono-culturele Nederlanders over hun landgenoten. Een gebalanceerde benadering ontkracht vooroordelen en vergroot de interesse in de bi-culturele medemens. In een land dat geteisterd wordt door polarisatie en veelsoortige maatschappelijke tegenstellingen – primair gedreven door beeldvorming en onwetendheid – is het positief beïnvloeden van ons maatschappelijk klimaat van wezenlijk belang. Ik dank de ‘media’ bij voorbaat en zie uit naar meer verheffende berichten over onder andere het land waarmee ik me nog altijd verbonden voel.

Thierry Baudet is geen fascist of racist. Het ideaalbeeld van de door Baudet geschetste samenleving doet romantisch ouderwets aan.

Het volk versus de democratie

De grote overwinning van Thierry Baudets Forum voor Democratie bij de Provinciale
Statenverkiezingen van 20 maart heeft veel stof doen opwaaien. Nooit eerder werd een nieuwe politieke partij in Nederland in één klap de grootste. Of Baudet zijn winst kan verzilveren in de vorm van koerswijzigingen in het beleid staat nog te bezien, maar intussen buitelen de verklaringen voor zijn succes over elkaar heen. Vaak wordt hierbij gewezen op de maatschappelijke veranderingen die voor velen te snel zouden gaan.

In zijn alom geprezen boek The People vs. Democracy voert de politicoloog Yascha Mounk drie verklaringen aan voor de recente opkomst van populisten in grote delen van de wereld. Volgens hem hebben de razendsnelle ontwikkeling van de sociale media, de stagnerende groei van de levensstandaard en angst voor de gevolgen van immigratie de bevolking van veel landen onzeker gemaakt. Sommigen geloven niet meer dat de gevestigde politiek deze processen in goede banen kan leiden en richten hun hoop op autoritaire leiders als Trump, Bolsonaro, Erdogan of Orban, die hun neoconservatieve boodschap vol overtuiging weten te verkopen. Dat daarbij de waarheid nogal eens geweld wordt gedaan en men via nepnieuws probeert mensen angst aan te jagen, weten we inmiddels maar al te goed.

De opkomst van Baudet laat zien dat zulke ontwikkelingen ook het Nederlandse electoraat niet onberoerd hebben gelaten. In zijn jongste verkiezingscampagne hamerde hij vooral op de ‘gevaren’ van mondialisering (immigratie, EU), terwijl hij de ‘klimaathekserij’ als een wereldwijd complot beschouwt, dat ons als Nederlanders nodeloos handenvol geld kost. Voor dat geld zijn veel betere bestemmingen te vinden, zoals versterking van de koopkracht en verkleining van de kloof tussen arm en rijk. Dat dit laatste niet gebeurt verwijt hij de zittende elite van Haagse ‘plucheklevers’, die elkaar de baantjes zouden toespelen (het ‘partijkartel’), en de intellectuelen, die de universiteiten, de journalistiek en de kunstenwereld tot linkse bolwerken zouden hebben gemaakt.

Een ongehinderde voortzetting van de geschetste ontwikkelingen leidt, zo vreest Baudet, tot niets minder dan het einde van de westerse beschaving. In zijn overwinningsspeech op de verkiezingsavond schetste hij in bombastische taal een apocalyptisch beeld van wat ons in het Westen te wachten zou staan als we niet zouden ingrijpen. Baudet maakte echter niet duidelijk hoe hij zelf dan wél wil ingrijpen. Zijn landelijk partijprogramma is flinterdun, maar het Forum voor Democratie wist zelfs zonder enig programma in drie provincies de grootste te worden. Het ideaalbeeld van de door Baudet geschetste samenleving doet romantisch ouderwets aan. Hij verlangt terug naar een samenleving zonder immigratie, die niet hoeft te gehoorzamen aan Brusselse wensen. Zo’n ideaalbeeld spreekt veel Nederlanders aan voor wie de ontwikkelingen van de laatste decennia te snel zijn gegaan. Nederlanders die ook steeds feller lijken te reageren op zaken die dat ideaalbeeld verstoren: Zwarte Piet en de ‘blokkeerfriezen’, het koloniale verleden (moeten de Coentunnel en de De Ruyterstraat andere namen krijgen?) en de slavernijdiscussie. Alles wat zich buiten Nederland afspeelt is een ‘ver-van-mijn-bed-show’, al gaat ook de gemiddelde Baudet-stemmer graag naar exotische oorden op vakantie.

Erfgenaam van Fortuyn

De angst voor nieuwe ontwikkelingen en vreemde invloeden is geen nieuw verschijnsel, maar deze vrees was lange tijd onderhuids gebleven. Lang was het in Nederland ongebruikelijk jezelf als conservatief te betitelen. Kritiek op de multiculturele samenleving werd al snel monddood gemaakt met het verwijt van racisme. De komeetachtige opkomst van Pim Fortuyn – inmiddels alweer bijna twintig jaar geleden – bracht die angst om zich op dit gebied kritisch te uiten voor het eerst aan het licht. De ‘gevestigde orde’ schrok er enorm van.

Fortuyns LPF was chaotisch georganiseerd en bovendien werd hij zelf jammerlijk vermoord. Na een kort intermezzo met Rita Verdonk kwam vervolgens Geert Wilders op met zijn PVV. Die blijkt langzamerhand echter toch te fel, te eenzijdig gericht op bestrijding van de islam en daarom op termijn ongeloofwaardig. Baudet is zodoende veel meer de ware erfgenaam van Fortuyn, al neemt hij zeker ook een deel van het PVV-electoraat over. Het Forum voor Democratie is nu al beter georganiseerd dan de PVV ooit was en maakt op een slimmere manier gebruik van de sociale media dan Wilders. Uit de eerste analyses van het stemgedrag blijkt dat Baudet qua leeftijd, opleiding en regio een dwarsdoorsnede van de Nederlandse bevolking weet te bekoren. Wilders’ aanhang daarentegen bestaat vooral uit laagopgeleide autochtonen in perifere regio’s en in enkele grote steden. Baudet slaagt er schijnbaar moeiteloos in daarnaast ook conservatief-nationalistische aanhangers van VVD en CDA naar zich toe te trekken.

Het is opmerkelijk dat ondanks stagnerende inkomens en ondanks de groeiende kloof tussen arm en rijk economische argumenten er tegenwoordig veel minder toe doen. Ook tijdens verkiezingen speelt de economie een minder prominente rol dan vroeger. Klassieke linkse partijen als de PvdA en ook de SP hebben nog maar weinig wervingskracht. De traditionele links-rechtstegenstelling van arbeid tegenover kapitaal wordt steeds duidelijker vervangen door een van nationalisten tegenover kosmopolieten, met GroenLinks en D66 als de duidelijkste exponenten van die laatste groep. Opmerkelijk is dat het Forum voor Democratie, net als Wilders’ PVV, sociaal-cultureel gezien ‘rechts’ is en sociaaleconomisch ‘links’. Bij die combinatie ligt volgens veel deskundigen het grootste gat in de Nederlandse politieke markt; daar zijn de meeste stemmen te behalen.

Wet Bescherming Nederlandse Waarden

Hoe passen migratie en diversiteit in dit geheel? Baudet heeft zich bij herhaling kritisch uitgelaten over buitenlandse invloeden, waaronder ook immigratie. Hij verpakt zijn standpunten in deftige, aan het oud-Grieks ontleende termen als ‘boreaal’ (noordelijk, en dus ‘blank’), ‘homeopathische verdunning’ (een eufemisme voor ‘vermenging van rassen’, waarvan hij tegenstander is), ‘oikofobie’ (angst om op te komen voor de eigen oorspronkelijke cultuur). Het klinkt geleerder en genuanceerder dan de felle anti-islamuitspraken van Wilders. Baudet is daarom voor veel autochtone Nederlanders acceptabeler. Het Forum voor Democratie pleit op zijn website voor een Wet Bescherming Nederlandse Waarden, die streng zou moeten worden gehandhaafd. Tot de te beschermen waarden behoren onder meer de vrijheid van godsdienst, de vrijheid om kritiek te leveren op godsdiensten, de gelijkheid van mannen en vrouwen en verboden op buitenlandse financiering van scholen en het dragen van gezichtsbedekkende kleding. Stuk voor stuk geen hemelbestormende programmapunten, maar zaken die in samenleving en politiek al volop in discussie zijn. Eigenlijk voegt Baudet inhoudelijk niets toe aan de al bekende standpunten van conservatieve partijen.

Voorts pleit Forum voor een strenger immigratiebeleid, met onder meer opvang van vluchtelingen in de regio en het terugsturen van illegale migranten en van migranten die niet wensen te integreren. Ook hier weinig zaken die we niet al van andere partijen hebben gehoord. Het FvD wil daarnaast dat Nederland weer zelf kan bepalen welke mensen al dan niet worden toegelaten en niet meer afhankelijk is van het migratiebeleid van de EU. Dit was ook een kernpunt in het Britse verlangen naar Brexit, maar nu het puntje bij paaltje komt blijkt dit lastig te verwezenlijken. De Britse economie blijft immers migranten nodig houden, waaronder mensen uit andere EU-landen. Deze vlieger gaat ook op voor Nederland. Baudet pleitte tot voor kort voor een Nexit zonder meer, maar onder druk van de Brexit-chaos heeft hij dit standpunt onlangs ingeruild voor het voorstel om ook in Nederland een referendum te houden over uittreding uit de EU.

De flarden beleidsvoornemens op het gebied van diversiteit en migratie waarmee Forum tot nu toe aan de weg heeft getimmerd, zijn niet bepaald schokkend voor iemand die de partijprogramma’s van bijvoorbeeld VVD en CDA kent. Ik vraag me ook af hoe Baudets voorstellen de eerder door hem uitgesproken vrees voor ‘homeopathische verdunning’ kunnen wegnemen. Anders dan Wilders kan Baudet leven met immigratie, al moeten de nieuwkomers zich dan wel aanpassen aan de Nederlandse cultuur. Natuurlijk gebeurt dat in veruit de meeste gevallen al lang, maar Baudet heeft er geen belang bij dat te benadrukken.

Geen fascist

In de media is de afgelopen weken soms heftig gediscussieerd over de vraag of Baudets standpunten racistisch of zelfs fascistisch zijn. Vooralsnog lijkt mij dat niet het geval: het Forum voor Democratie is niet tegen immigratie en zelfs niet tegen immigranten, maar Thierry Baudet verlangt wel dat nieuwkomers zich aanpassen aan hun nieuwe omgeving. Het FvD lijkt daarin strenger dan de meeste andere partijen, dus zal bij een verdere groei van de partij de assimilatiedruk die veel mensen met een migratieachtergrond ervaren wel toenemen. Fascistisch kan men Baudet zeker niet noemen, al koketteert hij soms met denkers wier denkbeelden tegen het fascisme aanleunen. Fascisten streven naar een geheel ‘nieuw mensbeeld’ en zijn ook tegenstander van democratie. Baudet heeft eerder een ouderwets, nostalgisch mensbeeld en hij pleit juist voor meer directe vormen van democratie: hij was een van de initiatiefnemers van het inmiddels legendarische Oekraïne-referendum. Populistisch kan men Baudet wel noemen, ook al is dit een tamelijk vage term: hij neigt naar autoritarisme, zijn programma is beperkt en nogal onsamenhangend, hij is vaak uit op effectbejag en deinst er niet voor terug af en toe een loopje met de waarheid te nemen.

Han Entzinger is emeritus hoogleraar migratie- en integratiestudies aan de Erasmus Universiteit Rotterdam.