Christelijke organisaties die zich inzetten tegen abortus winnen terrein, zo lijkt het. Vrouwen die een abortuskliniek willen betreden hebben steeds meer last van betogers die niet altijd even netjes zijn. Minister Hugo de Jonge van Volksgezondheid (CDA) overwoog zelfs even om bufferzones in te stellen, om de demonstranten op afstand te houden. De vraag is wat de demonstranten beweegt en hoe partijen zoals de SGP denken over dit fenomeen. Maar ook: waarom horen we hierover zo weinig vanuit andere religies?

Verschillende christelijke organisaties richten zich op demonstraties tegen abortus. Soms bij abortusklinieken, soms in de vorm van een grote, gezamenlijke demonstratie zoals de Mars voor het Leven. Het orthodox-katholieke Civitas Christiana is regelmatig betrokken bij demonstraties. Volgens woordvoerder Hugo Bos is het instellen van die bufferzones onhaalbaar omdat ze tegen de grondwet indruisen. Hij gelooft niet dat er sprake is van verharding, maar van intensivering van de bijeenkomsten bij abortusklinieken. ‘We leven in een vrij land, dus wij mogen mensen aanspreken. We hebben ook het recht om te demonstreren en we mogen flyers aanbieden. Hierbij is géén sprake van agressie, althans niet van onze kant.’

Bos wijst erop dat een abortus onomkeerbaar is. ‘Dat kindje komt nooit meer terug. Daarom zeggen wij: denk er heel goed over na!’ Maar wat als het gaat om een vrouw die slachtoffer is geworden van en verkrachting? Ook dan mag abortus niet, aldus Bos: ‘Ik ontken niet dat er zwangerschappen uit kunnen ontstaan, maar er zijn ook gevallen bekend van vrouwen in die situatie die dolblij zijn dat ze hun kind hebben gehouden. Net zoals de kinderen in kwestie blij zijn dat ze het leven hebben.’

‘Elke keer als we daar staan, wordt er een kindje gered’

Bos zegt ook regelmatig tijdens de demonstraties te zien dat meisjes en vrouwen onder druk worden gezet of zelfs bedreigd als ze geen abortus willen plegen. ‘Een demonstrant vertelde dat een meisje van zestien à zeventien jaar door haar moeder letterlijk de abortuskliniek binnen werd gesleurd, terwijl het meisje gilde het niet te willen.’ Bos weet niet wat er uiteindelijk bij de arts is gebeurd en of deze abortus daadwerkelijk heeft plaatsgevonden. ‘Dit zijn echter wel dingen die onze demonstranten meemaken, net als ongehuwde zwangere meisjes en vrouwen die worden gedwongen om abortus te plegen. Elke keer als we daar staan, wordt er een kindje gered.’

Vreedzame ‘bewakers’

Een woordvoerder van de SGP, de orthodox-protestantse partij die mordicus tegen abortus is, gelooft niet dat de strijd tegen abortus verhardt. ‘Beelden in de media bleken soms in scène gezet, andere beelden kwamen uit het buitenland. We moeten dus oppassen dat we dat beeld niet overdrijven. Mochten er uitzonderingen zijn waarbij mensen over de scheef gaan, dan is het vanzelfsprekend aan de plaatselijke burgemeester om de openbare orde te bewaken.’

Over bewaken gesproken: de SGP rept niet van demonstranten, maar van ‘bewakers’. ‘De SGP komt op voor de rechten van de bewakers, die op een vreedzame manier bij abortusklinieken aandacht vragen voor het ongeboren leven’, aldus de woordvoerder. ‘Hun werk is liefde- en waardevol.’ SGP-leider Kees van der Staaij voegt toe: ‘Ik zie veel grote woorden over incidenten met wakers bij abortusklinieken. Dat doet onrecht aan veel mensen die vreedzaam opkomen voor het ongeboren leven. Politiek Den Haag staat altijd pal voor het recht op betoging. Laat dat nu niet anders zijn.’

Schreeuw om Leven

Ook volgens de christelijke anti-abortusorganisatie Schreeuw om Leven is er van verharding door tegenstanders van abortus geen sprake. Directeur Kees van Helden: ‘Wij staan één keer per maand een paar uurtjes bij zeven van de veertien abortusklinieken, bij één kliniek soms twee à drie keer in de week. Er kwamen klachten uit Utrecht, waarna de directeur van de kliniek een bord heeft opgehangen met de tekst ‘Let op: agressieve anti-abortusdemonstranten’.’

Dat beeld heeft weten te beklijven. Maar ten onrechte, stelt Van Helden. ‘Daar heeft het Humanistisch Verbond op ingehaakt en begin dit jaar zond Een Vandaag een item over agressieve demonstranten in het buitenland. De conclusie werd getrokken dat dit ook naar Nederland zou kunnen overwaaien. Sindsdien blijft dat fabeltje maar rondzingen, ondanks de blunder dat het om demonstranten bleek te gaan die pro-abortus zijn.’

‘Een mevrouw klaagde dat ze werd ingesloten, maar we maar met zijn tweeën’

Van Helden heeft van de zomer een prettig gesprek gehad met de Utrechtse burgemeester Jan van Zanen, zegt hij. De activisten van Schreeuw om Leven waren een tijdje in de gaten gehouden, maar volgens Van Helden is vastgesteld dat zijn club zich aan de afspraken houdt. Hij ziet ook niets in het plan van minister De Jonge om bufferzones in te stellen bij abortusklinieken. ‘Daar gaat deze minister helemaal niet over, maar de lokale overheden en de minister van Justitie.’

Van Helden neemt klachten van tegenstanders niet altijd serieus. ‘Een mevrouw klaagde dat ze bij de kliniek werd ingesloten. Dat lijkt me een beetje lastig als onze mensen maar met zijn tweeën zijn. Uit Utrecht kwamen de meeste klachten, maar die zijn niet gegrond verklaard. Nogmaals: als je een demonstratie meldt, dan mag je daar gaan staan. Burgemeester van Zanen sprak van een grondrecht. Mochten er echt problemen zijn, dan mag hij een sanctie opleggen. Op zich logisch, maar op mijn beurt wil ik dan wel dat die sancties gebaseerd zijn op feiten. Dat begreep de burgemeester.’

‘‘Abortus is moord’ kennen wij niet’

Waar orthodoxe christenen, katholiek en protestant, een belangrijke rol spelen bij de anti-abortusbeweging, zijn andere religieuze stromingen niet pontificaal aanwezig bij abortusklinieken. Waarom staan er eigenlijk nooit joden? We vragen het aan rabbijn Albert Ringer van de Liberaal Joodse Gemeente Rotterdam.

‘Deze demonstranten zijn vooral voor het behoud van het kind voordat het geboren is. Binnen de joodse traditie is het pas echt een kind na de geboorte,’ legt Ringer uit. ‘Ons uitgangspunt is de toestand van de vrouw. De zwangerschap is een staat waarin de vrouw verkeert. Let wel: wij zijn beslist geen voorstander van abortus, maar ‘abortus is moord’ kennen wij niet binnen het jodendom. De ongeboren vrucht op deze manier beschermen is bij ons een onbekende emotie. Als er een zwangere joodse vrouw bij mij komt die vertelt dat ze is verkracht, dan zal ik haar niet eerst vertellen hoe belangrijk het is om het kind te houden.’

In het jodendom gaat het om de keuzevrijheid van de moeder, aldus de rabbijn. ‘Mede daarom zie je geen groepen joden bij de abortuskliniek demonstreren.’ Ringer merkt echter wel op dat hij een liberale rabbijn is. Orthodoxe joden denken er misschien wel anders over dan hij, zegt hij erbij.

‘Je krijgt je karma zelf terug’

Karma ain’t always a bitch

Ooit een tegen abortus protesterende hindoe gezien? Prija Jaipal, hindoe-priesteres van de Arya Samaj (Vereniging van Weldenkende Mensen), ook niet. Zij vertelt waar het ‘m in zit.  ‘Hindoes studeren graag, vervullen hoge posities en zijn harde werkers. Graag leveren ze een bijdrage aan het functioneren van de maatschappij, maar niet op een opvallende manier. Hindoes zijn breed ontwikkeld en hebben absoluut een duidelijke mening over maatschappelijke problemen, maar zij demonstreren niet zo gauw.’

Ook het karma-principe speelt een rol van belang, legt Jaipal uit. ‘Je krijgt het resultaat van al jouw handelingen – karma’s – zelf terug. Karma is bepalend voor ieders toekomst. Iemand die abortus pleegt, eindigt een leven of stagneert de natuur, want volgens de Veda’s, het Goddelijke woord, heeft een embryo al leven gevat. Maar het is niet aan de mens hierover te oordelen. Het kan zijn dat een vrouw kiest voor abortus, omdat ze tegen haar wens in verwachting is geraakt. Zij is zelf verantwoordelijk en draagt zelf de gevolgen. De mens krijgt alle vrijheid te handelen op basis van zijn of haar lichamelijke, geestelijke en spirituele ervaring. De gevolgen daarvan worden beoordeeld door de Ultieme Rechter – OM – in samenwerking met de natuur.’

De Westerse opmerking ‘Karma is a bitch’ klopt dus niet per se. Karma kan ook heel positief zijn, zegt Jaipal. ‘Als je handelt, komen er goede resultaten bij je terug. Net als met minder goede daden, zoals milieuvervuiling. Dat is geen wil van de Heer, maar het resultaat van hoe wij met het milieu omgaan. Onze handelingen geven de doorslag aan onze toekomst.’

‘Een levend mens heeft voorrang’

Abortus binnen de islam

Op zich verbaast het imam Azzedine Karrat niet dat er nauwelijks moslims bij abortusklinieken demonstreren. ‘Hoewel er in het Midden-Oosten minder abortusklinieken zijn, zit het niet in de cultuur om ertegen te protesteren. Al zullen er ongetwijfeld incidenten zijn.’

Maar hoe zit het dan eigenlijk met abortus binnen de islam? Stel: een zwangere vrouw krijgt te horen dat ze een kind verwacht dat zwaar gehandicapt ter wereld zal komen en niet voor zichzelf kan zorgen. Wat dan?

‘Daar is men in onze cultuur voorzichtig mee’, antwoordt Karrat. ‘Dergelijke voorspellingen hoeven namelijk lang niet altijd uit te komen. Vaak gaat het niet om zekerheden. Een familielid van me kreeg een vergelijkbare mededeling van een arts toen ze zwanger was. Ze heeft het kind gehouden. Hij is nu veertien jaar en zit op het gymnasium.’

Er zijn wel twee andere kwesties die van doorslaggevend belang zijn, aldus de imam. ‘Ten eerste is de duur van de zwangerschap van belang. Een embryo van vier maanden of ouder wordt beschouwd als een wezen waar leven in zit. Daarvoor nog niet. Ten tweede: mocht het leven van de moeder in gevaar zijn tijdens de zwangerschap, dan zal een medische actie om de moeder te redden altijd de voorkeur genieten. Een levend mens heeft voorrang.’

Een standbeeld van Che Guevara (1928-1967) in Utrecht zorgt voor ophef. In het Westen is de knappe Zuid-Amerikaan met de baret een held onder sommige linkse activisten, maar veel Cubaanse Nederlanders vinden hem een terrorist. ‘Er heerst een gebrek aan kennis over Cuba en de revolutie.’

Sinds dit voorjaar staat er een bronzen standbeeld van de Argentijns-Cubaanse strijder Che Guevara in de Utrechtse Croeselaan, vlakbij het Centraal Station. Een groep Cubaanse ballingen in Nederland stoort zich eraan. ‘Ernesto Guevara was een terrorist. Een van de grondleggers van een bewind dat in zestig jaar bijna tienduizend personen ombracht,’ zegt woordvoerder Victor Dueñas van Decide, het Comité ter ondersteuning aan Cuba.

Het omstreden standbeeld is onderdeel van een nieuw beeldenpark aan de Croeselaan. De maker van het beeld, Christian Jankowski, raakte gefascineerd door de levende standbeelden die hij in Barcelona zag. In zijn kunstproject Living statues maakt de Duitse kunstenaar beelden van straatartiesten. Het levensgrote standbeeld stelt dan ook niet Guevara voor maar een willekeurige straatartiest uit Barcelona die zich als de Cubaanse strijder heeft uitgedost. Dat sluit aan bij het standpunt van de gemeente, die het beeld niet wil verwijderen. Geen eerbetoon aan Guevara dus, maar een weergave van een straatartiest.

Hoe onschuldig zou het beeld zijn geweest als de straatartiest verkleed was als Jozef Stalin of de Spaanse dictator Franco?, vraagt Dueñas zich af. ‘Het achterliggende probleem is het gebrek aan kennis over Cuba en de revolutie. In het Westen zijn veel mensen onbekend met de geschiedenis van Cuba en de misdaden van Che Guevara. Ze kennen de iconische foto met de baret die na zijn dood is verspreid, en denken dat hij een held was.’

‘Voor veel linkse westerlingen was Cuba de gedroomde samenleving’

‘Begin jaren zestig was de revolutie in Cuba net geweest. Voor veel linkse westerlingen was Cuba de gedroomde samenleving’, zegt Rimko van der Maar, historicus aan de Universiteit van Amsterdam. ‘Ze zagen het eiland als een plek waar de ideale maatschappij werd gecreëerd. Een marxistische heilstaat, waar iedereen gelijk was en de welvaart eerlijk werd verdeeld. Aan het roer stonden interessante en stoere revolutionairen. Che Guevara was daar één van.’

Motorreis

Ernesto Guevara kwam uit de bovenklasse van Argentinië, vertelt Van der Maar. ‘Hij was charismatisch en belezen, hij had medicijnen gestudeerd. Hij schreef politieke pamfletten over marxisme en de guerrillastrijd, die een eind zou maken aan onrecht. Die werden over de hele wereld gelezen.’ Van der Maar noemt ook de Diarios de motocicleta, een verslag van de motortocht door Latijns Amerika die hij samen met een vriend maakte. Het dagboek werd in 1993 postuum gepubliceerd en later verfilmd. ‘Het droeg bij aan de mythe van een jonge avonturier, een revolutionair op zoek naar rechtvaardigheid en gelijkheid.’

Klopt dat beeld dan niet? ‘Jawel, Guevara geloofde echt dat de revolutie een eind zou maken aan de armoede en onderdrukking van veel bewoners in Latijns-Amerika, hij ging voorop in die strijd’, zegt Van der Maar. ‘Maar tegelijkertijd zette hij mensen met andere ideeën gewelddadig aan de kant. Tegenstanders verklaarden later dat zij zagen hoe hij mensen executeerde, ook deserteurs verdienden volgens hem de kogel. De gelijkheid die Che Guevara nastreefde is maar betrekkelijk.’

Guevara ontmoette Fidel Castro in Mexico en sloot zich aan bij zijn guerrillabeweging. In 1959, na een verblijf in de jungle, lukte het om de onderdrukkende dictator Batista af te zetten. Ze veroverden hoofdstad Havana. Castro werd minister-president en Guevara minister. Beroemd werd Guevara’s optreden bij de Vergadering van de Verenigde Naties, waar hij als vertegenwoordiger van Cuba opkwam voor de belangen van de derde wereld. In 1965 verliet hij Cuba. ‘Bestuurder zijn was niets voor hem. Hij wilde de revolutie over de wereld verspreiden en trok eerst naar Congo en later naar Bolivia’, zegt Van der Maar.

‘Voor mensen die het communisme verdedigen is Che Guevara een held’

Communistische concentratiekampen

En hoe zit het eigenlijk met de westerse fans van Che Guevara, zoals Harry Mulisch? ‘Dat waren voornamelijk idealisten met een romantisch idee van de wereld’, antwoordt Van der Maar. ‘En ik vraag me af hoeveel ze werkelijk van Che Guevara wisten. Het was niet zo eenvoudig om een beeld te krijgen van wat er in Cuba en andere landen door zijn toedoen is gebeurd, maar ze wílden het ook niet zien. Zelfs biografen van Che Guevara hebben vaak een zekere bewondering voor hem.’

Dueñas van het Comité ter ondersteuning aan Cuba is scherper. ‘Voor mensen die het communisme verdedigen is Che Guevara een held. Zij denken dat het communisme een humane ideologie is, maar sluiten hun ogen voor de misdaden. Zij verzwijgen de concentratiekampen die er mede tijdens zijn ministerschap in Cuba zijn gekomen.’

Maar veel effect hebben de bezwaarmakers vooralsnog niet. Het lijkt erop dat het beeld op de Croeselaan blijft staan. Het Comité ter ondersteuning aan Cuba heeft de gemeente nu gevraagd een tweede standbeeld van een bekende Cubaan te plaatsen. ‘We dragen de Cubaanse dissident Oswaldo Paya Sardinas voor, die in 2012 tijdens een auto-ongeluk om het leven kwam’, zegt Dueñas. ‘Hij vocht voor vrijheid en democratie in Cuba en werd tweemaal voorgedragen voor de Nobelprijs van de Vrede’.

De gemeente Utrecht heeft nog niet gereageerd.