Het Britse Lagerhuis heeft een nieuw wetsvoorstel goedgekeurd om asielzoekers naar Rwanda te kunnen sturen. Een eerdere versie van deze wet werd tegengehouden door het Britse Hooggerechtshof.
313 parlementariërs stemden tijdens de eerste stemming voor de tekst, 269 stemden tegen. In de nieuwe tekst wordt Rwanda als een veilig ‘derde land’ gedefinieerd. Vluchtelingen die naar Rwanda worden uitgezet mogen niet worden teruggestuurd naar hun land van herkomst, waar ze mogelijk gevaar lopen.
In het wetsvoorstel staat ook dat bepaalde bepalingen uit de Britse mensenrechtenwetgeving niet toegepast hoeven te worden op uitzetting, om op deze manier mensenrechtenadvocaten de pas af te snijden die er alles aan proberen te doen om de migranten in het Verenigd Koninkrijk te houden.
Volgens minister James Cleverly van Binnenlandse Zaken is het wetsvoorstel een gamechanger en ‘in overeenstemming met de voorwaarden uit het vluchtelingenverdrag’.
Labour, de Britse zusterpartij van de PvdA, is tegen het conservatieve wetsvoorstel. ‘We kunnen Rwanda niet veilig maken door het alleen maar te zeggen’, zei Lagerhuislid Chris Bryant gisteren tijdens het debat.
Maar de rechtervleugel van de Conservatieve Partij is ook kritisch, omdat het wetsvoorstel niet ver genoeg zou gaan. Om die reden hielden sommige Lagerhuisleden zich van stemming, bericht internationaal persbureau Reuters. Ze vinden dat het Verenigd Koninkrijk zich moet terugtrekken uit het Europees verdrag tot bescherming van de rechten van de mens en andere mensenrechtenverdragen, om op die manier te voorkomen dat Britse wetgeving om de migratie aan te pakken door internationale wetgeving wordt overruled.
Vormt Geert Wilders een bedreiging voor de democratische rechtsstaat? En wat kunnen we leren van de lessen uit Amerika? Historicus Frans Verhagen en oud-Kamerlid en advocaat Sidney Smeets leggen uit dat er reden tot bezorgdheid is.
Geert Wilders vormt wel degelijk een bedreiging voor de rechtsstaat, begint Verhagen, Amerika-kenner en schrijver van Geschiedenis van de Verenigde Staten (2017). Niet omdat Wilders daadwerkelijk de rechtsstaat omver kan werpen, maar vanwege de polarisatie en de haatzaaiende retoriek die de PVV-leider jegens moslims en minderheden hanteert.
Verhagen acht de Nederlandse situatie complexer dan die in de Verenigde Staten. In Nederland hebben we een meerpartijenstelsel, wat de kans op een al te autoritair bewind verkleint, legt hij uit. Bovendien is de constitutionele context anders, benadrukt Sydney Smeets, zelfstandig advocaat en voormalig Kamerlid voor D66. ‘Wij toetsen wetten niet aan de grondwet, maar aan internationale wetgeving.’ Toch is er volgens beide mannen reden tot zorgen.
Democratische rechtsstaat Wilders en zijn PVV vormen geen acute bedreiging voor de democratische rechtsstaat, aldus Verhagen. Het staat mensen en partijen immers vrij om programmapunten te maken die haaks staan op de rechtsstaat. ‘Het wordt pas een probleem als die voorstellen daadwerkelijk worden uitgevoerd’, zegt de historicus. ‘Het is namelijk niet gemakkelijk om de rechtsstaat te bedreigen. Die beschermt zichzelf ook, met wettelijke normen. Je kunt de rechtsstaat alleen om zeep helpen als je de grondwet verandert, maar dat is in Nederland heel moeilijk.’
Maar ook zonder dit specifieke gevaar is Wilders een gevaarlijke politicus, omdat hij haat zaait tegen moslims en andere minderheden, zo gaat hij verder. ‘Ik las een interview in de Britse krant the Guardian met de Arnhemse burgemeester Ahmed Marcouch. Hierin vertelde hij dat zijn kinderen bang zijn dat ze uit Nederland worden gedeporteerd nu Wilders de verkiezingen heeft gewonnen. ‘Haat zaaien is Wilders’ handelsmerk, zijn modus.’
Volgens Verhagen is het optreden van Wilders een vervolg op de islamkritiek van VVD-leider Frits Bolkestein. ‘Bolkestein is begin jaren negentig begonnen met het geneuzel over de islam. Hij zei dat moslims geen democraten kunnen zijn en de islam nooit een Verlichting heeft gehad. Bolkestein zette de toon van het debat, waarin niet-moslims het gevoel hebben te worden bedreigd en moslims dat ze niet worden geaccepteerd. Het tegengeluid werd onder meer vertolkt door Job Cohen, toen nog burgemeester van Amsterdam. Hij ging theedrinken met moslims en bouwde met hen een band op.’
Volgens Smeets hebben we te maken met een paradox. ‘De PVV en andere ultrarechtse partijen willen een beleid dat haaks staat op de rechtsstaat. We hebben geen cordon sanitaire tegen de PVV ingesteld, maar de partij salonfähig gemaakt. De VVD wil een kabinet met de PVV mogelijk steunen. Daarmee brengt het de democratische rechtsstaat in gevaar. Het is de paradox beschreven door de Oostenrijks-Britse filosoof Karl Popper: als je antidemocratische krachten in een democratisch bestel de vrije loop laat dan help je de democratie om zeep.’
Hij voelt daarom voor een verbod op antidemocratische, antirechtsstatelijke partijen. ‘FvD komt voor zo’n verbod in aanmerking, maar ook de SGP. Je kunt deze partij natuurlijk zien als onschuldige folklore, maar dat is deze fundamentalistisch christelijke partij niet. Een partijverbod is ingegeven door het idee: stel, wat gaat die partij doen als ze aan de macht komt? De SGP wil een theocratie invoeren. Niet ten onrechte wordt deze partij door critici de christelijke Taliban genoemd.’
Sidney Smeets. Screenshot Youtube
Rechtsstaat niet veilig bij VVD Maar het gevaar komt ook van democratische partijen, zoals de VVD, waarschuwt Smeets. ‘De PVV heeft de VVD nodig om te regeren. De rechtsstaat is echter niet veilig bij de VVD. Deze partij pleitte er in het verleden voor dat Nederlandse wetten niet langer worden getoetst aan internationale verdragen. Pas toen de VVD hier veel kritiek op kreeg van staatsrechtdeskundigen haalde de partij dit voorstel uit haar programma. Toch ben ik er niet gerust op, want de VVD kan hier in de toekomst wederom voor pleiten.’
Smeets gelooft niet dat de VVD de media aan banden wil leggen, zoals nu in Hongarije gebeurt onder premier Viktor Orban. Tegelijkertijd maakt hij zich wel grote zorgen over de persvrijheid in Nederland. ‘De PVV noemt journalisten ‘tuig van de richel’ en FvD riep op tot het instellen van ‘tribunalen’ voor wetenschappers en journalisten die verantwoordelijk zouden zijn voor het coronabeleid. Dat is eng. Voor een deel van de Nederlandse bevolking is het geen taboe meer om de pers, de wetenschap en de rechterlijke macht aan banden te leggen. Dat wil ultrarechts omdat journalisten, wetenschappers en rechters links zouden zijn. Maar dit is echt klinkklare onzin, ze zijn onafhankelijk. Ze willen gewoon ultrarechtse journalisten, wetenschappers en rechters. De media geven behoorlijk toe aan ultrarechts en geven PVV, FvD en BBB een podium. Een NOS-journalist noemde een kabinet met de PVV ‘centrumrechts’. Dat is een aanwijzing dat het Overton-venster (het gedachtegoed dat het grote publiek accepteert, red.) enorm is verschoven. Wat vroeger extreemrechts was, heet nu centrumrechts.’
Als voorbeeld noemt Smeets, opnieuw, de VVD. ‘Eind jaren negentig heb ik voor de VVD gewerkt. Dat was toen, onder leiding van Hans Dijkstal, nog een hele liberale partij. De meeste mensen die er toen werkten zouden nu worden weggezet als linkse VVD’ers, als D66’ers. De VVD is enorm naar rechts opgeschoven.’
De PVV ‘inkapselen’ Verhagen maakt zich minder zorgen over een kabinet-Wilders, omdat Pieter Omtzigt van Nieuw Sociaal Contract de PVV-leider wil ‘inkapselen’. ‘Als Wilders de grenzen die zijn afgesproken overschrijdt dan trekt Omtzigt de stekker eruit en valt het kabinet.’ Volgens Verhagen sluit Omtzigt de radicale ideeën van Wilders uit, maar de PVV-leider als persoon niet. ‘Wilders zou zichzelf moeten verloochenen om premier te worden. Dat is Omtzigts strategie. Hij wil Wilders in een kooitje stoppen. De vraag is of dit gaat lukken. Maar gelukkig geldt in Nederland de regel ‘wie breekt betaalt’. De VVD liet afgelopen zomer het kabinet vallen en heeft de verkiezingen verloren. Als Wilders het kabinet laat vallen dan gaat hem dat zetels kosten.’
De historicus gelooft dat er geen kabinet-Wilders komt, maar een extraparlementair kabinet met een andere premier. ‘Wilders, Omtzigt, VVD-leider Dilan Yesilgöz en BBB-voorvrouw Caroline van der Plas zullen in de Tweede Kamer blijven om het kabinet overeind te houden.’
Een andere vraag is of de PVV wel voldoende mensen kan vinden die minister of staatssecretaris kunnen worden. ‘Daarom wordt het dus een extraparlementair kabinet’, denkt Verhagen. ‘In Nederland hebben we twee van zulke kabinetten gehad. In 1939 was dat het vijfde kabinet-Colijn, dat echter meteen viel omdat de Tweede Kamer hiermee niet akkoord ging. En in 1973 was er het kabinet-Den Uyl. De christendemocratische partijen ARP en KVP steunden dit kabinet op punten en leverden zes ministers, maar schaarden zich – in tegenstelling tot PvdA, D66 en PPR – niet achter het kabinetsprogramma Keerpunt ’72. Het kabinet-Den Uyl was ‘rood met een witte rand’.’
Frans Verhagen, screenshot Youtube
Lessen uit Amerika Kan Nederland wat leren van de lessen uit de Verenigde Staten, waar Donald Trump van 2017 tot begin 2021 president was? Is dit het toekomstbeeld van Nederland met een kabinet-Wilders?
De verkiezingswinst van Wilders is aan Donald Trump totaal voorbijgegaan, aldus Verhagen. ‘Trump weet niet eens waar Nederland ligt, haha.’ Tijdens het presidentschap van Trump is ‘de verharde toon in het maatschappelijk debat genormaliseerd.’ Deze ontwikkeling is echter al eerder begonnen. ‘Sinds de Republikein Newt Gingrich in de jaren negentig een confrontatiestrategie ging voeren waarin iedereen die het niet eens is de vijand is, niet enkel van jouw ideeën maar van de hele beschaving, is de toon in Amerika van kwaad naar erger gegaan. Trump was enkel het laatste station van een lange rit en als zijn huidige campagne een indicatie is, gaat hij nog wel even door.’
Kun je de Republikeinse partij, die Trump tolereert, vergelijken met de VVD die Wilders niet langer uitsluit? Verhagen vindt van niet. ‘De Republikeinse partij bestaat uit lafaards die geen kritiek durven te hebben op Trump. Ze hebben gezwegen na 6 januari 2021, toen extreemrechtse Trump-aanhangers het Capitool bestormden om te protesteren tegen de verkiezingsuitslag. Het is onvoorstelbaar dat Trump, die zijn aanhangers heeft opgehitst, hiervoor niet is aangeklaagd toen ze daartoe in februari 2021 de mogelijkheid hadden. Dat komt omdat de Republikeinen geen principes hebben. Ik weet niet of VVD’ers lafaards zijn. Maar de VVD zal niet toestaan dat Wilders als haatzaaier aan de macht komt, ze accepteren alleen ‘Milders’. Tegelijkertijd is de VVD wel bereid tot heel veel om een regering over rechts te vormen.’
Volgens Verhagen is het in de Verenigde Staten 1932. ‘In dat jaar behaalde de NSDAP een enorme verkiezingsoverwinning in Duitsland, maar Hitler werd nog geen kanselier. Dat gebeurde een jaar later. Toen hij aan de macht kwam, schakelde hij de democratie uit. Zoals Viktor Orban dat in Hongarije heeft gedaan. Autoritaire, populistische leiders komen op democratische wijze aan de macht, maar hollen daarna de democratie van binnenuit uit. Dat gebeurt ook in Polen, India en Turkije.’
Aanval op de democratie De gebeurtenissen van 6 januari waren volgens Verhagen een regelrechte aanval van Trump op de democratie. ‘Trump erkende zijn verlies niet. Hij respecteert het democratische proces niet. Republikeinen tolereren het gedrag van Trump, ook zijn rol bij de bestorming van het Capitool. Als deze man, Trump, nog een keer aan de macht komt dan gaat hij morrelen aan de randvoorwaarden van het Amerikaanse politieke bestel en bewegen de VS zich in autoritaire richting. Het is maar de vraag of het huidige Supreme Court voldoende vangrails biedt.’
Ook in Nederland werd na 22 november op verschillende plekken gedemonstreerd tegen de verkiezingsuitslag, door linkse activisten. ‘Dat slaat nergens op’, zegt Smeets. ‘Je moet de verkiezingsuitslag respecteren. Maar extreemlinks heeft nauwelijks invloed, in tegenstelling tot extreemrechts. Wel bestaat het risico dat de extreemrechtse kant nog verder radicaliseert, in reactie op de extreemlinkse beweging. Er is op zich veel sympathie voor de klimaatbeweging, maar als je daar ‘From the River to the Sea’ gaat roepen (de pro-Palestijnse leus die door tegenstanders als een oproep tot etnische zuivering van de Joden wordt uitgelegd, red.), dan werkt dat contraproductief.’
De advocaat zegt dat een vergelijking tussen Nederland en de Verenigde Staten lastig is, omdat de Amerikanen een heel ander soort grondwet hebben. Ook is het Amerikaanse Supreme Court een constitutioneel hof, dat wetten toetst aan de grondwet. De rechters van dit hof worden bovendien door de politiek benoemd. ‘Soms wordt het hooggerechtshof hierdoor te politiek. Dat is een slechte zaak. Maar tegelijkertijd is zo’n hof een zekere garantie dat dingen die echt tegen de constitutie ingaan geen wet worden.’
Nederland kent in tegenstelling tot de VS geen constitutioneel hof. ‘Wel hebben we een Eerste Kamer, die wetten toetst’, zegt Smeets. ‘En daarnaast natuurlijk de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens en andere internationale verdragen waaraan Nederland zich moet houden, zoals het VN-Vluchtelingenverdrag.’ De rechtsstatelijke bescherming die deze internationale verdragen bieden moeten we echter niet overschatten, zo waarschuwt Smeets. ‘Nederland wordt regelmatig op de vingers getikt door het Europese Hof voor de Rechten van de Mens. Daar hoor je in de media nooit iets over, want er staan geen sancties op. Het enige wat dit hof kan doen is geldboetes uitdelen. Een fatsoenlijke staat wil voorkomen dat hij nog een keer de regels overtreedt. Maar de ervaring leert dat Nederland de regels regelmatig overtreedt. Bovendien duren procedures aan het Europese Hof jaren, gemiddeld zo’n zeven jaar. Als er een uitspraak komt is het kalf verdronken. Europese landen kunnen al die tijd doorgaan met mensenrechtenschendingen.’
‘De enige manier om landen echt te sanctioneren is door het bevriezen van subsidies, wat de Europese Unie nu doet bij Hongarije’, gaat Smeets verder. ‘Maar Hongarije houdt zich nog steeds niet aan de Europese regels en krijgt mogelijk straks toch weer subsidies. De kans hierop is groter als er in Europa meer van dit soort regeringen aan de macht komen. Als de PVV gaat regeren in Nederland, bijvoorbeeld.’
Nederland zal echter niet snel in een autoritair land veranderen, denkt Verhagen. ‘Hier is het lastiger omdat ons land een meerpartijenstelsel kent. De kans dat Wilders aan de macht komt is kleiner, de kans dat hij grenzen overschrijdt ook. Het doel van Omtzigt is om Wilders in te kapselen, de PVV-leider te laten doen wat de andere partijen willen. Wel is het de vraag of Wilders zich inhoudt. Op X is hij nog steeds grof en provocerend. Daarin lijkt hij op Trump. Ze kunnen zichzelf niet beheersen. De vraag is of Wilders wel een mildere versie van zichzelf kan zijn. Als hij dit niet kan, dan is een kabinet met de PVV geen lang leven beschoren.’
De Verenigde Arabische Emiraten hebben 87 politieke tegenstanders aangeklaagd voor terrorisme. Ze riskeren levenslange gevangenisstraffen, of zelfs de doodstraf.
Onder de aangeklaagden bevinden zich onder andere mensenrechtenadvocaat Mohammed al-Roken, mensenrechtenactivist Ahmed Mansoor en econoom en mensenrechtenactivist Nasser bin Ghaith.
De politieke tegenstanders werden tot nu zonder proces vastgehouden, maar de klimaattop COP28, die momenteel in de Verenigde Arabische Emiraten (VAE) plaatsvindt, was aanleiding voor de regering om de dissidenten officieel aan te klagen. ‘COP28 was aan de gang en mensen vroegen ernaar. Dus in plaats van te zeggen ‘we houden deze mensen vast’, beweren de autoriteiten dat er nieuwe aanklachten waren’, vertelt Hamad al-Shamsi van Emirates Detainees Advocacy Centre (Edac) aan de website Middle East Eye.
‘De meeste mensen die al gevangen zaten, zaten straffen van tien jaar uit maar riskeren nu levenslange gevangenisstraffen, of zelfs de doodstraf.’ Anderen zijn recentelijk aangeklaagd.
Ook James Lynch, mededirecteur van de Britse onderzoeks- en belangenbehartigingsgroep FairSquare, is kritisch en spreekt van ‘een gigantische klap in het gezicht van de mensenrechtenverdedigers van het land’. De volgende hoorzitting staat gepland voor donderdag.
Het aantal mensen dat op een beslissing wacht van de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND) is opgelopen tot 70.660. Nog nooit was het aantal wachtenden bij de IND zo groot. Zo meldt NOS. Volgens het Centraal Opvang Asielzoekers (COA) komt de groeiende wachtrij niet door een toename van het aantal asielaanvragen (45.000 mensen tot nu toe dit jaar), maar doordat beslissingen meer tijd kosten. Volgens de laatste asielprognose van het ministerie van Justitie en Veiligheid heeft het COA in 2025 ongeveer 96.000 opvangplekken nodig. Momenteel worden er rond de 63.000 mensen opgevangen.
De Syriër Hani Zrek wacht al bijna anderhalf jaar op een tweede interview met de IND. Hij is een van de 5.500 asielzoekers die al langer dan 15 maanden wachten op een beslissing. Dit soort wachttijden is geen uitzondering. Op dit moment doet de IND gemiddeld een jaar over een aanvraag, tegenover 36 weken in februari van dit jaar.
In 2015, toen er meer asielverzoeken werden ingediend, deed de immigratiedienst er veel korter over, namelijk 15 weken. Dit ondanks het feit dat het aantal medewerkers bij de IND sinds 2015 is verdubbeld, van 2.900 in 2015 naar 5.739 op dit moment.
‘De dienst loopt tegen steeds complexere beleidsregels aan en moet beslissingen steeds uitgebreider motiveren’, verklaart hoogleraar migratierecht Carolus Grütters, verbonden aan de Radboud Universiteit tegenover NOS.
Een tentoonstelling in het Rotterdamse Maritiem Museum gaat over migratie over zee en de aankomst in Nederland. Wat zorgt er na die lange zeereis voor dat je ergens thuis bent? En wat is thuis eigenlijk?
Ruim veertig jongeren van kleur reageerden enthousiast op de oproep van het Maritiem Museum in Rotterdam. Uiteindelijk bleven er tien over om hun familieverhaal te vertellen. Ze komen onder andere uit Indonesië, Marokko, Kaapverdië, Kenia, Eritrea en Suriname.
Wanneer voel je je ergens thuis? ‘Mijn familie heeft overal waar ze arriveerden eerst een altaar gemaakt’, vermeldt een maker bij zijn gerealiseerde altaar. Dan krijgt dat altaar ineens een andere betekenis.
Om mee te doen aan deze tentoonstelling verdiepten de jonge makers zich in hun achtergronden, bijvoorbeeld door (groot)ouders of andere familieleden te interviewen. Of om iets te doen met hun eigen ervaringen.
‘Mijn familie maakte overal waar ze arriveerden eerst een altaar’
Filmon Brhane Tewelde, afkomstig uit Eritrea, was niet in staat om zelf zijn verhaal te vertellen. Daarom interviewde hij een vriend die vergelijkbare vluchtervaringen heeft en door de Sahara reizen moest. Tot overmaat van ramp gingen de mensensmokkelaars er op een dag vandoor en lieten hen achter in de Sahara zonder eten en drinken. Ze keerden wel terug. Het lukte de groep vluchtelingen om de Libische kust te bereiken, maar onderweg naar het vaste land begaf de motor van zijn rubberbootje het. Gelukkig kwam de redding net op tijd. Hij eindigt zijn verhaal met een prachtige opmerking: ‘Of je hier in Nederland gelukkig wordt, hangt af van de keuzes die je zelf maakt.’
Beeld: Anne-Rose Hermer
Als je een migratieachtergrond hebt, waar ben je dan thuis? Voor de 17-jarige Thierry Lorenzo Sofiani betekent thuis Sao Vicente, het Kaapverdische eiland waar zijn moeder vandaan komt en een bekende zangeres was. Ze emigreerde in de jaren zeventig naar Nederland. Volgens Thierry is hij ‘de zoon van’. Voor deze tentoonstelling maakte hij een lied met een videoclip erbij, met beelden uit Rotterdam en Sao Vicente. Hij is de jongste deelnemer aan de tentoonstelling. De oudste is 27.
Nina Nussy heeft een aantal ronddraaiende pilaren gemaakt met daarop hoogtepunten en ook dieptepunten uit het verleden en het heden rond de Molukken. Een specerijenkaart uit 1572, maar ook een uit de periode dat Johan Manusama minister-president van de republiek der Zuid-Molukken in ballingschap was. De treinkaping bij De Punt in 1977 komt eveneens aan bod.
Het is echt de moeite waard om daar even de tijd voor te nemen, maar dat geldt in principe voor het werk van alle makers. Naast hun eigen werk mochten ze allemaal iets uit het depot van het museum kiezen, of een ander object dat bij hun verhaal past. In het midden van de tentoonstelling staan de meeste voorwerpen opgesteld. Het servies lijkt een gewoon servies, totdat je als bezoeker ziet dat dit de kopjes zijn waaruit Filmon en zijn vriend drinken. Om maar iets te noemen. Je kunt alle voorwerpen op het plateau het beste na afloop bekijken, want pas dan snap je de context ook.
Siuli Ko, programmamaker bij het Maritiem Museum, heeft de tien makers begeleid tijdens de voorbereidingen. ‘Van de ruim 40 kandidaten vielen er een heleboel af omdat ze geen migratieachtergrond over zee hadden. Uiteindelijk bleef er een goede mix over. Niet iedere deelnemer had creatieve ervaring, maar ze hebben zich allemaal ontpopt tot makers.’
Alle makers hebben een ander pad afgelegd. Daarnaast hebben ze alle tien een andere achtergrond en een ander verhaal. ‘In het jaar voorafgaand aan de tentoonstelling zijn ze vijf keer lang bij elkaar geweest. Tijdens enkele van die bijeenkomsten waren er ervaringsdeskundigen aanwezig om hen te coachen, zoals Halima Özen.’ Haar vader was een van de eerste Marokkaanse gastarbeiders. Halima is in de geschiedenis van de gastarbeiders gedoken en heeft er een rondreizende tentoonstelling van gemaakt en een theaterstuk. Een andere coach was Sven Peetoom, die een Indische achtergrond heeft.
‘Er lag voor de deelnemers geen vooropgezet plan klaar. Ze hadden de vrijheid om hun eigen keuzes te maken. Voor enkele makers was dit aanleiding om zich meer te verdiepen in hun achtergrond. Bij de Molukse makers viel op dat ze heel veel over hun geschiedenis weten. En als de makers hier geboren zijn betekent dit niet automatisch dat ze zich welkom voelen of durven wortelen.’
Het Indische zwijgen Lara Daams is een van de twee deelnemers met een Indonesische achtergrond. Ze heeft grootouders die uit Indonesië komen, toentertijd de kolonie Nederlands-Indië. ‘Ik heb meegedaan omdat ik het een mooie kans vond om mijn verhaal en werk te tonen’, vertelt ze. Haar volgende stap is om een reis naar Indonesië te maken.
Alle makers mochten een object kiezen uit het depot. Daams koos voor een omvangrijk schilderij waarop een markt in Nederlands-Indië is te zien. ‘Het sprak me aan omdat het zo groot is, maar ook vanwege de kritische blik van een vrouw die je op de voorgrond ziet. Bijna gespiegeld. Ze kijkt alsof ze wil dat je gaat nadenken. Over het feit dat we deze expositie hebben. Over het koloniale verleden.’
De inzending van Daams bestaat uit een video met een interview met haar Indische grootouders en een soort staande kijkdoos, waarop foto’s uit heden en verleden te zien zijn van haar familie. ‘Het is mijn geschiedenis. Voor mij is het herkenning. Op de foto’s kun je ook zien welke familieleden een meer Europese achtergrond hebben en welke meer Javaans.’
‘Veel mensen uit Nederlands-Indië wilden niet over hun verleden praten’
Sommige makers moesten echt in hun eigen geschiedenis duiken, maar Daams had al vaak met haar Indische grootouders gepraat. Ze is deels bij hen opgegroeid. ‘Mijn eerste project op de HKU, (Hogeschool voor de Kunsten in Utrecht, red.), was Selemat Djalang. Dat betekent goede reis, maar ook goede reis naar het hiernamaals. En het verwijst naar de Tweede Wereldoorlog, naar de Jappenkampen, de kampen waar na de Tweede Wereldoorlog Indische mensen met Europees bloed moesten verblijven en de Bersiap (de gewelddadige periode na de Japanse capitulatie in 1946, red.).’
Daams vindt dat Jip Dresia, de andere maker met een Indische achtergrond, ook een mooie inbreng heeft. Zij interviewde haar oma over de schijnbaar eenvoudige integratie van mensen uit Nederlands-Indië. Dat is een illusie, vertelt Daams, maar dit werd niet besproken als gevolg van het Indische zwijgen. Veel mensen uit het voormalige Nederlands-Indië wilden liever niet over hun verleden praten.
Marokkaanse pannenkoek Ten slotte is er het verhaal van Dunya Zita. Zij heeft een Marokkaanse vader en een Nederlandse moeder. Ze is niet tweetalig opgevoed, haar ouders spraken Nederlands met haar. Als kind ging ze tijdens de vakanties naar het land van haar vader. ‘Ik kon met mijn neefjes en nichtjes spelen zonder taal nodig te hebben, maar naarmate ik ouder werd begon ik een gedeelde taal steeds meer te missen’, vertelt ze.
Zita ging in gesprek met haar familie in Nederland en reisde ze naar Marokko om een korte documentaire te maken. Dit is haar eerste documentaire. Ze nam vrijwel alle taken op zich: van regie tot camerawerk en van geluid tot en met montage.
Een heel mooie scène speelt zich af in de keuken, waar ze zonder woorden een msemen maken, een Marokkaanse pannenkoek. Het is ontroerend om te zien hoe lief haar familie haar dat uitlegt. ‘Ik had het eigenlijk gefilmd, zodat ik het thuis zelf kon maken. Tijdens de montage besefte ik echter hoe verhalend dit fragment is. Er schijnt licht op iets dat de grenzen van taal overstijgt.’
Cassettebandjes met een boodschap
Als persoonlijk voorwerp koos ze voor een cassetterecorder en wat cassettebandjes. ‘De eerste migranten uit Marokko en bijvoorbeeld Kaapverdië stuurden elkaar cassettebandjes met daarop boodschappen, zoals hoe het thuis ging. Voor dit project heb ik mijn vader geïnterviewd. Hij begon al gauw over de cassettebandjes. Dit was, zo vertelde hij mij, voor hem een belangrijke manier om zijn stem te kunnen laten horen aan zijn familie in Marokko. Veel migrantenfamilies zullen dit herkennen.’
Zita is tevreden over het eindresultaat en over de tentoonstelling in het algemeen, besluit ze. ‘Iedereen koos voor een andere vorm, een ander verhaal. Hierdoor wordt de gelaagdheid die aan migratie verbonden is duidelijk zichtbaar.’
Wie naar de tentoonstelling gaat, doet er goed aan om de complete documentaire van Zita te bekijken. Alleen al voor de mooie beelden van Marokko. Verankerd?! is te zien tot en met het voorjaar 2025 in het Maritiem Museum.
Volgens het Indiase gerechtshof heeft de Indiase regering haar bevoegdheden niet overschreden toen zij in augustus 2019 de autonomie van de deelstaat Jammu en Kashmir besloot in te trekken. Dit schrijft de Britse krant the Guardian.
De Indiase rechter heeft geoordeeld dat de Indiase regering wettig handelde toen ze besloot om de speciale status van de deelstaat Jammu en Kashmir in te trekken en onder directe controle van Delhi te plaatsen. De hindoe-nationalistische regering van premier Narendra Modi deed dit bij presidentieel bevel, zonder overleg met de – in meerderheid islamitische – bevolking van Jammu en Kashmir.
Een kleine zeventig jaar lang regelde artikel 370 de speciale status van Jammu en Kashmir. Toen Delhi besloot de speciale status van de deelstaat in te trekken volgden ook andere repressieve maatregelen: de arrestatie van lokale politici, het afsluiten van het internet voor 18 maanden en het instellen van een avondklok. Veel lokale politici staan nog steeds onder huisarrest.
De kwestie Kashmir speelde echter al voor 1947, het jaar dat India onafhankelijk werd. India en Pakistan betwistten het gebied, waar moslims in de meerderheid zijn. India slaagde erin het grootste deel van Jammu en Kashmir in handen te krijgen, een klein deel van het gebied hoort nu bij Pakistan. In de jaren negentig kwamen pro-Pakistaanse Kashmiri in opstand tegen India. Sindsdien is het onrustig in het gebied.
De uitspraak van het hooggerechtshof is een grote overwinning voor de hindoe-nationalistische Bharatiya Janata-partij (BJP) van Modi, die jarenlang pleitte voor het intrekken van artikel 370.
Christenen in Zuidoost-Turkije worden belemmerd in het vieren van het kerstfeest. Volgens de Assyrisch-Turkse parlementariër George Aslan uit Mardin zijn ze slachtoffer van ‘institutionele discriminatie’. Hij wil opheldering van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Onderwijs. Zo meldt de Turks-Armeense krant Agos. ‘Haatuitingen en haatmisdrijven tegen christenen in Turkije nemen ieder jaar weer toe rond kerst en nieuwjaar’, merkt Aslan op. Hij is vooral geërgerd over een whatsappbericht dat vanuit het stadsbestuur in Mardin naar scholen zou zijn verzonden.
‘Vrienden, nieuwjaar is weer aanstaande. Het nageslacht van de moordenaar, barbaar en bloedige persoon die Kerstman heet wil, nu er op islamitisch grondgebied slachtingen plaatsvinden, op onze scholen kerst vieren. We moeten van tevoren al onze instituties waarschuwen: we willen geen enkel kerstevenement zien’, zou in het bericht staan. Volgens Aslan worden mensen die in Mardin kerst vieren, op de eerste plaats de Assyrische gemeenschap, tot doelwit gemaakt en beledigd. Dat is in strijd met het Turkse strafrecht, benadrukt de ambtenaar. Hij wil weten of het ministerie op de hoogte is van deze discriminerende berichten, of er al een onderzoek gaande is, of het stadsbestuur zal worden gedwongen op te stappen en wat het ministerie doet of wil gaan doen om haatuitingen tegen minderheden tegen te gaan.
Met een geweldige kracht stort het nieuws over Oekraïne en Rusland, over Gaza en Israël, over ons nieuwsconsumenten heen. De heftigheid van die berichten is zo massaal, dat ik me zo nu en dan dwing om mijn nieuwsgaring te beperken. Met daarbij de nauwkeurige afweging om het meest belangrijke natuurlijk niet over het hoofd te zien.
Er is één nieuwsitem waarvan ik zeker weet dat ik daar geen detail van mag missen. Dat is de nasleep van de verkiezingen hier ons land.
Aan de hand van het nieuws hierover ontwikkelt zich in mijn hoofd een verontrustend scenario.
Eerst die bijna twee en een half miljoen burgers die er voor zorgden dat een partij die alle facetten van uitsluiting hoog in haar rood-wit-blauwe vaandel heeft staan als winnaar uit de verkiezingen kwam. Geen Europese Unie, geen steun aan Oekraïne, geen klimaatzorgen, geen moskeeën, korans of religieuze kledij.
Dit stemvolk zorgde ervoor dat de PVV met 37 zetels de grootste partij in de Tweede Kamer werd. Onder hen bevinden zich veel scholieren en studenten, jongeren bij wie alleen al vanwege hun geboortedatum en mogelijk ook vanwege de gebrekkige geschiedenislessen op school het nodige historisch besef ontbreekt.
En dan de leider van die club zelf. 37 is geen meerderheid die groot genoeg is om alleen het land te gaan regeren. Mijnheer Wilders moet op zoek naar regeringspartners. Om die te krijgen zette hij wel heel veel van zijn ‘uitsluitsels’ in de koelkast. Zijn explosieve uitspraken over de islam en zijn beschrijving van de Tweede Kamer als ‘nepparlement’ bewaart hij voorlopig even een paar graden boven nul.
En ja hoor, zijn toekomstige maatjes – VVD, BBB en NSC – stappen braaf hand in hand de kamer binnen van verkenner Ronald Plaskerk. Het eerste ‘nee’ tegen PVV, van vlak vóór de verkiezingen, werd na het sluiten van de stemlokalen een ‘misschien toch wel’. En nu is het al bijna een volmondig ‘ja’ geworden.
Stel nou dat dit rechtse formatiefeest doorgaat. Dan staan ons land sombere tijden te wachten. In het Torentje staat immers die overvolle koelkast met abjecte ideeën die gekoeld lang goed blijven. De regering is gevormd, de coalitie en oppositie gaan aan de slag. Maar dan gaat de deur van de PVV-koelkast op een kiertje.
Zijn toekomstige maatjes stappen braaf de kamer binnen van verkenner Ronald Plaskerk
Het eerste stapje op weg naar Nexit. En de coalitiepartners die dat niet wilden? Ja, maar voor zo’n enkel stapje laat je de regering niet vallen.
Er komt meer tevoorschijn. Minder hulp aan Oekraïne. Dat wil zeggen, een ruggensteuntje voor de Russen. Dat ligt gevoelig, maar goed, we zitten nu eenmaal samen achter die regeringstafel. Dan moet je maar wat slikken. Ik hoor het ze allemaal zeggen. En ach, een stukje van de miljoenen of miljarden die dat dan weer oplevert – die mogen BBB, NCS en VVD als beloning dan voor hun eigen speeltjes gebruiken.
Langzamerhand gaat de koelkast helemaal open. Het blikje met PVV-DNA komt op tafel. Geen hoofddoeken meer achter het loket. Een moskee op slot. Al ‘die lui’, waarvan de PVV vindt dat ze hier niet thuishoren, die moeten de grens over.
En zo verdwijnt de zo geroemde rechtsstatelijkheid van vóór de verkiezingen in het vriesvak. Wilders warmt zijn inmiddels gekoelde ‘nep-parlement’ op, om deze als warme hap te serveren aan zijn coalitiepartners.
Mocht dit allemaal zo uitpakken, hopelijk zit er dan een krachtige oppositie die deze koelkast met alles wat daar aan PVV-erfgoed inzit zo snel mogelijk het Torentje uitsmijt, zo de Hofvijver in.
Gebeurt dat niet, dan kan het zomaar eens zijn dat onze democratie aan dit verkiezingsavontuur zelfs geen nep-parlement overhoudt.
PVV-stemmers zijn bereid om partijpunten als een verbod op de Koran, moskeeën en islamitische scholen te laten varen als dat een rechtse coalitie mogelijk maakt. Dat blijkt uit een onderzoek van het RTL Nieuwspanel. Ook een referendum over een vertrek van Nederland uit de EU (Nexit) en het opheffen van steun aan Oekraïne is de PVV-achterban bereid in te wisselen voor een rechts kabinet. Op sociale media wordt met hoon gereageerd op deze compromisbereidheid. ‘Het respecteren van de grondrechten van anderen is geen prestatie waar je iets voor terug dient te krijgen. Het zou een basisvoorwaarde moeten zijn om überhaupt mee te mogen doen’, reageert politicoloog en docent bestuurskunde Luuk de Cock (Universiteit Leiden) op X. ‘De grondwet als handelswaar’, merkt het Rotterdamse wijkraadslid Roelant Siekman op. In het onderzoek van RTL zijn tweeduizend PVV-stemmers meegenomen. Slechts 11 procent wil dat de PVV bij onderhandelingen vasthoudt aan een koran- en moskeeverbod. 84 procent vindt dat Wilders dat mag laten vallen. Over andere punten uit het verkiezingsprogramma van de PVV is de achterban minder toegeeflijk. Zo wil 91 procent dat partijleider Geert Wilders vasthoudt aan het uit- of vastzetten van illegale asielzoekers. Bijna driekwart van de PVV-achterban (70 procent) wil dat er een algehele asielstop komt. Deze week zal informateur Ronald Plasterk verslag doen van zijn verkenning voor een mogelijke coalitie tussen de VVD, PVV, NSC en BBB.
In een interview met EW Magazine stelde Kees van der Staaij onlangs dat de islam ‘een duistere, gewelddadige kant heeft die haaks staat op christelijke opvattingen’. Deze uitspraken van de voormalige SGP-leider roepen op X veel negatieve reacties op.
Kees van der Staaij (55) was van 1998 tot 2023 Tweede Kamerlid voor de Staatkundig Gereformeerde Partij (SGP), een fundamentalistische christelijke partij die sinds 1922 altijd met twee of drie zetels in het Nederlandse parlement heeft gezeten. De SGP vindt dat politiek genormeerd moet zijn naar de regels uit de Bijbel. Zo is de SGP voor een verbod op abortus, euthanasie en het homohuwelijk en voor de herinvoering van de doodstraf.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog collaboreerde partijleider G.H. Kersten met de Duitsers. Hij werd verweten soms antisemitisch te handelen, waardoor hij na 1945 niet mocht terugkeren in het parlement. Tegenwoordig presenteert de SGP zich als een ‘vriend van Israël’. Zo liet de nieuwe SGP-leider Chris Stoffer onlangs het Israëlische volkslied op de radio draaien. Daarentegen lijkt de islam nu het mikpunt van kritiek te zijn geworden voor de SGP.
‘De westerse samenleving, cultuur en rechtsstaat zijn geworteld in de christelijke traditie, niet in de islamitische’, staat er te lezen op de SGP-website. ‘In de wetgeving en in het publieke domein dient de overheid daarom de aanwezigheid van de islam zoveel mogelijk te beperken.’
In EW Magazine verdedigt Van der Staaij dit standpunt. ‘De islam heeft een duistere, gewelddadige kant die haaks staat op christelijke opvattingen, en speelt een donkere rol bij de terreur van Hamas en andere conflicten in het Midden-Oosten. De islam gunt christenen ook weinig ruimte.’
Op sociale media reageren meerdere mensen geagiteerd op de uitspraken van Van der Staaij. ‘Islam slecht = wij goed’, zegt schrijver Abdelkader Benali, hiermee de domme schapen van George Orwells Animal Farm parafraserend: ‘Vier poten goed, twee poten slecht’.
‘Op welke christelijke opvattingen staat die vermeende duistere kant van de islam haaks?’, vraagt antropoloog en islamdeskundige Martijn de Koning zich af. ‘Het is, in meerdere opzichten, witwassen van het christendom, superioriteitsclaims en hiërarchisch wij-zij denken. Onder Van der Staaij heeft SGP een expliciet islamofoob racistische koers ingeslagen.’
Classicus Miko Flohr, verbonden aan de Universiteit Leiden, verwijt Van der Staaij ‘oriëntalisme’, omdat hij de islam in stereotype beelden en gans anders dan het ‘superieure’ christendom voorstelt. ‘Hoe kun je met droge ogen ‘christelijke opvattingen’ contrasteren met een ‘duistere, gewelddadige kant’? Heb je dan enig besef van de rol van overwegend christelijke Europeanen in de wereldgeschiedenis van de laatste vijf eeuwen? Ik verbaas me echt hogelijk over de manier waarop Europeanen nog steeds collectief lijken te ontkennen hoe dit continent, en diens cultuur van superioriteitsdenken, de wereld hebben geschapen waarin wij nu leven, en vaak direct aan de basis staan van ernstige militaire conflicten.’
Abdellah Dami, de woordvoerder van Denk, gaat nog een stapje verder: ‘Ongelooflijk. Europese ‘christenen’ hebben de Holocaust georganiseerd, het Joodse volk werd gedemoniseerd, ontmenselijkt, gruweldaden verricht. En nu verwijt Van der Staaij de moslims wat zijn ‘eigen’ gemeenschap gedaan heeft? Hypocriet en kwaadaardig.’
Ook anderen wijzen op de intolerantie van het christendom. ‘De kruisvaarders, de reconquista, kolonialisme en imperialisme. Vanaf de 11de eeuw tot in de 20ste eeuw waren het toch echt christenen die hun ‘duistere en gewelddadige kant´ tentoonspreidden over grote delen van de wereld’, stelt iemand op social media. En een ander schrijft: ‘Gelukkig dat christenen heel anders zijn. Die gunnen iedereen zijn of haar ruimte. Die hebben er geen enkele behoefte aan om hun geloof/ideeën op te dringen aan anderen. Daarom mogen vrouwen achter het aanrecht, bepalen christelijke mannen dat jij geen abortus mag.’
Trouw-columniste Emine Ugur begrijpt dat mensen in een reflex schieten en wijzen op de duistere kanten van het christendom. ‘Die reflex is sterk’, schrijft ze. ‘Voor je het weet ga je helemaal terug naar de kruistochten en zit je de ene groep gelovigen zwart te maken om uitspraken over een andere groep gelovigen te ontkrachten.’ Maar dit is volgens haar niet de juiste weg. ‘Tegenover elke Kees van der Staaij ken ik tien christenen die er totaal anders over denken.’ Haar conclusie: ‘Laat je niet voor het karretje spannen van deze verdeeldheidzaaiende uitspraken.’
Onze site gebruikt cookies en vergelijkbare technologieën onder andere om u een optimale gebruikerservaring te bieden. Ook kunnen we hierdoor het gedrag van bezoekers vastleggen en analyseren en daardoor onze website verbeteren.
Deze website gebruikt cookies om uw gebruikservaring op deze website te verbeteren. Van deze cookies worden cookies aangemerkt als "Noodzakelijk" in uw browser bewaard, deze cookies zijn essentieel voor het functioneren van de website. Bijvoorbeeld het opslaan van uw keuze of u wel of geen cookies wilt hebben. Wij maken ook gebruik van cookies van derde partijen die ons helpen met het analyseren en begrijpen van de gebruik van deze website door u. Deze cookies worden alleen gebruikt als u daar toestemming toe geeft. U heeft ook de mogelijkheid om uzelf uit te sluiten voor deze cookies. Dit zal echter effect hebben op uw gebruikerservaring.
Noodzakelijke cookies zijn absoluut nodig voor het functioneren van de website. De cookies in deze categorie zorgen alleen voor de veiligheid en het functioneren van deze website . Deze cookies bewaren geen persoonlijke gegevens
Deze cookies zijn niet strict noodzakelijk, maar ze helpen de Kanttekening een beter beeld te krijgen van de gebruikers die langskomen en ons aan te passen aan de behoeftes van onze lezers. Hiervoor gebruiken wij tracking cookies. Bij het embedden van elementen vanuit andere websites zullen er door deze sites ook cookies worden gebruikt.
