De populaire, maar omstreden Amerikaanse psycholoog en activist Umar Johnson bracht zaterdagavond een goed gevulde zaal in Theater Zuidplein in vervoering over ‘zwart zelfbewustzijn. Zo meldt NRC.
Johnson plaatst patriarchaal zwart nationalisme op de voorgrond. Anderhalve eeuw na het afschaffen van de slavernij zouden zwarte mensen in Europa en de Verenigde Staten nog altijd onderdrukt worden. De enige manier om daar uit te breken is ‘zelfvertrouwen, politieke organisatie en volledige economische onafhankelijkheid’. Alleen zo kan de Afrikaanse gemeenschap net zo succesvol worden als ‘de Chinezen’, ‘de Arabieren’ en ‘de Joden’. ‘We zijn in oorlog!’ roept Johnson herhaaldelijk.
Nog meer controversiële uitspraken doet hij over homo’s, vrouwen en gemengde relaties tussen zwarte en witte mensen, waar hij tegen is, meldt NRC. Zo stelt Johnson dat er in prekoloniale Afrikaanse gemeenschappen geen plek was voor homoseksualiteit, een standpunt dat meermaals feitelijk is weerlegd, schreef Vers Beton eerder op.
‘Ik kan geen relatie hebben met een vrouw zonder black natural hair’, aldus Johnson in Rotterdam. Steilgemaakt haar, kunstmatige vlechtjes en krullen: allemaal pogingen om te voldoen aan een wit schoonheidsideaal, vindt hij. En dus niet oké. ‘Iedere man zou tegen zijn vrouw moeten zeggen: als je geen natural hair neemt, ga ik bij je weg.’
Dr. Umar heeft ook een boodschap speciaal voor Nederland, meldt NRC. ‘Nu premier Rutte en de koning excuses hebben aangeboden voor het slavernijverleden’, zegt hij, ‘moeten de nazaten zich niet blindstaren op herstelbetalingen’. Hij roept zijn publiek op om ‘groot te denken’: eis eigen zwarte scholen, banken, supermarkten. 25 procent korting op ‘alle grondstoffen’, dát zou redelijk zijn. Of nooit meer belasting betalen. ‘Onze voorouders hebben al genoeg belasting betaald.’
Ook heeft Johnson het over ‘kindertransgenderisme’. Dat zou een witte agenda zijn om zwarte mensen te ontvolken, ‘zwarte genocide’, zelfs.
‘The Prince of Pan-Africanism’, zoals Johnson zichzelf noemt heeft op Instagram bijna een miljoen volgers. De bijeenkomst met Dr. Umar zou aanvankelijk plaatsvinden in het Bijlmer Parktheater in Amsterdam. Maar na protest uit de lhbti-gemeenschap wilde het theater hem geen podium geven.
Er zijn afgelopen weekend 150 mensen gewond geraakt in Tel Aviv bij rellen tussen Eritrese asielzoekers. Voor- en tegenstanders van de Eritrese regering raakten met elkaar slaags. De Israëlische politie arresteerde tientallen mensen.
De aanleiding voor de rellen was de viering van de dertigjarige onafhankelijkheid van Eritrea, dat zich in 1993 – na een lange onafhankelijkheidsstrijd – van Ethiopië. Maar Eritrea zucht nu al lange tijd onder een dictatuur, die mensen dwingt voor onbepaalde tijd in het leger te dienen, met als gevolg dat veel Eritreeërs hun vaderland ontvluchten.
Nadat de Eritrese ambassade in Tel Aviv aankondigde een evenement te organiseren, besloten tegenstanders van het Eritrese regime om dit te verstoren. Ze hadden de Israëlische autoriteiten van tevoren gewaarschuwd en hen opgeroepen het evenement te annuleren, uit vrees dat de situatie anders uit de hand zou kunnen lopen.
Volgens BBC hebben meerdere gewonden schotwonden opgelopen, omdat de politie met scherp schoot. De politie heeft ook traangas en rubberkogels gebruikt.
Eerder hebben zich gewelddadige confrontaties voorgedaan tussen voor- en tegenstanders van het Eritrese regime in de Eritrese diaspora, meldt de NOS. Begin augustus waren er hevige rellen in Stockholm, de hoofdstad van Zweden, met vijftig gewonden tot gevolg. Een maand eerder leidde een Eritrees festival in Duitsland ook tot rellen. In mei van dit jaar vond er in Nederland een steekincident plaats waarbij meerdere mensen gewond raakten.
Lang niet alle migranten in Nederland zijn moslim. Er zijn grote en groeiende christelijke gemeenschappen, waaronder steeds meer mensen zonder verblijfsstatus. Hoe helpen de kerken deze nieuwkomers om hun weg te vinden in Nederland? We gaan op bezoek bij een katholieke kerk in Amsterdam Zuidoost.
Wie op zondagochtend een Nederlandse katholieke kerk binnenstapt, ziet naar alle waarschijnlijkheid het volgende: een veel te groot gebouw, ongeveer een eeuw geleden gebouwd, met in de banken hier en daar een grijs of kaal hoofd en de klanken van een statig orgel. En vooral veel leegte, want Nederland is geseculariseerd. Van de vier miljoen Nederlandse katholieken gaat rond de 3 procent nog elke zondag naar de kerk.
Totaal anders is het aan de Millingenhof in Amsterdam Zuidoost. Al op de parkeerplaats is het druk, op zondag 27 augustus tegen één uur. Bezoekers van de eerste viering vertrekken juist, en wie de volgende dienst wil meemaken, komt net aan. Op de parkeerplaats buiten het gebouw is de voertaal Engels, mensen groeten elkaar enthousiast.
Hier zit de kerk bomvol. Er klinkt, naast een goedkoop elektrisch orgel, ook ritmisch getrommel. De aanwezigen zijn op hun best gekleed. In een ander zaaltje zitten de tientallen kinderen al hun eigen programma te volgen. In de kerkzaal vallen vooral de vrouwen op: zij dragen prachtige jurken en zijn feestelijk opgemaakt, geheel volgens de traditie in Ghana en Nigeria, waar veruit de meeste kerkgangers vandaan komen. En ze wiegen en dansen, soms met de handen omhoog.
Is dit katholiek? Zeker! In deze ruimte is de toekomst van de Rooms-Katholieke Kerk zichtbaar, want die ligt in continenten als Afrika en Azië. Veel Afrikaanse migranten komen in Nederland te wonen in de Bijlmer. Op zoek naar houvast tijdens de integratie, zoeken ze hun vertrouwde gemeenschap op. En dan komen ze hier terecht, in de All Saints Church.
Een wit gezin stapt op zondag de kerk binnen. Netjes gekleed, maar toch hopeloos underdressed. Binnen is de viering al begonnen, maar de ingangen naar de kerkzaal worden geblokkeerd door ushers, duidelijk herkenbaar aan de groene band die ze dragen. Je kunt hier niet, als je drie minuten te laat bent, stiekempjes achterin in een kerkbank glijden. Pas na een tijdje, als de aanwezigen een lied inzetten, laten ze de nieuwe binnenkomers erin. De usher wijst vriendelijk en resoluut naar een kerkbank: daar mogen jullie gaan zitten. Al bij binnenkomst gaat bijna alles anders dan in een ‘witte’ katholieke kerk.
De Malawiaanse theologe Thandi Soko, die al jaren in Nederland woont, merkte in een interview deze maand op: ‘Ik ben welkom, maar de Nederlandse kerken zijn duidelijk niet voor mij ontworpen.’ Dat voelt ze al bij binnenkomst. Hier is het andersom: de All Saints Church is duidelijk niet voor witte mensen ontworpen.
In Nederland zijn er naast de overheersend witte kerk ook zwarte gemeenschappen (zie kader). Critici vinden deze ‘segregatie’ niet goed. Als we spreken met pastoor Emmanuel Andoh uit Ghana, wordt echter duidelijk dat die ‘kerkelijke concentratie’ van Afrikaanse katholieken in dit gebouw meer positieve dan negatieve kanten heeft.
Ongedocumenteerden
Liesbeth Glas is betrokken bij de Afrikaanse gemeenschap in Zuidoost, als coördinator van Stap Verder. Deze organisatie is een samenwerking van de katholieke Sociëteit Afrikaanse Missiën (SMA), het protestantse Pastoraal Diaconaal Centrum Bijlmermeer en Dokters van de Wereld, een onafhankelijke organisatie die zich ervoor inzet dat iedereen die dat nodig heeft zorg krijgt. Stap Verder huist in hartje Bijlmer op Hoogoord 187a, in een van de grote flatgebouwen die de wijk kenmerken.
‘In de jaren tachtig kwamen er aardig wat Ghanezen naar Nederland’, vertelt Glas. ‘Toen kon je makkelijker een verblijfsvergunning krijgen. Ze kwamen terecht in de Bijlmer. Van de 80.000 mensen in de Bijlmer zijn er ongeveer 25.000 witte Nederlanders, 25.000 Surinamers, 5000 tot 6000 Antillianen, en ergens tussen de 10.000 en 15.000 Ghanese en Nigeriaanse mensen.’
‘Een of twee SMA-paters vestigden zich hier vervolgens in een flat’, vervolgt Glas. ‘Ze zijn met mensen gaan spreken. De SMA is een sociëteit voor mensen in Afrika en ook voor Afrikaanse mensen in diaspora. Dus ze werken ook hier. We zetten ons voor iedereen in, het maakt niet uit of je tot de katholieke kerk behoort of tot de islam. Slechts een klein deel van de mensen die bij ons komen, is katholiek. Een deel is ook moslim.’
Zo ontstond het Afrikahuis, dat mensen opvangt die nieuw in Nederland aankomen vanuit Afrikaanse landen. En naast dat huis ontstond vervolgens de All Saints Church. Die kerk is juist een baken voor Afrikanen die al langere tijd in Nederland wonen, of die hier zelfs geboren zijn. Glas vertelt dat door strengere asielwetgeving door de jaren heen het aantal mensen zonder verblijfspapieren is toegenomen: ‘Van alle mensen die wij helpen is ruim de helft ongedocumenteerd.’
‘Gewoon laten werken’
Stap Verder richt zich vooral op sociale hulp aan mensen. Ook katholieke paters doen daaraan mee, vertelt Glas. ‘Zij doen hier het spreekuur voor allerhande problemen waarmee mensen zonder verblijfsvergunning te maken hebben. Je hebt geen inkomen, geen geld, geen woonplek. Maar je hebt wel kinderen, terwijl je ergens in onderhuur in een kamertje woont. Een keer per week zit Dokters van de Wereld hier om mensen te helpen die recht hebben op zorg, maar geen BSN of verzekering hebben. Ze leggen uit hoe je hier zorg krijgt. In Afrika ga je naar het ziekenhuis en betaal je. Hier ga je naar de huisarts en werkt het heel anders. Dokters van de Wereld bemiddelt naar huisartsen toe.’
Glas is kritisch op hoe we in Nederland het asielsysteem hebben ingericht. ‘Er is hier op de vergrijsde arbeidsmarkt veel ruimte voor mensen die willen werken. Maar Afrikaanse mensen die binnenkomen, sturen we eerst naar Ter Apel. Daarna circuleren ze jarenlang in asielzoekerscentra, waar ze niets mogen doen. Want stel dat je gaat wortelen. Je kunt het ook anders doen en mensen die zelf hun zaakjes kunnen regelen en willen werken, niet in het asielcircuit en daarna het uitkeringscircuit laten instromen. Nee: gewoon laten komen, laten werken, zichzelf laten bewijzen.’
Playbacken
De All Saints Church, die in Holendrecht is gevestigd, is er gekomen vanuit de behoefte van Ghanese en Nigeriaanse migranten. ‘De Bijlmer is bewust gebouwd als wijk zonder kerken’, legt Glas uit. ‘Omdat er toch behoefte aan was, zijn er twee oecumenische kerken gebouwd. In een daarvan zit ook een katholieke gemeenschap, waar je vooral Nederlandse oudere mensen hebt. De All Saints kwam daarbij en die zit altijd vol op de zondag. Dat bloeit, dat leeft. De dienst is nog heel traditioneel, want de kerk zoals die in Afrika is, is nog een beetje zoals we die in Nederland uit de jaren vijftig kennen. Daar wordt nog heel actief de rozenkrans gebeden, gebiecht – tradities die in Nederlandse kerken weg zijn geraakt.’
Daardoor voelen Afrikaanse christenen zich in ‘witte’ Nederlandse kerken vaak niet thuis. De cultuur is er anders dan zij gewend zijn. Glas: ‘Er wordt in Nederlandse kerken wel gezongen, maar de meeste mensen staan te playbacken. Er wordt niet gedanst of gedrumd. Een migrant zit in een vreemd land, omgeven door alles wat vreemd is. Zij zoeken in Nederland troost in eten en kerkgang. Je eet eten uit eigen land en doet ook kerkelijke vieringen zoals in het eigen land. En je kent elkaar, je kent de families.’
‘De behoefte aan het behouden van de eigen tradities zie je ook bij Nederlandse gemeenschappen in Canada’, vervolgt Glas. ‘En in Turkse gemeenschappen in Nederland. Ze blijven een beetje stilstaan in de tijd en dat zie je hier ook. Daarom willen ze graag een Ghanese pater. Die weet hoe hij hen aan moet spreken. Hij gebruikt iets sterkere, meer dramatische taal. Er wordt niet zacht gesproken. Mensen worden aangesproken op wat ze doen en hoe ze het doen. Nederlanders zouden zeggen: wij willen geen betutteling. Maar in een Ghanese of Nigeriaanse gemeenschap ervaren mensen dat niet zo.’
Segregatie
Pater Emmanuel Andoh, die hoort bij de SMA, is sinds een jaar in Nederland. Hij komt uit Ghana en is pastoor van de All Saints Church. ‘Ik werk nog aan mijn integratie, ben de taal aan het leren, de stad aan het leren kennen.’
Andoh ziet verschillen tussen de generaties in zijn kerk. ‘Sommige mensen hebben geen volledige verblijfsstatus, maar leven hier nog wel. Of ze kwamen hier jaren geleden om economische redenen, en hebben daarom geen volledige integratie nagestreefd. Zij wilden een baan en bleven verbonden met hun land. Zij hebben ook niet serieus Nederlands geleerd. Ze spreken Engels of een Afrikaanse taal.
Als kerk willen we mensen helpen hun geloof uit te drukken, terwijl ze seculiere trends weestaan die op gespannen voet staan met ons geloof en onze cultuur. Dat speelt hier bij alle generaties, maar de benadering verschilt wel. De jonge generatie worstelt met dilemma’s, terwijl de oude generatie zich nog steeds christelijk voelt. We proberen de jongere generatie in de gemeenschap te houden, terwijl we hen tegelijk aanmoedigen te groeien naar volledige integratie en te profiteren van de kansen die ze hebben om beter deel te nemen aan de Nederlandse samenleving.’
De Rooms-Katholieke Kerk is een wereldwijde kerk. Je zou op het eerste gezicht denken dat die kerk daarmee een uitstekende uitgangspositie heeft om te helpen bij de integratie: Afrikaanse katholieken vinden in Nederland in de katholieke kerk makkelijk een thuis. Maar dat is niet zo: All Saints Church is een eigen gemeenschap, die weinig van doen lijkt te hebben met de ‘witte’ Nederlandse kerken. Is die segregatie een probleem? ‘Segregatie komt doordat veel Afrikanen in dezelfde wijken wonen’, denkt Andoh. ‘In Zuidoost zijn er veel Ghanezen en Nigerianen, met specifieke uitdagingen. De kerk helpt ons om ons te redden en passende steun te krijgen. We identificeren ons echter ook met het bisdom van Haarlem-Amsterdam, we horen bij de normale katholieke gemeenschap.’
En dan zijn er nog andere migrantenkerken, ook protestantse. In Amsterdam Zuidoost zijn er bijvoorbeeld een pinkstergemeenten onder leiding van voorgangers Samuel Lee, de voormalige Theoloog van het Jaar, en Moses Alagbe. Beiden trekken veel Afrikanen. Zijn daar wel contacten mee? ‘Er zijn hier inderdaad veel andere kerken met veel Ghanezen, maar omdat ik hier pas zo kort ben heb ik hen nog niet ontmoet. Wel komen we samen met andere katholieke migrantengemeenschappen: Portugezen, Spanjaarden, Surinamers, Filipino’s. Als katholieken kijken we hoe we kunnen samenwerken.’
Luidruchtig
We zijn geneigd te spreken over Afrikanen in algemene zin, maar de diversiteit op dat continent is enorm. Zelfs tussen Nigerianen en Ghanezen zijn er duidelijke verschillen, vertelt Andoh, ook al liggen hun landen relatief dicht bij elkaar en zijn ze allebei voormalige Britse koloniën.
‘Er zijn zelfs heel veel verschillen’, vertelt hij. ‘Het eerste dat je zult zien is dat Nigerianen veel expressiever, uitbundiger zijn. Dat is niet negatief, dat is hun cultuur. West-Afrikanen zijn over het algemeen luidruchtig, en Nigerianen nog meer dan de rest. Ghanezen zijn iets voorzichtiger, terwijl Nigerianen meer risico nemen. We hebben natuurlijk verschillende talen en culturele dynamiek. Ons eten heeft weliswaar dezelfde basisingrediënten – mais, cassave, yam – maar de bereiding verschilt. En ook de manier van kleden is anders.
In de kerk zingen niet alleen in het Engels, maar ook liederen in elkaars taal. We hebben de ene keer een Ghanees koor, de andere keer een Nigeriaans koor. Alleen Nederlands doen we niet. Dat vind ik een beetje onhandig, want als je deel wilt uitmaken van Nederland moet dat ook in de kerk tot uiting komen. We moeten ons geloof in het Nederlands kunnen uitdrukken. Nu doen we dat niet en dat helpt zeker de jonge generaties niet. Zij zijn Nederlands, ze zijn geen vreemdeling in de Nederlandse gemeenschap.’
Andoh slaat een kruisje en zegt in het Engels: ‘‘In de naam van de Vader, de Zoon en de Heilige Geest.’ Ik ken niemand in mijn gemeenschap die dat simpele gebed in het Nederlands kan doen. We moeten onszelf in dat opzicht meer uitdagen. Ik geloof in integratie in plaats van segregatie.’
In een volle All Saints Church dansen mensen op de muziek (beeld: Remco van Mulligen)
Christelijke migranten in Nederland
Hoeveel christenen met een migratieachtergrond er precies in Nederland zijn, is niet bekend. De meeste schattingen gaan uit van een miljoen mensen, verspreid over veel kerken (protestants, katholiek, pinksterbeweging, oriëntaals orthodox, oosters orthodox) en nationaliteiten (Nigeriaans, Ghanees, Russisch, Syrisch, Armeens, Egyptisch, Pools, Spaans, Portugees, Surinaams, Eritrees, Ethiopisch).
Het meest zichtbaar is de koepelorganisatie Samen Kerk in Nederland (SKIN), die tweehonderd migrantengemeenschappen in de regio Rotterdam vertegenwoordigt. SKIN heeft sinds kort ook een Amsterdamse tak. Het gaat hier vooral om protestantse kerken en pinkstergemeenten.
Ook zijn er Syrische gemeenschappen, zoals het Syrisch-orthodoxe St. Efrem-klooster in het Twentse Glane. Er is in Twente een grote gemeenschap van Syriacs, Syrische christenen. Daarnaast kennen de meeste grote christelijke kerken uit het buitenland hun Nederlandse filialen, zoals de Russisch-Orthodoxe Kerk (met vooral Russischtalige mensen) en de Anglicaanse Kerk (die bijvoorbeeld Engelstalige expats in de gemeenschap heeft).
Katholieke migranten zijn meestal georganiseerd naar nationaliteit. Zo komen in de All Saints Church in Amsterdam Zuidoost vooral West-Afrikaanse katholieken samen. In Den Haag is er HUB, een netwerk voor internationale en migrantengemeenschappen. In de parochie in Hoogvliet zijn er vieringen voor Antillianen. Er zijn daarnaast Surinaamse, Poolse, Koreaanse, Portugese, Spaanse en andere parochies. Migranten maken ook gebruik van de Engelstalige vieringen die veel ‘witte’ katholieke kerken in grote steden op zondagen organiseren. In Rotterdam en Den Haag doet de katholieke organisatie Mara veel sociaal werk onder migranten. Sinds vorig jaar bestaat er een Rooms-Katholiek Netwerk Migranten (ROKAMI).
Pieter Omtzigt geldt als een bijna-heilige, een volksheld. Maar hij heeft ook een schaduwzijde. In dit artikel laten we critici aan het woord, die op z’n zachtst gezegd minder van deze politicus gecharmeerd zijn. We kijken naar Omtzigts rol in de MH17-discussie, de zaak rond Joris Demmink, de campagne tegen de Syrische White Helmets en de kwestie van de wit-nationalistische enclave Orania in Zuid-Afrika.
Pieter Omtzigt houdt de gemoederen in Nederland flink bezig. Nu hij er inderdaad voor gekozen heeft om mee te doen aan de verkiezingen, gaat het in de media over de vraag hoeveel zetels Nieuw Sociaal Contract gaat halen en of deze partij de grootste wordt.
Vanwege zijn rol bij het onthullen van de toeslagenaffaire wordt hij door vriend en vijand geprezen. Omtzigt is een harde werker, die zich helemaal vastbijt in dossiers, met nee geen genoegen neemt. Ook legde de politicus de moord op de Maltese journaliste Daphne Caruana bloot, die onderzoek deed naar de corruptie in dat land waarbij ook leden van de regering betrokken waren.
Maar diezelfde Omtzigt voerde in mei 2017 een nepgetuige op tijdens een bijeenkomst van de nabestaanden van de slachtoffers van vlucht MH17. NRC onthulde dat deze nepgetuige een door Omtzigt opgestelde tekst uitsprak, waarin melding werd gemaakt van vliegtuigen die hij zou hebben gezien in de lucht op het moment dat de MH17 neerstortte. Deze theorie komt uit Rusland, dat het narratief promoot dat een Oekraïense straaljager het vliegtuig had neergeschoten. In werkelijkheid hebben pro-Russische rebellen in Oost-Oekraïne het vliegtuig met een Russische buk-raket neergehaald, zo bleek uit onderzoek.
Naar aanleiding van alle commotie bood Omtzigt voor zijn actie zijn excuses aan. ‘In mijn gedrevenheid op dit dossier om vragen beantwoord te krijgen heb ik op deze bijeenkomst onzorgvuldig gehandeld. Dat betreur ik.’ Maar Omtzigt stapte niet op. Wel werd hij door de CDA-fractie, waar hij tot 2021 deel van uitmaakte, van het MH17-dossier gehaald.
Het opvoeren van de nepgetuige stond niet op zichzelf. Omtzigt verkeerde al langer in kringen waar naar alternatieve verklaringen voor de MH17-ramp werd gezocht. Eind 2014 kregen Pieter Omtzigt en toenmalig SP-Kamerlid Harry van Bommel de eerste exemplaren van het De Doofpotdeal van Joost Niemöller aangeboden in Café Nieuwspoort. De extreemrechtse en pro-Russische journalist betoogt daarin dat het Nederlandse onderzoek naar de MH17-ramp niet betrouwbaar is en ten onrechte Rusland als schuldige aanwijst.
En Omtzigt bleef ook na de NRC-onthulling twijfel zaaien. Tijdens een Kamerdebat begin 2022 verweet hij premier Mark Rutte nooit de rampplek te hebben bezocht. NRC-journalist Hubert Smeets reageerde sarcastisch op Twittter: ‘Tijd voor vraag aan Omtzigt: is het de geachte afgevaardigde bekend dat de rampplek-MH17 in bezet gebied ligt?’
Toenmalig partijleider Sybrand Buma en Pieter Omtzigt lichten toe waarom die laatste geen woordvoerder meer is als het gaat om MH17 (beeld: YouTube)
De zaak-Demmink
Pieter Omtzigt dook ook in de zaak rond topambtenaar op Justitie Joris Demmink. VolgensNRC-columnist Frits Abrahams stond het Kamerlid in deze zaak aan de kant van de complotdenkers: ‘Omtzigt toont soms gezond wantrouwen tegen de machtigen, maar hij kan ook doorslaan naar een soort paranoia, zoals in de zaak van Joris Demmink, de ex-topambtenaar van Justitie, die door ongure complotdenkers volkomen ten onrechte werd beschuldigd van pedofilie. Omtzigt voedde met Kamervragen die heksenjacht.’
Maar hoe zit dit precies? Het begon op 8 oktober 2003, toen Gay Krant en het boulevardblad Panorama Demmink van pedofilie beschuldigden. Maar al gauw – na klachten van Demmink – plaatsen beide bladen plaatsten een rectificatie. De betrouwbare bronnen waarmee ze hem aan het kruis nagelden bleken bij nader inzien toch niet zo betrouwbaar, schreven ze.
Hiermee leek de kous te zijn afgedaan, maar niets was minder waar. In 2007 volgde een nieuwe aangifte tegen Demmink wegens vermeend kindermisbruik in Turkije. Het Openbaar Ministerie verrichtte in 2007 en 2011 oriënterende feitenonderzoeken, maar vanwege gebrek aan bewijs leidde dit niet tot strafvervolging.
In 2012 begon Pieter Omtzigt zich met de zaak-Demmink te bemoeien. Met zijn toenmalige CDA-fractiegenoot Peter Oskam stelde hij Kamervragen over de zaak, toen hij vernam dat er een onderzoek naar Demmink had plaatsgevonden. Omtzigt wilde weten of er ‘diepgaand onderzoek’ naar de beschuldigingen van pedofilie was gedaan en of de Tweede Kamer hierover ook geïnformeerd zou worden. Hierop antwoordden ministers Frans Timmermans (Buitenlandse Zaken) en Ivo Opstelten (Justitie) dat de oriënterende feitenonderzoeken niets strafbaars hadden opgeleverd.
In januari 2014 kwam er alsnog een strafrechtelijk onderzoek naar Demmink. Omtzigt bleek toen nog allerminst overtuigd van de onschuld van de topambtenaar. Op 5 maart 2014, toen er in het kader van het onderzoek getuigenverhoren plaatsvonden in Utrecht, schreef Omtzigt op Twitter dat Opstelten niet neutraal was omdat hij de kosten betaalde van de rechtszaak die Demmink voerde tegen een AD-journalist wegens smaad. Omtzigt suggereerde daarmee dat er meer aan de hand was, de topambtenaar misschien toch schuldig was en hem de hand boven het hoofd werd gehouden.
Diezelfde dag was Omtzigt te gast bij BNR, waar hij kritiek leverde op Opstelten. Het Kamerlid vond de verklaringen die de minister gaf onbevredigend, in het licht van getuigenverklaringen die in Utrecht waren gegeven. Het Kamerlid noemde de uitspraken die die dag in de Utrechtse rechtszaal werden gedaan ‘zeer opvallend’. Hij memoreerde dat er door Kamerleden van andere partijen meerdere keren Kamervragen over de zaak zijn gesteld. Dat ‘heeft natuurlijk politieke complicaties. Dus we wachten rustig af wat zich de komende dagen zal ontwikkelen in die rechtszaal.’
Graffitie aan de Achterweg in Groningen met een oproep om Joris Demmink op Google op te zoeken (beeld: Wutsje / Wikimedia Commons / CC BY-SA 3.0)
Drieënhalf jaar later, in augustus 2017, besloot het Gerechtshof Arnhem-Leeuwarden het strafrechtelijk onderzoek naar Demmink te staken, omdat ‘zeer uitgebreid en gedegen onderzoek’ overtuigend had aangetoond ‘dat er ten aanzien van de gerezen verdenkingen slechts sprake is van speculaties en veronderstellingen’. De getuigenverhoren uit 2014 hadden niets opgeleverd. ‘De onder ede afgelegde verklaringen betreffen hoofdzakelijk verhalen uit de tweede of derde hand, vaak van tientallen jaren geleden’, schrijft onderzoeksjournalist Maarten Reijnders in zijn boek Complotdenkers (2021).
De vraag is of Omtzigt in 2012-2014 had kunnen weten dat de beschuldigingen aan het adres van Demmink op drijfzand berusten en hij met zijn achterdochtige opstelling complotdenkers van munitie voorzag, of niet. Uit de Kamerstukken blijkt dat, op een vraag van de VVD na, niemand zich aan de kwestie Demmink wilde branden. Omtzigt bemoeit zich er wel mee, maar houdt er na 2014 om voor ons onbekende redenen mee op. In 2015 zullen ex-PVV’ers Joram van Klaveren en Louis Bontes van Voor Nederland (VNL) regelmatig Kamervragen stellen over de zaak, maar zij behoren duidelijk niet tot de gevestigde partijen.
‘Omtzigt flirt met complottheorieën’, vertelt Reijnders aan de Kanttekening. ‘Hij liet dit duidelijk blijken op Twitter. De suggestie werd gewekt, dat er sprake zou zijn van een doofpot in de Demmink-zaak. Dat deed hij ook bij de MH17. Omtzigt zegt niet dat Demmink kinderen heeft misbruikt. Maar hij heeft er wel vragen bij. Dat doen complotdenkers ook, die zeggen alleen vragen te willen stellen. Andere Kamerleden wilden zich liever niet aan de kwestie-Demmink branden, terecht.’
White Helmets
Omzigt bemoeide zich als CDA-Kamerlid ook intensief met de Syrische Burgeroorlog. Hij stelde – soms ook samen met andere collega-Kamerleden – maar liefst dertig Kamervragen over het conflict. Zijn vragen hadden ‘wel een eenzijdige focus’, stellen de journalisten Tjitske Lingsma en Minka Nijhuis in een reconstructie in De Groene Amsterdammer in 2021. ‘Slechts éénmaal uit hij daarin zorgen over het Syrische regime, dat verantwoordelijk is voor veruit de meeste misdrijven.’ Omtzigt was vooral kritisch over wat de oppositie, de pro-Turkse rebellen, Turkije en de jihadisten deden.
De parlementariër bleek bovendien gevoelig voor de desinformatiecampagne van Assad-propagandisten over de White Helmets. Deze hulporganisatie, die in 2014 officieel opgericht werd onder de naam Syria Civil Defence, biedt hulp aan oorlogsslachtoffers in Syrië in de gebieden die onder bestuur van de (pro-Turkse) oppositie staan. De Syrische dictator Bashar al-Assad en zijn Russische bondgenoten begonnen een propagandaoorlog tegen de populaire White Helmets. Russische media schilderden de reddingswerkers als ‘terroristen’ en als propaganda-instrumenten van het Westen, dat erop uit was om Assad te verdrijven. White Helmets-oprichter James Le Mesurier zou zich schuldig maken aan spionage, terrorisme, pedofilie en orgaanhandel. De desinformatiecampagne tegen de White Helmets is onder meer door The Guardian en Bellingcat uitvoerig gedocumenteerd.
De Britse blogger Vanessa Beeley speelde in deze campagne een sleutelrol, schrijft De Groene Amsterdammer. In juli 2016 ontmoette ze Assad en daarna ging ze op ‘onderzoek’ uit. Dankzij haar Russische netwerk gold de partijdige Beeley opeens als een deskundige voor extreemrechtse alternatieve media. Ook werd ze regelmatig uitgenodigd door Russische staatsmedia, zoals Russia Today en Sputnik News. Een echte deskundige is ze natuurlijk niet. Vanaf het begin is het duidelijk dat ze een Assad-propagandist is. Volgens Graphika, een bedrijf dat social media analyseert, bestaat een deel van de volgers van deze ‘fringe blogger’ op X – nu ruim 91.000 – uit clusters van gebruikers die dezelfde berichten tegelijkertijd verspreiden, wat een aanwijzing is dat het hier om een gecoördineerde actie gaat.
Het is onder andere het werk van Beeley waarop Pieter Omtzigt en zijn CDA-collega Martijn van Helvert op 21 december 2017 hun Kamervragen baseren. Ze willen weten hoe het kabinet de berichten beoordeelt, of de White Helmets ‘zich schuldig zouden maken aan terroristische activiteiten in Syrië’. Ze verwijzen naar een artikel vol desinformatie op de radicaal-linkse website Mintpress News, die pro-Assad is en Beeley en Russia Today als betrouwbare bronnen opvoert.
Het kabinet antwoordt, bij monde van de ministers Halbe Zijlstra (Buitenlandse Zaken) en Sigrid Kaag (Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking) dat er ‘geen enkele aanwijzing (is) dat deze beschuldigingen op waarheid berusten’. ‘Er lijkt eerder sprake van een bewuste campagne van desinformatie die erop gericht is het werk van de White Helmets in diskrediet te brengen.’ Minister Kaag, die vanwege haar eerdere werk voor de Verenigde Naties in Syrië werkte, kent het land goed.
White Helmets in actie in 2017 (beeld: Qasioun News Agency/ Wikimedia Commons)
Volgens Arabiste Rena Netjes, die onder andere publiceert in Fikra Forum, Washington Institute en NRC, heeft Omtzigt samen met Nieuwsuur in dezelfde tijd een desinformatiecampagne gepromoot over Nederlandse steun aan jihadistische groeperingen in Syrië. Dit schreef Netjes vorige week in een draadje op X. Milena Holdert en Ghassan Dahhan deden in 2018 voor Nieuwsuur en Trouw journalistiek onderzoek waaruit die Nederlandse steun aan jihadisten zou blijken, maar een rapport uit 2022 van het ministerie van Buitenlandse Zaken laat zien dat hier niets van klopt. Er waren ‘geen aanwijzingen voor steun aan jihadistische of terroristische groeperingen’, aldus het rapport. ‘Het programma was gericht op het ondersteunen van de gematigde gewapende oppositie en uitgangspunt hierbij was geen steun te verlenen aan jihadistische of terroristische groeperingen of groeperingen die intensief met hen samenwerkten. De commissie heeft geen aanwijzingen gevonden dat er in strijd met dit beleid is gehandeld.’
Aan de Kanttekening vertelt Netjes dat Omtzigt zich bij zijn opstelling in de Kamer heeft laten leiden door de Koerdische strijdgroep YPG en Assad. De YPG is volgens haar het verlengstuk van de Koerdische Arbeiderspartij PKK, die in Turkije, de Verenigde Staten en de Europese Unie op de terreurlijst staat. ‘Omtzigt wil dat de Nederlandse steun naar de YPG gaat, in plaats van naar de Syrische oppositie. Hij kopieerde linea recta de propaganda van Assad en de YPG, dat anti ISIS-strijders van het Vrije Syrische Leger uit Azaz, de lokale Noordelijke Storm brigade, zelf jihadisten zijn. Daar klopt niets van, want ze hebben ISIS uit Azaz verdreven.’ Netjes schreef hierover een ook artikel, dat werd gepubliceerd op de website MENA Affairs.
Netjes vindt Omtzigts positiebepaling, en die van zijn voormalige collegae Joël Voordewind (ChristenUnie) en Sadet Karabulut (SP) eenzijdig. Ze zouden hebben meegewerkt aan een desinformatiecampagne van Assad en de YPG. ‘Hierdoor zijn voorname donoren als Nederland én Duitsland plotsklaps gestopt met het steunen van organisaties die werkzaam zijn in anti-Assad gebieden, waaronder de White Helmets. Dit was het begin van veel ellende voor de organisatie. De White Helmets moesten medewerkers ontslaan en kantoren sluiten.’
De visie van Netjes wordt onderschreven door Charles Lister, directeur van het Syrische contra-terrorisme programma van het Midden-Oosten instituut. Hij beschouwt de White Helmets als ‘absolute helden’.
Excuses aan de Syrische reddingswerkers White Helmets, zoals Omtzigt aanbood over MH17, bleven dit keer uit.
Orania
En dan is er de kwestie van Orania, de witte enclave die bekend staat als het laatste dorp in Zuid-Afrika waar de geest van de apartheid in leven wordt gehouden en waar zwarte mensen niet welkom zijn. De Canadese extreemrechtse activiste Lauren Southern maakte in 2018 een film over het witte dorp: Farmlands.
Orania is opgericht door wijlen Carel Boshoff, die getrouwd was met een dochter van de beruchte Zuid-Afrikaanse premier Hendrik Verwoerd, de belangrijkste uitvoerder van de racistische apartheidspolitiek. In 2014 bezocht een delegatie uit Orania hun extreemrechtse politieke vrienden in Europa. Ze hadden afspraken met politici van extreemrechtse partijen als Front National in Frankrijk en Vlaams Belang in België. Op 25 september bezochten ze de Tweede Kamer. De Orania-vertegenwoordigers hadden afspraken met de Martin Bosma van de extreemrechtse PVV en Kees van der Staaij van de christenfundamentalistische SGP, maar ook Pieter Omtzigt van het gematigde CDA. Het is niet duidelijk dat Omtzigt Orania ontving namens het CDA of op persoonlijke titel, maar hij ontving hen wel in de Tweede Kamer.
‘Goed gesprek vanochtend vroeg gehad met Pieter Omtzigt van het CDA in Nederland’, schreef Orania hierover op Facebook. ‘Nederlanders beginnen serieus kennis te nemen van de Afrikaanse positie en ons zelfbeschikkingsstreven.’ Op de foto zien we Omtzigt samen met Carel Boshoff junior, zoon van Carel Boshoff en kleinzoon van Hendrik Verwoerd.
In het Orania-magazine Voorgrond schrijft Jaco Kleynhans dat het gesprek met Omtzigt het eerste gesprek van Orania-vertegenwoordigers was ‘met ‘een parlementslid van het gematigde Christen-Democratische Appèl’. Hij sprak over een ‘doorbraak’. Pieter Omtzigt was een ‘luisterend oor’ en zei ook ‘dat hij zou nadenken over wat er gedaan kon worden om de zaak van de Afrikaner beter bekend te maken.’
In tegenstelling tot Bosma en Van der Staaij zou Pieter Omtzigt zich nauwelijks met de Afrikaanse zaak bezighouden. Dit deed zijn fractiegenoot Van Helvert. Met zijn Kamervragen over de zogenoemde plaasmoorde op witte boeren in Zuid-Afrika, die hij samen indiende met Van der Staaij, droeg Van Helvert bij aan de extreemrechtse complottheorie van ‘white genocide’. Uit onderzoek blijkt dat er niet bovengemiddeld veel witte boeren worden vermoord, en is anti-wit racisme ook zelden het motief van deze moorden.
Maar terug naar Omtzigt. Historicus Bas Kromhout van Historisch Nieuwsblad, die bezig is met een biografie over Hendrik Verwoerd, vindt het feit dat Omtzigt met een Orania-delegatie sprak in de Tweede Kamer bizar. ‘Ik heb hem via Twittermeerderemalen gevraagd tekst en uitleg te geven. Ik wilde weten of het gesprek een vrijblijvend kennismakingsgesprek was, of dat het een politiek vriendenbezoek. Maar Omtzigt heeft nooit hierop gereageerd.’
Onderzoeksjournalist Robert van der Noordaa (Volkskrant, De Groene Amsterdammer) is eveneens kritisch over het ontvangen van de delegatie uit Orania door Omtzigt: ‘Als je de beweging even had opgezocht op Google, dan wist je meteen dat dit een hele foute extreemrechtse, wit-nationalistische club is.’
Een stand van de Orania-beweging in 2014 (beeld: Wikimedia Commons)
‘Structurele en systematische achterdocht’
‘Omtzigt gelooft niet de dingen gebeurd zijn zoals ze gebeurd zijn’, vertelt NRC-journalist Hubert Smeets aan de Kanttekening. ‘Hij is altijd sceptisch. Hij laat zich leiden door een structurele en systematische achterdocht. Daarom ging hij het toeslagenschandaal onderzoeken. Maar vertrouwde hij het officiële narratief over de MH17 en Joris Demmink ook niet.’
Als dossiertijger heeft Pieter Omtzigt – samen met Renske Leijten (SP) en Farid Azarkan (Denk) – de toeslagenaffaire blootgelegd, waarvoor hij lof heeft gekregen. Ook legde hij de moord op een journaliste uit Malta bloot, die onderzoek deed naar corruptie in haar land waar ook regeringsleden bij betrokken waren. Dankzij zijn wantrouwen weet Omtzigt duistere zaken aan het licht te brengen, die de autoriteiten liever verborgen hielden.
Maar Omtzigts wantrouwen heeft ook een schaduwzijde. Hij is gevoelig voor kritiek uit de complothoek. Dit bleek bij het MH17-dossier. Niet alleen voerde Omtzigt een nepgetuige op die het Russische narratief vertelde, maar ook nam hij De Doofpotdeal van de beruchte journalist Joost Niemöller in ontvangst, dat vol staat met samenzweringstheorieën. Tijdens de Demmink-affaire koos Omtzigt eveneens de kant van de complotdenkers, hoewel hij de zaak na 2014 liet rusten.
Omtzigts opstelling tegenover de Syrische Burgeroorlog is nog controversiëler. Hij stelt het perspectief van de christelijke minderheden en de Koerden voorop, waardoor hij nauwelijks oog heeft voor het brute optreden van Assad. Ook baseren Omtzigt en Van Helvert zich op de desinformatie van Beeley, die overduidelijk een Assad-propagandist is.
Ten slotte had Omtzigt – door even te zoeken op Google – kunnen weten dat Orania een wit-nationalistische club is. Hoewel Omtzigt – in tegenstelling tot zijn fractiegenoot Van Helvert – nooit het racistische ‘white genocide’-narratief heeft gepromoot, weigerde hij tot nu toe zich te verantwoorden over het uitnodigen van de racistische Orania-delegatie in de Tweede Kamer.
Van der Noordaa: ‘Omtzigt is heel populair, niet alleen in uiterst rechtse kringen, maar ook bij mensen die zich tot het politieke midden rekenen, en zelfs bij links. Hij wordt gezien als een held. Ik snap niet dat mensen geen kritische vragen stellen. Er gebeuren bijzonder rare dingen rond die man.’
Voor dit artikel is er gebruik gemaakt van de data van Robert van der Noordaa over Pieter Omtzigt.
Reactie team Pieter Omtzigt
De Kanttekening heeft het team van Omtzigt dit artikel voorgelegd voor een reactie. Inhoudelijk had de woordvoerder van het Kamerlid het volgende te zeggen:
‘Pieter Omtzigt is zo’n twintig jaar actief in de Tweede Kamer. In die periode heeft hij zich met duizenden kwesties beziggehouden. Als controleur van de regering past hem daarbij altijd een kritische houding, open en onderzoekend. In de feitelijke diepgang van zijn vragen en in zijn vasthoudendheid onderscheidt Pieter zich van veel andere Kamerleden. Zijn doel is altijd om de objectieve waarheid, onregelmatigheden of onrechtvaardigheden boven tafel te krijgen. Daarbij hoort ook dat hij in gesprek gaat met voor- en tegenstanders. In die context was hij aanwezig op de door u genoemde boekpresentatie en heeft hij in het verleden vragen gesteld over de kwesties waaraan u refereert. Niets meer en niets minder. Pieter is tegen iedere vorm van racisme en ongelijkheid en (religieus) extremisme, zowel aan de rechter als de linkerzijde van het spectrum. Mocht u meer interesse hebben in de ideeën, dan staan die in twee documenten op de site http://www.partijnieuwsociaalcontract.nl/. Daarin staan ook verwijzingen (linkjes) naar de rapporten over ISIS en genocide.’
De Koreaanse rapper RM (pseudoniem van Kim Nam-joon) van de band BTS is onder vuur komen te liggen, na het delen van het nummer ‘Bad Religion’ van Frank Ocean, dat anti-islamitisch zou zijn.
‘Bad Religion’ gaat over een taxichaffeur die ‘Allahu akbar’ zegt. Critici beschuldigen RM nu van islamfobie en vinden dat de rapper excuses moet aanbieden. Sommige fans zijn nu zo boos dat ze zijn foto’s verbranden.
Maar RM weigert excuses te maken. ‘Jullie blijven volhouden dat ik een religie heb beledigd, maar dat heb ik niet gedaan. Het was niet mijn bedoeling om welke religie dan ook te beledigen. Ik heb respect voor alle overtuigingen en religies.’
De openhartige manier waarop RM zijn kant van het verhaal vertelde heeft de steun gekregen van ARMY, de fanclub van zijn band BTS.
Op 22 juni dit jaar arresteerden Nederlandse autoriteiten de Palestijns-Nederlandse activist Amin Abou Rashed, omdat hij de Palestijnse bevrijdingsbeweging Hamas financieel zou ondersteunen. Palestijnen en hun sympathisanten, onder aanvoering van de Nederlandse boekhandelaar Oscar Bergamin, eisen zijn vrijlating.
‘In Nederland kun je om zeer eenvoudige redenen in hechtenis of in voorlopige hechtenis worden genomen, zelfs als er geen bewijs is’, zegt Bergamin tegen Middle East Eye. Abou Rashed werd volgens Bergamin ‘ontvoerd’ door de Nederlandse autoriteiten op grond van heel oud bewijsmateriaal, krantenartikelen en verzonnen beschuldigingen uit Israël. Aan Middle East Eye vertelt de boekhandelaar dat hij vorige week een telefoongesprek had met Abou Rashed. Deze vertelde dat de Nederlandse autoriteiten onderzoek naar hem hadden gedaan via zijn sociale mediapagina’s, waarop hij zijn liefdadigheidsacties deelt.
Bergamin: ‘Hij werd drie dagen lang ondervraagd vanwege foto’s en connecties die hij op Facebook plaatste, dus er was niets over banken en financiële transacties met zogenaamde Hamas-achtige mensen.’
Bergamin denkt dat Abou Rashed is opgepakt vanwege zijn deelname aan een conferentie voor Palestijnen in Europa, die de Israëlische ambassade in Zweden naar verluidt wilde cancelen.
Bergamin vindt dat de Nederlandse autoriteiten Abou Rashed onmiddellijk moeten vrijlaten. ‘Hij heeft medische hulp nodig; het is belangrijk dat hij zijn vrijheid terugkrijgt in plaats van achter de tralies te zitten.’ Hij vertelt ook dat de familie van Abou Rashed nog steeds ‘in shock’ is over zijn arrestatie.
Nick van Bremen van het Rotterdamse advocatenkantoor Van Bremen Advocaten, die Abou Rashed juridisch bijstaat, vertelt Middle East Eye dat er niet veel bewijs is tegen zijn cliënt. ‘We zien geen enkel bewijs dat de bewering kan ondersteunen dat hij geld overmaakt naar Hamas. Er loopt nog steeds een onderzoek, maar we geloven in de onschuld van onze cliënt en we hebben hem de laatste tijd vaak gesproken.’
Abou Rashed ontkent actief te zijn voor de Palestijnse bevrijdingsbeweging Hamas, die door Nederland, de Europese Unie en het Verenigd Koninkrijk als een terroristische organisatie wordt beschouwd.
De eerste openbare hoorzitting vindt plaats op 4 oktober in een rechtszaal in Rotterdam.
De burgeroorlog in Jemen geldt als een ‘vergeten’ conflict, dat veel minder aandacht krijgt dan wat er bijvoorbeeld in Syrië gebeurt. Schrijver Dirk Wanrooij wil daar verandering in brengen. Hij is geboren in Jemen en is getrouwd met een Jemenitische vrouw. Hij schreef een boek over zijn persoonlijke geschiedenis met het land: Het huis in de wolken.
Wanrooij groeide, nadat hij met zijn ouders uit Jemen was vertrokken, op in Twente en Pakistan. Hij studeerde geschiedenis en Arabisch aan de Universiteit van Amsterdam. Van 2009 tot 2016 woonde en werkte Wanrooij in Caïro, onder andere als journalist.
Hij ontmoette daar ook zijn Schots-Jemenitische vrouw en volgde met haar de verschrikkelijke Jemenitische oorlog, die in 2015 uitbrak tussen de sjiitische Houthi-rebellen en de regering, die gesteund wordt door Saoedi-Arabië. De oorlog is nu al acht jaar aan de gang en heeft honderdduizenden dodelijke slachtoffers geëist.
Je bent in 1983 in Jemen geboren. Hoe kwamen je ouders daar terecht?
‘Mijn ouders kenden Jemen van een grote reis door het Midden-Oosten, die ze eind jaren zeventig hadden gemaakt. Ze begonnen hun reis in 1976 en reisden helemaal door naar Jemen, waar ze in 1978 een tijd verbleven. Ze waren verliefd op dat land maar konden er niet langer blijven, omdat ze geen werkvergunning konden krijgen. Enkele jaren later konden ze opnieuw naar Jemen. Daar werd ik geboren, als derde kind van het gezin.’
Hoe beleven je ouders de Jemenitische Burgeroorlog?
‘Ze wonen nu in Nederland, maar voelen een enorme verslagenheid. Dat voelen ze ook bij de Syrische Burgeroorlog, want mijn ouders ontmoetten elkaar in 1974 in Syrië. Dat beide landen, waar ze een sterke band mee hebben, nu uit elkaar worden gerukt door burgeroorlogen, dat raakt hen. Daar worden ze verdrietig van.’
Je vrouw Sara Ishaq komt uit Jemen. Hoe zijn jullie elkaar tegengekomen?
‘We ontmoetten elkaar in 2012 in mijn stamcafé in Caïro. Het was op het hoogtepunt van de Arabische Lente, toen Caïro nog revolutionair was en het leger nog niet wederom de macht had gegrepen. Egypte was een voorbeeld voor Arabieren uit andere landen, en veel revolutionaire jongeren gingen naar Caïro om geïnspireerd te raken. Mijn toekomstige vrouw was betrokken bij de Jemenitische revolutie, die niet hard werd neergeslagen door het regime. Op een avond kwamen we elkaar tegen. Ik vond haar meteen leuk. Toen ik hoorde dat ze uit Jemen kwam vertelde ik haar dat ik er geboren was en liet mijn paspoort zien, waarin dat ook keurig staat. De rest is geschiedenis.’
Hoe beleeft zij de Jemenitische Burgeroorlog?
‘Veel dramatischer dan mijn ouders. Ze voelt geen weemoed, maar intense pijn. Haar familie is in gevaar. Het gaat om een dagelijkse realiteit van pijn. In 2012, toen we elkaar ontmoetten, rommelde het al in Jemen. Maar drie jaar geleden brak de oorlog uit. Mijn boek biedt een verslag van hoe wij daarmee omgaan. We probeerden ons leven, maar ook van haar familieleden die geen Brits paspoort hadden en dus niet gemakkelijk Jemen konden verlaten, draaglijker te maken.’
Want zijn ze nu ook in veiligheid?
‘Uiteindelijk is haar familie naar Nederland gekomen, zoals ik ook in mijn boek beschrijf, en wonen ze in Amsterdam. Mensen uit Jemen krijgen in Nederland nu vrijwel automatisch een verblijfsvergunning.’
Voor buitenstaanders is de Jemenitische oorlog heel ingewikkeld. Hoe is de oorlog ontstaan? En wie strijdt tegen wie?
‘Jemen is nu formeel één land, maar vroeger had je Noord- en Zuid-Jemen. Zij zijn in 1990, na de Koude Oorlog, tot één land verenigd. In Noord-Jemen bestond meer dan duizend jaar het zogenoemde imamaat: een sjiitische theocratie geleid door een imam. Hier kwam in 1962 een einde aan, toen het leger de macht greep. De etnische groep waaruit de imams werden verkozen wordt sindsdien gemarginaliseerd. De Houthi’s in het noorden van Jemen, die nu vechten tegen de Jemenitische regering en de Saoediërs, kun je zien als de erfgenamen van het imamaat.’
En Zuid-Jemen?
‘Dat is een ander verhaal. Dat was tot 1967 een Britse kolonie, en daarna een communistische republiek. In het soennitische zuiden is er ressentiment tegen het noorden. In de jaren negentig woedde er een korte burgeroorlog geweest omdat het zuiden zich opnieuw probeerde af te scheiden. Na die verloren burgeroorlog is het noorden zich als overwinnaar gaan gedragen.’
‘Saoedi-Arabië ziet zichzelf als de grootmacht in de regio’
En hoe zit het met de Saoediërs? Wat is hun rol?
‘Saoedi-Arabië heeft een stevige vinger in de pap. Sinds de militaire staatsgreep van 1962 in Noord-Jemen proberen de Saoediërs hun zuiderbuur te destabiliseren. Saoedi-Arabië ziet zichzelf als de grootmacht in de regio. Jemen moet op eigen benen staan, maar mag niet te onafhankelijk worden en een eigen buitenlandpolitiek voeren, vindt Saoedi-Arabië. Het koninkrijk gedraagt zich als de grote broer van Jemen, die graag de baas wil spelen.’
Hoe zit het met westerse wapenleveranties aan Saoedi-Arabië?
‘De Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk hebben allemaal lucratieve wapendeals met Saoedi-Arabië gesloten. De grootste en meest winstgevende wapendeals van de VS zijn die met Saoedi-Arabië. Beide landen werken al jaren nauw met elkaar samen. In 1945, vlak voor het einde van de Tweede Wereldoorlog, maakte president Roosevelt een deal met de Saoedische koning: in ruil voor een constante toevoer van olie zouden de Amerikanen de Saoedische veiligheid garanderen. Saoedi-Arabië en ook de Jemenitische regering beroepen zich nu ook op de ‘war on terror’-retoriek om wapens van het Westen te krijgen.’
Als het over terroristen gaat bedoelt Saoedi-Arabië natuurlijk in de eerste plaats de sjiitische Houthi’s. Maar hoe zit het met Al Qaida en IS? Zij zijn toch ook actief in Jemen?
‘IS stelt nu weinig meer voor. Sinds de val van het zogenaamde kalifaat heeft de groep nog maar weinig aantrekkingskracht op jihadisten. Al Qaida heeft in Jemen sterkere papieren. De organisatie is al sinds de jaren negentig actief in het land. De Jemenitische president nodigde de Mujahideen uit, de Arabische krijgers die in de jaren tachtig tegen het Rode Leger in Afghanistan vochten. Hij hoopte dat hij deze geharde militairen nog een keer ergens voor kon gebruiken. Een groep veteranen van de Afghanistan-oorlog, onder leiding van Osama Bin Laden, beraamde echter plannen voor terreuraanslagen op Amerikaanse doelen: de ambassades in Kenia en Tanzania in 1998, en de aanslag op het vliegdekschip de USS Cole in 2000. De Jemenitische regering wist hier niets van, maar tolereerde Al Qaida wel.’
En wat doet Al Qaida?
‘Dat is niet altijd even duidelijk. Soms heeft Al Qaida een stadje bezet in Jemen, tot ze er weer uit worden verdreven. De Verenigde Arabische Emiraten, die ook onderdeel waren van de door Saoedi-Arabië geleide coalitie, streden specifiek tegen Al Qaida. Maar strijders van Al Qaida die zich hadden overgegeven aan troepen van de VAE gingen daarna als milities bij de VAE in dienst. Kortom, het is erg ingewikkeld.’
De oorlog in Jemen duurt acht jaar. Waarom zo lang?
‘Dat komt omdat de Saoediërs niet bereid zijn om hun verlies toe te geven. Saoedi-Arabië kondigde in 2015 met veel bombarie aan korte metten te zullen maken met Houthi-rebellen. Maar na acht jaar zijn de Houthi’s nog steeds niet verslagen. Ze bedreigen zelfs de Saoedische olieproductie. De Saoediërs hebben de oorlog feitelijk verloren. Maar het is pijnlijk om dit te accepteren, want dit betekent gezichtsverlies. Je zou Jemen het Vietnam van Saoedi-Arabië kunnen noemen.’
Hoeveel doden zijn er inmiddels gevallen?
‘Dat is heel moeilijk in te schatten, want er zijn veel strijdende partijen en er is geen instantie die het bijhoudt. Een kennis van mij, die werkt voor een Jemenitische organisatie in Libanon, zegt dat de beste manier om het aantal doden te tellen het tellen van graven is. Hij spreekt van honderdduizenden slachtoffers.
Daarnaast is er nog een complicerende factor: wanneer geldt een dode als een oorlogsslachtoffer? Ben je een oorlogsslachtoffer als je overlijdt als gevolg van een cholera-uitbraak? Je bent dan weliswaar geen slachtoffer van bommen of kogels, maar die cholera-epidemie kon uitbreken dankzij de oorlog. En in Jemen vallen nu ook veel verkeersdoden, omdat bruggen in elkaar storten omdat ze niet worden onderhouden. Deze doden kun je ook zien als oorlogsdoden. En natuurlijk de vele kinderen die overlijden door ondervoeding of omdat ze geen medicijnen krijgen. De oorlog in Jemen maakt gruwelijk veel slachtoffers.’
Waarom krijgt de oorlog in Jemen nauwelijks aandacht, in tegenstelling tot de Syrische Burgeroorlog?
‘Er vluchten nauwelijks mensen vanuit Jemen naar Europa. Dat is het grote verschil met Syrië. Voor Jemenieten is het heel moeilijk om hun door oorlog verscheurde land te ontvluchten. Je kunt wel naar Saoedi-Arabië maar dat is niet fijn, want de Saoediërs zijn Jemen binnengevallen. Naar Oman vluchten is moeilijk, vanwege de woestijn. En als je de zee overgaat kom je in Eritrea terecht of in Somalië, landen die veel mensen juist proberen te ontvluchten.
‘Wanneer geldt een dode als een oorlogsslachtoffer?’
Daarnaast moeten we niet vergeten dat Saoedi-Arabië, ondanks alle grove mensenrechtenschendingen, een vriend is van het Westen. Ze werken militair samen, economisch en ook steeds meer in de sport. Veel journalisten, ook in het Westen, volgen de macht. Zij praten dus liever niet over wat Saoedi-Arabië doet in Jemen.’
Uiteindelijk komt er toch een einde aan deze oorlog? Saoedi-Arabië kan deze oorlog niet winnen, zei je eerder.
‘Inderdaad geloof ik dat deze oorlog niet eeuwig zal voortslepen. Ik geloof bovendien dat China nu iets goeds doet door Saoedi-Arabië en Iran – dat de sjiitische Houthi-rebellen steunt – te proberen te verzoenen. Ik hoop dat China druk legt op Saoedi-Arabië om de oorlog te beëindigen. De Houthi’s zullen sowieso als morele winnaar uit dit conflict komen. Zij hebben meer dan acht jaar weerstand kunnen bieden tegen een overmacht, en zijn niet verslagen.’
En dan? Krijgen we dan een sjiitische theocratie in Jemen, een sjiitische Taliban?
‘De Houthi’s bedienden zich aanvankelijk van progressieve Arabische Lente-retoriek, maar ze zijn natuurlijk geen democraten, laat staan feministen. Ze hebben cafés gesloten waar mannen en vrouwen elkaar kunnen ontmoeten. Daarom zijn veel jongeren op de Houthi’s afgeknapt. Tegelijkertijd zijn de Houthi’s niet te vergelijken met de Taliban. Een deel van de Houthi’s bestaat uit woeste strijders uit de bergen, maar een deel is ook afkomstig van de stedelijke intelligentsia. Ze zijn niet zo aartsconservatief als de Taliban. De Houthi’s zijn een diverse groep. Het is nog niet helemaal duidelijk welke kant ze op willen gaan. Maar ze willen het wel heel anders gaan doen dan de zittende, door Saoedi-Arabië gesteunde machthebbers.’
Ze kennen elkaar dankzij de verwoestende aardbeving in Turkije en Syrië van 6 februari. Filiz Ilmaz (35) en Sümeyye Sahin (25) komen nu, bijna zeven maanden later, opnieuw in actie voor het getroffen gebied. Ze fietsen naar Turkije met als doel 250.000 euro op te halen. De Kanttekening volgt hun reis.
De Turkse Tukkers Ilmaz (pedagogisch medewerker in de kinderopvang) en Sahin (coördinator student well-being op de Universiteit van Twente) leerden elkaar kennen bij de inzamelingsacties voor de aardbevingen in Turkije. Met hun ludieke actie – een gewaagde reis van 2500 kilometer – vragen ze weer aandacht voor het getroffen gebied.
Hoe is dit idee ontstaan?
Ilmaz: ‘Nadat de grote acties voorbij waren en de vergetelheid begon toe te slaan, appten we elkaar voortdurend met de vraag wat we als jongere generatie nog meer kunnen doen voor de slachtoffers daar. Vergis je niet, want die hebben nog steeds hulp nodig. We dachten aan benefietconcerten, aan marktjes en nog meer. We wilden groots uitpakken. Op een avond belde ik Sümeyye: hoe zou een fietstocht naar Turkije zijn?’
En Sümeyye was gek genoeg om daar ja op te zeggen? Hoezo fietsen dan?
Sahin: ‘Ja, ik ben altijd al een fietser geweest. Ik heb vroeger aan wielrennen gedaan als hobby. Ik ben sowieso een fanatieke sporter, doe bijvoorbeeld ook aan powerliften. Dus toen Filiz me belde, wist ik meteen: yallah we gaan dit doen!’
En jij Filiz, jij bent net zo’n fietsfanaat?
Ilmaz: ‘Ik houd sowieso van veel wandelen, yoga en pilates. Fietsen is heerlijk. Jaren geleden ben ik ook naar Frankrijk gefietst vanuit Enschede en ik ga ook weleens weekendjes weg op de fiets. Het zit echt in mijn bloed.’
Als echte Nederlanders…
Ilmaz: ‘Ja, het komt ook echt omdat wij vroeger altijd met de fiets naar school moesten. We hadden geen ouders die ons met de auto afzetten, zoals je tegenwoordig vaker ziet. We moesten eigenlijk alles op de fiets doen. School, werk, we bleven maar trappen op die fiets. En dat kon soms echt een hel zijn, een half uur heen, half uur terug.’
‘Waar zat jij op school dan?’ vraagt Sahin aan Ilmaz.
‘In Wooldrik’, antwoordt Ilmaz.
Sahin: ‘Is dat zo ver dan?’
‘Ja’, vindt Ilmaz. ‘Wat had jij dan gedacht, voor een kind met kleine beentjes en wieltjes?’
De twee praten nog even door – over zaken die voor niet-Tukkers lastig te volgen zijn. Totdat de interviewer weer tussenbeide komt.
Dan herneemt Ilmaz zich: ‘De wintertijden waren echt niet leuk. In de regen en sneeuw. Maar we moesten maar gaan met die banaan. Die mentaliteit speelt wel een rol in deze drang om naar Turkije te fietsen.’
Maar een uurtje fietsen is wel wat anders dan dit. Hoe lang denken jullie over de reis te gaan doen?
Ilmaz: ‘We hopen binnen een maand bij Ipsala (de Turks-Griekse grensovergang) aan te komen. We willen op een dag zes a acht uur te fietsen.’
Hoeveel kilometer is dat?
Sahin: ‘Honderd kilometer per dag.’
Maar hoe gaat dat dan, kun je ons meenemen in het plan?
Ilmaz: ‘Dat is moeilijk te zeggen, omdat we het niet eerder hebben gedaan. Maar zaterdag vertrekken we om negen uur ‘s morgens. We volgen de planning die al is vastgelegd op ons navigatieapparatuur. Onze eerste stop zal Duisburg zijn. Als we de kracht hebben, dan gaan we nog ietsjes door. Maar goed, het zal wel een beladen eerste dag worden, omdat het thuisfront ons eerst nog uitzwaait. Dus het kan zijn dat we de eerste dag low key beginnen.’ Dan kijkt ze naar haar compagnon: ‘Sümeyye schudt al nee met haar hoofd, maar we zien wel.’
Als je aankomt in Duisburg, ga je dan in een tent slapen?
Ilmaz: ‘Nee, we proberen onderweg slaapplekken te regelen bij verenigingen die ons willen steunen, of in ieder geval sympathieke hotels die de actie een warm hart toedragen.’
Sahin: ‘We willen alles sowieso zoveel mogelijk low budget doen. Er zijn stichtingen en verenigingen die ons onderweg gelukkig helpen en hun deuren voor ons openen. Dus we hebben onze route ook op die manier uitgestippeld. We krijgen ook berichten binnen van mensen die ons uitnodigen bij hen langs te komen.’
Tot Turkije is de route dus al geregeld?
Sahin: ‘Nou in ieder geval tot Griekenland. In Italië hebben we tot nu toe nog niet zo veel plekken, maar in Duitsland en Oostenrijk zitten we goed. De uitdaging is dat we in Italië moeten bepalen of we een tent gaan kopen of niet, want het noorden van Griekenland is bergachtig en niet dichtbevolkt. We nemen geen tent van hier mee, omdat we dan te lang extra kilo’s moeten torsen.’
Wat voor fietsen hebben jullie dan?Geen elektrische?
Sahin: ‘Nee, we hebben van die trekking-fietsen. We dachten eerst wel aan elektrische fietsen, maar dan zit je met software voor als er iets onverhoeds misgaat. En dat is lastig, omdat fietszaken in Europa de speciale software nog lang niet allemaal hebben. Dan ben je een paar dagen kwijt.’
En wat als er een band lek gaat?
Ilmaz: ‘Dan gaan we gewoon plakken he!’
Heb je dat weleens gedaan? Ik liet mijn vader altijd zulke dingen doen.
Ilmaz: ‘Nee hoor, zo behendig zijn we wel in Enschede.’
Sahin: ‘En Hengelo!’
Nu de belangrijkste vraag: jullie doel is 250.000 euro, maar hoeveel hebben jullie tot nu toe opgehaald?
Sahin: ‘We zitten nu op een paar duizend euro.’
En dat moet worden?
Sahin: ‘Als je het mij vraagt halen we een miljoen op. We leggen de lat voor nu op 250.000 euro en als we dat bedrag naderen zetten we hem op 500.000. En daarna op 750.000. Want een miljoen is nu te hoog gegrepen, denk ik. Momenteel staan we ook in contact met business- en Rotary-clubs. We willen kijken wat zij ook voor ons kunnen betekenen. De hoop is dat als de een de portemonnee trekt, anderen zullen volgen.’
Ik hoop dat het sneeuwbaleffect echt op gang komt voor jullie.
Sahin: ‘Ja, ik denk dat dat wel belangrijk is. Want mensen in onze eigen omgeving hebben ons al genoeg geholpen en klaargemaakt voor deze reis. Denk aan alle benodigdheden, zoals twee dure fietsen en tassen. En we kunnen niet telkens in dezelfde vijver blijven vissen. We moeten het project naar een hoger niveau tillen. En dat is wat we willen voor zowel binnen Nederland en Turkije, alsook in de tussenliggende Europese landen die we doorkruisen. Dus daar zijn we wel erg druk mee. Alle hulp en donaties zijn uiteraard welkom’
Heel veel succes. Als jullie in Turkije aangekomen zijn, fietsen jullie dan ook weer terug?
Ilmaz: ‘We zijn milieubewuste mensen, maar na 2500 kilometer fietsen hebben we wel een vliegreis terug verdiend.’
Sahin: ‘Terugfietsen is binnen een maand tijd – zo flexibel zijn we ook weer niet met werk – niet te doen, al ben je nog zo’n fanatieke sporter. Op een gegeven moment zijn je spieren ook gewoon op, ondanks alle creatine, magnesium en proteïne die je dan extra inneemt.’
Snap ik.
Sahin: ‘Trouwens: terug in Nederland hebben we wel een verrassing voor al onze volgers, die we feestelijk bij een event in Enschede willen laten zien. Dus hou ons de komende tijd in de gaten!’
Donaties kunnen via de Instagrampagina’s van Sahin en Ilmaz en via Gofundme verzonden worden. De komende weken zullen we hen blijven volgen en regelmatig berichten over hun belevenissen.
Grote Nederlandse verzekeraars en pensioenfondsen zoals Allianz, Aegon, ABP en PFZW beleggen gezamenlijk 5,7 miljard euro in wapenbedrijven die wapens leveren aan ‘foute regimes’, zoals in Saudi-Arabië. Dat blijkt uit nieuw onderzoek van Pax en de Eerlijke Geldwijzer.
In het onderzoek is gekeken naar vijftien fabrikanten die wapensystemen leveren aan landen waar ‘het risico fors is’ dat het oorlogsrecht of de mensenrechten worden geschonden. Vrijwel al deze bedrijven, waaronder Boeing, Leonardo en General Electric, leveren wapensystemen aan Saoedi-Arabië en de Verenigde Arabische Emiraten.
Deze landen zijn al meer dan acht jaar betrokken zijn bij de oorlog in Jemen, waar meer dan 158.000 doden zijn gevallen, onder wie veel burgers. ‘Luchtaanvallen van een coalitie van landen onder leiding van Saoedi-Arabië raakten bijvoorbeeld bruiloften en drukke marktplaatsen’, staat in het onderzoek.
Amnesty International reageert verbolgen op sociale media. ‘En toch blijven onze verzekeraars en pensioenfondsen investeren in deze bedrijven,’ foetert de mensenrechtenorganisatie. Oxfam Novib gaat een stapje verder en spreekt de Nederlander direct aan. ‘Jouw geld voedt conflicten met vele burgerslachtoffers’, schrijven zij op X, voorheen Twitter, en roepen mensen op om een klacht in te dienen.
In het onderzoek zijn ook de verzekeraars en één pensioenfonds opgenomen die juist niet beleggen in de vijftien wapenbedrijven die zaken doen met foute regimes. Het gaat om ASR, CZ, De Goudse, DSW, Klaverblad, Menzis, ONVZ , Univé, Unigarant, ZLM en Zorg en Zekerheid. Van de pensioenfondsen belegt alleen het fonds voor de uitzendbranche, StiPP, in géén van de vijftien wapenbedrijven.
‘Het Bosnische politieke systeem, dat in 1995 is opgezet na de oorlog, verscherpt de etnische tegenstellingen en is ondermijnend voor de democratie in het land.’ Zo oordeelt het Europese Hof voor de Rechten van de Mens (ECHR).
Dit oordeel valt in een zaak die tegen Bosnië is aangespannen door de politicoloog Slaven Kovacevic (geboren in Sarajevo). Dit schrijft Associated Press.
Mensen, zoals Kovacevic, die weigeren zich te associëren met één van de drie grote dominante etnische groepen (islamitische Bosniaks, orthodoxe Serven en katholieke Kroaten) vallen vanwege de machtsverhoudingen buiten de boot in het politieke systeem en hebben geen noemenswaardige politieke vertegenwoordiging.
Het Hof heeft Bosnië vaker op de vingers getikt over het politieke systeem, dat veel minder discriminerend moet worden gemaakt. Het feit dat dit tot op heden niet is gelukt, vormt de grootste struikelbok in de toetreding tot de Europese Unie.
ECHR spreekt in het oordeel ronduit van een ‘etnocratie’ over Bosnië, waarbij etniciteit en niet burgerschap bepalend is voor de verdeling van macht. ‘De drie grote groepen controleren de staatsinstituties om hun eigen belangen te behartigen’. Dit terwijl de maatschappelijke posities van andere minderheden (Roma, Albanezen, Montenegrijnen, Oekraïners, Duitsers en Joden) of mensen die etnisch nationalisme weigeren, te vergelijken is met een tweederangsburgerschap, aldus het Hof.
Onze site gebruikt cookies en vergelijkbare technologieën onder andere om u een optimale gebruikerservaring te bieden. Ook kunnen we hierdoor het gedrag van bezoekers vastleggen en analyseren en daardoor onze website verbeteren.
Deze website gebruikt cookies om uw gebruikservaring op deze website te verbeteren. Van deze cookies worden cookies aangemerkt als "Noodzakelijk" in uw browser bewaard, deze cookies zijn essentieel voor het functioneren van de website. Bijvoorbeeld het opslaan van uw keuze of u wel of geen cookies wilt hebben. Wij maken ook gebruik van cookies van derde partijen die ons helpen met het analyseren en begrijpen van de gebruik van deze website door u. Deze cookies worden alleen gebruikt als u daar toestemming toe geeft. U heeft ook de mogelijkheid om uzelf uit te sluiten voor deze cookies. Dit zal echter effect hebben op uw gebruikerservaring.
Noodzakelijke cookies zijn absoluut nodig voor het functioneren van de website. De cookies in deze categorie zorgen alleen voor de veiligheid en het functioneren van deze website . Deze cookies bewaren geen persoonlijke gegevens
Deze cookies zijn niet strict noodzakelijk, maar ze helpen de Kanttekening een beter beeld te krijgen van de gebruikers die langskomen en ons aan te passen aan de behoeftes van onze lezers. Hiervoor gebruiken wij tracking cookies. Bij het embedden van elementen vanuit andere websites zullen er door deze sites ook cookies worden gebruikt.
En dan? Krijgen we dan een sjiitische theocratie in Jemen, een sjiitische Taliban?
