Turkije maakt zich op voor de tweede ronde in de verkiezingen op 28 mei. Bijna alles wijst op een herverkiezing van de zittende president Recep Tayyip Erdogan. Zeker nu de derde kandidaat, Sinan Ogan, hem steunt. Schaart zijn achterban zich achter Erdogan? De Kanttekening blikt vooruit met enkele Turkije-watchers.
Oppositieleider Kemal Kilicdaroglu kreeg ruim twee miljoen stemmen minder dan Erdogan. Beiden zullen zondag over de 50 procent moeten gaan om te winnen. Ze dingen dus naar de 2,8 miljoen stemmen die Sinan Ogan in de eerste ronde kreeg.
‘Om eerlijk te zijn zijn deze resultaten voor mij en veel mensen om mij heen een teleurstelling’, zegt de Koerdisch-alevitische filmregiseuse Kivilcim Akay een dag na de verkiezingen. ‘Velen van ons voelen zich moe. Aan de andere kant zijn deze resultaten voor mij geen verrassing, omdat ik de sociale dynamiek ken van het land waarin ik leef. Religieuze en conservatieve kiezers hebben opnieuw hun stem uitgebracht ten gunste van onrechtvaardigheid.’
Schrijver Cengiz Aktar vertelde al in januari in een interview voor de Kanttekening dat de oppossitie zou verliezen. Daarna volgde in februari nog de verwoestende aardbeving, maar de oppositie wist niet te profiteren van kritiek op Erdogans regering. Aktar maakt de balans op: ‘Het regime in Ankara heeft veerkracht getoond, ondanks alle kansen voor de oppossitie met de aardbeving, de nijpende economische situatie en een algemeen ethisch verval. Maar ondanks alle kansen voor de oppositie steunt de massa meestal totalitaire heersers. Turkije was daar zondag 14 mei een schoolvoorbeeld van.’
Volgens hem zijn de ‘totalitaire’ tendensen van het Erdogan-regime ‘totaal niet’ in acht genomen door de oppossitie. ‘Totalitaire heersers kunnen dan wel aan de macht komen via verkiezingen, maar zullen niet noodzakelijkerwijs vertrekken door verkiezingen te verliezen. Naast de massale steun voor Erdogan, waren de risico’s van electorale manipulatie dus zeer reëel. De oppositie is er niet in geslaagd deze te neutraliseren omdat zij ze nooit serieus heeft genomen. Zij gokten liever op de deugden van een hypothetische ‘Turkse democratie’ en een onbestaande rechtsstaat die alle noodzakelijke wettelijke garanties zouden moeten bieden voor vrije en eerlijke verkiezingen. Helaas gingen zij voorbij aan het harde feit dat sinds 2015 geen enkele volksraadpleging vrij of eerlijk is verlopen.’
Aktar wil verder niet ingaan op de ‘talloze tactische fouten’ van de grote oppositie. In januari noemde hij als voorbeeld dat de zes verenigde partijen veel te laat een gezamenlijke presidentskandidaat hebben aangewezen. Aktar typeert de oppositie als een ‘zooitje ongeregeld van extreemlinkse en extreemrechtse partijen’ met volgens hem slechts één enkel agendapunt: ‘Erdogan uit de weg ruimen’. ‘Hiermee gingen ze niet alleen voorbij aan de verwachtingen van hun kiezers. Ze slaagden er niet in de jongeren perspectief te bieden en verwijderden zich tegelijk ook van hun eigen anti-Koerdische achterban, die zijn stem verschoof naar Erdogan of naar de fascist Sinan Ogan, de derde kandidaat.’
Dictatoriaal temperament
Afgelopen week waren alle ogen gericht op Ogan. Wie zou hij steunen? Erdogan, met wie hij vanwege zijn Turks-nationalistische inborst meer affiniteit lijkt te hebben? Of de centrum-linkse Kilicdaroglu, die zich al aan de Koerden heeft gecommiteerd? Uiteindelijk kwam maandag het antwoord: Ogan steunt Erdogan. Maar zal zijn achterban dat ook doen?
Een Turkse ambtenaar, die anoniem wil blijven, denkt dat Ogan toch ook raakvlakken heeft met de oppositie. Dat heeft volgens hem te maken met Erdogans karakter. ‘Erdogan heeft tot nu toe nooit met iemand onderhandeld over ministersposten. Dat past niet bij zijn inborst. Van Devlet Bahceli van de extreemrechtse MHP krijgt Erdogan alle steun, zonder dat die partij officiële regeringsposten bekleedt. Erdogan heeft een beetje een dictatoriaal temperament.’
‘Aan de andere kant staat Kilicdaroglu met zijn Tafel van Zes, die als het ware een ‘All you can eat’-tafel heeft gevormd. Hij biedt van alles aan. Kilicdaroglu heeft al zo veel toegegeven dat zijn eigen partij er bijna aan ten onder gaat. Het is duidelijk wat Sinan Ogan wil: ‘Hou afstand tot de PKK, stuur de vluchtelingen weg en kom niet aan aan de eerste vier artikelen van de Turkse grondwet, waarin staat dat Turkije een seculiere, Turkse en ondeelbare republiek is.’
Aktar stelt dat Ogan ver afstaat van het grote oppositieblok. ‘Erdogans AKP heeft samen met de MHP de meerderheid in het parlement behouden. Hij zal aan het roer van het land blijven staan. De seculiere CHP kan niet verder met de verliezer Kilicdaroglu, hij zal worden vervangen door Imamoglu – als deze niet tussentijds uit zijn burgemeesterschap wordt gezet vanwege de lopende rechtszaak wegens belediging van de minister van Binnenlandse Zaken Süleyman Soylu. De fascistische IYI-partijvoorzitter Meral Aksener zal ook aftreden en extreemrechts zal worden verenigd onder het voorzitterschap van Sinan Ogan, met een fusie tussen MHP en IYI.’
Volgens vele Turkse commentatoren, waaronder de oud-parlementarië Berhan Simsek van de CHP, is Sinan Ogan de volgende leider van de Grijze Wolven. Dat Ogan voor Erdogan kiest, zou de eerste stap daartoe zijn.
Duisternis
De Koerdisch-alevitische filmregiseuse Akay blijft ondanks alles geloven in de kansen van de oppositie bij de tweede verkiezingsronde. ‘De Turkse regering zal uiteraard de oppositiepartijen en hun kiezers willen ontmoedigen. Maar als wij kiezen voor defaitisme verliezen wij echt in de tweede ronde.’
Volgens haar hebben linkse kiezers meer samenhang nodig. ‘Vooral Koerdische kiezers hebben de oppositie bij deze verkiezingen bijna volledig gesteund. Dat is zeer te prijzen. Een goed resultaat kan worden bereikt als de psychologische barrière wordt overwonnen en de oppositiekiezers blijven stemmen en hun stemmen beschermen tegen mogelijke fraude. Anders sleept een overwinning van de regering Turkije mee in een onomkeerbare duisternis.’
De anonieme ambtenaar denkt dat de verenigde oppositie een gebaar kan maken richting de achterban van Sinan Ogan. ‘Hierdoor zal Kilicdaroglu deel van het Koerdische electoraat van zich vervreemden, hoewel hij hiermee de rechtse stemmen beschermt en een deel van de rechtse stemmen op Erdogan zelfs terughaalt.’
Akay wijst naar de verkiezingsuitslag van 14 mei. Toen haalde Erdogan geen meerderheid – of zoals Akay het ziet: de meerderheid stemde tegen hem. ‘Meer dan de helft van het land wil radicale verandering, rechtvaardigheid, welvaart en vrede. Dat kunnen we met de huidige regering niet bereiken. Ondanks alles wil ik met heel mijn hart geloven dat er voor alle geledingen een klimaat van rechtvaardigheid en vrede zal ontstaan. Het is ons grootste recht om te willen dat er zo snel mogelijk een einde komt aan deze angstige polariserende situatie en dat iedereen in vrede kan leven.’
De ambtenaar heeft er een hard hoofd in. ‘Erdogan heeft met leugens en agressiviteit meer stemmen weten te behalen dan Kilicdaroglu. Hij zal er alles aan doen om niet te verliezen. Wat we niet moeten vergeten is dat acht miljoen mensen niet hebben gestemd. Zij zijn in meerderheid tegen Erdogan, maar storen zich aan de pro-Koerdische uitspraken van Kilicdaroglu. Hij moet zich nu op de rechtse kiezers focussen. Het is heel moeilijk. Mensen zijn heel boos. Ook de stemmers van de CHP. Ze willen nu zelfs op Erdogan stemmen, zodat deze oppositie weggaat. Ze waren zo zelfverzekerd. Er is een torenhoge inflatie. Mensen zijn zonder hoop, ze verlaten het land. Als onder deze omstandigheden de oppositie niet heeft kunnen winnnen, dan zal Erdogan tot zijn dood blijven regeren.’
Wie is Sinan Ogan?
De onafhankelijke presidentskandidaat Sinan Ogan, die als derde uit de bus kwam, is vooralsnog de verrassing van deze Turkse verkiezingen. Wie is hij en wat gaat zijn achterban straks doen? Het zal de toekomst van Turkije bepalen.
Sinan Ogan is geboren op 1 september 1967 in Melekli, bij de stad Igdir aan de grens met Armenië. Hij komt uit een sjiitisch, Azeri-Turks gezin. Hij studeerde Management aan de Marmara Universiteit en behaalde in 2009 zijn PhD aan de Staatsuniversiteit voor Internationale Betrekkingen van Moskou. Hij spreekt goed Russisch en Engels.
Bij de Turkse algemene verkiezingen van 2011 werd hij verkozen tot afgevaardigde van Igdir voor de Partij van de Nationalistische Beweging (MHP). Op 26 augustus 2015 werd hij uit die partij gezet, maar na een rechtszaak keerde hij nog datzelfde jaar terug. Op 10 maart 2017 royeerde de MHP hem wederom en ging hij als onafhankelijke parlementariër verder. Dit jaar deed hij als onafhankelijke kandidaat een gooi naar het presidentschap, maar hij behaalde slechts 5,2 procent van de stemmen.
Ogan deed door de jaren heen pikante uitspraken. Tijdens de val van de Sovjet-Unie en oorlog tussen Armenië en Azerbeidjan zei hij: ‘Fascist Gorbajov, houd je bloederige handen af van Azerbeidjan. Armeense vampieren, we hebben het tegen jullie, hou je bloedzuigende tanden af van ons vaderland. Anders zal de dreun van het Turkendom jullie verpletteren.’
Tijdens de strubbelingen binnen de Grijze Wolven vanwege de samenwerking met de AKP kwam Ogan eveneens scherp uit de hoek: ‘Kom, sta niet naast de dieven en diegenen die Armeniërs omarmen, de Grijze Wolven zijn voor jullie genoeg.’
