De Marokkaans-Spaanse rap-artieste Imane Raissali (1996), beter bekend als Miss Raisa, heeft besloten haar sluier af te doen. Ze wil geen vertegenwoordiger zijn van de moslimgemeenschap. ‘Ik vertegenwoordig niemand.’
Het dragen van de sluier zou bovendien zorgen voor eindeloze verwachten en eisen aan haar adres, die volgens haar onmogelijk waren om te vervullen.
Omdat ze rapper was kreeg ze veel bedreigingen binnen van boze moslims die vonden dat een vrouw die een hoofddoek draagt niet mag rappen.
In juni dit jaar kreeg Miss Raisa ook doodsbedreigingen, nadat ze in een TikTok-video het opgenomen had voor de LHBTQIA+-gemeenschap. In augustus arresteerde de Spaanse politie een man die dreigde haar te onthoofden.
De rap-artieste zegt dat de hoofddoek niet symbool staat voor het zijn van een goede moslim. Het is volgens haar belangrijk om een goed mens te zijn, voorbij religies en nationaliteiten.
Ze benadrukt dat het afdoen van de hijab een persoonlijke beslissing is geweest, dat ze van niemand acceptatie of bevestiging zoekt en alleen vrede en rust wil.
De Turkse president Erdogan heeft de nieuwe rechtse premier van Zweden telefonisch gezegd dat ‘de trilaterale overeenkomst met Zweden en Finland’ leidend is, mocht het Scandinavische land het NAVO-lidmaatschap willen verkrijgen.
Volgens de Turkse nieuwssite Ensonhaber, die Erdogan-gezind is, komt dat neer op dat Zweden ‘terroristen’ uitlevert aan Turkije in ruil voor het NAVO-lidmaatschap.
Turkije kan zo’n lidmaatschap nog altijd vetoën. Het Turkse parlement heeft de NAVO-aanvraag van Zweden en Finland nog niet geratificeerd.
Deze zomer ondertekenden beide landen een overeenkomst die weliswaar rept over uitlevering van ‘terroristen’ naar Turkije, maar die ook multi-interpretabel is.
Met ‘terroristen’ bedoelt Erdogan dissidente Koerden. Volgens het Zweedse recht kunnen die niet zomaar uitgeleverd worden.
De Zweedse premier Ulf Kristersson verklaarde na het telefoongesprek binnenkort naar Ankara te willen afreizen om de plooien glad te strijken.
‘We nemen de veiligheidsproblemen van Turkije zeer serieus en we willen samenwerken in de strijd tegen het terrorisme, inclusief de bedreigingen van de terroristische organisatie PKK (een Koerdische militante beweging, red.) en alle andere terroristische organisaties en hun afdelingen.’
Of dit ook echt een uitlevering van ‘terroristen’ behelst, is niet duidelijk. Daar maken gevluchte Koerden in Zweden zich wel zorgen om.
Die angst lijkt niet onterecht. De nieuwe rechtse regering in Zweden zal er weleens zomaar uit kunnen komen met Turkije, zeggen NAVO-diplomaten volgens NU.nl, omdat die minder opkomt voor de Koerden dan de linkse partijen.
NAVO-chef Jens Stoltenberg heeft zich intussen ook gemeld om ‘in de nabije toekomst’ naar Turkije te gaan, ‘om het bijna voltooide proces van NAVO-lidmaatschap van Zweden en Finland te bespreken’.
Afstandsmoeders, moeders in Nederland die hun kind hebben moeten afstaan ter adoptie, krijgen geen schadevergoeding van de overheid, zo oordeelde de rechtbank eerder dit jaar. De dwang tot adoptie kwam niet van de Kinderbescherming, maar vanuit de eigen omgeving. Ondertussen voert het ministerie van Justitie en Veiligheid een tweede onderzoek uit naar precies die kwestie: wel of geen staatsdwang? Een eerste onderzoek werd afgebroken na klachten over vooringenomenheid en privacyschending. Als de staat inderdaad de fout in blijkt te gegaan, wil het kabinet procedures voorkomen door te schikken. Samen met zijn afstandsmoeder Mieke ging journalist Marco de Vries naar het decor van zijn eigen adoptie en schreef daarover dit persoonlijke verhaal.
Ik heb twee moeders. Welke is de echte? De ene, Jantina, gelooft dat alles van boven wordt bestuurd. De andere, Mieke, stuurt liever zelf. Ze kan niet overweg met navigatiesystemen, heeft doorgaans een wegenkaart uitgeklapt op de bijrijdersstoel waar ik nu zit. Deze trip was mijn idee, maar zij zei gelijk ja, raakt er onderweg niet over uitgekletst en mist daardoor de juiste afslag.
Dan nemen we maar de volgende en rijden om. Haar bestelbus dendert over de binnenwegen van de Veluwe. De weilandjes geel en drassig in de novemberzon, de bossen kaal en verbeten. Ik ben hier opgegroeid, zij is er vreemd. Ik zoek alsnog het adres op mijn telefoon. Over zes kilometer linksaf, zegt Google. Bestemming bereikt.
Henk en Ineke blijken pal achter mijn oude basisschool te wonen. Zou ik ze in die tijd ooit hebben gezien? Misschien heb ik wel gevoetbald met een van hun vele kinderen. Ze zijn iets ouder dan Mieke, maar net zo vitaal. Ineke draagt haar lange, witte haar in twee staartjes. Ze leunt achterover in haar grote stoel en kijkt me vorsend aan.
Ik vertel over mijzelf. Hoe het verder ging. Toch nog redelijk terecht gekomen. Dat ik hen graag eens wilde ontmoeten. Mijn stem wordt soms schor als het daarover gaat. Een ei gevuld met slijm en snot, dat oprispt bij moeilijke vragen. Maar dat zijn toch niet je échte ouders? Maar waar kom je dan écht vandaan? Nou, van hier dus kennelijk. Bij deze mensen ben ik uitgebroed. En verwachten ze nu een bedankje? Nee, die indruk krijg ik niet.
Het is zondag en er waait meer visite aan. Een pleegzoon van in de dertig, een dochter van in de veertig, twee studerende kleinkinderen. ‘Maar het begon allemaal met die meisjes’, zegt Ineke, ‘‘gevallen meisjes’ noemden ze die toen nog.’
‘De bekrompenheid was hardnekkig’, reageert Mieke naast me op de bank, ‘ook al was alles aan het verschuiven.’ Zij en Ineke zouden zussen kunnen zijn, oude meisjes met kapsels en de bakelieten mentaliteit van midden jaren zestig. Samen de schouders eronder. Kusje erop en doorpakken. Mieke heeft vaker verteld over haar zwangerschap, maar dat leek nooit over mij te gaan. Daarom zijn we hier. Om er mijn verhaal van te maken. Of, nog beter, ons verhaal.
Mieke laat Henk foto’s zien van haar man Achmed. Die had destijds als student uit Afrika een beurs gekregen van de Europese Gemeenschap. Hij deed een cursus Nederlands aan de Volkshogeschool in het Noord-Hollandse Bergen. Miekes moeder zat in het schoolbestuur en was ook wethouder van het Noord-Hollandse dorp. Haar vader was secretaris van de Dietsche Bond. Vanuit de Groot-Nederlandse gedachte onderhield hij nauwe banden met taalgenoten in Vlaanderen en Zuid-Afrika. Tijdens een reis naar de Kaap was hij overtuigd geraakt van de ideologie van de apartheid. Prima dat die Hottentotten zich in hun eigen tempo ontwikkelden en dat zijn tienerdochter ze hielp met Nederlandse les. Maar toen Mieke zwanger raakte, was het huis te klein.
Inmiddels waren zij en Achmed in Amsterdam beland. Achmed studeerde economie en Mieke begon aan de sociale academie. Ze bleven elkaar zien en de relatie was met hen mee gegroeid. Toen Mieke achter het ongelukje kwam, was ze al maanden zwanger. Haar vader eiste dat ze de verkering verbrak. Haar moeder vreesde voor haar positie als notabele als het dorp erachter zou komen. Achmeds familie in Somalië zou het ook niet accepteren, een bastaardkind bij een niet-moslimvrouw.
’We hebben nog overwogen snel te trouwen’, vertelt Mieke, ’een zogenaamd moetje. Maar dan zou Achmed zijn studiebeurs en verblijfsvergunning kwijtraken. Dat was geen optie. En ik wilde mijn studie niet afbreken om het kind in mijn eentje op te voeden.’
Het was de lente van 1966. Onder haar truitje tekende het ei zich al af. Abortus was nog verboden, maar adoptie was sinds een paar jaar wel bij wet geregeld. Ik zou in het geheim uitgedragen worden, niet bij haar ouders en ook niet bij haar hospita. Via maatschappelijk werk dook ze onder bij een gastgezin in Harderwijk. ‘Ik was zelf moeder en wilde daarnaast wat nuttigs doen’, vertelt Ineke, ‘we hebben die jaren heel veel ongewenst zwangere meisjes in huis gehad’.
‘Je zat maar boven op je kamer te studeren’, weet Henk nog, ‘je wilde geen tentamens missen. Het was een warme zomer, maar jij werkte door.’
Mieke stopt de fotoplakboeken weer in haar tas. ‘Misschien dat een of twee vriendinnen op de hoogte waren en op bezoek kwamen. Maar een beetje eenzaam was het wel.’
Ondertussen zette Provo dat jaar Amsterdam op stelten, verstoorden rookbommen het huwelijk van Beatrix en Claus en landden raketten op de maan. De babyboomers werden volwassen en alles zou veranderen, alsof de wereld in een paar jaar tijd van zwart-wit naar kleur ging.
‘Ik studeerde voor opbouwwerk’, zegt Mieke, ‘maar nu voelde ik me zelf een probleemgeval. Het condoom was gescheurd, en ik zat met de gebakken peren. Ook hoogzwanger kreeg ik nog geen moedergevoelens. Adoptie leek me het beste voor het kind.’
Ze heeft haar verhaal ook verteld aan de commissie die onderzoek deed naar Nederlandse afstandsmoeders. Duizenden alleenstaande zwangere vrouwen voelden zich in die tijd onder druk gezet door de kerk of door hulpverleners: ze moesten en zouden hun kind afstaan.
‘In mijn geval was er geen dwang’, vindt Mieke, ‘het was op dat moment mijn eigen keuze.’ Ook Henk en Ineke hebben nooit iets van overheidsdwang gemerkt. ‘De meisjes deden het meestal voor hun ouders’, vertelt Ineke, ‘om een schandaal te voorkomen. Ik herinner me een tienermeisje dat het eigenlijk vreselijk vond. Na de bevalling bleek dat haar moeder het kind ook liever wilde houden. ‘Vertelt u dat aan uw dochter’, zei ik, ‘want zij denkt dat ú wilt dat zij het afstaat.’ Toen is de adoptie afgeblazen. Ook met die familie hebben we nog altijd contact.’
We zitten inmiddels met een man of acht aan de lunchtafel. Eten genoeg voor alle gasten, net als toen. Want via Miekes navelstreng hebben Henk en Ineke mij maandenlang gevoed. Had ik liever gehad dat mijn afstandsmoeder hongerig was geweest, kansarm of verslaafd? Dat ik was verwekt tijdens een one night stand of een verkrachting? Of weggehaald uit een ontwikkelingsland? Mieke had mij kunnen houden. Maar had een meisje van negentien in die tijd een andere keuze, zonder steun van familie of overheid?
Mieke had mij kunnen houden. Maar had een meisje van negentien in die tijd een andere keuze, zonder steun van familie of overheid?
Onlangs heeft Mieke bij het archief haar adoptiedossier opgevraagd. Ik scroll door tientallen pagina’s typoscript. ‘Op een heldere, gedecideerde wijze zet kliënte haar situatie uiteen’, rapporteerde Miekes hulpverlener destijds, ’op verstandelijke basis is er een goed gesprekskontakt, maar het is heel moeilijk de gevoelens van mejuffrouw te peilen. Er is weinig te merken van een gevoelsmatige betrokkenheid bij haar situatie.’
Ik herken mijzelf rond die leeftijd. Ook ik was eigenwijs, gedreven, rationeel en soms ook roekeloos. Het is geen slechte instelling, vind ik nog altijd, maar wel wat kortzichtig: dat je per se zelf achter het stuur wil zitten, ook al bepalen omstandigheden de keuzeopties en het verloop van je reis.
Eind augustus was Mieke uitgerekend en in september begon haar nieuwe schooljaar. Op doktersadvies slikte ze wonderolie om de weeën op te wekken. De bevalling kwam op tijd. Ik verliet haar moederschoot bijna terloops, zonder complicaties en zonder afscheid. Zij heeft mij horen huilen maar niet willen zien. ‘Ik had mijn bril niet op in bed’, legt Mieke uit, ’ik heb je ook niet vast willen houden. Dan zou ik er later misschien spijt van krijgen. Nu bleef je wazig, abstract, zonder gezicht.’ Ineke herinnert zich nog het blauwe dekentje waarmee ik na de bevalling snel werd ingepakt en afgevoerd. ‘Voor mij was het daarmee klaar’, zegt Mieke, ‘ik ging er vanuit dat je direct naar een adoptiegezin zou gaan.’
Met de navelstreng was, volgens het beleid uit die tijd, elke band tussen afstandsmoeder en kind verbroken. Na een vonnis van de rechtbank werd ik voor de wet zoon van Berend en Jantina de Vries uit Voorburg. Later verhuisde het gezin met inmiddels vier adoptiekinderen naar Ermelo en ging ik naar school in buurgemeente Harderwijk.
Toen ik zeventien was, keken we met het hele gezin naar een geruchtmakende documentaire op tv. De camera volgde de eerste – inmiddels volwassen – geadopteerden in hun zoektocht naar hun biologische ouders. Ze zochten antwoorden, maar kregen geen medewerking van de instanties.
In Bergen keek Mieke naar hetzelfde tv-programma. Door een fout van de instanties was ze toch achter de identiteit van mijn adoptieouders gekomen. Zij en Achmed hadden hun studies afgemaakt, waren alsnog getrouwd en hadden samen nog twee kinderen gekregen. ‘Ik heb je ouders toen een brief geschreven. Dat we graag contact wilden, als jij dat ook wilde.’
Jantina schrok van die brief, maar polste wel voorzichtig of ik behoefte had om meer te weten. Maar ik wuifde het weg. Mijn biologische ouders hadden mij weggegeven, dus ik zat ook niet op hen te wachten. Ik had wel wat anders aan mijn hoofd: studeren, toekomstplannen. Zoals Mieke het moederschap voor zich uitschoof, zo schoof ik dat broze ei voor mij uit.
Na mijn studie ging ik werken en kreeg steeds vaker lastige vragen van collega’s of op feestjes. En ben je al op zoek naar je échte ouders?Naar je roots? Spoorloos was toen al jaren een populaire tranentrekker op tv. Ik was verhuisd naar Amsterdam en meende een enkele keer trekken te herkennen bij wildvreemden. Passanten op straat die mijn vader konden zijn, mijn moeder, broer of zus.
Toch wachtte ik tot mijn 34e tot ik me meldde bij het bevolkingsregister van Harderwijk. Met mijn geboorteakte waren Mieke en Achmed in Bergen makkelijk te traceren. Ik schreef een brief, we spraken af en vielen elkaar niet – zoals op tv – snikkend in de armen. Maar het klikte wel en we zijn nu al twintig jaar goede familie.
We nemen afscheid van Henk en Ineke. Ik bedank voor de gastvrijheid vandaag en – zonder het te zeggen – ook voor die van toen. We rijden verder naar Jantina. Zij is mijn echte moeder, beaamt Mieke, want Jantina heeft al die jaren voor me gemoederd. De twee groeten elkaar hartelijk. Op tafel ligt een ordner met de oude papieren die Jantina heeft bewaard.
Mieke haalt het vaccinatieboekje uit de map. Mijn oorspronkelijke familienaam is weggelakt. ‘De Vries’ is er boven getypt. ‘Dat is toevallig’, zegt ze, ’ik zie dat je de eerste prik kreeg van een huisarts in dezelfde Amsterdamse straat waar ik na de bevalling op kamers ging.’
Uit de stukken blijkt dat ik ruim een half jaar in een Amsterdams kindertehuis op adoptie heb moeten wachten. ‘Wij hoorden pas een week van tevoren dat we waren uitgekozen’, vertelt Jantina, ‘we voldeden aan de voorkeur die de afstandsmoeder had opgegeven. We kregen alleen een pasfoto te zien, maar hoefden niet lang na te denken. Diezelfde week mochten we je ophalen.’
Ik bekijk mijn eerste babyfoto. Hoeveel wensouders op de wachtlijst hebben nee gezegd tegen die beteuterde puppyblik? We kijken toch even verder. Hebt u ook een andere kleur? Gelukkig ben ik in een goed gezin terecht gekomen. Gods leiding, vindt Jantina. ‘Wij hadden de naam Marco in gedachten, en diezelfde naam had je al gekregen van Mieke. Dat kan toch geen toeval zijn?’
Op de snelweg terug flitst alles weer voorbij, als de lijnen en pijlen die oplichten in het donker. Zo is het dus gegaan. Hier, langs de A28, aan het Veluwemeer, ben ik geboren en getogen. De plekken kende ik al, nu ook de gezichten, personen, motieven en omstandigheden die in ieder geval mijn eerste dagen, maanden en jaren hebben bepaald. Het had anders kunnen lopen, maar zo is het gelopen. Toeval of niet, ik heb geluk gehad. Geluk met twee moeders. Ik ben uitgekomen en de scherven van de schaal vormen samen dit verhaal.
Sommige moslims juichen de recente islambekering van de vrouwonvriendelijke internetpersoonlijkheid Andrew Tate (foto, links) toe. Maar de Londense schrijfster Mariya Bint Rehan doet dat allerminst. Zij waarschuwt op de islamitische lifestyle-website Amaliah voor een bestaand deel van Tates aanhang dat nu waarschijnlijk alleen maar zal groeien: de ‘moslim-incel’.
De ‘moslim-incel’ staat voor een jonge moslimman die onvrijwillig celibatair (‘incel’ komt van ‘involuntarily celibate’) is en het feminisme daar de schuld van geeft.
Feministische activisten richten al langer hun pijlen op de zogenoemde ‘incel’: heteroseksuele mannen die geen vriendin kunnen krijgen, daarom seksueel gefrustreerd zijn en antifeministische, vaak ook extreemrechtse ideeën hebben.
Dat sommige moslimmannen vrouwonvriendelijk zijn, ligt volgens Bint Rehan niet aan de islam, maar is de schuld van seculier, ja, zelfs ‘geïnternaliseerd islamofoob’ denken. ‘Mincels’, opgegroeid in het Westen, hebben volgens Mariya bint Rehan weinig kennis van de echte islam, maken zich schuldig aan ‘lui politiek denken’ en geloven nu in deze islamofobe karikatuur.
Ze spreekt over een bondgenootschap tussen mincels en extreemrechts. In sommige extreemrechtse kringen bestaat er een zekere bewondering voor de islam, die als mannelijk, patriarchaal en stoer wordt voorgesteld.
De schrijfster is ook erg kritisch over sommige moslim-influencers die vrouwenhaat als iets islamitisch zien. ‘Deze influencers, die tienduizenden hits scoren en steeds meer aanhangers krijgen, lijken te zwelgen in het subversieve karakter van hun vrouwonvriendelijke standpunten. Ze zijn zich blijkbaar niet van bewust van het feit dat de identiteit die zij omarmen net zo goed een uiting is van seculiere ideologie als het feminisme waartegen zij beweren een rechtvaardige strijd te voeren.’
Bint Rehan wil dat daarom de islam het debat over feminisme aangaat, want de islam is volgens haar juist wél voor vrouwenrechten. We moeten daarom vrouwenhaat ‘loskoppelen van de islam zoals die nu in de geest van moslimmannen bestaat’. De islam moet niet te begrepen worden ‘als een tijdloze wereldbeschouwing die op zichzelf staat en die mannen en vrouwen volledig erkent als twee helften in het geloof.’
‘Elke christen die gelooft in het goede en de ware strijd tegen kwaad begrijpt, moet zich bekeren’, schreef influencer Andrew Tate eerder deze week. Naast zijn carrière in kickboksen werd de Amerikaans-Britse Tate – ‘alpha-man’, ‘pimp’ en ‘messias’, zoals hij zichzelf noemt – in 2016 bekend door aan de Britse variant van Big Brother mee te doen. Terwijl hij meedeed, lekte een video uit waarop Tate een vrouw met een riem slaat, waardoor hij na zes dagen alweer uit de show werd verwijderd.
Tate verwierf een grote fanbase op social media, maar is inmiddels van de meeste platforms afgegooid vanwege met name vrouwonvriendelijke berichten. Ook van TikTok, waar zijn filmpjes meer dan tien miljard keer waren bekeken. Hij zei daarin onder meer dat vrouwen thuis horen te zijn, niet kunnen autorijden en eigendom zijn van de man. Hij vindt ook dat slachtoffers van verkrachting hun ‘verantwoordelijkheid moeten dragen’.
PvdA’s ex-leider Lodewijk Asscher uitte op Twitter ferme kritiek richting Ongehoord Nederland-presentatrice Raisa Blommestijn, waarna hij vele haatreacties over zich heen kreeg.
Asscher plaatste in een tweet: ‘Fascistenspreekbuis bezorgd over democratie. Ironie is morsdood.’ Daarmee reageerde hij op een tweet waarin Blommestijn haar zorgen uitte over het staat van de democratie.
Blommestijn schreef dat totalitaire regimes starten met ‘het verbieden van de oppositie’. Ze refereerde onder meer naar de kritiek op haar omroep en op Forum-politicus Gideon van Meijeren, die politiek verslaggever Merel Ek (SBS) onlangs intimideerde.
Na zijn tweet werd Asscher gebombardeerd met tweets van aanhangers van Blommesteijn. Hem werd onder meer verteld dat hij een ‘vuile rat’ is. Anderen refereren naar het feit dat Asschers opa in de Joodse Raad zat, een doorgeefluik van de nazi’s voor het opleggen van anti-Joodse maatregelen. Er zitten ook reacties bij die hem aanvallen op zijn Joods-zijn.
Asscher reageert op de kritiek dat hij Blommestijn nooit zelf een fascist heeft genoemd, maar dat zij ‘spreekbuis is van fascisten’.
De NPO wil Ongehoord Nederland een sanctie opleggen vanwege een recente uitzending waarin contextloze video’s werden getoond waar in zwarte mensen witte mensen slaan en schoppen. Of, zoals presentator Blommestijn toen opmerkte: ‘Je ziet dat blanken in elkaar worden geslagen door n*g*rs. Waarom horen we hier nu zo weinig over?
De protesten in Iran lijken vrouwen in buurland Afghanistan te hebben geïnspireerd. Ook daar gaan vrouwen de straat op, meldt nieuwssite al Monitor.
De protesten centreren zich vooral rondom sjiitische Hazara-vrouwen, die worden gediscrimineerd door het radicaal-soennitische Taliban-regime. Eind september waren ze het doelwit van een bloedige terreuraanslag, waarbij 53 Hazara-meisjes op school omkwamen.
Ook studenten mengen zich steeds meer in het protest, die lijken te worden geïnspireerd door – vooralsnog veel massalere – protesten in Iran.
‘De Iraanse protesten hebben zeer veel symbolische waarde voor Afghaanse vrouwen’, zegt een vrouwelijke Afghaanse activist (26) tegen de website Arab News.
Sinds de machtsovername van de Taliban vorig jaar zijn vrouwen veel beperkingen opgelegd, zoals uitsluiting in het onderwijs. In die zin herkennen de Afghaanse vrouwen zich in de onderdrukte Iraanse vrouwen, meldt Human Rights.
‘Meisjesscholen sluiten is zelfs voor de meest conservatieve families in Afghanistan te ver gegaan’, zegt de Afghaans-Zwitserse analist Torek Farhadi. ‘Afghaanse vrouwen kunnen leven met de verplichte hoofddoek, maar kunnen niet zonder onderwijs.’
De Turkse politie heeft twaalf Koerdische journalisten opgepakt in verschillende steden. De operatie is volgens critici onderdeel van een grootschalige campagne tegen Koerdische media die over mensenrechtenschendingen schrijven.
Onder de gearresteerden is Diren Yurtsever, de hoofdredacteur van de Koerdische website Mezopotamya News, en zeven andere journalisten van vrouwenwebsite JINNEWS. Ze zijn allemaal naar een ‘terroristendetentiecentrum’ in Ankara gebracht.
‘Ze kwamen tierend en scheldend binnen bij de redactie met machinegeweren’, zegt Dilan Babat van JINNEWS tegen al Monitor. ‘Al hun spullen zijn meegenomen, van laptops tot smartphones’, aldus Babat.
De veiligheidsdiensten in Ankara zeggen dat de journalisten ‘propaganda’ maken voor de Koerdische militante beweging PKK en ‘haat en verdeeldheid zaaien onder het volk’.
In juni waren al zestien Koerdische journalisten opgepakt. Zij wachten nog op een officiële aanklacht, maar ook zij worden door de staat in verband gebracht met de PKK, die ook op de terrorismelijst staat van de VS en EU.
Intussen zijn ook ruim 650 mensen aangehouden op verdenking van het ontplooien van ‘financiële activiteiten’ voor de in Turkije de verboden Gülenbeweging. Daarvan zijn nu 219 gearresteerd, meldt de Turkse nieuwssite Turkish Minute.
De Pakistaanse ex-premier Imran Khan kondigt aan vrijdag een mars te organiseren naar de Pakistaanse hoofdstad Islamabad. Hij is nog altijd boos omdat hij eerder dit jaar werd afgezet en pleit voor vervroegde verkiezingen.
‘Ik marcheer om de regering onder druk te zetten om onmiddellijk verkiezingen aan te kondigen’, zei Khan gisteren.
Vorige week vonden er kleinschalige protesten plaats in Pakistan, nadat het hoogste verkiezingstribunaal van Pakistan Khan uit het parlement zette vanwege ‘corruptie’.
In april werd Khan door het Pakistaanse parlement afgezet als premier. Daarna organiseerde hij protesten door het hele land, waaronder ook een eerste mars naar Islamabad, waarin hij opriep tot vervroegde verkiezingen. De nieuwe Pakistaanse regering wil echter pas volgend najaar verkiezingen organiseren.
In het publieke debat lijken tegenstellingen op de spits te worden gedreven. Antivaxxers en boze boeren die op complotten en politici jagen, een Forum-politicus die journalisten ‘rioolratten’ noemt, een Ongehoord Nederland-presentatrice die het ‘n-woord’ bezigt en, aan de andere kant van het spectrum, activisten die het kapitalisme omver willen werpen en kranten oproepen ‘foute’ journalisten te ontslaan. In hoeverre is zulke polarisatie schadelijk? Waarom lijken meningen steeds minder los verkrijgbaar? En wat zijn de beste strategieën om polarisatie tegen te gaan? We vroegen het aan Paul Dekker, hoogleraar Civil Society aan de Tilburg University. Onlangs verscheen de door hem geredigeerde bundel Politieke polarisatie in Nederland.
Beeld: Het Wereldvenster
Veel mensen hebben het idee dat de polarisatie in de samenleving toeneemt. Waarom denken zij dit?
‘Wisten we dat maar. Er is wel een pessimistische bias. Mensen hebben hun antenne beter afgestemd op zaken die verkeerd gaan. Dat is ook evolutionair verklaarbaar. We hebben meer oog voor dreigingen dan voor wat er goed gaat, zo kunnen we overleven. Maar deze focus op wat er slecht gaat, leidt ook tot een pessimistische maatschappijvisie. Daarnaast wordt het negatieve gevoel versterkt door de media, die ook eerder kijken naar wat er allemaal verkeerd gaat in de samenleving.’
Klopt hun perceptie? Neemt de polarisatie in de samenleving toe?
‘Het hangt heel erg af van waar je naar kijkt. Opvattingen van de Nederlandse bevolking zijn over de hele linie niet gepolariseerder geraakt. Dit blijkt uit data over opinies, die we bekeken hebben vanaf de jaren zeventig van de vorige eeuw. Het blijkt dan zeker geen algemeen patroon, dat mensen gepolariseerder over zaken denken.
‘Over sommige onderwerpen gaat men meer van mening verschillen, over andere juist minder en vaak verandert er niet veel. Hetzelfde geldt als je kijkt naar verschillen tussen bevolkingsgroepen zoals mannen en vrouwen, tussen jongeren en ouderen en tussen hoog- en laagopgeleiden. Dan zie je dat opvattingen soms verder uit elkaar zijn gaan lopen. Maar in het algemeen is het niet zo dat er meer polarisatie is.
‘De affectieve polarisatie bijvoorbeeld – welke gevoelens heb je tegenover mensen met een andere mening of uit een andere groep? – is in Nederland niet toegenomen. We zijn andere mensen niet meer gaan haten dan vroeger. De laatste tijd is er wel meer polarisatie tussen politieke partijen, maar dat is recentelijk – en het is nog maar de vraag of deze polarisatie ook een trend is.’
Zorgen mensen die zich zorgen maken over polarisatie er ook voor dat de polarisatie afneemt?
‘Dat is niet zo duidelijk. In de Verenigde Staten is hier wel onderzoek naar gedaan. Daarbij blijkt dat sommigen op zoek gaan naar verbindingen en het gelijk van de eigen groep gaan relativeren. Maar er zijn ook mensen die als gevolg van de sterke maatschappelijke tegenstellingen hebben besloten zich uit de discussie terug te trekken, omdat ze polarisatie onaangenaam vinden. In de VS worden sommige mensen zelfs letterlijk ziek van de polarisatie.’
Is de polarisatie in de VS sterker dan in Nederland?
‘Je kunt gerust zeggen: heel veel sterker. Bij veel mensen, ook sociologen, leeft het idee dat Amerika ons voorland is. Daar gebeurt alles eerder dan hier. Maar is dat wel zo? Dat er in de VS meer polarisatie voorkomt dan hier heeft alles te maken met het tweepartijenstelsel. Niet dat Amerikanen politiek zo belangrijk vinden, maar aan de vraag of je Democraat bent of Republikein wordt alles opgehangen. De tegenstelling tussen stad en platteland, of je in een Tesla rijdt of een SUV. Dat is in Europa veel minder het geval.’
Maar wij hebben toch D66 en GroenLinks als de partijen voor de hoogopgeleiden uit de Randstad, versus PVV en Forum voor Democratie als partijen voor laagopgeleiden uit de provincie? Je ziet dit toch ook aan hun consumptiepatroon? Een vegan salade van de Marqt versus een broodje frikandel uit de muur, gechargeerd gezegd.
‘De kloof tussen enerzijds D66 en GroenLinks en anderzijds PVV en FvD groeit, maar er zijn ook veel andere partijen in Nederland. In de VS zijn de tegenstellingen veel groter. Daar trouwen mensen ook niet met mensen van de andere partij en moeten ze er ook niet aan denken dat hun kinderen dat zouden doen, zo blijkt uit onderzoek. Ze hebben vaak ook een heel stereotiepe voorstelling van de andere kant. Democraten zijn linkse activistische types, in de ogen van Republikeinen, en Republikeinen zijn in de ogen van Democraten stumperds met MAGA-petjes (Make America Great Again, red.) op.’
Kan polarisatie ook een positieve kracht zijn?
‘Er wordt gesteld, vooral binnen de politiek, dat het nuttig kan zijn om tegenstellingen scherper aan te zetten. Het is een enerzijds-anderzijds-verhaal. Als toeschouwers in slaap vallen bij een lauw debat, dan is het goed om de tegenstellingen te benadrukken, om het publiek bij de publieke zaak te betrekken. Daarna komen de nuances vanzelf. Ook kan polariseren nuttig zijn om een bepaald onrecht te adresseren. Dit speelt bij multiculturele kwesties. Woede helpt dan, om te zeggen dat er écht iets aan de hand is. En het kan nodig zijn om tot goede oplossingen te komen. Ten slotte kan polariseren helpen om de andere kant te dwingen om met betere argumenten te komen.’
Zou u bijvoorbeeld het gepolariseerde debat over Zwarte Piet geslaagd kunnen noemen?
‘Ik denk het eigenlijk wel. Ik denk niet dat je zo ver was gekomen als er heel genuanceerde debatten hadden plaatsgevonden. Tegelijkertijd is er wel een risico: mensen van de tegenpartij kunnen zich gaan ingegraven. Ze zijn dan minder bereid om te luisteren. Maar toch denk ik dat het debat goed is geweest, dat de emoties hoog op zijn gelopen. Dat was nodig om mensen bewuster te maken.’
‘PVV en FvD bejegenen continu de ander met wantrouwen. En dan wordt het problematisch’
De laatste vijf jaar zijn er ter linker- en rechterzijde partijen bijgekomen – FvD, BIJ1, JA21, BBB, BVNL – die, elk op hun eigen manier, systeemkritiek uiten en ‘de andere kant’ – ‘woke’ of juist ‘racisten’ – aanvallen. Deze partijen kanaliseren bepaalde geluiden in de samenleving over gelijkheid, migratie en diversiteit. Maar wakkeren ze, met de Tweede Kamer als prominent platform, de onwenselijke polarisatie ook niet verder aan?
‘Dit is een hele relevante, maar ook hele ingewikkelde vraag. Je ziet vaak dat partijen nogal extreem beginnen, om bepaalde voor hen belangrijke onderwerpen te agenderen. Maar na verloop van tijd worden ze gematigder. Ze groeien in het stelsel, worden daar onderdeel van.
‘Het gaat volgens mij niet om de tegenstelling racisten versus antiracisten, maar om die van ‘wij’ tegen ‘de rest’. In zijn bijdrage aan onze bundel Politieke polarisatie in Nederland schrijft UvA-politicoloog Tom van der Meer dat PVV en FvD het wantrouwen tegen de mainstream, tegen het stelsel, echt cultiveren. Ze integreren niet, ze zijn niet bereid om compromissen te sluiten. PVV en FvD zijn continu bezig de ander met wantrouwen te bejegenen. En dan wordt het problematisch. Dan is politiek niet meer productief, gaat het om het voortdurend aanwakkeren van woede. FvD is helemaal niet geïnteresseerd in oplossingen. Het is altijd fout. De PVV stelt zich op een vergelijkbare manier op.
‘In vergelijking met deze partijen zijn BIJ1 en BBB niet zo radicaal. Zij benoemen ook wat wel goed gaat. Ook JA21 is veel meer uit op het compromis, om binnen het systeem veranderingen te bewerkstelligen.’
Meningen lijken niet meer los verkrijgbaar te zijn. Fanatieke voorstanders van Zwarte Piet zijn tegen de Europese Unie en het World Economic Forum, terwijl fanatieke tegenstanders van Zwarte Piet Nederland tekeer gaan tegen het kapitalisme en het zogenoemde patriarchaat. Hoe verklaart u dit als socioloog?
‘Zo gepolariseerd als je het nu stelt, is het in de werkelijkheid natuurlijk niet. Een heel gelovig christenmens kan tegen Zwarte Piet zijn, uit menselijk medeleven, maar tegelijkertijd de status quo verdedigen op andere terreinen, zoals ten aanzien van transgenderemancipatie.
‘Toch zie je vaak dat mensen een set van standpunten hebben. Veel mensen willen graag bij een groep horen en hebben daarom die set van standpunten. Maar dit heeft ook inhoudelijke redenen. Sommige standpunten hangen inhoudelijk met elkaar samen. Mensen die iets hebben met het klimaat hebben vaak ook iets met ontwikkelingssamenwerking. Ze voelen zich verantwoordelijk voor de wereld, niet alleen voor de eigen groep.
‘Belangrijk is ook het aanbod van politieke partijen. Mensen nemen standpunten van een politieke partij over. Je kiest bijvoorbeeld voor de PvdA vanwege sociale zekerheid, en vervolgens adopteer je de standpunten van de partij over ontwikkelingssamenwerking en EU.’
Wanneer wordt polarisatie echt schadelijk voor de samenleving?
‘Polarisatie kan echt schadelijk worden op een paar manieren. Allereerst als de affectieve polarisatie te sterk wordt. Als je hele negatieve oordelen hebt over andere groep, als je niet meer met hen wil praten, als ze je vervullen met weerzin, als je hen fundamenteel moreel afwijst, dan is dat niet goed. Als iemand een andere mening heeft, is die ander niet meteen een slecht mens. Maar als je dit niet meer wil zien, de andere kant dehumaniseert en als de vijand ziet, dan komt dat de onderlinge verhoudingen in de samenleving niet ten goede.
‘Polarisatie kan ook problematisch worden als de ideologische polarisatie te ver is doorgeslagen. Bijvoorbeeld als iemand zegt dat hij voor meer Europese samenwerking is. En dat de tegenstander hem dan allemaal andere standpunten in de schoenen schuift over andere zaken, die hij misschien helemaal niet heeft. Dat is niet gezond.’
Polarisatie associëren we tegenwoordig met de rechts-populistische partijen PVV en Forum voor Democratie, maar in de jaren zeventig was polarisatie vooral een linkse hobby. De PvdA koos voor de polarisatiestrategie, om de christendemocratische middenpartijen te breken. Waarom is dit zo veranderd?
‘In de jaren zeventig was polarisatie een doelbewuste strategie van links. Het was misschien niet zo’n gelukkige strategie van links, want de PvdA won in 1977 de verkiezingen maar verloor de kabinetsformatie – maar dat is een discussie voor historici. Ik denk ook dat de polarisatie nu vooral van rechts komt. Een conservatieve Amerikaan zou zeggen dat dit komt omdat links cultureel dominant geworden is, de toon zet op de universiteiten en in de media. Daartegen komt rechts nu in verzet. Er is inderdaad een belangrijke verschuiving geweest van traditionele waarden naar postmaterialistische waarden. Een sociaaleconomisch rechtse partij als de VVD heeft deze nieuwe waarden ook omarmd. De partijen die deze nieuwe postmaterialistische waarden bestrijden, zijn nu de uitdagende partijen geworden.
‘Toch is dit niet een sluitend antwoord op je vraag. Belangrijk is ook dat destijds links op een andere manier polariseerde, meer binnen de politiek. In de jaren zeventig was het trouwens niet alleen links dat polariseerde, dat deed VVD-leider Hans Wiegel bijvoorbeeld ook, en met veel succes. Maar premier Joop den Uyl en Hans Wiegel konden het persoonlijk goed met elkaar vinden. Tegenwoordig liggen de persoonlijke verhoudingen een stuk gecompliceerder. Als je de andere kant voor landverrader uitmaakt, dan is dat wat anders dan dat je hem voor Sinterklaas uitmaakt (zoals Wiegel Den Uyl noemde om diens linkse standpunten, red.).’
De standpunten van links en rechts veranderen ook. Vroeger waren progressieve partijen voor meer inspraak en democratie, maar nu is democratisering – denk aan het referendum – vooral een populistisch dingetje – terwijl D66 180 graden lijkt te zijn gedraaid. En vroeger gingen progressieven tekeer tegen religie, vooral tegen het christendom, maar nu doet rechts dit – vooral tegen de islam. Hoe verklaart u deze verschuiving?
‘Om met het eerste te beginnen: progressieve partijen wilden in de jaren zeventig meer democratie, om de mensen meer zeggenschap te geven en om de democratie te verdiepen. Maar het referendum is niet zozeer een verdieping van de democratie gebleken, maar het corrigeren van een niet te vertrouwen politieke elite. Links was voor het referendum, maar toen het volk anders stemde – eerst bij het referendum over de Europese Grondwet in 2005 en daarna bij het Oekraïnereferendum in 2016 – raakte links teleurgesteld. Het volk was toch niet zo prettig progressief als links hoopte.
‘Bij religie zit het een beetje anders. Hier zit ook een inhoudelijke verschuiving achter. Rechts verdedigde het traditionele christendom tegen secularisering, maar ziet de islam niet als ‘onze’ traditie. Links wilde Nederland emanciperen van de kerk, maar ziet moslims als een gemarginaliseerde minderheid waarvoor je juist op moet komen.’
Wat is nu de belangrijkste scheidslijn in de Nederlandse samenleving die mensen tegenover elkaar zet?
‘Dat verschilt nogal per onderwerp. Als het gaat over politieke opvattingen in de breedte, dan is de tegenstelling in opleidingsniveau heel belangrijk. Die tegenstelling is belangrijker dan inkomensverschillen, genderverschillen, verschillen in leeftijd of de tegenstelling tussen stad en platteland.
‘Bij opvattingen over de verzorgingsstaat en sociale zekerheid is het leeftijdsverschil belangrijk. Jongeren vinden milieu belangrijker, terwijl ouderen meer hechten aan de oude sociaaldemocratische opvattingen en aan de verzorgingsstaat zoals ze die kenden. Jongeren stemmen vaker D66 of GroenLinks, ouderen vaker PvdA of SP.’
‘Polarisatie zit heel diep in ieder mens. Politici moeten hier goed en verstandig mee omgaan’
Wie zijn de belangrijkste aanjagers van polarisatie?
‘Je kunt niet één groep aanwijzen. Maar als je kijkt naar politieke discussies, dan zie je dat polarisatie veelal top-down is. Politici zeggen iets, vervolgens brengen media dit polariserend. Zij – politici en de media – zijn de aanjagers hier.
‘Een psycholoog kan echter zeggen dat polarisatie ingebakken zit in onze menselijke psyche. Als mensen zich bedreigd voelen, dan gaan ze de ander als schuldige aanwijzen, de eigen groep beschermen. Politici zijn in die optiek slechts de uitvoerders. Maar polarisatie zit heel diep in ieder mens, aldus psychologen. We zijn geneigd om verschillen te benadrukken. Maar het is de verantwoordelijkheid van politici om hier goed en verstandig mee om te gaan. Welke tegenstelling ga je benadrukken? Die tussen arm en rijk? Of die tussen verschillende culturen of etniciteiten? Dat is de keuze van politici. Mensen zijn gevoelig voor polarisatie, maar wat er gepolariseerd wordt, dat komt vooral van boven.’
En hoe zit het dan met algoritmes? In hoeverre versterken die de polarisatie in de samenleving?
‘Algoritmes zijn een mechanisme om voorkeuren te bestendigen, om meer van hetzelfde aan te bieden en zo onze aandacht vast te houden. Maar dit werkt alleen polarisatieversterkend voor mensen die geïnteresseerd zijn in politieke strijdpunten. Bovendien moet je hier een beetje vatbaar voor zijn. Algoritmes worden meestal niet politiek maar commercieel gestuurd. Er zit een verdienmodel achter. Slechts een kleine groep Nederlanders zwemt in die zogenoemde ‘fabeltjesfuik’ en zijn gevoelig voor complottheorieën. 80 procent van de Nederlanders vertrouwt het NOS-journaal. De polarisatie in Nederland is niet zo sterk als die in de VS.’
Wat kunnen en moeten media, social media, burgers en de politiek doen tegen onwenselijke polarisatie?
‘Hier zijn verschillende strategieën voor. Het is belangrijk om rust in de discussie te krijgen. De feitelijke polarisatie in Nederland valt wel mee. Het ontploft hier echt niet door toenemend extremisme. De Zwarte Piet-discussie bijvoorbeeld laat zien: mensen die voor Zwarte Piet zijn, dat zijn echt niet allemaal overtuigde racisten.’
Wat zijn zij dan wel?
‘Bij de meesten zal het hoogstens onbedoeld en ongewenst racisme zijn. Dat vormt een basis voor verandering. Die heeft, denk ik, ook bij veel mensen plaatsgevonden door de discussies in de afgelopen jaren. Opvattingen van mensen zijn vaak veel genuanceerder en tegenstrijdiger dan politieke tegenstellingen doen vermoeden. Een ander voorbeeld: hoe Nederlanders over asielzoekers denken. Mensen die voor een menswaardige behandeling van vluchtelingen zijn, willen echt niet dat iedereen uit Afrika maar naar Nederland moet komen, terwijl mensen die zo hun vragen hebben over de ‘asielstroom’ echt niet allemaal vreemdelingenhaters zijn. Helaas bestaan er over en weer stereotiepe beelden van elkaar, die worden versterkt als je niet met elkaar in discussie gaat. Een discussie is juist goed, om andere ervaringen en andere denktrends te begrijpen. Tegenstanders hebben ook goede redenen om te vinden wat ze vinden. Het zijn geen immorele gekken.
‘Het internet wordt vaak aangewezen als oorzaak, de reden waarom het fout gaat. Mensen halen nepnieuws van internet, schelden elkaar uit op Twitter. Maar het internet kan ons ook helpen om het beter te doen. We kunnen ook veel betrouwbare informatie vinden op het internet. En we kunnen er ook op een constructieve manier met elkaar het gesprek aangaan, zo laat een hoofdstuk in onze bundel zien.’
Maar met een constructieve dialoog alleen kom je er toch niet?
‘Een belangrijke drive van ons mensen is onzekerheid. Bij meer onzekerheid in de samenleving, bijvoorbeeld vanwege de coronapandemie of de oorlog in Oekraïne en de hogere gasprijzen, is er meer aanleiding voor polarisatie, meer onderling wantrouwen. Een belangrijke oplossing om de ongezonde polarisatie in onze samenleving tegen te gaan, is te zorgen voor meer basiszekerheid voor mensen. Dan krijgen we allicht een vriendelijkere maatschappij. Maar ik besef dat dit nogal makkelijk gezegd is en heel moeilijk om te realiseren.’
De wereldberoemde, controversiële influencer Andrew Tate (35) heeft zich bekeerd tot de islam.
‘Elke christen die gelooft in het goede en de ware strijd tegen kwaad begrijpt, moet zich bekeren’, schrijft deze ‘alpha-man’, ‘pimp’ en ‘messias’, zoals hij zichzelf graag noemt, op het extreemrechtse sociale medium Gettr.
Naast zijn carrière in kickboksen werd de Amerikaans-Britse Tate in 2016 bekend door aan de Britse variant van Big Brother mee te doen. Terwijl hij meedeed, lekte een video uit waarop Tate een vrouw met een riem slaat, waardoor hij na zes dagen alweer uit de show werd verwijderd.
Hij verwierf een grote fanbase op social media, maar is inmiddels van de meeste platforms afgegooid vanwege homofobe, racistische en met name vrouwonvriendelijke berichten. Ook van TikTok, waar zijn filmpjes meer dan tien miljard keer waren bekeken.
Andrew Tate zegt in zijn vele video’s onder meer dat vrouwen thuis horen te zijn, niet kunnen autorijden en eigendom zijn van de man. Hij vindt ook dat slachtoffers van verkrachting hun ‘verantwoordelijkheid moeten dragen’ en gaat uit met vrouwen van achttien jaar omdat hij ‘een afdruk’ op hen wil kunnen maken.
Sommige islamitische social mediagebruikers juichen Tates bekering toe. Anderen zijn kritisch. Een twitteraar zegt: ‘Tate verloor al zijn social mediaplatforms en ‘bekeert’ zich nu tot de islam. Tate weet dat moslims veel aandacht zouden hebben voor zijn bekering en ziet een makkelijk te manipuleren doelwit. Tate wil als koning behandeld worden en heeft zijn publiek gevonden.’
Onze site gebruikt cookies en vergelijkbare technologieën onder andere om u een optimale gebruikerservaring te bieden. Ook kunnen we hierdoor het gedrag van bezoekers vastleggen en analyseren en daardoor onze website verbeteren.
Deze website gebruikt cookies om uw gebruikservaring op deze website te verbeteren. Van deze cookies worden cookies aangemerkt als "Noodzakelijk" in uw browser bewaard, deze cookies zijn essentieel voor het functioneren van de website. Bijvoorbeeld het opslaan van uw keuze of u wel of geen cookies wilt hebben. Wij maken ook gebruik van cookies van derde partijen die ons helpen met het analyseren en begrijpen van de gebruik van deze website door u. Deze cookies worden alleen gebruikt als u daar toestemming toe geeft. U heeft ook de mogelijkheid om uzelf uit te sluiten voor deze cookies. Dit zal echter effect hebben op uw gebruikerservaring.
Noodzakelijke cookies zijn absoluut nodig voor het functioneren van de website. De cookies in deze categorie zorgen alleen voor de veiligheid en het functioneren van deze website . Deze cookies bewaren geen persoonlijke gegevens
Deze cookies zijn niet strict noodzakelijk, maar ze helpen de Kanttekening een beter beeld te krijgen van de gebruikers die langskomen en ons aan te passen aan de behoeftes van onze lezers. Hiervoor gebruiken wij tracking cookies. Bij het embedden van elementen vanuit andere websites zullen er door deze sites ook cookies worden gebruikt.
