Op sociale media valt op dat de oorlog in Oekraïne Syriërs niet onberoerd laat. De beelden van kapotgebombardeerde woonwijken rijten oude wonden open. Het speelt mee dat de vernietiging van Oekraïne dezelfde dader heeft: het Russische regime. De Kanttekening sprak met drie jonge Syrische Nederlanders. Zij leven mee met de Oekraïners, maar voor sommigen steekt het dat er voor Oekraïners andere regels lijken te gelden.
‘Europe doesn’t have a refugee crisis, Europe has a racism crisis’, schreef de Palestijns-Syrische Nederlander Mohammed Badran eerder deze maand op Facebook. Badran wees op de dubbele moraal die volgens hem heerst in de opvang van vluchtelingen in Europa. ‘Je zou verward kunnen zijn over de twee gezichten van Europa’, merkt hij cynisch op, ‘een Europa dat vluchtelingen verwelkomt en een Europa dat vluchtelingen laat verdrinken op de Middellandse Zee.’
Voor Badran is het hoog tijd dat witte Europeanen aan ‘zelfreflectie’ doen over ‘institutioneel racisme’ in het vluchtelingenbeleid, en hoe het Westen niet-witte vluchtelingen ziet en framet. Hij spreekt uit ervaring. Zelf moest hij eind 2013 Syrië ontvluchten, en inmiddels is hij adviseur en designer bij Open Embassy, een organisatie die nieuwkomers snel hun draai laat vinden in Nederland. ‘Mensen uit Syrië, Eritrea en nu ook dus Oekraïners’, vertelt hij aan de telefoon.
Eerder nam hij het met een groep Syrische vrijwilligers op voor de rechten van vluchtelingen in Europees verband.‘Nothing about us without us’ was hun slogan destijds.
‘Natuurlijk moeten we de Oekraïners helpen’, zegt hij, ‘maar het steekt ons wel hoe snel de Oekraïners worden geaccepteerd aan de Poolse grens, terwijl mensen die soms exact dezelfde oorlog ontvluchten – maar geen Oekraïense nationaliteit hebben – worden geweigerd.’
Badrans eerste reactie op de oorlog waren ‘oude herinneringen’. ‘De Oekraïners maken nu precies mee wat wij in Syrië jaren hebben meegemaakt. Hoe ze bijvoorbeeld de oorlog willen ontvluchten en de onveilige corridors waar burgers worden beschoten.’
Dezelfde gevoelens heeft Ola Khalaf, die in 2014 Raqqa, de toenmalige ‘hoofdstad van IS’ is ontvlucht. Ze verbleef eerst negen maanden in Turkije, maar is daarna hoogzwanger alleen de Egeïsche Zee overgestoken in een boot. Uiteindelijk kwam ze in een azc in Nederland terecht, waar ze beviel van haar eerste kind.
‘Ik leef met de Oekraïners mee en herbeleef elke dag onze eigen oorlog Syrië’, vertelt ze. ‘Het is ook niet zo lang geleden voor ons. Ik word er onrustig en emotioneel van. Zo veel pijn, zoveel doden daar. Precies hetzelfde wat ons overkwam’, aldus Khalaf.
Voor Syrië-deskundige Mohammed Kanfash (zelf gevlucht in 2014), die als onderzoeker verbonden is aan de Universiteit Utrecht, hebben de meeste Syriërs die hij kent weinig emoties als het over de oorlog in Oekraïne gaat. ‘Mijn eigen kring, vooral de academische, is juist heel analyserend. Mijn eerste reactie op deze oorlog was dat deze een zinloze was, en dat het voorkomen had kunnen worden.’
Niet omdat Oekraïners geen moslim zijn? ‘Nee, daar heeft het niks mee te maken’, zegt Kanfash. ‘Syriërs hebben juist sympathie met de Oekraïners, maar volgen deze oorlog niet emotioneel, zoals velen in de EU dat doen. Bovendien: er zijn vele moslim-Tataren in Oekraïne – zelfs hun moefti vecht samen met het Oekraïense leger.’
Dit gaat om hoe je de oorlog analyseert, vervolgt Kanfash ‘en niet of je emoties voelt bij de slachtoffers of niet. Voor het eerste heb je nuances nodig, en voor het tweede compassie en sympathie. Om te zeggen dat Syriërs geen sympathie voelen met de Oekraïners omdat ze geen moslim zijn, is het gelijkstellen van onze gevoelens aan die van de Europeanen: ‘Ze zijn van een andere regio of religie, dus kan het ons niks schelen’.’
‘Woorden als ‘invasie’ en dat Rusland als ‘bezetter’ het internationale recht schendt, zijn hypocriet als het Westen ze uitspreekt’
Ook is Kanfash ervan overtuigd dat het geen oorlog is die om ‘waarden’ draait, zoals zo vaak in het Westen wordt beweerd. Het hele idee van de vrije wereld tegenover Rusland kan hem gestolen worden.
‘Natuurlijk is Rusland de agressor. Ik als Syriër weet hoe vernietigend zij kunnen zijn. En natuurlijk treur ik ook om de burgerslachtoffers uit Oekraïne, maar dit is niet het hele verhaal. Niet in Syrië en ook niet in Oekraïne. In deze oorlog spelen ook belangen een rol, zoals gas- en wapenleveranties door de Verenigde Staten.’
De realiteit is volgens Kanfash dat de westerse regeringen Oekraïne ‘valse beloftes’ hebben gedaan en als puntje bij paaltje komt niet thuis geven, met als gevolg dat Oekraïense burgers onveilig zijn. De NAVO wil geen conflict met Rusland en gaat dus ook geen no-fly-zone instellen.
‘Precies zoals dat is gebeurd in Syrië’, zegt hij. ‘Het Westen is niet eerlijk en daar betalen onschuldige Oekraïners een prijs voor, zoals Syrië daar met het bloed van miljoenen slachtoffers achter is gekomen. Ik ben geen apologeet van Rusland. Zoals ik al zei: de Russen hebben immense oorlogsmisdaden in mijn land gepleegd. Maar de Amerikanen hebben in Syrië 80 procent van Raqqa platgebombardeerd, en ze gooiden ook de Irakese stad Mosul voor 80 procent plat. Deze aanvallen hebben ook duizenden burgerslachtoffers geëist. En wat de Amerikanen nu over de Russen zeggen, dat ze een gebied bezetten, dat doen ze nu ook zelf in Oost-Syrië.’
Kanfash heeft stevige kritiek op Rusland, maar hij vindt niet dat het Westen nu het morele gelijk kan claimen. Badran is het daarmee eens en heeft bovendien kritiek op de westerse reactie op de Russische invasie. ‘Deze oorlog past heel goed bij het westerse narratief’, legt hij uit. ‘Al die woorden die nu worden gebruikt, zoals ‘invasie’ en dat Rusland als ‘bezetter’ het internationale recht schendt, zijn hypocriet als het Westen ze uitspreekt. Want zoveel andere volkeren, denk aan de Syriërs en Palestijnen, hebben hier ook onder te lijden. Gelden die internationale regels dan niet?’
Dubbele standaarden, dat is wat de Palestijns-Syrische Nederlander Badran vooral ziet in deze oorlog. Hij somt op: ‘In de internationale reacties en sancties vanuit westerse bedrijven en overheden. Waarom zijn die er niet tegen Israël? Of over de frames die de media hanteren voor het Oekraïense verzet. Oekraïners die hun land verdedigen worden gevierd als helden, maar wanneer Palestijnen zich verzetten tegen de bezetting, worden ze als terroristen weggezet. Dit voelt echt als een klap in ons gezicht.’
De Syrische vluchtelinge Khalaf onderschrijft deze analyse. Het doet haar en andere Syriërs ook pijn, zegt ze. ‘Waarom is Rusland niet eerder voor sportevenementen geboycot?’ Kanfash is totaal niet verrast over de dubbele moraal. ‘Het is een bevestiging van wat we al wisten. Dit is per slot van rekening niet de eerste oorlog waarin we dit meemaken. Dit weet het Midden-Oosten, dit weten de Palestijnen, de Irakezen, de Afghanen, de Syriërs en Libiërs al heel lang. Maar helaas, dit is hoe de wereld werkt.’
Voor Badran en Khalaf is die dubbele moraal met name in het vluchtelingenbeleid niet te verkroppen. Badran plakt op de ongelijke behandeling van vluchtelingen de term ‘institutioneel racisme’: ‘Oekraïners kregen in één dag verblijfsrecht, terwijl wij jaren hiervoor hebben moeten strijden en steeds aanliepen tegen gesloten deuren.’
Khalaf verheft haar stem: ‘Oekraïners worden gelijk opgevangen, krijgen hun bsn-nummer, kunnen werken en worden ook bij mensen thuis opgevangen. Ik heb 2,5 jaar in een azc moeten wachten. Ik vind het niet fijn om dit allemaal nu te zeggen terwijl er doden vallen in Oekraïne, maar ik moet ook eerlijk zijn. Die 2,5 jaar krijg ik namelijk niet meer terug. Ik heb toen helemaal niks kunnen doen. Ik heb de taal niet geleerd, die twee jaar uit mijn leven is gewoon verspild.’
Badran: ‘Er werd steeds gezegd dat er geen capaciteit en plek was. Het is nu duidelijk dat we de capaciteit hebben om mensen te helpen. We zien hotels en hostels hun deuren openen. Maar er zijn ook mensen die Oekraïners bij hen thuis opvangen. In heel Nederland worden enorme voorbereidingen getroffen. Als dit allemaal kan voor witte vluchtelingen, dan moeten we ook zo zelfkritisch zijn om onze acties tegen het licht te houden en institutioneel racisme bekritiseren. Deze witte blinde vlek moet aangepakt worden’.
‘We hebben het nu over witte vluchtelingen en de rest, ‘echte vluchtelingen’ en ‘nepvluchtelingen’
Overigens denkt Badran dat ‘het racistische gezicht van Europa’ zich ook tegen de Oost-Europeanen zal keren, ‘ook al wordt nu gezegd dat ze cultureel verwant zijn’. De Oekraïense witheid beschermt ze voorlopig van institutioneel racisme, maar dat zal veranderen als de oorlog langer gaat duren, zegt hij.
Desondanks vindt Mohammed Kanfash dat we sowieso moeten doorgaan met het ondersteunen van de Oekraïense burgerbevolking. Tegelijkertijd vindt hij dat we Russische burgers nu niet slecht moeten behandelen. ‘We kunnen hen niet tot de vijand verklaren. Het is de Russische regering die kwaad doet.’ Europa moet bovendien de kanalen openhouden voor een dialoog met Rusland, vindt hij.
Voor Ola Khalaf is dit het moment om lessen te trekken en vluchtelingen te allen tijde gelijk te behandelen. ‘Het kan sneller en het moet sneller. Voor alle vluchtelingen.’
Badran vindt het storend dat deze oorlog een geheel nieuwe terminologie met betrekking tot vluchtelingen heeft gebracht, alsof er een hiërarchie is. ‘We hebben het nu over witte vluchtelingen en de rest. Over ‘echte vluchtelingen’ en ‘nepvluchtelingen’. De media en politieke partijen moeten hiervoor verantwoordelijk worden gehouden. Mensen zouden zich hiervan bewust moeten worden en de verantwoordelijkheid moeten nemen om institutioneel racisme actief te deconstrueren.’
