Waarom dragen moslima’s een hoofddoek? De Kanttekening sprak een expert en twee moslima’s die een hoofddoek dragen.
Islamoloog Nora Asrami (Vrije Universiteit Amsterdam), die promoveerde op de religieuze beleving en geloofspraktijk van jongvolwassen moslims, beschrijft de culturele en de religieuze motivatie om een hoofddoek te dragen.
De culturele motivatie: ‘Het kan zijn dat ze graag bij de familie of de gemeenschap willen horen: veel vrouwen in hun omgeving dragen er één, daarom willen zij dat ook of er wordt van ze gevraagd of verwacht dat ze op een bepaald moment een hoofddoek dragen. Dat is de culturele motivatie. De culturele hoofddoekdragers wekken bij buitenstaanders wel eens verwondering op. Hippe sneakers, strakke kleding en een hoofddoek. Dat lijken tegenstrijdigheden, maar voor hen gaat het goed samen. Ze combineren de westerse cultuur en hun geloof op hun eigen manier.’
De religieuze motivatie: ‘Veel jongeren verdiepen zich in de puberteit pas echt in de islam. Ze kunnen dan tot de conclusie komen dat de hoofddoek bij hun geloof hoort. Deze groep vrouwen kleedt zich vaak minder opvallend dan geloofsgenoten die om culturele redenen een hoofddoek dragen.’
Bescheidenheid
In de Koran komt de sluier tweemaal voor, in de soera’s an-Noer (het licht) en al-Ahzaab (de partijscharen).‘En zeg tegen de gelovige vrouwen dat zij hun ogen neerslaan, hun kuisheid bewaken, hun aantrekkelijkheden niet tonen, behalve wat daarvan zichtbaar is’, staat in an-Noer. In al-Ahzaab wordt aan de vrouwen gevraagd ‘hun overkleden te laten hangen’. Waarom zou God eigenlijk willen dat een vrouw haar haren bedekt?
‘Lastige vraag’, zegt Asrami. ‘Het merendeel van de theologen vindt dat een hoofddoek bij bescheidenheid hoort, een belangrijke deugd binnen de islam. Om diezelfde reden zijn er volgens sommige moslims ook kledingregels voor mannen, zoals een baard en een broek die de enkels blootlegt. De meeste moslimmannen in Nederland houden zich daar niet aan. Maar er zijn ook veel vrouwen die de kledingregels niet naleven. Theologisch gezien is de hoofddoek onderdeel van het geloof, maar het is zeker niet de basis van de islam. De basis van de islam wordt gevormd door de vijf zuilen (geloofsbelijdenis, bidden, aalmoezen geven, vasten, bedevaart naar Mekka, red.). De geleerden verschillen van mening over of de sluier verplicht is of niet, daarom zie je ook veel moslima’s zonder hoofddoek.’
Mipsters
Volgens Asrami wordt in de klassieke theologie wel vaak gedaan alsof een hoofddoek verplicht is. ‘Een moslima hoort zich bescheiden op te stellen en verleiding te voorkomen. Een hoofddoek zou daarbij passen, want je bedekt je schoonheid. Maar het paradoxale is dat voor veel moslima’s de hoofddoek een manier is om schoonheid te benadrukken. Ze gebruiken de hoofddoek om make-up mooi uit te laten komen en combineren het met modieuze kleding. Soms is een hoofddoek meer een uiting van fashion dan religie. Bij mipsters ofwel moslimhipsters in de Verenigde Staten is de tulband die de nek bloot laat heel populair.’ Asrami geeft verschillende redenen voor de toename van het aantal jonge hoofddoekdragers. ‘Dat het aantal jonge hoofddoekdragers de laatste decennia is toegenomen komt onder meer omdat moslimjongeren zich steeds meer bewust worden van hun religieuze identiteit, de wereld om hen heen en het islamdebat. De hoofddoek is vaak een uiting van een soort geuzenidentiteit.’
Blogger Bushra Sayed (31): ‘Een hoofddoek staat voor mij voor bescheidenheid, rust en vriendelijkheid’
Waarom begon je een hoofddoek te dragen?
‘Op de islamitische basisschool waren hoofddoekjes heel gewoon. Mijn vriendinnen hadden een hoofddoek en ik daarom ook. Toen ik naar de brugklas ging, heb ik ’m afgedaan. Ik was bang dat ik te veel zou opvallen. Vanaf het derde jaar ben ik ’m weer gaan dragen. Ik herinner me nog goed dat mijn moeder zei dat het niet hoefde. Ze had liever dat ik een aantal jaren wachtte.’
Waarom wilde ze dat?
‘Ik denk omdat ze mij wilde beschermen voor nare reacties. Maar gelukkig heb ik die niet vaak gehad. In de ruim twintig jaar dat ik een hoofddoek draag, heb ik twee keer een vervelende opmerking gekregen. Eén van een dronken man, dus die tel ik maar voor de helft. Dat ik weinig problemen ondervind hangt volgens mij samen met mijn persoonlijkheid. Ik ben open en vind het fijn om vooroordelen te ontkrachten. Niet met discussies, maar met mijn gedrag. Collega’s die ik alleen via de mail of telefoon spreek zijn aangenaam verrast als ze mij zien.’
Wat betekent de hoofddoek voor jou?
‘Ik ben me, onder andere dankzij mijn hoofddoek, continu bewust van mijn islamitische identiteit en hoe ik omga met anderen. Een hoofddoek staat voor mij voor bescheidenheid, rust en vriendelijkheid. Het herinnert mij aan God. Een hoofddoek dragen voelt een beetje als een gebed. Mijn religie geeft me veel kracht en zelfvertrouwen. Laatst las ik een interview met schrijver Sander Kok, waarin hij vertelde dat ‘de hoofddoek zegt dat de vrouw een seksueel object is dat beschermd moet worden tegen de man’. Dat is een misvatting. De hoofddoek geeft de vrouw juist waarde en respect en vraagt van de ander haar ook zodanig te behandelen. In 2016 maakte zangeres Alicia Keys bekend dat ze geen make-up meer wilde dragen. Ze voelt zich nu veel vrijer, sterker en mooier, zegt ze. Haar besluit werd geprezen en velen volgden haar voorbeeld. Het gaat niet om de buitenkant, maar om wie je bent van binnen.’
Beleidsadviseur Alia Azzouzi (37): ‘Een hoofddoek dragen is voor mij een manier om God te eren’
Waarom begon je een hoofddoek te dragen?
‘Op mijn middelbare school waren hoofddoekjes verboden. Mijn vriendin wilde wel een hoofddoekje dragen en verscheen op een dag gesluierd op school. Na veel moeilijke gesprekken gaf het schoolbestuur toe. Uit solidariteit of misschien was het rebellie, ging ik ook een hoofddoek dragen. Pas veel later dacht ik na over de betekenis ervan en werd ik een bewuste hoofddoekdraagster.’
Wat betekent de hoofddoek voor jou?
‘Een hoofddoek dragen is voor mij een manier om God te eren. Je schoonheid bedekken is één van de dingen die God van ons vraagt, naast bijvoorbeeld vasten, elke dag vijf keer bidden en de bedevaart naar Mekka. Het volgen van die regels maakt mij een vroom en gelukkiger mens. Ik heb het gevoel dat ik zo dichter bij God kom. Het is als in een liefdesrelatie. Door rekening te houden met de wensen van de ander, voel je dat de liefde groeit.’
Je hoort weleens dat een gelovige vrouw pas ‘af’ is als ze een hoofddoek draagt.
‘Nee dat geloof ik niet. Een mens is nooit af. Je bent in ontwikkeling. Een moslim zal altijd proberen een betere versie van zichzelf te worden. God kijkt in je hart. Hij ziet je intenties en wat je doet. In die zin is het niet zo belangrijk of je wel of geen hoofddoek draagt. Als gelovige probeer je om een eigen middenweg te vinden. Ik bedek mijn haar, draag geen strakke kleding en geen make-up, maar ik ga ook niet in vodden de straat op. Ik kleed mij wel modieus. Ben ik daarmee een goed mens? Nee, dat is een versimpelde uitleg van religie.’
Dit artikel werd eerder gepubliceerd op de Kanttekening op 28 maart 2018.
Volgens de Britse historicus en politicoloog Taj Ali doet het Westen schijnheilig over de onderdrukking van de islamitische Oeigoeren in China en de moslimminderheid in India. Westerse politici doen niets aan moslimhaat in hun eigen land, vindt hij.
Als voorbeeld noemt Ali de Conservatieve Londense burgemeesterskandidaat Shaun Bailey. Die twitterde in juni over de mensenrechtenschendingen in China tegen de Oeigoeren, maar schreef in 2005 een pamflet waarin hij betoogde dat als Groot-Brittannië zich meer zou aanpassen aan de hindoe- en moslimcultuur, dit het land zou beroven van zijn gemeenschap.
Ali: ‘Individuen die thuis kampioenen zijn geweest qua onverdraagzaamheid en haat, lijken te denken dat we hen plotseling zullen zien als redders voor moslims in het buitenland.’
Ali is ook kritisch over het beleid van de Amerikaanse president Donald Trump. Die heeft weliswaar de Chinezen aangesproken over de Oeigoeren, maar retweet rechtsextremisten als Katie Hopkins en onderhoudt goede contacten met de Indiase premier Narendra Modi.
Over het feit dat de Arabische Golfstaten over de Oeigoeren zwijgen, in ruil voor Chinees geld, schrijft Ali niet. In juli verklaarden 46 landen, waaronder Saoedi-Arabië, de Verenigde Arabische Emiraten, Bahrein en het Sultanaat Oman, dat in China de mensenrechten van etnische minderheden gewaarborgd zijn.
Naar schatting ruim een miljoen islamitische Oeigoeren zitten vast in heropvoedingskampen in de westelijke provincie Xinjiang, waar ze worden onderworpen aan een streng regime. Ondertussen pleegt de Chinese regering ‘culturele en demografische genocide’, zeggen sommigen.
In India is de situatie van de tweehonderd miljoen grote moslimminderheid penibeler geworden sinds het aantreden van de nationalistische premier Modi en zijn BJP-partij. Zij worden ervan verdacht de hindoemeerderheid te bevoordelen en het aanwakkerende geweld tegen moslims goed te keuren.
Saoedi-Arabië heeft honderden, misschien wel duizenden Afrikaanse arbeidsmigranten opgesloten in speciale ‘corona-cellen’. Dit onthult de Britse krant the Telegraph.
Foto’s met een mobiele telefoon tonen vele zwarte mensen opgesloten in een detentiecentrum. Ze zijn dicht op elkaar gepropt in kleine ruimtes met getraliede vensters. De migranten krijgen nauwelijks eten en drinken, om te overleven. Velen sterven, soms door ziekte, soms door zelfmoord.
De migranten, waarvan een aantal littekens op hun rug vertoont, beweren dat ze zijn geslagen door racistische bewakers.
‘Het is hier een hel. We worden als dieren behandeld en elke dag geslagen’, aldus Abebe, een Ethiopiër die zegt al meer dan vier maanden in een van de centra wordt vastgehouden. Zijn statement is naar buiten gesmokkeld.
‘Als ik zie dat er geen ontsnapping mogelijk is, zal ik mij van mijn eigen leven beroven. Anderen hebben dat al gedaan’, vertelt hij. ‘Mijn enige misdaad is mijn land verlaten op zoek naar een beter leven. Maar ze sloegen ons met zwepen en elektrische snoeren alsof we moordenaars waren.’
‘We worden aan ons lot overgelaten’, vertelt een andere Ethiopische man. Hij zegt dat iedereen van de ruim honderd man in zijn cel ziek is. ‘Corona? Wie weet? Er zijn veel ziektes hier. Iedereen is ziek hier, iedereen heeft wel wat.’
Saudi Arabia has kept hundreds of African migrants in deplorable conditions in detention camps to reportedly prevent the spread of Covid-19.
Many of them have become mentally ill and have died after being maltreated and brutalised there within 5 months.
De beelden en getuigenissen hebben tot verontwaardiging geleid onder mensenrechtenactivisten. ‘Voor zo’n rijk land als Saudi-Arabië is geen excuus om mensen in zulke afgrijselijke omstandigheden vast te houden’, stelt Humans Right Watch.
Saoedi-Arabië kent ruim zes miljoen arbeidsmigranten, met name uit Zuid-Azië en Afrika, die dikwijls weinig betaald krijgen en zware beroepen uitoefenen zoals bouwvakker. Toen de coronapandemie in maart toesloeg, was de Saoedische overheid bang dat de arbeidsmigranten, die vaak dicht op elkaar wonen, massaal het virus zouden overdragen.
Een extreemrechtse activist uit de Verenigde Staten, die zichzelf de ‘Antifa hunter’ noemt, is tot drie jaar gevangenisstraf veroordeeld.De zelfbenoemde antifascistenjager voerde een online campagne tegen ideologische tegenstanders, die hij kwelde en terroriseerde.
Het gaat om Daniel McMahon, een 32-jarige man uit Florida. Hij stalkte onder andere een zwarte activist, met als oogmerk hem te weerhouden zich kandidaat te stellen voor de gemeenteraadsverkiezingen van Charlottesville.
Ook bedreigde McMahon de dochter van een antiracistische activiste. McMahon zei deze jonge dochter, die autistisch is, seksueel te willen misbruiken.
McMahon opereerde onder het pseudoniem Jack Corbin. Hij noemde zichzelf de Antifa Hunter, omdat hij online op linkse en zwarte antifascists aan het jagen was.
Don Gathers, de bedreigde zwarte activist, zei tegen de rechtbank dat hij McMahon misschien ooit zou vergeven. ‘Maar vandaag is niet die dag’, voegde Gathers eraan toe. ‘Ik veracht alles dat jij en anderen zoals jij vertegenwoordigen.’
Hebben jullie weleens gehoord van de anekdote over de sleutel en het slot? Zou jij een fietsslot willen hebben dat door alle sleutels geopend kan worden? Ik ook niet.
Toen ik opgroeide had deze vraag niets met een fiets te maken, het ging over seks. Het slot is van de gemeenschap, en een slot dat door alle sleutels geopend kon worden moest je als meisje vooral niet willen zijn.
De onlangs ontstane ophef over de film Cuties herinnert mij aan deze anekdote. In de film volgen we het leven van een jong zwart islamitisch meisje dat in het geheim danslessen als vorm van zelfexpressie gebruikt. Later wordt ook voor haar conservatieve omgeving duidelijk dat zij deze danslessen volgt. Haar omgeving keurt deze vorm van zelfexpressie af vanwege de seksuele connotatie van die dans.
De ophef was ontstaan tijdens de promotie van de film. Netflix kiest ervoor om niet de originele filmposter te gebruiken, maar een filmposter met daarop een foto uit een scène waarin jonge meisjes in schaars geklede outfits te zien zijn. De ophef komt uit verschillende hoeken. Vooral in Amerika zijn organisaties kritisch. Zo heeft de christelijke belangengroep Parent Council Television een petitie tegen Cuties gestart, die nu ruim 25.000 keer is ondertekend. Ook op Twitter was er ophef. De film zou ‘kijkplezier zijn voor pedofielen’ en mensen op rare ideeën brengen.
Toch is het een slecht idee als Cuties wordt geboycot. Want de maker laat met deze film zien waar veel jonge meisjes mee te maken krijgen.
Voor jonge zwarte meisjes gaat het vooral over het hypergeseksualiseerd worden. Er wordt niet zomaar fel op deze film gereageerd: de ophef over een film waarin specifiek zwarte meisjes centraal staan, is het bewijs van die hyperseksualisering. De oorsprong van hyperseksualisering vinden we in misogynoir: de haat tegen zwarte vrouwen. Zo stellen pioniers Sojourner Truth en Alice Walker dat gender en ras voor zwarte vrouwen niet los van elkaar gezien kunnen worden, ook omdat zwarte vrouwen door de lens van de witte kolonist al eeuwen bekeken worden als een louter seksueel wezen met een onverzadigbare lust voor seks.
Het is nodig om verhalen te vertellen waarin de complexiteit van seksualisering op een juiste manier wordt getoond
Wat deze jonge meisjes in de films overkomt, is iets wat in de realiteit gebeurt. Seksualisering – seksueel getinte uitingen en geïdealiseerde beelden van jonge meisjes in de media – gebeurt in alle lagen van onze samenleving. Onderzoek van Rutgers toont aan dat genderrollen op jonge leeftijd al bepalend zijn voor het afkeuren van controversiële, ‘grensoverschrijdende’ vormen van seks. Meisjes worden door ouders, leeftijdgenoten van een andere gender en door elkaar streng bekritiseerd op het hebben van seks.
Als je bedenkt dat zij zelf vaker het slachtoffer zijn van seksualisering, maar dus ook strenger beoordeeld worden op seksueel gedrag, kun je stellen dat het ontzettend moeilijk is om je van deze sekseongelijkheid te bevrijden. Daarom is het nodig om verhalen te vertellen waarin de complexiteit van seksualisering op een juiste manier wordt getoond.
In het onderzoek van Rutgers komt duidelijk naar voren dat er een verschil bestaat van sekseongelijkheid binnen gemeenschappen van kleur in Nederland ten opzichte van overwegend witte gemeenschappen. Beide groepen worden buitenshuis geseksualiseerd, maar voor de groep jonge meisjes van kleur geldt dat zij daarbovenop ook te maken krijgen met een dubbele moraal. Dat heb ik zelf op jonge leeftijd ondervonden. In mijn omgeving golden er andere regels voor jongens dan voor meisjes op het gebied van seks.
Voor vrouwen van kleur als ik ziet de seksualisering er meer uit als een dubbelleven. Een seksueel actief persoon zijn en gerespecteerd worden gaat niet samen. Een film die dat dubbelleven bespreekbaar maakt is de film Mustang uit 2015. Deze debuutfilm van Deniz Gamze Ergüven toont het verhaal van vijf zussen die opgroeien bij hun oma in een dorpje in Turkije.
Na een zomerse avond met jongens uit het dorp worden de zussen geconfronteerd met de blik die andere mensen van hen hebben. Zij worden bekritiseerd om de interactie die zij hadden met de jongens. De inspiratie voor het verhaal haalt Ergüven uit haar eigen ervaringen. Ook Maimouna Gueye, de regisseur van Cuties, haalde de inspiratie voor Cuties uit haar eigen geleefde ervaringen.
In verhalen als Mustang wordt vooral de dubbele moraal, die realiteit is voor Turkse meisjes als ik, geschetst. De oorsprong van deze dubbele moraal ligt in de patriarchale opvattingen die in Turkse omgevingen vaak een belangrijke rol spelen. Als Nederlandse vrouw met zowel Turkse als Armeense wortels heb ik zowel binnen als buitenshuis te maken met seksualisering, die uit uitersten lijkt te bestaan. Daar waar ik buitenshuis geseksualiseerd word omdat ik mijn vrouwelijkheid vertoon, merk ik dat de seksualisering binnenhuis bestaat uit het zoveel mogelijk onzichtbaar zijn.
Als we kijken naar waar meisjes van kleur in ons land tegenaan lopen, dan zien we dat zij naast die patriarchale opvattingen ook met racialisering te maken krijgen. De witte kijker ziet de vrouw van kleur als onderdanig in de eigen omgeving.
Er zijn diverse films gemaakt waarin de seksualisering van vrouwen van kleur getoond wordt, maar die verhalen gaan zelden over de belevingswereld van de vrouw zelf. Mustang vormt hierop een uitzondering. Daarom was deze film heel helend voor mij. De herkenning die het gaf is iets wat maar weinig films mij bieden. En die herkenning is nodig om te begrijpen dat ik niet alleen ben in mijn ervaringen.
Als we films waarin de problematiek rondom seksualisering geschetst wordt gaan boycotten, begrijpen we niet welke verhalen we juist een podium zouden moeten bieden.
In de Marokkaanse stad Fez is een 62-jarige man gearresteerd, die nepnieuws zou verspreiden over het coronavirus. Dit schrijft Morocco World News.
De verdachte zou onder andere gefotoshopte afbeeldingen verspreiden met daarop foutieve data, waarmee hij de wijze waarop de Marokkaanse autoriteiten het virus aanpakken in twijfel trekt. Ook zouden deze berichten beledigingen aan het adres van Marokkaanse instituties bevatten.
Sinds maart heeft Marokko meerdere mensen opgepakt, die nepnieuws over het virus zouden verspreiden. Niet alleen trekken zij het gezag van de autoriteiten in twijfel, vindt de overheid, maar ook zaaien zij paniek onder de bevolking.
Eén van de bekendste nepnieuwsverspreiders is de 48-jarige influencer Mi Naima. Nadat zij in een van haar YouTube-video’s beweerde dat het coronavirus niet bestaat, werd zij in maart maart opgepakt. In april werd ze tot een jaar gevangenisstraf veroordeeld, in mei werd dit door een rechter verlaagd tot drie maanden.
De Marokkaanse overheid houdt niet van nepnieuwsverspreiders, maar ook niet van kritiek op het regime in het algemeen. Vorig jaar is de druk op onafhankelijke journalisten opgevoerd.
Zo werd in mei dit jaar Soulaiman Raissouni van de Arabischtalige krant Akhbar al Yaoum opgepakt: officieel omdat een homoseksuele man hem van aanranding had beschuldigd, maar volgens analisten vanwege zijn werk als onafhankelijke journalist. Eerder werd zijn nichtje journalist Hajar Raissouni opgepakt, officieel vanwege het hebben van buitenechtelijk seks en het plegen van abortus.
De Utrechtse student Mouad Ahdi is een petitie gestart tegen het hijabverbod in België. Ahdi wil hiermee ‘de grove mensenrechtenschending die momenteel plaatsvindt bij onze zuiderburen’ aankaarten.
Tevens wil hij met deze petitie voorkomen dat een dergelijk verbod ooit in Nederland zal worden ingevoerd. Hij hoopt dat zoveel mogelijk studenten en docenten aan Hogescholen en Universiteiten in Nederland zijn petitie ondertekenen.
Het Grondwettelijk Hof in België besloot in juni dat de Franstalige hogeschool Francisco Ferrer het daar geldende hoofddoekverbod mag blijven hanteren.
Ahdi: ‘Dit is de meest heldere vorm van discriminatie en ik betreur wat dit betekent voor de vrijheid van het onderwijs, wetenschap en godsdienst. Deze rechten staan overigens zowel in de Nederlandse als Belgische grondwet verankerd.’
Dit besluit zorgt ervoor dat ‘duizenden Belgische vrouwen’ hun studie niet kunnen volgen, aldus critici. In België besloten hijabi’s terug te vechten. Zo kwamen in Brussel meer dan duizend mensen op de been (foto).
Mouad Ahdi sluit zich bij hun strijd aan. Hij wil dat de Nederlandse onderwijsinstellingen alle relaties met hogeschool Francisco Ferrer bevriezen totdat het hoofddoekverbod terug is gedraaid.
De Turkse regering veroordeelt het verscheuren van een Koran tijdens een anti-islamitische protestmars in Noorwegen afgelopen zaterdag. Dit meldt het Turkse staatspersbureau Anadolu.
Het Turkse ministerie van Buitenlandse Zaken verwacht dat de Europese autoriteiten dit soort acties in de toekomst zal voorkomen. Turkije vindt dat Europese landen meer moeten doen om fascisme, racisme en moslimhaat te bestrijden.
Ook Pakistan heeft zich uitgesproken tegen de Koranverscheuring. ‘Vrijheid van meningsuiting is geen legitimatie voor haat’, tweette het ministerie van Buitenlandse Zaken.
De demonstratie in de Noorse hoofdstad Oslo was georganiseerd door de extreemrechtse groepering Stop de Islamisering van Noorwegen (SION). Een demonstrante besloot om enkele pagina’s uit een meegebrachte Koran te scheuren. ‘Kijk, nu zal ik de Koran ontheiligen’, zei ze.
De demonstrante in kwestie is geen onbekende van de politie. Ze was eerder aangeklaagd voor hate speech, maar werd toen vrijgesproken.
Er waren ook honderden tegendemonstranten die dag in Oslo: ‘Geen racisten in onze straten’, riepen ze onder andere. Nadat de Koran werd verscheurd dreigden er rellen. Tegendemonstranten gooiden met eieren en probeerden over de politiebarricade te springen. Ook sloegen sommige tegendemonstranten een agent en beklommen een politievoertuig.
Uiteindelijk slaagden de autoriteiten er met behulp van pepperspray en traangas in om beide groepen demonstranten uit elkaar te halen. Er werden 29 mensen gearresteerd.
Afgelopen vrijdag vond in het Zweedse Malmö een soortgelijk incident plaats, waar een Koran werd verbrand door aanhangers van de extreemrechtse Deense partij Stram Kurs (Strenge Richting). Ook deze actie leidde tot gewelddadige protesten.
Ze had zelf nog niet eens de stemgerechtigde leeftijd toen ze De Black Box Democratie bedacht. Toch gaat Dilara Biglic in haar gelijknamige boek al grondig in op hoe we de democratie kunnen verbeteren en de politieke polarisatie kunnen verminderen.‘Het systeem is nu als een partijtje touwtje trekken: op het moment dat de ander even wat zwakker lijkt, trek je keihard.’
Wordt u moe van politici die elkaar continu vliegen afvangen? Vindt u dat de politiek soms lijkt op een spelletje met winnaars en verliezers, terwijl de burger aan de zijlijn staat? Dan heeft u aan de jonge denker Dilara Bilgic (17), die net haar gymnasiumdiploma heeft gehaald, een goede. In de zomer publiceerde ze haar boek De Black Box Democratie, de naam van het ‘zelflerende politieke systeem’ dat zij bedacht om het ‘profileren om het profileren’ door politici te doen stoppen, tegenstellingen te overbruggen en het bestuur efficiënter en eerlijker te maken.
De van oorsprong Koerdisch-Turkse Bilgic weet van dichtbij hoe het is om slachtoffer te zijn van polarisatie en onvrijheid: zij en haar gezin vluchtten om die reden van Turkije naar Nederland. Na de militaire staatsgreep van 1997 trok Turkije de seculiere touwtjes nog strakker aan en haar gelovige ouders raakten in de problemen. ‘Mijn moeder droeg een hoofddoek en mocht niet verder studeren’, vertelt Bilgic. ‘Het was: of haar hoofddoek afdoen of stoppen met studeren. Zij koos voor het laatste.’ Haar vader, die voor een islamitisch tijdschrift werkte, vluchtte in 2002 naar Nederland. De rest van het gezin volgde in 2004.
De ironie wil dat Erdogan sinds die tijd aan de macht is in Turkije en de islam volop de ruimte geeft. De seculieren zijn er voorlopig uitgespeeld. Dit, terwijl in het aankomstland van het gezin-Bilgic een koppige VVD’er in 2004 als enige van zijn fractie tegen toetreding van Turkije tot de EU wilde stemmen, uit onvrede de Groep Wilders oprichtte en met zijn PVV het rechts-radicale populisme in Nederland een enorme slinger wist te geven.
Onder invloed van het veranderde debat in Nederland is de publieke opinie in deze vijftien jaar minder islamvriendelijk geworden: inmiddels ziet 62 procent van de Nederlanders de islam juist als een bedreiging, meldde het Sociaal Cultureel Planbureau in 2019. Maar Bilgic is niet bang voor de populisten en wil hen juist méér de ruimte geven in de democratie, schrijft ze in haar boek. De Kanttekening vroeg haar waarom zij dit vindt, wat zij ziet misgaan in het huidige systeem en hoe haar ‘voor-ieder-wat-wils-systeem’ van de Black Box Democratie daar een oplossing voor kan zijn.
Je begint je boek met een quote van Geert Wilders. Die beweerde tijdens de vluchtelingencrisis in 2015 dat de meeste Nederlanders de grenzen willen sluiten. Wilders sprak toen van een ‘nepparlement’. Waarom haal je deze uitspraak aan?
‘Het feit dat Wilders zoveel populariteit geniet, zegt ook iets over de hoeveelheid mensen die achter deze uitspraak staan. Niet alleen hij krijgt veel steun, Forum voor Democratie inmiddels ook. En waarom? Heeft die ontevredenheid misschien iets te maken met ons politieke systeem?’
Een deel van Nederland ziet permanent een legitimiteitscrisis, een ander deel niet, schrijf je. Heeft dat eerste deel – vooral aanhangers van PVV, FvD en SP – niet gewoon pech?
‘In mijn boek zoek ik naar een middenweg. Als je tegen de ene groep zegt: je hebt gewoon hartstikke pech, het is zoals het is, dan blijft die permanent ontevreden. Maar in een voor-ieder-wat-wils-systeem, waarbij beide kanten enigszins tevreden worden gesteld, kun je de ontevredenheid een stukje doen afnemen.
‘Populisme wordt in de media vaak afgeschilderd als ongewenst. Maar hoe zorgen we ervoor dat die mensen in de democratie ook de ruimte krijgen? Dat betekent niet per se dat we alles dat door populisten wordt gezegd ook meteen klakkeloos moeten volgen. Maar ik vind wel dat we een open gesprek met hen aan kunnen gaan – zonder dat beide kanten elkaar een leugenaar noemen.’
En wat nu als bepaalde partijen soms wat antidemocratische trekjes vertonen?
‘Dat is de paradox van de democratie: iedereen erbij betrekken, ook al vormt diegene een gevaar voor de democratie. En dat is wel iets wat we moeten accepteren, als we er vanuit gaan dat een democratie echt een ‘regering van het volk’ is.’
‘Populisme wordt in de media vaak afgeschilderd als ongewenst. Maar hoe zorgen we ervoor dat die mensen in de democratie ook de ruimte krijgen?’
Vind jij Nederland niet democratisch genoeg ?
‘Ik denk dat Nederland ook andere mogelijkheden zou kunnen kiezen om de democratie vorm te geven. Op die manier kunnen we namelijk meer mensen betrekken en de ontevredenheid onder een deel van de burgers verminderen.’
We kunnen al op heel veel partijen kiezen.
‘We kiezen partijen, maar geen beleidsvoorstellen. We zeggen eigenlijk tegen onze politici: ‘Je kunt vier jaar besluiten voor mij nemen.’ Democratie is in theorie een rationeel proces van afwegingen en partijen die belangen behartigen, maar in de praktijk niet. Je zag bijvoorbeeld bij die hoofdelijke stemming over de zorgsalarissen dat Wilders dacht: ‘Goh, een deel van de coalitie is op vakantie, nu kan ik lekker mijn slag slaan.’ Dan besef je hoe gevaarlijk het is dat onze politici voorstellen in zo’n momentopname kunnen laten accepteren of afwijzen. Ik zou dan denken: ga echt rationeel het gesprek aan, overweeg alle pro’s en contra’s en wat voor de samenleving het beste is. Nu was het vooral een politiek spelletje.’
Burgers hebben te weinig grip op dat spelletje?
‘In het huidige systeem worden politici gemotiveerd – misschien zelfs gedwongen – om te profileren om het profileren, om zelf aan populariteit te winnen en niet per se te denken aan wat het beste is voor de samenleving, wat burgers er eigenlijk van denken. Het politiek systeem is nu als een partijtje touwtje trekken, waarbij het doel is om de tegenpartij over de streep te trekken: op het moment dat je ziet dat de ander even wat zwakker is, dan trek je keihard.
‘In 2014 stapte VVD’er Frans Weekers op als staatssecretaris van Financiën na een affaire bij de Belastingdienst. In 2019 deed D66’er Menno Snel hetzelfde. Je ziet patronen die terugkeren, en het maakt daarbij niet uit welke partij er aan de macht is. Het gaat in de politiek nu om het spel, waardoor structurele oplossingen niet of bijna niet mogelijk zijn.’
Maar is een aspect van democratie niet dat politici een extra trigger hebben om ‘het goede’ proberen te doen, juist omdat ze anders afgestraft kunnen worden – zoals bij Weekers en Snel uiteindelijk gebeurde?
‘Van stemmen zonder last en ruggespraak is in de praktijk amper sprake. Je hebt als politicus een grote last van je achterban, media, partijdruk. Dus hoeveel ruimte hebben politici om echt goede overwegingen te maken? Partijen zijn in het huidige systeem pas goed als ze goed worden gevónden. Daardoor denken partijen: ‘Hoe word ik afgeschilderd in de media, hoe kan ik mezelf profileren?’ Maar een partij moet gewoon de ruimte krijgen om zo goed mogelijk haar best te doen, de democratie te dienen – niet om zoveel mogelijk populariteit te winnen.’
‘Het gaat in de politiek nu om het spel, waardoor structurele oplossingen niet of bijna niet mogelijk zijn’
Democratie is toch ook juist dat we met verkiezingen bepalen wat de populairste partijen zijn?
‘Verkiezingen zijn natuurlijk ook maar een recent verschijnsel; de democratie bestaat langer dan verkiezingen. Ik zeg niet dat verkiezingen slecht zijn, en misschien komen we er met een andere wijziging dan ik voorstel er ook wel. In mijn boek schets ik maar één systeem.’
Beeld: Boom
Dat systeem van de Black Box Democratie kent drie hoofdorganen: een Beleidskamer van experts die wetsvoorstellen kunnen indienen, een Volkskamer van burgers die wetsvoorstellen kunnen aannemen en het kabinet. Wie er precies in beide Kamers zitting zullen nemen, wordt bepaald door loting. Bij de Beleidskamer gebeurt deze loting uit een pool van experts en ervaringsdeskundigen, bij de Volkskamer maken alle stemgerechtigde burgers kans.
Alle burgers kunnen sowieso nog steeds stemmen: niet meer op partijen maar op een aantal onderwerpen die ze belangrijk vinden, zoals ‘religie’, ‘klimaat’ of ‘onderwijs’. De per thema ingelote experts zullen zich vervolgens aan een fractie binden en zich over deze onderwerpen buigen, waarna ze bijvoorbeeld als de fractie ‘religie’ gezamenlijk wetsvoorstellen kunnen indienen. De ingelote burgers in de Volkskamer kunnen deze voorstellen vervolgens aannemen of verwerpen.
‘De Black Box Democratie is zowel direct als vertegenwoordigend, om beide kanten tevreden te stellen. Ik probeer legitimiteit en efficiëntie met elkaar in balans te houden’, zegt Bilgic. In beide Kamers vormt niet argumentatie, maar deliberatie het sleutelwoord. De vertegenwoordigers houden een open blik aan en de gesprekken zijn gericht op consensus. De voorzitter moet hierop toezien. En steeds weer wordt er geëvalueerd: hoe kunnen we de volgende keer het gesprek beter doen verlopen? Bilgic voegt toe dat we de Black Box Democratie niet per se letterlijk hoeven te nemen: een variant kan er al komen door een mentaliteitsomslag.
Bilgic: ‘Waar het om draait is een soort mentaliteit als fundament voor de democratie: dat we continue de black box van ons democratisch vliegtuig openen en alle fouten belichten. We moeten ten allen tijde flexibel zijn, zo nodig ook om het systeem aan te passen. Waar en hoe is het misgegaan en hoe kunnen we vooruit, zonder dat er een staatssecretaris van Financiën hoeft op te stappen, zonder dat een politicus beschuldigd wordt of er een ad-hominem-aanval moet plaatsvinden? Maar vooral: hoe kunnen we hier van leren? Nu lijkt het vooral een systeem van afstraffing en profileren. Dat probeer ik er in mijn systeem uit te filteren, zodat we in plaats daarvan op zoek kunnen naar structurele oplossingen.’
Reflexiviteit, flexibiliteit en vooruitkijken: vaardigheden die het parlement volgens Bilgic goed kan gebruiken. Haar systeem voegt daar nog een ander ingrediënt aan toe: meer democratie. ‘Een tweede aspect aan de Black Box Democratie is dat het volk meer zeggenschap krijgt. We moeten het volk niet eens in de vier jaar een hokje laten invullen, maar beschouwen als rationele burgers die deel kunnen nemen aan de democratie.’
Staat met jouw idee van loting juist niet bijna iedereen buitenspel in de Black Box Democratie? Weinigen zullen het geluk hebben om ingeloot te worden – en dus in een van de Kamers te mogen zitten.
‘Het is maar de vraag hoe snel je tegenwoordig in de Kamer komt. En in de Black Box Democratie kunnen burgers nog steeds stemmen op onderwerpen. Ze kunnen de Kamer ook via andere wegen bereiken, zoals via het inzenden van betogen; die moeten door de Kamer worden bestudeerd voordat er een definitief oordeel komt. Dit zorgt, alles bij elkaar genomen, niet voor minder maar voor meer zeggenschap voor burgers.’
Stel ik stem op het onderwerp ‘religie’, omdat ik zogenaamd wil dat alle religie uit Nederland verdwijnt. En iemand anders die juist meer ruimte wil voor religie stemt op hetzelfde onderwerp. Hoe hebben wij dan nog grip op wat er met mijn stem gebeurt?
‘Een heel diverse scala aan mensen, zowel mensen die pro-religie zijn als Geert Wilders-achtige types, komen door die loting. Die mensen moeten samen een beleidsvoorstel voorleggen, dan moet een tweede beleidsorgaan er nog over stemmen. En burgers die denken: het mag alsnog wel wat seculierder, die kunnen ook brieven inzenden. Dus er zijn allerlei checks and balances in de Black Box Democratie waardoor alle richtingen en visies moeten worden meegewogen.’
‘We moeten het volk niet eens in de vier jaar een hokje laten invullen, maar beschouwen als rationele burgers die deel kunnen nemen aan de democratie’
Houdt rechts-populisme in dit systeem niet gewoon op te bestaan? Rechts-populisme gedijt bij sterke leiders en onvrede onder burgers. Maar in de Black Box Democratie zijn burgers al de baas, is alles in overleg en de polarisatie verdwenen.
‘Polarisatie is nog steeds wel mogelijk, maar polariseren om aan populariteit te winnen dooft in mijn systeem inderdaad een beetje uit. In de Beleidskamer is het heel erg gericht op een socratisch gesprek, geleid door een voorzitter. Dat gaat heel rationeel, al is er heus wel ruimte voor emoties.
‘Het gaat er in de Black Box Democratie om dat het geen geschreeuw wordt waarbij niemand elkaar hoort, maar dat achterhaald wordt hoe het gesprek ging en wat er beter kon. In mijn systeem kunnen populisten dat soort dingen ook aankaarten. Iedereen is welkom in dit systeem, alle opvattingen zijn welkom. Dat betekent wel dat er ook geluisterd moet worden naar alle opvattingen.’
Is een beetje polarisatie niet juist goed als uitlaatklep voor boze burgers? Bij ons vertegenwoordigen met name Thierry Baudet en Geert Wilders deze boze burger, maar zij hebben zich toch al onmogelijk gemaakt bij de rest van de partijen. Daardoor kunnen ze niet in een coalitie komen en dus ook geen brokken maken.
‘Als ze er daadwerkelijk maar voor spek en bonen bij zitten, dan zit daar sowieso al een probleem qua democratische vertegenwoordiging. Ik denk bovendien dat we met die uitlaatklep wat meer moeten doen dan enkel de woede eruit te laten. Waarom zijn mensen woedend? Wat gaat er achter die woede schuil? Kunnen we dat oplossen, naar een middenweg toe?’
Het beroep van politicus komt in jouw systeem te vervallen, toch? Moeten Jesse Klaver en Thierry Baudet straks niet een andere baan zoeken?
‘Nee, niet per se. Voor mensen met dezelfde opvattingen als Klaver en Baudet is nog steeds ruimte. Het enige verschil is dat ze zich niet meer kunnen profileren omwille van hun populariteit.’
Je schrijft dat de huidige journalistiek ook een schaduwzijde kent: politici kunnen door de pers bijvoorbeeld gestimuleerd worden om zich te ‘profileren om het profileren’. Maar is dit niet gewoon hoe de media werken?
‘Dat vind ik makkelijk om te zeggen. Ik vind het belangrijk dat het gesprek wordt aangegaan met politici, burgers en de media over wat voor media we willen. Je hoort ook wel eens over de Nieuwspoortcode, of dat politici iets lekken in ruil voor een avondje Op1 – hoe transparant zijn zulke media dan werkelijk? Hoe objectief zijn de media eigenlijk?
‘Ik wil de media niets opleggen, maar ik vind het wel belangrijk om na te gaan of mensen momenteel tevreden zijn over de rol van de media in de maatschappij. Als bijvoorbeeld de actiegroep Viruswaanzin en sommige politici roepen dat de media niet objectief zijn, vind ik het wel zinvol om na te gaan waar dan de schoen eventueel knelt.’
‘Ik vind het belangrijk dat het gesprek wordt aangegaan met politici, burgers en de media over wat voor media we willen’
Je bent zeventien jaar en hebt al een boek geschreven. Je lijkt in de wieg gelegd om mee te doen aan het maatschappelijk debat.
‘Het maatschappelijk debat vind ik zeker interessant en belangrijk. Maar het zou ook goed kunnen dat ik meer in de richting ga van de psychologie – wat ik ga studeren – of de filosofie. Ik ben ook aan het denken over een tweede boek, over mijn integratie hier in Nederland.’
Beeld: Dilara Bilgic
Daar zit wel een verhaal in, denk je?
‘Dat moet nog blijken. Ik wil in elk geval een verhaal creëren zonder keihard iets te stellen of te generaliseren. Natuurlijk heb ik ook wel eens iets negatiefs meegemaakt, bijvoorbeeld dat iemand in Amsterdam op me spuugde omdat ik een hoofddoek draag. Maar ik vind het wel heel hard om dan te zeggen: jullie Nederlanders zijn dit of dat. Ik ben hier opgegroeid, dus ik vereenzelvig me ook als Nederlander. En dat betekent dat ik moet investeren in mijn toekomst hier in Nederland, zonder mensen in hokjes te stoppen of als vijanden te beschouwen.
‘Ik wil niet de slachtofferrol innemen, net zo min dat Nederland de slachtofferrol verdient. Ik denk dat zo’n houding niets oplost. Ik wil het integratieproces gewoon laten zien zoals het is, en via mijn persoonlijke verhaal dat menselijke gezicht laten zien. Integreren is geen rechte lijn: het is vallen en opstaan; soms is het alleen maar vallen.’
Kun je een voorbeeld geven?
‘In 2017 waren er diplomatieke spanningen tussen Turkije en Nederland. Toen hoorde je erg veel terugkomen dat de meerderheid van de Turkse Nederlanders hier ‘de lange arm van Erdogan’ zou vormen, ongeïntegreerd zouden zijn en terug zouden willen. Ook ik kreeg hierom veel negatieve reacties, zonder dat mensen mij echt kenden. Ik vond het allemaal maar makkelijk gezegd. Er zijn ook heel veel mensen al jarenlang aan het strijden om hier hun plekje te bemachtigen, te investeren in de toekomst hier.
‘Ik ga, al met al, proberen alles een beetje te nuanceren. Maar dit alles staat nog in de kinderschoenen, haha.’
Gisteren was het de Internationale Dag van de Vermisten, de dag waarop wereldwijd mensen herdacht worden die zijn verdwenen door oorlog, conflicten of rampen. Advocaat Süleyman Yildirim, zelf in 2017 van Turkije naar Nederland gevlucht, schreef dit stuk over de verdwijningen die plaatsvinden in zijn land van herkomst:
Er bestaat geen ergere vorm van terreur dan een staat die zelf beslist wat ‘terroristische’ activiteiten zijn en wie een ‘terrorist’ is. Wanneer een staat terrorisme definieert volgens politieke criteria in plaats van de wettelijke, leidt dit tot vreselijk staatsterrorisme.
Over de hele wereld vindt staatsterrorisme plaats. Ook in Turkije, waar een strijd gaande is over de definitie van ‘terrorisme’ die is gegeven door de Turkse regering. In deze strijd lichten openbare functionarissen mensen uit hun bed en zorgen ze ervoor dat die verdwijnen. Mensen die in het buitenland wonen worden ontvoerd en teruggebracht naar Turkije.
Dit staatsterrorisme, dat we in de jaren veertig in nazi-Duitsland zagen, is sinds de jaren negentig in Turkije te zien. Deze misdaad tegen de menselijkheid, die sinds de jaren 2000 in de vergetelheid raakte, werd sinds 2016 weer een actueel probleem in Turkije.
Deze methode was in nazi-Duitsland gericht tegen tegenstanders van het systeem, Joden en andere minderheden. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werden met het ‘Nacht und Nebel’-decreet verzetsmensen in Frankrijk, België en Nederland ’s nachts gearresteerd en naar Duitsland gebracht, waar ze door speciale rechtbanken tot de doodstraf of tot gevangenisstraf werden veroordeeld. Deze methode werd in de jaren zestig en zeventig ook in tal van Latijns-Amerikaanse landen toegepast als destructieve manier van staatsterrorisme.
In Turkije werd het fenomeen staatsterrorisme zichtbaar na de militaire coup van 12 september 1980. Het bereikte een hoogtepunt in de jaren negentig, toen de noodtoestand zijn sporen achterliet, en het wordt sinds 2016 systematisch toegepast na de mislukte coup tegen Erdogan, waarvan sommigen beweren dat dat het een in scène gezette staatsgreep was.
Volgens een onderzoekscommissie, die in het leven is geroepen door de Turkse Medische Vereniging, zijn er ‘van Hakkari tot Tunceli duizenden niet-geïdentificeerde lijken begraven in honderden massagraven in een groot gebied’.
Dit is een zeer traumatische tijd, waarin geen begrafenissen kunnen plaatsvinden van overledenen wiens lichamen niet aan de familie zijn teruggegeven. Verdwenen mensen hebben geen graf en families kunnen geen informatie krijgen over de toestand van hun familieleden. Er zijn moeders, de ‘Zaterdagmoeders’ genaamd, die sinds 1995 eisen dat de ‘botten’ van hun familieleden worden gevonden. De zoektocht van deze families, die al 25 jaar op zoek waren naar de ‘botten’ van hun familieleden, is verboden door de AKP-regering.
We moeten bewustwording creëren over de misdaad van gedwongen verdwijningen
Turkije heeft ‘het Internationaal Verdrag van de Verenigde Naties voor de bescherming van alle personen tegen gedwongen verdwijning’ nog niet ondertekend. Turkije moet nu partij kiezen. Het moet deze gevallen van verdwijning onderzoeken, de families het recht geven om afscheid te nemen van hun familieleden en – nog belangrijker – actie ondernemen, om ervoor te zorgen dat dit verdriet zich niet zal herhalen. Maar helaas werkt Turkije blijkbaar niet mee aan het voorkomen van gevallen van ‘gedwongen verdwijning’. Het land gaat systematisch door met het plegen van deze misdaad tegen de menselijkheid.
Zo werden onlangs 24 mensen die banden hadden met de Gülenbeweging op klaarlichte dag ontvoerd. Pas na maanden verschenen ze op het politiebureau. Hoewel ze officieel verklaarden niet te zijn ontvoerd, maar op eigen initiatief naar het politiebureau te zijn gekomen, vertelden vijf van hen later hoe ze werden ontvoerd en aan wat voor soort martelingen ze werden blootgesteld. Bovendien zeiden ze dat ze ook in de gevangenis nog steeds werden bedreigd door hun ontvoerders. Er is echter nog geen effectief onderzoek gedaan om de verantwoordelijken te vinden en hen te bestraffen.
Het is onvermijdelijk dat de daders van deze misdrijven vroeg of laat ter verantwoording worden geroepen in Turkije, in een ander land of voor internationale rechtbanken of instanties. We moeten bewustwording creëren over de misdaad van gedwongen verdwijningen. We moeten mensen en organisaties ondersteunen die zich inzetten om deze misdrijven te voorkomen, we moeten de daders opsporen en bestraffen en mogen niet zwijgen. Deze morele plicht en humanitaire verantwoordelijkheid gaat niet alleen Turkije aan, maar de hele wereld.
De arme familie van de ontvoerde Yusuf Bilge Tunc (foto) hoopt ook weer met hem in contact te komen. Al meer dan 395 dagen is de verblijfsplaats van Tunc onbekend, evenals zijn gezondheidstoestand…
Onze site gebruikt cookies en vergelijkbare technologieën onder andere om u een optimale gebruikerservaring te bieden. Ook kunnen we hierdoor het gedrag van bezoekers vastleggen en analyseren en daardoor onze website verbeteren.
Deze website gebruikt cookies om uw gebruikservaring op deze website te verbeteren. Van deze cookies worden cookies aangemerkt als "Noodzakelijk" in uw browser bewaard, deze cookies zijn essentieel voor het functioneren van de website. Bijvoorbeeld het opslaan van uw keuze of u wel of geen cookies wilt hebben. Wij maken ook gebruik van cookies van derde partijen die ons helpen met het analyseren en begrijpen van de gebruik van deze website door u. Deze cookies worden alleen gebruikt als u daar toestemming toe geeft. U heeft ook de mogelijkheid om uzelf uit te sluiten voor deze cookies. Dit zal echter effect hebben op uw gebruikerservaring.
Noodzakelijke cookies zijn absoluut nodig voor het functioneren van de website. De cookies in deze categorie zorgen alleen voor de veiligheid en het functioneren van deze website . Deze cookies bewaren geen persoonlijke gegevens
Deze cookies zijn niet strict noodzakelijk, maar ze helpen de Kanttekening een beter beeld te krijgen van de gebruikers die langskomen en ons aan te passen aan de behoeftes van onze lezers. Hiervoor gebruiken wij tracking cookies. Bij het embedden van elementen vanuit andere websites zullen er door deze sites ook cookies worden gebruikt.
