Op televisie wemelt het van de corona-initiatieven die mensen ontwikkelen, van mondkapjes maken tot maaltijden koken voor de buren. Ook islamitisch Nederland zit beslist niet stil.

De Interculturele Stichting Salaam uit Rotterdam bestaat al twintig jaar. De Islamitische Voedselbank is al meer dan tien jaar één van haar projecten. De voedselhulp staat onder grote druk sinds het losbarsten van de coronacrisis. Het zijn zware tijden voor de voedselbank, vertelt Rahma Hulsman (foto) van de stichting.

‘De aanvoer is minder en de prijzen gaan omhoog. Wij hebben enorm veel last van het feit dat de markten niet doorgaan. Groente en fruit krijgen wij via markthandelaren, ter waarde van minimaal 500 euro per week. Er is nu nog geen toename van aanvragen, maar als de huidige situatie aanhoudt verwachten we dit wel. Een groenteboer die ons helpt kan dat nog even blijven doen. Maar als de corona-situatie te lang duurt, dan wordt hij mogelijk klant bij ons.’

Het vullen en afhalen van de kratten van de Islamitische Voedselbank verloopt altijd goed, alleen vraagt het corona-tijdperk om andere maatregelen.

Hulsman: ‘We gebruiken geen kratten meer, maar papieren zakken. De afhaaltijden zijn ook veranderd. We hebben een uur voor grote gezinnen, een uur voor kleine gezinnen én een uur voor alleenstaanden. Zo verdelen we de vierhonderd mensen die naar onze verdeelpunten komen om hun pakket af te halen over drie uur, in plaats van één uur. Onze klanten arriveren en we wijzen van een afstand aan wat hun pakket is. Dat wordt opgepakt, waarna ze vertrekken. Uiteraard allemaal met anderhalve meter afstand.’

De Islamitische Voedselbank krijgt in deze periode ook vraag naar artikelen die normaal niet worden geleverd, zoals babymelk en luiers. ‘Veel ouders hebben luiers gehamsterd. Dat is heel begrijpelijk, maar ouders uit onze doelgroep hebben geen geld om te hamsteren en weten zich nu geen raad. Een moeder vertelde mij dat ze haar kind iets minder te drinken geeft, omdat dit een natte luier scheelt. Dat kán toch niet?’

Onder de clientèle van deze Islamitische Voedselbank bevinden zich twaalf gezinnen met een baby. Aan hun pakket worden babymelk en luiers toegevoegd. ‘Alleen weet ik niet hoe lang we dit kunnen volhouden.’

‘Wij hebben enorm veel last van het feit dat de markten niet doorgaan’

In het centrum van Rotterdam lopen nu vrijwel geen islamitische ouderen meer op straat. Hulsman weet waarom. ‘Op sociale media zijn er veel campagnes die je aansporen om op je ouders te letten. Zorg ervoor dat ze niet naar buiten gaan, ga boodschappen voor ze doen. Veel allochtone ouderen zijn bang, banger dan de gemiddelde nuchtere Nederlander.’

Volgens Hulsman komt dit ook door contacten met het thuisland. ‘Neem bijvoorbeeld Marokko, waar nu een lockdown is. Of Algerije. De ouderen krijgen dit nieuws mee, via de schoteltelevisie en gesprekken met hun familie daar. Daardoor zien veel allochtone oudere de ernst van de situatie meer in. We moeten allemaal ons gedrag aanpassen. Maar blijf in oplossingen denken, zoals videobellen.’

Een ander probleem is eenzaamheid onder ouderen. Ben Lachhab is coördinator Haaglanden bij Resto Van Harte, een project dat eenzame mensen, vooral ouderen, bij elkaar brengt door middel van het organiseren van betaalbare gezamenlijke maaltijden. Dit project ligt sinds 13 maart uiteraard stil. Toch is Lachhab nu drukker dan ooit: hij is initiatiefnemer van De Participatiekeuken, waarmee hij geld en hulptroepen inzamelt om 100.000 diepvriesmaaltijden te koken. Op die manier kunnen eenzame en kwetsbare ouderen die nu geïsoleerd leven 15 weken lang elke dag een maaltijd hebben.

‘Denk dan aan mensen voor wie niemand kan koken of voor wie de thuiszorg kookte, wat nu niet gebeurt. Ik vind het triest om te zien hoe ouderen met hun rollator naar een afhaalsnackbar gaan om iets te eten te hebben. Eigenlijk belachelijk dat we dit laten gebeuren. We moeten ouderen laten zien dat ze waardige leden van de samenleving zijn. We kunnen immers veel van hen leren.’

Overal ontstaan hartverwarmende initiatieven om ouderen een handje te helpen. De Participatie Keuken in Den Haag bezorgt de komende tijd zo’n 100.000 gezonde maaltijden bij ouderen die er alleen voor staan. Zie https://t.co/ksjVR84SeW #eentegeneenzaamheid #coronahulp pic.twitter.com/bvHgiuwjqs

— Hugo de Jonge (@hugodejonge) April 6, 2020

Om al deze maaltijden te kunnen realiseren wordt geld ingezameld via de website. Er is al een mooi bedrag opgehaald – maar nog niet genoeg, zegt Lachhab.

‘Mensen zitten op je te wachten’

Gemeenteraadslid Linda Oerlemans van de partij Ons Tilburg vroeg zich af wat ze voor haar medemens kon doen. De gemeenteraadsverkiezingen zijn pas in 2022, dus heeft ze tijd genoeg. Linda had voor een ziek gemeenteraadslid een lekker soepje gemaakt, had nog wat over en vroeg zich af of er meer mensen waren die hier behoefte aan hadden. Een oproepje leverde razendsnel 25 aanmeldingen op.

‘Ik heb meteen gebeld met een Bosnische vriendin, die haar eetcafé beschikbaar stelt als plek om te kunnen koken. Zo ontstond Ons Soepje. Inmiddels werken we samen met onder andere welzijnsorganisatie Contour de Twern, jongerenorganisatie Serve the City én met vrijwilligers uit diverse gemeenschappen. Er is een multicultureel gezelschap ontstaan. Dagelijks maken we voor 250 mensen een maaltijd, inclusief soep en die wordt aan huis bezorgd.’

De mensen die worden geholpen zijn vooral ouderen, vaak zij ze ook alleenstaand. Hun gegevens zijn binnengestroomd dankzij vrijwilligers uit diverse bevolkingsgroepen, zoals een welzijnswerker van Marokkaanse afkomst. De drijvende kracht achter Ons Soepje is een multicultureel gezelschap, wat Oerlemans geweldig vindt. ‘We hebben maar één doel: mensen helpen!’

Eén van de vrijwilligers is Dursun Can, een bekende Tilburger die veel vrijwilligerswerk doet. ‘Toen corona in de media kwam vroeg ik mij meteen af wat ik zou kunnen doen, maar ik wist niet wat en hoe’, vertelt hij. ‘Totdat ik een berichtje kreeg van een Nederlandse mevrouw, die mij over Ons Soepje vertelde. Dát was het voor mij. Ik heb verschillende bedrijven benaderd voor donaties, zoals vlees, groenten en aardappelen. Daarnaast bezorg ik bijna elke dag maaltijden in mijn buurt.’

Vandaag voor de tweede keer meegeholpen met bezorgen van avondmaatijd aan 10 adressen. Het is prachtig om te doen. Mensen worden blij en dat doet mij goed. Mijn oproep aan iedereen om een bijdrage te leveren aan dit soort mooie initiatieven.#verbinding #saamhorigheid pic.twitter.com/3OFYOanJn5

— Dursun Can (@candursun1971) March 19, 2020

Can maakt iedere keer mooie dingen mee, legt hij uit. ‘Mensen zitten op je te wachten. Soms willen ze even een praatje maken. Zo vertelde een mevrouw mij dat ze erg ongerust was over haar zoon, die in het ziekenhuis was opgenomen. Iets voor een ander doen is belangrijker dan ooit.’

Met zijn inzet wil Can laten zien hoe je je als moslim moet gedragen ten opzichte van de samenleving. ‘Daar ga ik voor. Al jaren hoor ik heel veel negatieve geluiden over moslims. Hier ben ik het niet mee eens en daarom laat ik zien dat het anders kan.’

Hangjongeren en laptops

SPIOR, de Stichting Platform Islamitische Organisaties Rijnmond, heeft een project opgezet voor jongeren. ‘Onze vrijwilligers gaan de straat op om hangjongeren aan te spreken, want die staan vaak veel te dicht bij elkaar, in te grote groepen’, vertelt Mohamed Bouimj, directeur van SPIOR. Deze jongeren zijn zich vaak niet bewust van de gevaren van corona. ‘Onze vrijwilligers spreken hen aan en vragen om minimaal anderhalve meter afstand van elkaar te houden. Anders kunnen ze zelf ziek worden of een ander ziek maken. Probeer samen te zijn én je aan de spelregels te houden.’

Dat jongeren buiten zijn, is niet zo vreemd. Zeker als er sprake is van kleine woningen is het lastig voor ouders om opgroeiende jongens binnen te houden. ‘Voor veel jongens heeft dicht naast elkaar gaan staan ook te maken met stoer doen. Ze onderschatten de gevaren, totdat iemand in hun omgeving ziek wordt. Dan krijgt corona een gezicht en wordt alles anders.’

SPIOR is bezig met het opzetten van een tweede project: het verstrekken van laptops aan gezinnen die hier niet over beschikken. Daardoor kunnen veel kinderen geen lessen volgen, nu de scholen gesloten zijn.

‘Het is de bedoeling dat bij de laptop ook een vrijwilliger hoort die de kinderen kan begeleiden. Vooral als de ouders niet geschoold zijn of geen Nederlands spreken willen we extra hulp bieden. Uiteraard op een respectvolle manier naar de ouders toe.’

‘Verplicht thuis zitten is géén excuus om niets voor je medemens te doen’

Er zijn nog veel meer islamitische initiatieven om kwetsbare mensen te helpen in deze moeilijke tijden. Een mooi voorbeeld is Corona Care, dat is gestart door de Ar-Rahman Moskee in Hoofddorp. Vrijwilligers helpen mensen met boodschappen of begeleiden hen als ze op pad moeten. Inmiddels hebben meer moskeeën zich bij Corona Care aangesloten, ook gebedshuizen uit grote steden als Rotterdam en Amsterdam. De Blauwe Moskee in de hoofdstad staat bijvoorbeeld ook klaar om deze hulp te bieden.

Omdat er nu zo veel mooie initiatieven zijn opgestart is het onmogelijk is om deze allemaal te noemen. Helaas zijn er ook vrijwilligers die nu onvrijwillig thuiszitten, omdat ze tot de risicogroep behoren. ‘Maar verplicht thuis zitten is géén excuus om niets voor je medemens te doen. Ook telefonisch kun je iets voor een ander betekenen,’ zegt een van hen.

Ben je met een Turkse migratieachtergrond vatbaarder voor het coronavirus? Als we het oor te luisteren leggen bij de Vlaamse minister Zuhal Demir van de conservatief-nationalistische N-VA, dan zou je denken van wel.

Drie weken terug gooide de Vlaamse minister van Omgeving, Justitie, Toerisme en Energie de knuppel in het multiculturele hoenderhok. Naar aanleiding van berichten dat meer dan de helft van de coronapatiënten in het ziekenhuis van Genk een Turkse etnische achtergrond zou hebben, meldde de N-VA-politica dat de Turks-Vlaamse gemeenschap extra hard werd getroffen door de pandemie.

Volgens Demir (foto) was dat niet onlogisch. ‘Het sociale leven is er een stuk hechter. Mensen komen voortdurend bij mekaar over de vloer. Onaangekondigde huisbezoeken zijn de normaalste zaak ter wereld.’ Ze stelde dat je geen expert hoeft te zijn ‘om te vrezen dat de Turkse gemeenschap vatbaarder is voor een zeer besmettelijk virus.’

Op sociale media zorgden de woorden van Demir voor onrust. Er volgden berichten over drukbezochte Turkse verlovingsfeesten, eetfestijnen thuis en fikse boetes die de politie heeft moeten uitdelen. Ondertussen werden meerdere influencers met een migratieachtergrond ingezet om de oproep thuis te blijven – in de moedertaal – kracht bij te zetten.

De discussie bij onze zuiderburen werpt de vraag op: wat is de stand van zaken onder Turkse Nederlanders en corona? Worden de richtlijnen vanuit het kabinet en het RIVM wel voldoende opgevolgd? En is de communicatie vanuit overheden naar minderheden wel goed geregeld? De Kanttekening zocht het uit.

Heeft Demir gelijk?

Maar eerst terug naar België. Want kloppen de gewraakte uitspraken van de N-VA politicus Zuhal Demir wel? Op 21 maart kwam het Ziekenhuis Oost-Limburg (ZOL) met een officiële mededeling naar buiten op Facebook. Onder de opgenomen patiënten waren weliswaar verschillende mensen van Turkse afkomst, maar het ziekenhuis zei hierover:

‘Het coronavirus maakt geen onderscheid, het treft brede lagen van de bevolking. Dat daar in het zorggebied van het ZOL, ook mensen bij zijn met Turkse roots, is niet abnormaal en is zeker geen reden tot extra paniek.’ Verder adviseerde het ziekenhuis iedereen om zich aan de richtlijnen te houden.

Het ziekenhuis bevestigt in deze verklaring dus niet dat meer dan de helft van de patiënten van Turkse komaf zou zijn, maar ontkent het ook niet. Tegen de Kanttekening laat een woordvoerder van het ZOL daar echter geen onduidelijkheid over bestaan:

‘Nee, in de samenstelling van het aantal coronapatiënten is nooit sprake geweest van een meerderheid van mensen met een Turkse achtergrond. Het klopt niet.’

Yilmaz Kurtal, Wethouder Werk en Financiën van de partij Pro Genk, beaamt dat: ‘De Turkse gemeenschap is weer voor de leeuwen gegooid met al die onbevestigde berichten. Als ik naar de officiële communicatie vanuit het ziekenhuis kijk, dan zie ik dat daar geen reden voor is.’

Kurtal benadrukt overigens dat het niet raar is als er veel Turkse patiënten zijn opgenomen. ‘Dat is nou eenmaal onvermijdelijk in een omgeving waar veel mensen met een Turkse achtergrond wonen. Onder deze mensen bevinden zich ook veel longpatiënten, vanwege een werkverleden in de Genkse mijnen.’

Deze verklaring wordt ook onderschreven door de voorzitter van de Brusselse afdeling van de partij Groen, Deniz Agbaba. Demir zet op deze manier het coronavirus in tegen migrantengroepen, zegt ze: ‘Jammer genoeg komen rechtse politici met schreeuwerige posts over Turken die de regels aan hun laars lappen, omdat ze hun lot in de handen van God leggen.’

Mocht er een hoog aantal Turkse corona-patiënten in Genk zijn, dan heeft dat volgens Agbaba eerder met andere factoren te maken: ‘De lockdown kwam traag op gang, waardoor het weekend daarvoor nog vele trouwfeesten en andere events waren. Daarnaast kunnen symptomen opduiken tot wel twee weken na besmetting.’ Agbaba vindt het optreden van Demir schandalig. De N-VA-minister schoffeert de Turkse gemeenschap, zegt ze, door Turks-Vlaamse besmettingen te koppelen aan een vermeend gebrek aan integratie.

Geen alarmerende signalen

Tot zover de broeierige discussie in België. Ook in Nederland verschenen berichten dat sommige Turkse en Marokkaanse Nederlanders de corona-maatregelen aan hun laars lappen.

Zo zijn in Arnhem Turks-Nederlandse vrouwen op de bon geslingerd omdat ze bij elkaar waren gekomen voor het zeer arbeidsintensieve gerecht manti. Voor deze met gehakt gevulde kleine deegballetjes gingen ze beurtelings om de maand bij elkaar langs. Gezellig, maar in deze tijd niet bepaald verantwoord. Hetzelfde geldt voor de bezoekers van een Haags café aan de Loosduisekade, die ondanks het horecaverbod er hun drankjes nuttigden en waterpijp rookten.

De vraag is: hoe representatief zijn deze incidenten? Komen er bij Nederlandse instanties alarmerende signalen binnen van een verhoogd infectierisico bij deze groepen? Houden Turkse en andere nieuwe Nederlanders zich minder trouw aan de RIVM-regels dan autochtone Nederlanders?

‘Het coronavirus maakt geen onderscheid, het treft brede lagen van de bevolking’

Een belronde bij grootstedelijke ziekenhuizen zoals het AMC, het Erasmus MC en het Haga Ziekenhuis in Den Haag maakt ons niet echt wijzer. Het bijhouden van de etnische achtergrond van patiënten is namelijk bij wet verboden. Alleen de woordvoerder van het OLVG-ziekenhuis in Amsterdam-Oost wil kwijt dat ze weinig opmerkelijks heeft gezien. ‘Zo uit de losse pols zijn de patiënten een afspiegeling van de Amsterdamse demografie. En dat zal vast overal zo wezen.’

Bij het RIVM en de landelijke GGD is het verhaal niet anders: ze zeggen geen gegevens te verstrekken over de demografische samenstelling van de patiënten, maar dat er geen alarmerende signalen over specifieke migrantengroepen zijn.

Cultuurspecifieke voorlichting

Op de vraag of mensen met een migratieachtergrond wel goed worden voorgelicht over het coronagevaar reageren frontdeskmedewerkers enigszins ongemakkelijk. ‘Huh – wat – hoezo dat nou weer? Het coronavirus heeft toch niks met doelgroepenbeleid te maken?’, antwoordt een medewerker vertwijfeld. Een woordvoerder van het ministerie van Volksgezondheid moet even overleggen met collega’s om deze vraag te kunnen beantwoorden. Een paar dagen later krijgen we een afgemeten antwoord terug. Het RIVM:

‘Wij proberen de informatie zo eenvoudig mogelijk te geven en aan te vullen met video’s. Specifieke informatie voor minderheden hebben we niet, dat gaat vanuit de Rijksoverheid. Stichting Pharos (een stichting die zich inzet voor het terugdringen van gezondheidsverschillen, red.) zet de belangrijkste adviezen en maatregelen van de overheid om naar begrijpelijke beeldtaal. Zij testen de informatie samen met taalambassadeurs van Stichting ABC. Ook vertalen ze de informatie in Engels, Turks, Arabisch en Tigrinya (een taal in Ethiopië en Eritrea, red.). Ze actualiseren en testen alle informatie voortdurend.’

De GGD komt met een minder uitgebreid antwoord: ‘Indien nodig kan een (telefonische) tolk worden ingeschakeld. Verder zijn er middelen ontwikkeld voor mensen met een migratieachtergrond door onder andere de Rijksoverheid en Pharos.’

Een bezoek aan de website van de Rijksoverheid laat zien dat er inderdaad keurige posters in de moedertalen van de verschillende groepen nieuwe Nederlanders zijn te vinden. Maar hoe zit het met contact met migrantenorganisaties? Worden de kwetsbaarste mensen binnen die doelgroepen daadwerkelijk bereikt? Is er terugkoppeling?

De respons vanuit de officiële instanties is kortaf of blijft uit. Is dit een stukje Hollandse nuchterheid, omdat er gewoon niks aan de hand is? Of speelt er meer, namelijk verwaarlozing van groepen mensen die toch al constant in het verdomhoekje zitten?

In dagblad Trouw verschijnt ondertussen een interview met Rob Jetten, waarin de D66-leider zegt dat de communicatie beter kan, ‘desnoods in het Turks, Arabisch of Pools’. Hij benoemt ook gelijk de gevoeligheid in Nederland over voorlichting in de moedertaal.

Fatos Ipek-Demir (foto), adviseur in het sociale domein, maakt zich hierover grote zorgen. Haar vader met dementie verblijft in een Haags verpleeghuis. Sinds het uitbreken van het coronavirus geldt er een algemeen bezoekverbod. Dat is voor iedereen moeilijk. Maar voor ouderen met een migratieachtergrond is dit extra zuur: zij spreken vaak alleen maar Turks of Arabisch en worden verzorgd door mensen die hun cultuur niet kennen. Dit is volgens Ipek-Demir een ‘systematische handicap’ in Nederland:

‘De Haagse markt is niet voor niets een paar dagen gesloten geweest. Alle uitersten komen ook in de Turkse gemeenschap voor. Zo vertelde een kennis dat ze toch naar een verlovingsfeest is geweest. Maar er zijn ook mensen die heel voorzichtig zijn. Migrantengroepen worden helaas onvoldoende bereikt. Ze worden aan hun lot overgelaten. En dan moet het komen via eigen initiatieven, die dat never nooit alleen aankunnen.’

Culturalistische verklaringen

Antropoloog en islamdeskundige Martijn de Koning (Radboud Universiteit Nijmegen, Universiteit van Amsterdam) zegt dat het voor bijna alle gemeenschappen, inclusief de autochtone, aan het begin een beetje zoeken was. Hij ziet in zijn eigen netwerken met minderheden niet dat voorlichting een groot probleem is.

‘Mensen krijgen veel binnen via de Turkse tv. Moskeeorganisaties waren er ook vroeg bij met het aflasten van het vrijdagsgebed. Dat was al voordat het kabinet dat beperkte tot maximaal dertig mensen.’

‘We hebben nu nood aan meer solidariteit en empathie met elkaar’

De Koning heeft kritiek op ‘al te culturalistische verklaringen’ waarbij sociale omgangsvormen worden geproblematiseerd. ‘We hebben gezien dat veel mensen zich daaraan hebben bezondigd. Dat was niet iets typisch Turks. Ook onder Turkse Nederlanders en Belgen is er veel voorzichtigheid en fysieke afstand. Het culturaliseren van de coronaproblematiek zorgt ervoor dat mensen ‘de Turk’ als dader, als gevaar, als superverspreider, neerzetten. Dat is iets wat niet op die manier gebeurt bij witte Nederlanders.’

Het lijkt er sterk op dat Zuhal Demir met haar ongezouten woorden op die dynamiek heeft ingespeeld. De Belgische IT-consultant en blogger Said Bataray zegt daar in het opiniestuk ‘Covid-19 en de Turkse gemeenschap’ het volgende over: ‘We hebben nu nood aan meer solidariteit en empathie met elkaar. Geen integratielessen.’

Het rommelt in de landelijke top van Denk: de vertrokken fractieleider Tunahan Kuzu en mede-oprichter Selcuk Oztürk rollen vechtend over straat. De interne beslommeringen in de top vormen een mooi moment om wat verder te kijken: is Denk inmiddels een serieuze partij geworden?

Na hun breuk met de PvdA bouwden Tunahan Kuzu en Selcuk Oztürk aan hun politieke beweging Denk. Met succes: sinds 2017 heeft de partij drie zetels in de Tweede Kamer, in 2018 werd de partij gekozen in dertien gemeenteraden, in 2019 in vier provincies en begin 2020 had de partij 3.705 leden. Is de beweging inmiddels een serieuze partij of stelt deze nog steeds betrekkelijk weinig voor?

Om dat te kunnen bepalen dalen we af naar het bestuurlijke niveau waar Denk de minste aandacht krijgt: de gemeenteraden. Hoe doet Denk het daar buiten de schijnwerpers? Lukt het om nieuwe politieke thema’s op de kaart te zetten? We nemen de prestaties in vier gemeenten onder de loep.

In 2018 deed Denk in veertien gemeenten mee aan de raadsverkiezingen. Alleen in Alkmaar haalde de partij de kiesdrempel niet. Grote fracties van drie of vier raadsleden ontstonden alleen in Amsterdam, Rotterdam en Schiedam. Elders bleef de partij klein met een of twee zetels. In gemeenten als Deventer en Veenendaal kreeg Denk één zetel, in Zaanstad en Utrecht twee.

In veel gemeenten lagen de verwachtingen hoger. Zo stapte de Eindhovense lijsttrekker direct na de verkiezingen op toen Denk niet met zes maar met slechts één zetel in de raad kwam. In Enschede haalde de partij er niet de gehoopte vier maar ook slechts ééntje.

Denk is ontstaan in een periode van politieke versnippering en is ook een van de partijen die aan die versnippering bijdraagt. Dat is nergens duidelijker zichtbaar dan in de gemeente. In Amersfoort, Arnhem en Enschede zit Denk met één zetel in de gemeenteraad, als een van twaalf of zelfs dertien fracties, op een totaal van 39 zetels.

Het meest versnipperd is de gemeenteraad van Lelystad, waar Denk één zetel heeft en er in totaal vijftien partijen in de raad zitten. Deze versnippering verkleint op voorhand de mogelijkheden om als partij het verschil te maken en de aandacht te trekken. We moeten daarom kijken naar wat Denk uniek maakt en bestaansrecht geeft: de lokale programmapunten op het gebied van diversiteit.

Wat wil Denk in de gemeente?

Denk wil, zo lezen we in de lokale verkiezingsprogramma’s, geen integratie maar wederzijdse acceptatie. In Amersfoort, Arnhem, Enschede en Lelystad heeft de partij als eerste speerpunt discriminatie- en racismebestrijding. Om de meldingsbereidheid toe te laten nemen wil Denk in Amersfoort een bestaand meldpunt onder de aandacht brengen en in Lelystad een anti-discriminatie-app introduceren. Ook wil Denk ‘mystery guests’ inzetten om discriminatie op te sporen, etnisch profileren tegengaan en de politie meer werk laten maken van discriminatiebestrijding. In Arnhem wil Denk bovendien onderzoek naar islamofobie.

Een tweede lokale speerpunt van Denk is diversiteit. De partij wil dat het personeelsbestand van de gemeente een afspiegeling is van de bevolking. In Arnhem wil men een quotum van 15 procent. Bij aanbestedingen moeten bedrijven beloond worden die een divers personeelsbestand hebben. Denk wil dat bedrijven die discrimineren ‘aan de schandpaal worden genageld’ en worden uitgesloten van gemeentelijke opdrachten. In Lelystad wil de partij een diversiteitsprijs voor organisaties die het goede voorbeeld geven. Denk wil dat ook op scholen, bij de politie en bij maatschappelijke organisaties aan diversiteit wordt gewerkt.

Denk heeft als derde lokale speerpunt onderwijs. De partij wil aandacht voor een inclusieve samenleving. Onderwijzers krijgen in Amersfoort een rol toebedeeld in het signaleren van discriminatie. Scholen krijgen bovendien voorlichtingspakketten over discriminatie en migratie. In Amersfoort en Lelystad wil Denk docenten op anti-discriminatietraining sturen en in Lelystad moeten interculturele contacten worden versterkt door het opzetten van ‘vriendschapsscholen’.

Het laatste lokale speerpunt is dat de gemeente mensen bij elkaar brengt en segregatie tegengaat. Projecten die gemeentelijke subsidie ontvangen moeten diversiteit en wederzijdse acceptatie stimuleren. In Lelystad stelt de partij ‘worldcafés’ voor waar oude en nieuwe inwoners elkaar kunnen leren kennen. Ook wil Denk een feest om de gedeelde identiteit als Lelystedelingen te vieren. In Arnhem moet er een monument komen om de bijdrage van gastarbeiders aan de samenleving te erkennen. In Lelystad wil Denk permanente bewustwording van zwarte bladzijden in onze geschiedenis en een alternatief voor Zwarte Piet.

‘Onze aanwezigheid geeft vooral een signaal’

Plannen en concrete acties

Hoewel antidiscriminatiebeleid bij uitstek landelijk geregeld moeten worden, zijn er lokaal wel zaken te bereiken. Zo kan de gemeente horeca-eigenaren die discrimineren beperkingen opleggen, bestaan er meldpunten voor discriminatie en kunnen gemeenten lespakketten, iftars en maatschappelijke organisaties subsidiëren. Ook kan de gemeente een diversiteitsquotum voor de eigen organisatie hanteren. Toch kan ook niet alles wat Denk lokaal wil: zo hoort de gemeente zich niet te bemoeien met de bedrijfsvoering van andere organisaties.

In hoeverre Denk deze thema’s op de agenda zet kunnen we zien aan de door de fracties ingediende moties. In Amersfoort en Enschede krijgt Denk meer dan tien moties aangenomen in 2019. In Lelystad en Arnhem zijn dat er wat minder. De moties gaan over uiteenlopende kwesties, van pleintjes, huurbeleid, poliklinieken, parkeerterreinen tot studietoeslag. Denk werkt bij vrijwel alle moties samen met zo goed als alle andere partijen, waaronder zelfs de PVV. Opvallend is dat het slechts in een of twee gevallen per jaar om een speerpunt van Denk gaat. In 2019 wordt in totaal drie keer zo’n motie aangenomen.

In Amersfoort dienen Denk, CDA, D66 en PvdA een motie in voor een pilot cultuurspecifieke ouderenzorg, waarbij ouderen met een migratieachtergrond in de eigen taal en cultuur worden verzorgd. Met GroenLinks, PvdA en D66 dient Denk in Arnhem een motie in over betere ondersteuning van de inburgering van na-reizigers. In Enschede dienen PvdA, GroenLinks, ChristenUnie en Denk een motie in voor meer diversiteit in de top van FC Twente. In Lelystad dient Denk in zijn eentje moties in met een oproep dat het college zich uitspreekt tegen racisme en voor het veranderen van het uiterlijk van Zwarte Piet. Beide moties worden verworpen.

Denk-raadsleden spreken zich al met al over allerlei thema’s uit en werken met het hele politieke spectrum samen, maar ze halen nauwelijks zichtbare resultaten op hun eigen speerpunten. In de media is de partij ook zo goed als afwezig, ook op eigen thema’s. Het blijft bij uitzonderingen: in Amersfoort spreekt de partij zich tegen Zwarte Piet, in Arnhem wil Denk dat het college de situatie van de Oeigoeren bespreekt met een Chinese delegatie, in Lelystad maakt het raadslid zich zorgen over de veiligheid van islamitische instellingen en in Enschede spreekt Denk zijn zorgen uit over een protest bij een moskee.

Een partij in wording?

Hoe Denk zelf aankijkt tegen de lokale prestaties blijft in nevelen gehuld. De Denk-raadsleden in Arnhem, Amersfoort en Lelystad beantwoorden een herhaald verzoek om contact niet. Alleen Enes Sariakce – het raadslid in Enschede – wil de Kanttekening te woord staan.

Een ingewijde in de partijorganisatie, die anoniem wil blijven, heeft er een verklaring voor: de fractievoorzitters worden geacht zich niet te veel te profileren en moeten media-verzoeken met het partijkantoor in Rotterdam afstemmen. Daar wordt meestal negatief geadviseerd en raadsleden conformeren zich daar vrijwel altijd aan. Lokale verslaggevers geven een andere verklaring: Denk bereikt eigenlijk niets.

In Arnhem wordt volgens Simon Trommel (de Gelderlander) gezegd dat Denk ‘geen gamechanger’ is: de partij heeft niet of nauwelijks iets binnengehaald. Richard Schuurman (Omroep Flevoland) zegt dat Denk in Lelystad ‘een zeer bescheiden rol in de lokale politiek’ speelt en zich ‘terughoudend’ opstelt. Raadslid Ali Höke houdt zich over het algemeen redelijk afzijdig. Schuurman kan zich geen voorbeeld herinneren van een kwestie die door Denk op de agenda is gezet. De laatste schriftelijke vragen dateren van een jaar geleden en gingen over de beveiliging van moskeeën.

Ook Kees Bakker (Flevopost) zegt dat de partij ‘geen rol van betekenis’ speelt. De partij profileert zich vooral op landelijke thema’s, maar die spelen lokaal nauwelijks. Het is niet zo duidelijk waar de partij lokaal precies voor staat. Andere fracties praten wel met Höke, want in Lelystad is de gemeenteraad zo versnipperd dat elke stem telt. Er is tegelijk weinig sympathie voor Denk: er waait een rechtse wind in Lelystad en er is al een andere partij met een allochtone achterban: Jong Lelystad, dat een deels Turkse achterban kent en veel meer voor elkaar krijgt met eigen voorstellen.

Succes in Enschede?

In Enschede heeft Denk meerdere successen geboekt, meldt raadslid Enes Sariakce. Het college deed een toezegging over de bestrijding van menstruatiearmoede en er komt door een motie van Sariakce een kindervragenuur. Ook kreeg hij een motie unaniem aangenomen over groene zorgbureau’s en kreeg hij een toezegging over een stadspas voor mensen die in armoede leven. Daarnaast worden de termen ‘hoogopgeleid’ en ‘laagopgeleid’ niet meer gebruikt in Enschede.

Teun Staal (Tubantia) noemt het optreden van Sariacke degelijk en veilig: ‘Je denkt niet: dit is de hand van Denk’.

Sariakce volgt de ontwikkelingen rond de komst van een nieuwe moskee, die al twee keer is vertraagd. Ook valt het op dat Sariakce opkwam voor een Turkse ondernemer. Maar onderwijs, discriminatie en diversiteit zijn geen grote thema’s in Enschede.

Het grootste succes van Denk in Enschede is een motie over vluchtelingenkinderen. De PvdA in Enschede wilde een motie indienen om vluchtelingenkinderen uit Griekenland op te vangen, maar dat stond haaks op het coalitiebeleid. Sariakce diende motie vervolgens zelf in en deze kreeg steun van de raad. Staal: ‘Dat doet hij handig’.

Wat is volgens Sariakce zelf de belangrijkste bijdrage van Denk in Enschede? ‘We horen in Enschede dat we constructiever zijn dan mensen verwachten. We zijn het bij veel thema’s met de PvdA eens. Onze aanwezigheid geeft vooral een signaal. Een hele groep mensen stemde dit keer voor het eerst: dat heeft Denk voor elkaar gekregen. Hun stem werd nu gehoord.’