Zondag mag ik in Utrecht spreken op een bijeenkomst over fake news. Aanleiding is het rapport over dit onderwerp dat vorig jaar in opdracht van de ministeries van Binnenlandse Zaken en Onderwijs werd geschreven. Fake news of nepnieuws is in de laatste jaren vaak in het nieuws en roept nogal wat vragen op. Want wie bepaalt eigenlijk wat nepnieuws is? Hoe gaan we het tegen? En wie moet het bestrijden? De overheid? De samenleving?
Wanneer ik een dagje door mijn tijdlijnen op Twitter en Facebook scroll zie ik al genoeg voorbeelden voorbijkomen. Van nepnieuws over vluchtelingen en moslims tot klinkklare onzin over de islam. De bronnen die dit nepnieuws verspreiden bevinden zich geregeld in twee tegenover elkaar staande kampen in het publieke debat: (radicaal-)rechtse en overwegend witte Nederlanders versus een deel van allochtoon – en overwegend islamitisch – Nederland.
Nepnieuws wordt vaak met veel gejuich onthaald wanneer dit de eigen zienswijze bevestigt. Weerlegging ervan aan de hand van wetenschappelijke feiten en berichtgeving uit de zogenoemde mainstream media wordt vaak met hoon ontvangen. Achterdocht tegenover de gevestigde instituties, waaronder de politiek, de overheid, de wetenschap en de media, zit diep.
Dat nepnieuws vooral aanslaat bij groepen op de flanken komt mede doordat zij een sterke ideologische overtuiging hebben en het gevoel als groep te worden gemarginaliseerd. Die marginalisatie is overigens niet slechts een gevoel. Want het geluid van radicaal-rechts, dat toch een significant deel van onze bevolking vertegenwoordigt, en ook de conservatieve islam zijn nauwelijks vertegenwoordigd in onze media en andere instituties.
Deze groepen krijgen weliswaar aandacht, maar die aandacht wordt geregeld geframed omdat onze instituties gedomineerd worden door het mainstream links-liberale, kosmopolitische geluid. Nieuwkomers die deze instituties toch binnen weten te dringen passen zich aan de progressieve waarden aan. Daardoor blijft de kloof met deze groepen bestaan.
Kom uit je bubbel en verplaats je in de ander. Ook als die ander een geluid vertolkt dat je helemaal niet bevalt
Hoewel de witte rechtse arbeider negatief denkt over de conservatieve moslim en vice versa, hebben ze meer met elkaar gemeen dan ze wellicht zullen toegeven. Niet alleen zijn ze vatbaar voor nepnieuws, complottheorieën en soms ook intolerante, antidemocratische opvattingen. Ook zijn ze op veel terreinen in onze samenleving ondervertegenwoordigd.
Hoe lossen we dit ingewikkelde probleem nu op? Dat beide groepen ooit tot elkaar zullen komen en samen zullen optrekken om betere vertegenwoordiging te eisen lijkt uitgesloten. Daarvoor zit het wederzijds wantrouwen te diep. Wellicht ligt de oplossing in het stimuleren van nieuwkomers in zowel de politiek als media. Ook kunnen we het ambtelijk apparaat, het onderwijs en de wetenschap in de gehele breedte meer divers maken. Maar hier zitten ook risico’s aan vast.
Partijen als Denk, Forum voor Democratie en PVV hebben nou niet bepaald het algemeen belang voor ogen. Daarnaast zijn verschillende islamitische omroepen kopje onder gegaan, dreigt voor PowNed nu hetzelfde en lijkt aspirant-omroep Ongehoord Nederland eufemistisch gezegd niet bepaald een toevoeging aan het Nederlandse medialandschap.
Wellicht ligt de oplossing bij de instituties en de gevestigde orde zelf. Zij moeten kritischer reflecteren op zichzelf en meer open staan voor stemmen die nu onvoldoende gehoord worden. Dat betekent ook: kom uit je bubbel en verplaats je in de ander. Ook als die ander een geluid vertolkt dat je helemaal niet bevalt.
Soms het beter om alleen te luisteren, in plaats van meteen te reageren en de standpunten van de tegenpartij te weerleggen – hoe terecht je bezwaren tegen die standpunten misschien ook zijn. Misschien dat de ongehoorde stemmen van onze samenleving zich dan ook iets meer gehoord zullen voelen.
De Turkse geestelijke Fethullah Gülen heeft in een interview met de Duitse krant die Welt hard uitgehaald naar Recep Tayyip Erdogan. De president van Turkije zal eindigen als Adolf Hitler en Jozef Stalin, aldus Gülen.
Gülen vertelt aan de krant dat Erdogan ernaar streeft ‘de nieuwe leider van de moslimwereld te zijn’. Het beleid van Erdogan wordt volgens Gülen aangedreven door jaloezie, haat en wraak. De Turkse regering zou zich laten leiden door paranoia.
Erdogan zegt dat Gülen het brein is achter de mislukte staatsgreep van juli 2016. De regering vervolgt vermeende Gülen-sympathisanten. Gülen zelf ontkent dat hij iets met de staatsgreep van doen heeft.
‘Alle narcistische tirannen, zoals Hitler of Stalin, komen slecht aan hun einde. Hun heerschappij eindigt in furie. Hij zal hetzelfde lot ondergaan’, zegt de in de Amerika verblijvende geestelijke over Erdogan.
Hitler pleegde in 1945, acht dagen voordat Duitsland zich overgaf, zelfmoord in zijn ondergrondse bunker in Berlijn. Vermoedelijk nam hij eerst een cyanidepil in, waarop hij zichzelf direct in het hoofd schoot.
Staling stierf in in zijn datsja in Kuntsevo, nabij Moskou. Dit gebeurde in 1953, toen Stalin en het communistische regime de touwtjes in de Sovjet-Unie nog strak in handen hadden. De officiële lezing wil dat hij overleed aan een hersenbloeding kreeg, maar sommige historici beweren dat hij werd vergiftigd.
België begint een eigen imamopleiding, gecoördineerd door de Katholieke Universiteit van Leuven. De overheid wil dit doen om moslims in België ‘te beschermen tegen buitenlandse invloeden’.
Onlangs werd bekend dat het Turkije veertig extra imams naar België wil sturen. De Belgische regering vindt juist dat buitenlandse imams, met name die uit Turkije, de maatschappij negatief beïnvloeden en is daarom een Belgische imam-opleiding gestart.
De imamopleiding begint volgende maand. In de eerste twee jaar krijgen de studenten les in onder meer islamitische filosofie en ethiek en de geschiedenis van de Arabische wereld. Hierna begint het vierjarige koranonderwijs. De cursussen worden gegeven in het Nederlands en het Arabisch.
Een rapport van de Belgische veiligheidsdienst stelt dat Diyanet, het Turkse ministerie van Godsdienstzaken, onderdeel uitmaakt van ‘lange arm van het Turkse regime’. De imams die bij Diyanet zijn aangesloten bestempelen tegenstanders van de Turkse president Erdogan en zijn AKP als vijanden van de staat, aldus het rapport, met polarisatie tot gevolg.
De Haagse raadsfracties van VVD en ChristenUnie/SGP hebben een plan geschreven om antisemitisme effectiever aan te pakken. Ook stellen zij voor om de joodse cultuur en het joodse erfgoed in Den Haag te herwaarderen. Dit meldtOmroep West.
VVD en ChristenUnie presenteerden gisteren het rapport Waardeer Joods erfgoed, weer antisemitisme, precies 75 jaar na de bevrijding van vernietigingskamp Auschwitz. Van de ongeveer 140.000 Nederlandse Joden werden er tijdens de Tweede Wereldoorlog zo’n 105.000 vermoord. Hier zaten circa 12.000 Haagse Joden tussen.
De partijen noemen het wegvoeren en vermoorden van de 12.000 Haagse Joden ‘zonder twijfel de zwartste bladzijde uit de Haagse geschiedenis’. Deze geschiedenis mag niet worden vergeten, schrijven ze in hun rapport.
‘We hebben een grote verantwoordelijkheid richting de tweeduizend joodse stadgenoten die anno 2020 in onze stad wonen. Joodse Hagenaars moeten zich in Den Haag te allen tijde veilig en geaccepteerd weten. De realiteit is echter anders. Helaas is antisemitisme vandaag de dag nog altijd springlevend.’
Om antisemitisme beter aan te pakken, pleiten VVD en ChristenUnie/SGP voor het hard aanpakken voor verwijzingen naar Joden die supporters maken tijdens voetbalwedstrijden van ADO Den Haag. Ook moet de politie Jodenhaat tijdens demonstraties bestraffen door de demonstratie onmiddellijk te beëindigen, vinden de partijen.
ChristenUnie-raadslid Pieter Grinwis: ‘Een paar jaar geleden hoorde je bij demonstraties zowel in het Nederlands als Arabisch teksten die neerkwamen op ‘Dood aan de Joden’. Het antisemitisme in Den Haag is springlevend. En dat vind ik verschrikkelijk.’
VVD en ChristenUnie/SGP vinden bovendien dat de gemeente Den Haag bij het Rijk moet aandringen om antisemitische incidenten beter te laten registreren. Verder willen de fracties een ‘stedelijk coördinator antisemitisme’. Ook vinden VVD en ChristenUnie/SGP dat Den Haag meer werk moet maken van het Joodse erfgoed in de stad.
De Kanttekening sprak met Erdogan-biograaf Hannah Lucinda Smith. Wat voor iemand is Erdogan? In hoeverre is Turkije nog democratisch? En zal Erdogan erin slagen de seculiere erfenis van Kemal Atatürk uit te wissen? ‘Het was in 2003 absoluut niet duidelijk dat dit het pad zou zijn.’
De Britse journalist Hannah Lucinda was van dichtbij getuige van de neergang van de Turkse democratie, die na de mislukte coup van 2016 in een nog rapper tempo begon af te glijden. Erdogan nam media over of doekte ze op, sloeg protesten neer, veranderde de grondwet in zijn voordeel en vervolgde politieke tegenstanders. Ondertussen steeg Erdogans ster naar zo’n grote hoogte, dat hij inmiddels nog de enige ster aan het firmament lijkt.
Smith schreef hierover het boek Erdogan rising. The battle for the soul of Turkey, dat eind vorig jaar uitkwam. Het is lezenswaardig voor wie alles wil weten over de opkomst van Erdogan, die in 2003 voor het eerst premier werd, en zijn transformatie naar de autoritaire leider die hij nu is.
Smith woont en werkt nu bijna tien jaar in Turkije. Aanvankelijk vormde Turkije voor haar een uitvalsbasis om de burgeroorlog in Syrië te verslaan. In 2013 werd ze Turkije-correspondent voor the Times. We spraken met haar over haar boek en het fenomeen Erdogan.
Wat is volgens u de belangrijkste verandering in de Turkse samenleving van de afgelopen tien jaar?
‘Hoe de vrijheid van meningsuiting steeds meer is gesmoord. Dit is echt de meest verstrekkende verandering geweest. Natuurlijk was de situatie in Turkije wat de vrijheid van meningsuiting betreft nooit perfect. Ook voor Erdogan was dit niet zo. Berucht was bijvoorbeeld de wet waarin stond dat je Kemal Atatürk niet mocht beledigen. Ook het staatshoofd mocht je niet beledigen. Niettemin is de situatie nu veel erger geworden.’
Hannah Lucinda Smith (Foto: YouTube)
Hoe komt dat?
‘Door Erdogan. Toen hij in 2003 aantrad als minister-president ging hij al de strijd aan tegen journalisten en cartoonisten door rechtszaken tegen hen te voeren. Hij was dus nooit fan van vrije media. Maar het proces is de laatste jaren enorm versneld. Er zijn nauwelijks nog onafhankelijke media. Zo is slechts één van de zes televisiestations niet in handen van Erdogans kliek. Ook vrijwel alle kranten en tijdschriften zijn niet meer onafhankelijk. Ze bedrijven bijna allemaal propaganda voor Erdogan en zijn AKP.’
Wat bedoelt u daarmee?
‘Alles wat Erdogan doet als politicus krijgt ruim aandacht. Daarnaast worden de narratieven die de regering graag wil horen verspreid. Er wordt niet eerlijk en afgewogen over de andere kant bericht. En tegenstanders van de regering worden uiteraard fel bestreden.’
En dat was enkele jaren eerder nog niet het geval?
‘Nee, ik vond Turkije aanvankelijk heel verfrissend. In Syrië, waar ik oorlogscorrespondent was, durfden mensen uit angst voor represailles niet met naam en toenaam in de krant. Er heerste daar echt een paranoïde sfeer. Turkije, waar ik kwam om bij te tanken en mijn artikelen te schrijven, was toen nog relatief vrij. Dit is nu definitief veranderd. Mensen zijn bang, durven niet meer te zeggen wat ze vinden, willen ook niet meer met naam en toenaam in de krant. Daarbij moet ik wel zeggen dat 2019 minder erg was dan het jaar ervoor. Dankzij de lokale verkiezingen in Istanbul, die door Erdogan werden verloren, hebben de mensen weer hoop gekregen. Ze durven nu meer, zeggen dingen tóch.’
U heeft, zo schrijft u ook in uw boek, nog nooit met Erdogan zelf gesproken. Wel sprak u met veel mensen die dichtbij hem staan en stonden. Wat voor iemand is hij?
‘Erdogan is in die zin niet uniek, dat hij net als veel andere politieke leiders charisma heeft. Daarnaast heeft hij twee gezichten. Het ene gezicht ken je wellicht: de boze Erdogan die in zijn speeches voor een groot publiek tekeer gaat tegen zijn vijanden en zich dreigend opstelt. Maar dit is niet de hele Erdogan. Alle mensen die ik sprak – getrouwen en voormalige getrouwen – vertelden mij dat hij heel warm is in de persoonlijke omgang. Hij is grappig. Hij herinnert je naam. Hij biedt je een kopje thee aan. Door op het persoonlijk niveau zo goed om te gaan met mensen kweekt hij loyaliteit.
‘Alle mensen die ik sprak vertelden dat Erdogan heel warm is in de persoonlijke omgang’
Ik sprak ook mensen die zich niet meer in zijn inner circle bevinden. Zij zijn in ongenade gevallen of zijn er zelf gedesillusioneerd uitgestapt omdat Erdogan niet meer de man zou zijn die hij ooit was. Ook zij zijn niet negatief over Erdogan. Er bestaat nog steeds een soort respect voor hem. Dat respect is er natuurlijk niet bij zijn vijanden, maar die mensen waren altijd al tegen hem. En zij kennen Erdogan niet persoonlijk.’
Maar de meeste Turken kennen Erdogan niet persoonlijk. Hoe komt het dat zovelen zich tot hem aangetrokken voelen?
‘Dat heeft met affectie te maken. Op politieke bijeenkomsten waar hij sprak – en die bijeenkomsten heb ik natuurlijk wel bezocht als journalist – voel je zijn charisma. Het is bijna alsof hij met jou aan het spreken is. Op de televisie merk je dat minder, helemaal als buitenstaander. Hij regeert Turkije niet met ijzeren vuist. Het is niet alleen repressie. Als dat zo was, dan had hij geen aanhang die hem haast verafgoodt.’
Over charisma gesproken: in uw boek schrijft u dat de enige politicus die echt met Erdogan concurreert Kemal Atatürk is, de oprichter van de seculiere republiek Turkije. Standbeelden en portretten van hem zie je overal in Turkije. Denkt u dat Erdogan erin zal slagen om de herinnering aan en de erfenis van Atatürk uit te wissen?
‘Dat zal hem niet lukken, hoewel Erdogan dit het liefst zou willen. Deels heeft Erdogan natuurlijk wel succes. Het seculiere Turkije beheerst niet meer de instituties. Vrouwen mogen hun hoofddoek ophouden op de universiteit. Erdogan wil een vrome generatie opvoeden en dankzij hem zijn er een heleboel religieuze middelbare scholen bijgekomen. Maar helemaal slagen in zijn doel zal Erdogan niet.
Het is een beetje een cliché, zeggen sommigen. Maar ik geloof wel degelijk dat er twee Turkijes bestaan. Het ‘witte’, seculiere Turkije en het ‘zwarte’, religieuze Turkije houden elkaar getalsmatig ongeveer in evenwicht. Dat is ook de reden waarom Erdogan Turkije niet totaal zal kunnen veranderen: een te groot deel van de bevolking is daar tegen.’
Foto: Erdogan zwaait naar AKP-leden in het Turkse parlement, 2018 (Foto: Associated Press)
In tegenstelling tot zijn collega’s Assad en Poetin heeft Erdogan geen totaal overwicht in zijn land. De AKP heeft geen absolute meerderheid, maar moet samenwerken met de ultranationalistische MHP. Hoe komt dit?
‘Turken zijn heel trots op hun democratie. Assad en Poetin kunnen knoeien met verkiezingsuitslagen. Erdogan kan dit niet. De verkiezingen zelf zijn democratisch. Dat bleek ook uit de lokale verkiezingen in Istanbul vorig jaar. Er kwamen opnieuw verkiezingen, maar die werden ook opnieuw door Erdogan verloren.’
Maar het feit dat er gelukkig niet geknoeid wordt met stemmen betekent toch niet dat de verkiezingen eerlijk zijn? Er is geen vrije pers in Turkije.
‘Dat klopt. Erdogan heeft de media in handen, waardoor er vrijwel alleen aandacht is voor hem en de AKP en nauwelijks voor de oppositiekandidaten. Belangrijk is daarnaast de Turkse grondwet. Turkije heeft sinds 2017 een presidentieel systeem, dat Erdogan in staat stelt om per decreet te regeren. Het parlement is een façade geworden. Zijn aanhangers zeggen: ‘Turkije is geen dictatuur, want we organiseren verkiezingen.’ Maar het ligt inderdaad een stuk ingewikkelder.’
De links-seculiere CHP heet de grootste oppositiepartij te zijn. Maar is dit wel een echte oppositiepartij? Zo staat de CHP net als Erdogan achter het de kop indrukken van het Koerdische autonomiestreven, de militaire operaties in Syrië, de vervolging van vermeende Gülen-sympathisanten en de ontkenning van de Armeense Genocide.
‘Over de standpunten die je noemt bestaat in Turkije een brede consensus. Niet alleen de AKP en de MHP, maar ook de CHP en de IYI (een seculier-nationalistische oppositiepartij, red.) vinden dit. Turkije is niet alleen een nationalistisch land, maar ook een gemilitariseerd land vanwege de dienstplicht en de veertigjarige oorlog met de PKK. De meeste Turken staan achter het beleid van de regering ten aanzien van de Koerdische kwestie, de invasie in Noord-Syrië, de vervolging van de Gülenbeweging en de ontkenning van de Armeense Genocide.
Maar dat de CHP de militaire operatie in Syrië steunt betekent niet dat ze de het regeringsbeleid klakkeloos volgen: hierover stellen ze kritische vragen. De CHP bestaat sinds 1923, het jaar dat de Republiek Turkije is opgericht. Decennialang was de CHP aan de macht, nu is de partij dat duidelijk niet meer. Hoewel ze inderdaad sommige standpunten delen met de AKP, staan ze een ander Turkije voor dan Erdogan.’
‘In zijn politiek is Erdogan geen islamist meer’
Was Erdogan, toen hij in 2003 minister-president werd, een oprechte democraat?
‘Je moet dit vraagstuk niet bekijken met een westerse bril. Turkije is echt een heel ander land. Erdogan was eerst lid van de Refah (de islamistische Welvaartspartij die in 1998 werd verboden, red.) van Necmettin Erbakan en stond een onversneden islamistische politiek voor. Hij belandde in 1998 in de gevangenis omdat hij op een politieke bijeenkomst een islamistisch gedicht had voorgelezen dat opruiend zou zijn. Maar na zijn gevangenschap had hij zich – naar eigen zeggen – bekeerd tot de democratie.
Toen Erdogan in 2003 als minister-president begon, zei hij goede dingen. Een deel van de Turkse samenleving wantrouwde hem echter nog steeds en geloofde dat hij niet was veranderd. Ik vind het lastig. Voormalige getrouwen van hem, zoals oud-president Abdullah Gül, waren oprecht democraat. Daarover twijfel ik niet. Maar of Erdogan dit ook is geweest, daarover ben ik niet zeker. Ik denk toch dat het Erdogan vooral ging om zijn persoonlijke ambities. Democratie was daarvoor een middel.’
Foto: HarperCollins Publishers
Had men in 2003 kunnen voorspellen dat Turkije zich zou ontwikkelen richting een autoritaire staat waar geen vrije pers is en waar tienduizenden politieke tegenstanders in de gevangenis zitten?
‘Nee, niet dat het zo ver zou gaan. Wel zou je misschien, op basis van zijn persoonlijkheid, kunnen voorspellen dat Erdogan autoritairder zou worden als hij zo lang aan de macht zou blijven. Maar het was in 2003 absoluut niet duidelijk dat dit het pad zou zijn. En Erdogan had gelijk met zijn pro-Europese koers van toen en zijn poging om de politieke macht van het leger te breken.’
Is Erdogan wel een echte islamist? Of is hij eigenlijk een machiavellist, die het vooral gaat om het vergroten van zijn eigen macht en daarvoor de islam gebruikt?
‘Hij is oprecht vroom. Hij heeft een zeer godsdienstige opvoeding gehad. Wel vraag ik mij af hoe hij dit voor zichzelf weet te verenigen met corruptie en ander onvroom gedrag. Maar in zijn politiek is Erdogan geen islamist meer. In 2003 was hij een hervormer die Turkije vrijer leek te maken. Dit veranderde in 2011 bij het uitbreken van de Arabische Lente, toen Erdogan het islamistische pad insloeg en hoopte dat in Egypte, Syrië en andere landen de Moslimbroederschap aan de macht zou komen. Sinds 2015, het jaar dat hij is gaan samenwerken met de MHP, is Erdogan echter een old school nationalist geworden. Het gaat Erdogan om macht. Hij is inderdaad een machiavellist.’
‘Democratie was een middel voor Erdogans persoonlijke ambities’
Op een schaal van 1 tot 10: hoe democratisch is Turkije nog?
‘Dit vind ik een hele moeilijke vraag, die ik eigenlijk niet goed kan beantwoorden. Met de mediavrijheid is het zeer droevig gesteld in dit land. Maar er zijn wel andere partijen en er wordt niet geknoeid met verkiezingsuitslagen. Het hangt er dus heel erg vanaf naar welk aspect je kijkt.’
Markeerden de coup van 15 juli 2016 en daaropvolgende zuiveringen het einde van de democratie in Turkije? Of kondigde dit einde zich al eerder aan?
‘Toch eerder, denk ik. De coup heeft alles wel versneld en gaf Erdogan een voorwendsel om met zijn vijanden af te rekenen.’
Turken gingen tijdens de coup van 15 juli 2016 massaal de straat op om de coupplegers tegen te houden (Foto: Associated Press)
Zou je misschien 2013 als jaar moeten nemen, toen de Gezi-protesten bloedig werden onderdrukt?
‘Het einde begon denk ik nog eerder. Ik ben sinds 2013 Turkije-correspondent, maar de mensen die ik spreek zeggen dat het proces eerder begonnen is – in 2010 misschien al. Sommigen denken zelfs aan 2005, toen kritiek op Erdogan binnen de AKP op ondemocratische wijze de kop in werd gedrukt.’
Een Nederlandse Erdogan-aanhanger vertelde mij dat Erdogan zo populair is bij de Turken en nog lang aan de macht zal blijven omdat hij over geloofwaardigheid beschikt. Als burgemeester en later als minister-president deed hij veel voor de gewone man. Hij moet het wel heel erg bont maken, wil hij zijn geloofwaardigheid verliezen. Wat vindt u van deze analyse? Wanneer verliest Erdogan zijn geloofwaardigheid?
‘Die heeft hij al verloren. Ook bij zijn achterban. Erdogan heeft vorig jaar de verkiezingen in Istanbul verloren – ook in de arme, conservatief-islamitische wijken die hem in de jaren negentig aan zijn burgemeestersambt hielpen. De gedwongen re-run in Istanbul, die Erdogan opnieuw verloor, was vooral heel pijnlijk. Zijn adviseurs hadden Erdogan echt moeten waarschuwen dat hij dit niet moest doen. Maar Erdogan wordt tegenwoordig omringd door baantjesjagers, ja-knikkers en vleiers die hem niet van goed advies voorzien.’
‘Erdogan heeft zijn geloofwaardigheid verloren’
Tot slot: in 2023 staan er weer presidentsverkiezingen op het programma. Zal Erdogan die wederom winnen?
‘Een belangrijke vraag. Maar ik wil mij niet aan voorspellingen over de toekomst wagen – al helemaal niet over wie de verkiezingen gaat winnen.’
Recep Tayyip Erdogan (1954) werd geboren in Istanbul en groeide op in Rize, een plaats aan de Zwarte Zeekust. Als tiener ging hij naar de Imam Hatip-school, een religieuze beroepsopleiding. Daarna zou Erdogan bedrijfskunde en economie hebben gestudeerd aan de Universiteit van Marmara, maar critici geloven dat zijn diploma een vervalsing is.
Erdogan was een semi-professioneel voetballer en belandde via een anticommunistische actiegroep in de jaren zeventig in de politiek. Hij schreef in 1974 het toneelstuk Maskomya. Daarin worden de vrijmetselarij, het communisme en het jodendom als het kwaad voorgesteld. De titel Maskomya is een combinatie van de eerste letters van de Turkse woorden voor ‘vrijmetselaar’, ‘communist’ en ‘jood’.
Erdogan was actief voor de islamistische Partij voor Nationale Redding (MSP) van Necmettin Erbakan en leidde de jeugdafdeling. Deze partij werd verboden na de militaire staatsgreep van 1980. Erdogan sloot zich toen aan bij de islamistische Welvaartspartij (Refa) van diezelfde Erbakan. Namens Refa won Erdogan in 1994 de burgemeestersverkiezingen van Istanbul.
Refa werd verboden na de militaire staatsgreep van 1980. Erdogan belandde zelf in 1998 in de gevangenis. Volgens de rechter had hij op een partijbijeenkomst een opruiend gedicht voorgedragen. Het gedicht bevatte onder andere deze passage: ‘Minaretten zijn onze bajonetten, koepels onze helmen, moskeeën onze kazernes en gelovigen onze soldaten.’
Erdogan na zijn verkiezing tot burgemeester van Istanbul, 1994. Naast hem staat zijn leermeester Necmettin Erbakan (Foto: YouTube)
Na zijn vrijlating uit de gevangenis in 1999 brak Erdogan met zijn leermeester Erbakan. Erdogan, die door zijn verblijf in de gevangenis populair was geworden bij veel conservatief-religieuze kiezers in het land, werd de leider van de Partij voor Rechtvaardigheid en Ontwikkeling (AKP). Deze partij probeerde islamisme en democratie met elkaar te verzoenen.
Erdogans partij won in 2002 de verkiezingen, maar Erdogan mocht zelf geen premier worden omdat hij in 1998 was veroordeeld. Een jaar later mocht dat wel, nadat de grondwet was gewijzigd.
De eerste jaren van Erdogans premierschap kenmerkten zich door meer liberalisering. Turkije werd kandidaat-lid van de Europese Unie en ging vredesbesprekingen aan met de Koerdische Arbeidspartij (PKK), die het land lange tijd had geteisterd met terroristische aanslagen.
Na 2010 veranderde het beleid. De linkse Gezi-protesten van 2013 werden keihard de kop ingedrukt. Ook overleefde Erdogan een corruptieschandaal, waar de aan de Gülenbeweging gelieerde krant Zaman een belangrijke rol in speelde. Hij begon de onafhankelijke media steeds meer te muilkorven. Sommige media werden overgenomen, sommige werden gesloten. Tevens hervatte Erdogan de oorlog tegen de PKK.
Campagneposters voor de Turkse presidentsverkiezingen van 2014 (Foto: Wikimedia Commons / Voice of America / Osman Orsal)
In juli 2016 pleegden eenheden binnen het Turkse leger een mislukte couppoging tegen Erdogan. Volgens Erdogan was Fethullah Gülen het brein achter deze coup, maar hij ontkent dit zelf. Hierna werden tienduizenden vermeende Gülen-sympathisanten ontslagen en gearresteerd. Ook werden de media en het onderwijs nog meer onder controle van de regering gebracht.
In april 2017, terwijl in Turkije nog de noodtoestand heerste in de nasleep van de coup, won Erdogan een referendum over de invoering van een presidentieel systeem. Hierdoor kan de president per decreet regeren en hebben parlement en kabinet minder macht dan voorheen.
In 2019 leed Erdogan enkele gevoelige nederlagen op rij. Zijn AKP verloor bij de lokale verkiezingen in zowel Istanbul als in hoofdstad Ankara, in Antalya en in Izmir, de derde stad van het land. De AKP vroeg de nederlaag in Istanbul te annuleren en dat verzoek werd door de rechter gehonoreerd. Toch verloor de partij ook in deze tweede ronde van de CHP.
Tevens verlieten enkele prominente AKP-kopstukken Erdogans partij. Ali Babacan, voormalig vice-premier en minister van Financiën, wil samen met ex-president Abdullah Gül een nieuwe partij oprichten. Doel is om de macht van Erdogan te breken en het Turkse politieke systeem grondig te hervormen. Dit geldt ook voor Ahmet Davutoglu, voormalig minister van Buitenlandse Zaken en premier onder Erdogan. In december richtte hij de Toekomstpartij op.
Een Duitse bierverkoper uit Bad Bibra, een dorpje in de oostelijke Duitse deelstaat Saksen-Anhalt, verkoopt ‘nazibier’. Dit zorgde binnen en buiten Duitsland voor de nodige commotie.
Het bier in kwestie heet Deutsches Reichsbräu en kost 18,88 euro per kist. 18 staat voor de initialen van Adolf Hitler, AH, en 88 is een neonazi-symbool voor ‘Heil Hitler’.
Op de bierflesjes staat geen hakenkruis, wel de Duitse adelaar die het ijzeren kruis vasthoudt. Deutsches Reichsbräu is in gotische letters geschreven, letters die veel gebruikt werden in de tijd van het Derde Rijk (1933-1945).
Afgelopen donderdag zag de lokale politicus Götz Ulrich het nieuwe biermerk te koop staan, toen hij over de markt liep. Hij maakte foto’s en plaatste die op Facebook. Hij is zeer verontwaardigd, want Duitsland maakte zich op voor de herdenking van de 75e verjaardag van de bevrijding van Auschwitz.
Het bier is gebrouwen door een van de bekendste neonazi’s in Duitsland, Tommy Frenck. Hij is lange tijd actief is geweest voor de extreemrechtse NPD-partij. Frenck heeft een eigen café, waar hij regelmatig neonazi-events organiseert.
De tachtig kratjes met Deutsches Reichsbräu waren binnen enkele dagen uitverkocht.
Experts vrezen dat het dodelijke Coronavirus, dat inmiddels al aan meer dan tachtig mensen het leven heeft gekost, ook de Chinese provincie Xinjiang zal bereiken. Hier zitten meer dan een miljoen islamitische Oeigoeren gevangen in concentratiekampen.
Het Coronavirus kan een totaal nieuwe dimensie toevoegen aan de Xinjiang-crisis, zegt de Amerikaanse China-deskundige Adrian Zenz. Volgens Zenz zitten er 1,5 miljoen Oeigoeren opgesloten in de kampen.
De Oeigoerse gevangenen zitten dicht op elkaar en leven in erbarmelijke omstandigheden. Ze lopen daardoor niet alleen het risico heel snel besmet te worden, maar ook eerder aan het virus te bezwijken, zegt ook historicus James Millward.
De hoogleraar Chinese geschiedenis aan de Georgetown University in Washington stelt dat de kampen in Xinjiang helemaal niet zijn voorbereid op een crisis als deze. Hij vindt dat de Oeigoeren vrijgelaten moeten worden om een humanitaire ramp van ongekende omvang voor te zijn.
Turkije wil mensen die onlangs gevlucht zijn voor het geweld in het Noord-Syrische Idlib opvangen in de regio. De Duitse bondskanselier Angela Merkel heeft aangegeven dit plan in principe te willen steunen en mede te financieren.
Merkel zei dit tijdens haar bezoek aan Turkije, waar ze sprak met de Turkse president Erdogan. ‘Ik kan mij voorstellen dat we kunnen zorgen voor Duitse fondsen voor deze humanitaire actie.’
Turkije veroverde vorig jaar een deel van Noordoost-Syrië op de Koerden. Turkse NGO’s zijn inmiddels begonnen met de bouw van meer dan tienduizend woningen in het Noord-Syrische Idlib, waar Syrische vluchtelingen straks onderdak moeten krijgen.
Turkije wil nog veel meer Syrische vluchtelingen in Noord-Syrië opvangen. Nu wonen er meer dan 3,5 miljoen Syrische vluchtelingen in Turkije. Vanwege de vluchtelingendeal die Turkije met de Europese Unie heeft gesloten kunnen ze niet westwaarts vluchten, hoewel sommigen het proberen.
De geschiedenis van de Nederlandse koloniale overheersing van Indonesië houdt de gemoederen nog steeds bezig. In Nederland wordt onder mensen met een afkomst uit Indonesië verschillend tegen deze geschiedenis aangekeken. Indische Nederlanders identificeren zich meer met het koloniale bewind, terwijl Indonesische Nederlanders zich juist meer identificeren met het huidige Indonesië. Maar ondanks de verschillen kunnen zij zich vinden in één gedachte: Nederland moet het geleden leed onder ogen zien.
In 2017 stelde de Nederlandse Staat ruim vier miljoen euro beschikbaar voor het onderzoek Onafhankelijkheid, dekolonisatie, geweld en oorlog in Indonesië, 1945-1950. Het onderzoek zal volgend jaar klaar zijn. Het moet onder meer antwoord geven op vragen over structureel grensoverschrijdend geweld tijdens de Indonesische onafhankelijkheidsoorlog, die in de Nederlandse geschiedschrijving nog steeds bekend staat onder de eufemistische term ‘politionele acties’.
‘De Nederlandse staat geeft geen gehoor aan de Indonesische slachtoffers van de 350 jaar durende illegale bezetting door Nederland’, zegt Jeffry Pondaag. Hij is voorzitter van de Stichting Comité Nederlandse Ereschulden (K.U.K.B.). De stichting behartigt naar eigen zeggen de belangen van Indonesische slachtoffers die tijdens de Nederlandse koloniale periode hebben geleden onder het geweld en de oorlogsmisdaden door Nederlandse militairen.
In 2011 spande K.U.K.B. een rechtszaak aan tegen de Nederlandse staat vanwege de executie van 431 Indonesische mannen op Rawagede in 1947. De stichting won, waarna de regering excuses maakte en schadevergoeding betaalde aan de weduwen van de Indonesische slachtoffers.
Pondaag vertelt dat meer rechtszaken tegen de Nederlandse staat zullen volgen. Dit, vanwege het geweld dat Nederland pleegde op de Indonesische bevolking. Ook pleit hij voor het herschrijven van de geschiedenis. ‘Het is zaak dat Nederland een podium biedt aan de Indonesische slachtoffers in de vertelling van de geschiedenis.’
Volgens Pondaag was de afwezigheid van Indonesische slachtoffers tijdens de kick-off van het onderzoek in 2017 voelbaar. ‘Waar haalt Nederland het recht vandaan om een land dat 18.000 kilometer hiervandaan ligt te beschouwen als zijn eigendom? Als ze zeggen dat kolonialisme toen vanzelfsprekend was, hoe zit het dan met de mensen die in Indonesië woonden? Hebben zij dan geen stem? Zijn zij dan geen mensen?’
‘Ik ben Indonesiër. Dat ben ik en dat blijf ik’
In 1969 kwam Pondaag samen met zijn moeder aan in Nederland. Andere familieleden hadden zich toen al in Nederland gevestigd. Zijn familieleden voelden zich verwant met de voormalige kolonie Nederlands-Indië en noemden zichzelf daarom Indisch. Daar voelde Pondaag niets bij.
‘Ik ben een Indonesiër. Dat ben ik en dat blijf ik’, zegt hij resoluut. Van zijn eigen familie en van de ouders van zijn leeftijdgenoten hoorde hij dat Indonesiërs extremistische terroristen waren en Soekarno een collaborateur, omdat die in de Tweede Wereldoorlog samenwerkte met Japan.
De verdeeldheid tussen de Indische en Indonesische gemeenschap kenmerkt zich door de manier waarop beide gemeenschappen de geschiedenis beleven. Waar de Indonesische gemeenschap spreekt over het brute koloniale bewind van Nederland, ziet de Indische gemeenschap een weldoener in de Nederlandse overheid. Mede dankzij de loyaliteit van Indische mensen aan de Nederlandse vlag bekleedden zij in veel gevallen hoge posities. Indonesiërs zagen ze daarom als één met Nederland.
Veel Indonesische Nederlanders vinden dit nog steeds. ‘Indische mensen zijn landverraders’, zegt Pondaag. ‘Ze hebben hun broeders en zusters vermoord voor het Nederlandse koninkrijk en daarmee de kolonie in stand gehouden. Het woord ‘kolonie’ is trouwens een eufemisme, in feite was het een bezetting. Ik heb dan ook afstand genomen van mijn Indische familie.’
‘Samen vooruit’
Ook voor de nieuwe generaties Indische Nederlanders is de pijn van het verleden nog altijd voelbaar. ‘Het vervelende van de geschiedenisvertelling over Nederlands-Indië is dat deze veelal gebaseerd is op persoonlijke meningen’, aldus Erwin Pieters. Hij is een van de oprichters van BersaMaju, de jongerentak van de Vereniging Tropenvrienden Alkmaar (VTA).
Op het Instagram-account van VTA is te lezen dat de organisatie culturele activiteiten organiseert voor iedereen met ‘een Indisch/Molukse achtergrond en die binding/belangstelling hebben in voormalig Nederlands-Indië’. Het woord ‘BersaMaju’ is een samenvoeging van de Indonesische woorden bersama (‘samen’) en maju (‘vooruit’).
Pieters: ‘BersaMaju is het initiatief van de derde generatie binnen de Indische en Molukse gemeenschappen. We willen dat de Indische en Molukse gemeenschappen blijven bestaan. Dit zijn twee aparte gemeenschappen die zich verwant voelen met Nederlands-Indië.’
‘Nederland is slecht met het erkennen van de eigen geschiedenis’
De voorvaderen van Pieters kwamen van de Molukken en zaten bij het Koninklijk Nederlandsch-Indisch Leger. Zij zijn de Nederlanders altijd trouw gebleven. Dat werd door de Indonesiërs gezien als verraad. Daardoor zijn ze in 1952 noodgedwongen naar Nederland gekomen voor hun eigen veiligheid.
‘Ze moesten hun huis en haard verlaten zonder enige vorm van compensatie’, vertelt Pieters. ‘Eenmaal aangekomen in Nederland werden mijn opa en oma en vele anderen van de Indische en Molukse gemeenschap weggestopt in contractpensions en voormalige concentratiekampen. Vaak tegen een vergoeding van de Nederlandse overheid, die ze op een later moment moesten terugbetalen.’
Net als Pondaag kan ook Pieters zich niet vinden in het Nederlandse perspectief op het koloniale verleden en de dekolonisatie. ‘Nederland is slecht met het erkennen van de eigen geschiedenis’, zegt Pieters.
‘Er is weinig tot geen aandacht besteed aan de zwarte bladzijden in de Nederlandse geschiedenis en alle slachtoffers van de Indische en Molukse gemeenschappen. Daar heb ik moeite mee. Ook als het gaat om het aanbieden van excuses aan de Indische en Molukse gemeenschappen. Ik ben deels opgegroeid met de Molukse en Indische cultuur zoals die is meegekomen vanuit Nederlands-Indië. De Indonesische cultuur is anders dan de cultuur waarin ik ben opgegroeid, maar vaak wordt dit door onwetendheid nog door elkaar gehaald.’
De verschillen tussen de Indische en Indonesische cultuur manifesteert zich volgens Pieters niet alleen in een andere blik op de geschiedenis, maar ook in de wijze waarop gerechten worden bereid. ‘Wij zijn als het ware blijven hangen in de cultuur op het moment dat onze opa’s en oma’s naar Nederland kwamen’, legt Pieters uit.
Om deze reden ziet Pieters het belang in van het vertellen van de geschiedenis vanuit het perspectief van de Indische en Molukse gemeenschappen. Beide gemeenschappen ontlenen hun bestaansrecht via het doorgeven van de geschiedenis aan volgende generaties.
‘Het is belangrijk om de geschiedenis van je voorouders te kennen, om de verhalen te vertellen en het leed te erkennen’, zegt Pieters. ‘Soms zie ik iemand van de Indische gemeenschap met de rood-witte vlag van Indonesië rondlopen. Dat kan ik dan niet begrijpen. Dan denk ik: ‘Ken je je geschiedenis niet?’ De Indonesiërs hebben ons weggejaagd. Dat deed mijn opa en oma veel pijn. En die pijn voel je nog steeds.’
Toch kan Pieters zich wel verplaatsen in het Indonesische perspectief. ‘Dat is hetzelfde als Nederland dat door de Duitsers werd bezet in de Tweede Wereldoorlog. Ze kregen een hekel aan hun bezetters. Als je kijkt naar het koloniale verleden van Nederland, ook naar de periode van de VOC, dan is Nederland altijd een bezetter geweest in Indonesië. Wij noemen het een kolonie, maar het was een bezetting. Vanuit dat oogpunt kan ik me verplaatsen in de Indonesiërs.’
‘Indisch zwijgen’
Dat er zo weinig aan het licht is gekomen over het leed in Nederlands-Indië is deels te wijten aan het zogeheten ‘Indische zwijgen’, aldus Pieters. Dat beaamt Linda Frans, binnen BersaMaju actief als projectmanager.
‘Mijn ouders zijn allebei Indisch’, vertelt ze. ‘Mijn grootvader had Nederlands bloed, maar er zit ook Indonesisch bloed in de familie. Tijdens de koloniale periode waren mijn ouders de Nederlandse vlag altijd trouw gebleven. Ze hebben hun eigen verhalen en ervaringen met Nederlands-Indië. Op jonge leeftijd heb ik er niet veel van meegekregen. Dat kwam pas later, omdat ik er zelf naar vroeg. Ik besefte dat het een heftige periode voor ze was.’
‘Mensen hebben zoveel geleden, dat ze er liever niet over praten’
De familie van Frans had een fijn leven in Nederlands-Indië. Daar kwam in 1941 abrupt een einde aan, toen de Japanners hun opmars maakten. Vervolgens werden haar familieleden uit hun huurhuis gezet en in zogeheten jappenkampen geplaatst. Uiteindelijk emigreerde haar familie naar Nederland, na de Bersiap-periode en de soevereiniteitsoverdracht aan Indonesië op 27 december 1949.
‘De Nederlandse overheid had meer kunnen doen voor de Indische en Molukse gemeenschap die toen naar Nederland is gekomen’, zegt Frans. ‘Als ik mijn ouders er nu naar vraag, dan zeggen ze: ‘Laat het maar gaan, het ligt achter ons.’ Dát is Indisch zwijgen. Ondanks het gebrek aan steun van de Nederlandse overheid, koesteren ze geen wrok tegen de Nederlanders.’ In tegenstelling tot de Molukse gemeenschap is de Indische gemeenschap minder uitgesproken over het verleden, vindt ze.
Volgens Erwin Pieters heeft deze zwijgzame houding geen voordelen gebracht voor de Indische gemeenschap. ‘Mensen hebben zoveel geleden, dat ze er liever niet over praten.’ Hij zegt dat de Indische gemeenschap door het wegstoppen van dit verleden moeite heeft om de eigen cultuur vast te houden. ‘Dat heeft de Nederlandse overheid weer in de kaart gespeeld, want de Indische gemeenschap blijft toch zwijgen.’
De vraag is nu of het vierjarige onderzoek naar dekolonisatie en geweld in Nederlands-Indië deze stilte zal doorbreken. Zal het onderzoek leiden tot een geschiedschrijving waarin het leed van de Indonesische, Indische en Molukse gemeenschap wordt erkend?
De verschillende gemeenschappen geloven niet dat het onderzoek straks de pijn en verdeeldheid van het verleden weg zal nemen. Wel vinden ze dat Nederland een verklaring aan de volgende generaties is verschuldigd. Om de geschiedenis in zijn volledigheid te vertellen, zal Nederland volgens hen eerst het geleden leed onder ogen moeten zien.
Minister van Buitenlandse Zaken Stef Blok heeft gisteren Armenië bezocht. Tijdens dit bezoek legde hij een krans bij het genocidemonument Tsitsernakaberd in Yerevan, de hoofdstad.
‘Dit is het eerste bezoek van een Nederlandse minister van Buitenlandse Zaken aan Armenië’, aldus Bloks collega Zohrab Mnatsakanyan tegen de Armeense pers. ‘Het is een grote eer voor mij om de eerste minister van Buitenlandse Zaken van Nederland te zijn die naar Armenië komt’, antwoordde Blok.
Tijdens zijn bezoek besprak Blok met zijn Armeense collega de betrekkingen van Armenië en de Europese Unie. Ook de kwestie rond Nagorno-Karabach, een regio in Azerbeidzjan die in 1994 door Armenië werd ingelijfd, kwam aan bod. Daarnaast bezocht Blok het genocidemonument in Tsitsernakaberd en het genocidemuseum in Yerevan.
In februari 2018 besloot de Tweede Kamer de Armeense Genocide te erkennen. Het kabinet deed dat niet. Officieel blijft het kabinet spreken over een ‘kwestie’. Het kabinet doet dit vermoedelijk om Turkije, dat de Armeense Genocide ontkent, niet al te veel tegen het hoofd te willen stoten.
De Armeense Genocide geldt als aanduiding voor de volkerenmoord op 1,5 tot 2 miljoen Armeniërs, Assyriërs en andere christelijke minderheden in het Ottomaanse Rijk in 1915. Alleen de drie Kamerleden van Denk stemden toen tegen de motie van ChristenUnie-Kamerlid Joël Voordewind.
Onze site gebruikt cookies en vergelijkbare technologieën onder andere om u een optimale gebruikerservaring te bieden. Ook kunnen we hierdoor het gedrag van bezoekers vastleggen en analyseren en daardoor onze website verbeteren.
Deze website gebruikt cookies om uw gebruikservaring op deze website te verbeteren. Van deze cookies worden cookies aangemerkt als "Noodzakelijk" in uw browser bewaard, deze cookies zijn essentieel voor het functioneren van de website. Bijvoorbeeld het opslaan van uw keuze of u wel of geen cookies wilt hebben. Wij maken ook gebruik van cookies van derde partijen die ons helpen met het analyseren en begrijpen van de gebruik van deze website door u. Deze cookies worden alleen gebruikt als u daar toestemming toe geeft. U heeft ook de mogelijkheid om uzelf uit te sluiten voor deze cookies. Dit zal echter effect hebben op uw gebruikerservaring.
Noodzakelijke cookies zijn absoluut nodig voor het functioneren van de website. De cookies in deze categorie zorgen alleen voor de veiligheid en het functioneren van deze website . Deze cookies bewaren geen persoonlijke gegevens
Deze cookies zijn niet strict noodzakelijk, maar ze helpen de Kanttekening een beter beeld te krijgen van de gebruikers die langskomen en ons aan te passen aan de behoeftes van onze lezers. Hiervoor gebruiken wij tracking cookies. Bij het embedden van elementen vanuit andere websites zullen er door deze sites ook cookies worden gebruikt.
