Volgens Gloria Wekker mocht Sylvana Simons op televisie wel mooi zijn, maar ging het mis toen ze zich begon uit te spreken. Daar is moed voor nodig, want het levert flinke tegenstand op. Die tegenstand is de rode draad door de korte geschiedenis van BIJ1, een linkse partij die compromisloos wil zeggen waar het op staat. Verslaggever Chris Aalberts was bij de verkiezingsaftrap van Simons’ partij BIJ1 en sprak met experts over haar kansen. Lukt het BIJ1 deze keer wél om een Kamerzetel te bemachtigen?

Hoogleraar Gloria Wekker staat op het podium om de BIJ1-aanhang toe te spreken. Het is een regenachtige middag begin februari. Er zijn zo’n driehonderd mensen naar een hal in Amsterdam-Zuid gekomen voor de aftrap van de landelijke verkiezingscampagne van BIJ1. Wekker, bekend van haar boek Witte Onschuld, prijst de moed van partijleider Sylvana Simons. Ze heeft de moed om zich uit te spreken en dat is verre van vanzelfsprekend. Meer mensen zouden, net als Simons, op kleine schaal hun mond moeten opendoen, zo houdt Wekker haar publiek voor.

‘We will not shut up’

BIJ1 wil meedoen aan de Tweede Kamerverkiezingen van maart 2021 en verwacht behoorlijke tegenstand. De partij heeft daar na twee eerdere campagnes inmiddels ervaring mee. Simons meldt dat de toon van BIJ1 is dat racisten racisten zijn, fascisten fascisten en seksisten seksisten: ‘We will not shut up.’ Volgens Simons is haar partij direct en duidelijk, maar heeft BIJ1 tevens een hart vol compassie en mededogen: ‘Onze toon zal niet voor iedereen prettig zijn, maar jammer dan.’

BIJ1 lijkt een tegenreactie op partijen als Forum voor Democratie. Simons accepteert niet dat de norm rechts of zelfs extreemrechts is: ‘Als dat de norm is, zijn wij het tegengeluid’, meldt ze. De Rotterdamse socioloog Willem Schinkel valt haar bij: het is volgens hem een goed teken dat BIJ1 irritant wordt gevonden. BIJ1 moet niet willen regeren, maar moet naar Den Haag ‘om te irriteren’. Deze woorden illustreren de ambitie om te agenderen en het debat te veranderen. Simons hoopt op zoveel mogelijk zetels, maar legt zich niet vast op een getal. Twee tot vijf zetels vindt ze een mooi resultaat.

Een vroege kick-off

Na haar politieke avontuur bij Denk in 2016, waar ze ruim een half jaar actief was, richtte Simons eind dat jaar haar eigen partij op, toen nog onder de naam Artikel 1. Het was destijds slechts tweeënhalve maand voor de verkiezingen. Simons is opmerkelijk eerlijk: de partij stelde tijdens die eerste campagne niet zoveel voor. Deze was niet veel meer dan een rekeningnummer en een kandidatenlijst.

BIJ1 haalde destijds 28.700 stemmen, minder dan de helft van de kiesdeler. Andere partijen die de Tweede Kamer niet haalden, zoals Voor Nederland (VNL) van Jan Roos en de Piratenpartij, waren succesvoller. Toch is er een groot verschil: VNL werd alweer snel opgeheven en de Piratenpartij leidt sindsdien een kwijnend bestaan. Dit is het voorland van nieuwe partijen die niet verkozen worden, maar niet van BIJ1: Simons kwam een jaar later terug en werd met ruim 6.500 stemmen in de Amsterdamse gemeenteraad gekozen. Nu probeert ze het landelijk opnieuw.

Een serieuze partij?

Aanvankelijk leek BIJ1 vooral een vehikel voor Simons om de politiek in te kunnen gaan. Ze is beeldbepalend en kreeg bij zowel de landelijke als de Amsterdamse campagne veruit de meeste BIJ1-stemmen. Toch relativeert ze haar rol: ‘Dit is niet de partij van Sylvana’, zegt ze, ‘BIJ1 is de partij van ons allemaal’. Ze vergelijkt BIJ1 met het maken van televisie: je kunt het niet in je eentje. BIJ1 is van de leden, aldus Simons, die zichzelf ‘vooralsnog de partijleider’ noemt en zich ‘formeel kandideert als lijsttrekker’. Niemand twijfelt eraan dat ze dat al is.

BIJ1 kreeg bij eerdere verkiezingen steun van bekende sympathisanten als Anja Meulenbelt, Simone van Saarloos, Anusha Nzume en Sunny Bergman. Inmiddels presenteert de partij zich echter als grassroots-organisatie. BIJ1 heeft naar eigen zeggen tweeduizend leden en is afdelingen aan het opzetten. In Amsterdam, Rotterdam en Utrecht zijn die er al. Er komen er steeds meer bij, vertelt bestuurslid Rebekka Timmer: zo begint men binnenkort ook in Almere, Eindhoven en Leeuwarden.

‘BIJ1 is de partij van ons allemaal’

Volgens Simons is BIJ1 geen partij die naar een stad gaat om te zeggen ‘Hier zijn we’. De partij komt ‘als we gevraagd worden’ en er mensen zijn die zelf een afdeling willen beginnen. Zo wil BIJ1 organisch groeien. Het doel van BIJ1 is niet om racisten en fascisten te overtuigen, zegt Simons ferm, maar om een plek te bieden voor mensen die beter weten. BIJ1 wil hen verenigen en de mogelijkheid bieden om samen te komen.

Een intersectionele visie

BIJ1 heeft opvallend veel oog voor de academische onderbouwing van haar ideeën. Gloria Wekker fungeert als belangrijke inspiratiebron, stond twee keer op de kandidatenlijst en staat ook deze kick-off weer op het podium. Ze vertelt dat ze bij de start van de partij werd gevraagd Simons bij te spijkeren in intersectioneel denken. Wekker wilde dat graag doen want ze was blij dat Simons weg was bij Denk, vertelt ze. Er viel echter weinig bij te spijkeren want Simons begrijpt zelf prima wat intersectionaliteit is, aldus Wekker. De term vat de ideologische basis van BIJ1 samen.

In Simons’ visie was er nog geen partij met een intersectionele visie en dus moest BIJ1 wel opgericht worden. Het denken over intersectionaliteit ontstond in de jaren tachtig in Amerika. In Nederland werd het ook wel bekend als ‘kruispuntdenken’. Het onderliggende idee is dat meerdere factoren tegelijk een rol spelen bij discriminatie en onderdrukking. Racisme, seksisme en homofobie worden in hun onderlinge verband bekeken en dus niet afzonderlijk van elkaar. Een zwarte vrouw kan discriminatie ervaren door een unieke combinatie van het feit dat zij zwart én vrouw is. Dit idee staat tegenover feministische stromingen die alleen kijken naar discriminatie op basis van geslacht.

Dit kruispuntdenken is een holistische benadering waarin problemen vanuit verschillende perspectieven worden geanalyseerd. We horen dit goed terug bij Simons. Volgens haar hebben problemen die normaliter los van elkaar worden gepresenteerd veel met elkaar te maken. BIJ1 begrijpt bijvoorbeeld dat feminisme te maken heeft met de economie, de afbraak van de zorg met de belastingen en het klimaat met antiracisme, aangezien niet-witte gemeenschappen het zwaarst door klimaatverandering worden geraakt. BIJ1 is er voor mensen die dit soort verbanden doorleven.

Wat wil BIJ1?

BIJ1 wil solidair zijn over de verschillen tussen mensen heen, zoals sociaaleconomische status, geslacht en seksuele voorkeur. Dat doet BIJ1 door niet over maar mét mensen te praten, stelt Simons. Ze wil dat Nederland een land is waar ruimte is voor iedereen en dus het idee uitbannen dat de één meer waard is dan de ander. We zijn in Nederland destructieve politiek gewoon gaan vinden, denkt ze: als ergens twintig koekjes liggen zijn er negentien voor bankiers, waarna die tegen arbeiders zeggen dat ze op moeten passen dat het laatste koekje niet door immigranten wordt ingepikt.

Willem Schinkel bekritiseert bestaande linkse ideeën over emancipatie waarin helemaal geen sprake is van gelijkwaardigheid: ‘Emancipatie in Nederland is een zelfgenoegzame zelffelicitatie van een door witheid en bezit bezeten burgerij. Nederlanders, is het idee, zijn al bevrijd, en ze zijn nu zo grootmoedig ook anderen te helpen bevrijden. Voor deze Nederlanders is er geen bevrijding meer mogelijk, die was er al, dus een politiek van emancipatie, dat kan alleen een politiek voor anderen zijn, voor marginalen, voor nog-niet-bevrijden, niet-geïntegreerden, migranten…’ Volgens Schinkel prikt de intersectionele benadering hier dwars doorheen.

‘Emancipatie in Nederland is een zelfgenoegzame zelffelicitatie van een door witheid en bezit bezeten burgerij’

De koers van Simons wordt hier gepresenteerd als ‘links-van-links’: BIJ1 is niet vies van het geven van systeemkritiek. Aanwezigen wijzen de suggestie van de hand dat GroenLinks en de SP alternatieven kunnen zijn. GroenLinks wordt door meerdere sympathisanten gezien als een marketing-partij rond Jesse Klaver, die weliswaar goede standpunten heeft maar niet echt tegen de publieke opinie in durft te gaan. Voor de SP geldt dit eveneens. Meerdere sympathisanten, zoals Rebekka Timmer en Anja Meulenbelt, komen van de SP, maar die partij zegt niets over racisme en mist een intersectionele visie. Daarmee is de SP even irrelevant als de rest.

Amsterdamse koers

De zaal klapt enthousiast dat het is gelukt om in Amsterdam een zetel binnen te halen. Daar gebeuren de dingen die straks een landelijk podium moeten krijgen. Duo-raadslid So Roustayar vertelt dat er informatiebordjes komen bij straatnamen van schurken zodat mensen begrijpen wat de achtergrond van deze personen is. Door BIJ1 worden daklozen niet meer beboet als ze buiten slapen. Ook worden ze begeleid richting zorg. Er wordt werk gemaakt om alleenstaande moeders uit de armoede te krijgen. Door BIJ1 staat bij alle beleidsstukken voortaan wat de invloed is op het klimaat. Ook vraagt BIJ1 aandacht voor een monument voor Kerwin Duinmeijer, op de plek waar hij in 1983 om racistische redenen werd vermoord.

We zien allerlei typisch linkse thema’s terug in de moties die BIJ1 van november 2019 tot en met januari 2020 alleen of samen met andere partijen indiende. BIJ1 tekent moties die vergroening tot doel hebben, zoals het vrijmaken van de haven van fossiele brandstoffen. BIJ1 wil een minimumloon van veertien euro, de voedselbank actiever ondersteunen, geen verkoop van sociale huurwoningen, een realistischer drugsbeleid en geen kraakpanden ontruimen voor leegstand.

Een behoorlijk aantal moties gaat over specifieke doelgroepen. Zo wil BIJ1 dat organisaties die zich inzetten voor vrouwen en meisjes er beter op worden gewezen dat ze subsidie kunnen krijgen. Ook wil BIJ1 dat deze organisaties gebruik kunnen maken van leegstaand vastgoed. BIJ1 wil meer aandacht voor alleenstaand moederschap en wil onderzoek of armoedevoorzieningen gehandicapten en chronisch zieken wel voldoende bereiken. BIJ1 wil de capaciteit van de daklozenopvang vergroten en een uitbreiding van de opvang voor ongedocumenteerden. Ook steunt BIJ1 het idee dat sekswerk als normaal werk moet worden gezien.

Een van de meest concrete gevolgen van de komst van BIJ1 is een Amsterdams onderzoek naar de rol van de hoofdstad in de slavernij. Critici stellen dat dit onderzoek meer het gevolg is van de inspanningen van Denk, maar BIJ1 heeft het wel van harte gesteund. Het onderzoek moet laten zien welke rol Amsterdam heeft gespeeld, zodat het duidelijk is waar Amsterdam excuses voor kan aanbieden. Gloria Wekker zegt dat Amsterdam dat allang kan weten, maar toch is het onderzoek nuttig want het kan een opmaat naar echte excuses zijn.

Electorale kansen

Of BIJ1 electoraal kansrijk is blijft afwachten, maar onderzoekers zijn sceptisch. Floris Vermeulen van de Universiteit van Amsterdam onderzocht het stemgedrag van kiezers met een migratieachtergrond bij de Amsterdamse lokale verkiezingen van 2018. Alleen de Surinaamse gemeenschap liep warm voor BIJ1: Simons kreeg 19 procent van deze stemmen. Nederlanders zonder migratie-achtergrond stemden nauwelijks BIJ1, net als de Turkse en Marokkaanse gemeenschap.

BIJ1 focust zich niet op een specifieke gemeenschap en heeft daarom moeite om goed campagne te voeren, denkt Vermeulen. Bij de Surinaamse gemeenschap is BIJ1 weliswaar populair, maar de opkomst onder deze kiezers is laag en ze zijn via bestaande netwerken relatief moeilijk te bereiken zoals dat bij de Turkse gemeenschap juist wel kan. Voor de landelijke verkiezingen is het relevant dat de Surinaamse gemeenschap buiten Amsterdam veel kleiner is dan in de hoofdstad: daar zijn dus relatief minder stemmen te halen.

Aziz el Kaddouri, opiniepeiler bij de EtnoBarometer, denkt dan ook dat het potentieel voor BIJ1 beperkt is tot hooguit één zetel. Bij een brede doelgroep roept Simons simpelweg te veel weerstand op. Een peiling in 2017 liet al zien dat ook onder biculturele Nederlanders de steun beperkt is. Simons moet het vooral hebben van de Surinaams-Antilliaanse doelgroep en het feit dat het racisme-thema de afgelopen jaren meer aandacht heeft gekregen, door bijvoorbeeld racistische spreekkoren bij voetbal en Zwarte Piet. De actualiteit vlak voor de verkiezingen zou Simons ook meer wind in de zeilen kunnen geven.

Intersectionaliteit in de praktijk

Al met al profileert BIJ1 zich als een linkse partij ‘links van de concurrentie’, die compromisloos voor alle minderheden opkomt. Alle minderheden samen vormen de meerderheid, houdt Simons haar publiek voor. Grote groepen in de samenleving hebben volgens haar baat bij de ideeën van BIJ1. De inhoudelijke lijn in Amsterdam correspondeert met die visie. Voor de aanhang is het onderscheid met GroenLinks en de SP duidelijk, aangezien die partijen minder compromisloos zijn en racisme niet of te weinig benoemen. Toch zal het lastig zijn deze kiezers naar BIJ1 te trekken.

De inhoudelijke vraag blijft wat deze aandacht voor minderheden ‘intersectioneel’ maakt. Simons noemt deze middag onderadvisering van allochtone kinderen in het onderwijs en racisme op school en op de arbeidsmarkt. Al deze thema’s doen pijn maar moeten toch geadresseerd worden, zegt ze. Dit zijn zeker thema’s die bij GroenLinks en SP weinig aandacht krijgen, maar de vraag blijft wat er precies ‘intersectioneel’ aan is.

BIJ1 doet zowel bij de kick-off als in Amsterdam voorstellen die de achterstelling van specifieke groepen betreffen en daarmee onderscheidt de partij zich van de concurrentie, maar per voorstel gaat het steeds om één specifieke minderheid en niet om een kruispunt. De analyse van problemen is intersectioneel, maar de praktische meerwaarde van dat kruispuntdenken moet zich nog bewijzen.

Alternatieve media op ‘rechts’ zijn dusdanig in opkomst, dat de overheid het een onderzoek waard vond.

Het eind vorig jaar gepubliceerde rapport The politics of social media manipulation, geschreven in opdracht van de ministeries van Binnenlandse Zaken en Onderwijs, veroorzaakte – niet geheel onverwacht natuurlijk – veel ophef op social media. Rechtse alternatieve opiniewebsites als de Dagelijkse Standaard en Opiniez waren woest op minister Kajsa Ollongren: hun berichtgeving werd namelijk als ‘hyperpartisan’ (‘hyperpartijdig’) en als ‘junknews’ (‘onzinnieuws’) getypeerd.

Waarom zijn alternatieve rechtse media opgekomen? Voegen zij werkelijk wat toe? En heeft deze nieuwe rechtse mediazuil-in-wording kans van slagen? De Kanttekening vroeg het aan de rechtse blogger Sander van Luit, onderzoeksjournalist Robert van der Noordaa en Claude de Wit, hoofdredacteur van de rechtse website Veren of Lood.

Hyperachterdochtig en goedgelovig

Sander van Luit, een rechtse blogger en vlogger, is in ‘rechts Nederland’ bekend vanwege de Batavieren Podcast, een rechtse podcast waarin het nieuws wordt becommentarieerd. Daarnaast houdt Van Luit op zijn site LibertyCentral een heleboel alternatieve bijdragen op ‘rechts’ bij.

‘Mainstream media doen heel erg aan framing’, vindt Van Luit. ‘Het zijn geen neutrale media, maar in werkelijkheid linkse media die zich laten leiden door politieke correctheid. Dat zie je in hun berichtgeving terug. Daarin wordt aan het nieuws vaak een bepaalde draai gegeven.’

Vanwege die ‘framing’ kijkt hij nooit meer naar de NPO, vertelt Van Luit. ‘WNL is gewoon een VVD-zender geworden en de VVD voert tegenwoordig D66-beleid uit. Ook PowNed verkondigt niet het geluid van FvD en PVV. Omdat het rechtse geluid in de mainstream media niet gehoord wordt, komen er veel alternatieve media op en wil aspirant-omroep Ongehoord Nederland zendtijd krijgen.’

‘WNL is gewoon een VVD-zender geworden en de VVD voert tegenwoordig D66-beleid uit’

Claude de Wit van de rechtse website Veren of Lood beaamt Van Luits analyse. De Wit spreekt over ‘agitprop’ door de mainstream media. Hij hekelt de ‘vooringenomenheid en verwrongenheid’ van de NOS, die vooral op Teletekst bevooroordeeld zou zijn. De Wit wijst op een artikel van ‘Hannibal’ (een pseudoniem van blogger Pim Beaart) op Veren of Lood, getiteld ‘NOS & Teletext – achtergrond en agitprop’.

Volgens Hannibal wijst Teletekst maar al te graag met een beschuldigende vinger naar ‘extreemrechts’, maar wordt de andere kant doelbewust verzwegen. ‘Een terrorist die ook linkse standpunten heeft? De nieuwsconsument onnodig verwarren is niet wat de staatsomroep beoogt, zodat ze dat in de gevallen dat ze het opschrijft toch zoveel mogelijk bedekt houdt.’

Hannibal gebruikt de term ‘staatsomroep’ niet zomaar. De kritiek op de mainstream media voort uit de kritiek op de politiek, vertelt Robert van der Noordaa. Hij is onderzoeksjournalist voor de Volkskrant en de Groene Amsterdammer en is gespecialiseerd in het fenomeen nepnieuws.

‘De grote kranten worden gezien als onderdeel van de gevestigde orde. En die wordt niet meer vertrouwd. Politici zouden allemaal leugenaars zijn. Ze hebben het bijvoorbeeld constant over ‘Pinokkio Rutte’. En de media, die kennelijk dus onderdeel zijn van deze gevestigde orde, liegen volgens deze criticasters dus ook altijd.’

Van den Noordaa vindt deze achterdocht allesbehalve terecht. Volgens hem zijn het juist de alternatieve media die zich aan ‘framing en agitprop’ schuldig maken.

‘Alle media worden op één hoop geveegd. Alternatieve media pikken alleen dat nieuws uit dat hun eigen standpunten ondersteunt en branden de rest af. Ze zijn aan de ene kant hyperachterdochtig, terwijl ze aan de andere kant heel goedgelovig zijn. Als het maar in je eigen straatje past. Ze citeren ook uit uiterst dubieuze bronnen als Breitbart en Voice of Europe.’ Dit zijn twee radicaal-rechtse ‘nieuwssites’ die regelmatig met nepnieuws komen.

De onderzoeksjournalist vraagt zich af of je alternatieve rechtse media überhaupt wel ‘media’ moet noemen. ‘Interessant is in dit verband de klacht die journalist Chris Klomp bij de Raad voor de Journalistiek indiende over Jan Roos, naar aanleiding van een stuk van Roos op de rechtse website Saltmines. Het antwoord van de raad was bijzonder: ze namen de klacht niet in behandeling, want Saltmines is geen medium.’

Minirevolutie

Alternatieve media hebben tegenwoordig een veel groter bereik dan vroeger. Toen kon je weliswaar met een stencilapparaat of bij de plaatselijke drukker je eigen alternatieve medium beginnen, maar je publiek was zeer klein. Met de komst van internet bereiken alternatieve media honderdduizenden mensen.

In zijn vlog ‘De beste alternatieve (social) media’ spreekt blogger Van Luit over een ‘democratische minirevolutie’, die ervoor zorgt dat de mainstream media niet meer het monopolie op het nieuws hebben. ‘Iedereen kan nu bijna hetzelfde doen, wat vroeger alleen radiokanalen en televisiezenders deden’, zegt hij in zijn video.

Van Luit is actief op een heleboel alternatieve (sociale) media. Omdat hij bang is dat zijn accounts op Twitter en Facebook nog een keer zullen worden verwijderd – deze media zouden politiek correct zijn – is Van Luit ook actief op media met namen als Gab, MeWe, Minds, Parler, Think Spot en VK. ‘Als ik gecensureerd word, dan ga ik naar een ander platform.’

Volgens Van Luit wordt Gab, dat fungeert als een alternatief voor Twitter, steeds groter. Er worden namelijk steeds meer mensen van Facebook en Twitter gegooid. Hij geeft toe dat er op Gab extreemrechtse meningen staan: ‘Ze hebben het dan over de ‘Holocaust Hoax’ of over dat Hitler ook goede dingen heeft gedaan. Je moet zulke gekkies gewoon negeren.’ Van Luit ziet internetcensuur als het grootste probleem. Racisme vindt hij problematisch, maar: ‘Je doet hier toch niets aan’.

Onderzoeksjournalist Van der Noordaa ziet dit anders. ‘Twitter is de laatste jaren verpest door extreemrechtse figuren, het is heel logisch dat ze hier nu strenger tegen optreden. Het is krankzinnig bijvoorbeeld hoe fel Greta Thunberg wordt aangevallen. We moeten dit soort haat niet tolereren, want als je geen paal en perk stelt wordt het steeds erger.’

De Overton Window, het spectrum van gedachtegoed dat het grote publiek accepteert, is volgens Van der Noordaa nu aan het verschuiven. ‘Als we niets doen, dan vinden we het straks ook normaal als iemand roept dat we politici van de tegenpartij moeten ophangen. Ik heb liever dat alt-rechtse mensen naar hun eigen social media gaan, dan dat ze de sfeer op Twitter verpesten.’

‘Alternatieve media pikken alleen dat nieuws uit dat hun eigen standpunten ondersteunt’

Claude de Wit van Veren of Lood is bang dat respect en fatsoen worden misbruikt door ‘links’ om een politiek-correcte deken over het debat te leggen. Hij beschouwt het overheidsrapport The politics of social media manipulation als een poging tot censuur. Hij erkent dat nepnieuws en hyperpartijdigheid bestaan, maar zegt erbij dat vooral de ‘gevestigde orde’ zich hier schuldig aan maakt.

De Wit: ‘We hebben een mening, maar die is maar zelden die van een bepaalde partij. We verdedigen ook niemand om het verdedigen. Dat Frontaalnaakt en Krapuul (twee links-radicale opiniewebsites, red.) niet door het onderzoeksteam van de Universiteit van Amsterdam werden genoemd vonden we erg amusant, omdat met die weglating de onderliggende agenda van de onderzoekers werd getoond. Geen verrassing, maar wel tamelijk dom. Over hyperpartijdigheid gesproken.’

Van der Noordaa vindt het niet gek dat de focus van het onderzoeksrapport over nepnieuws en alternatieve media op rechts lag. Radicaal-linkse opiniewebsites zouden nauwelijks lezers en nauwelijks impact hebben. Volgens de journalist is hyperpartijdigheid iets waar tegenwoordig vooral rechtse media zich schuldig aan maken.

Van der Noordaa: ‘Ook mainstream rechtse media zijn tegenwoordig ongelooflijk partijdig, vooral de Telegraaf. Het zoontje van Femke Halsema had kattenkwaad uitgehaald, maar de krant van wakker Nederland schreef hier een heleboel artikelen over, met als doel de burgemeester van Amsterdam te beschadigen. Met nieuws had dit niets van doen. En dan heb ik het nog niet gehad over die suggestieve stukken, waarin bewezen racisten met een achtergrond in het extreemrechtse milieu worden opgevoerd als normale ‘bezorgde burgers’, ‘gewone Nederlanders’. Echt ongelooflijk.’

Een nieuwe zuil

Er is een nieuwe verzuiling aan de gang, waarschuwde opiniepeiler Maurice de Hond een week geleden. Kiezers raken steeds meer gepolariseerd en bekneld binnen hun eigen ‘bubbel’. Deze verzuiling lijkt in niets op de vroegere opdeling in protestanten, katholieken, socialisten en liberalen. De Hond identificeert drie nieuwe blokken: een links blok, een rechts blok en een nog rechtser blok.

Het is vooral binnen dit ‘rechts-van-rechtse’ blok waar het bouwen van een nieuwe, eigen zuil zich aftekent. Forum voor Democratie-voorman Thierry Baudet rept met regelmaat over ‘een nieuwe zuil’, die een tegenwicht moet bieden aan een in zijn ogen linkse hegemonie binnen de bestaande instituties.

Baudets leermeester en FvD-senator Paul Cliteur verwoordt het zo: ‘We zijn meer dan alleen een politieke partij. We moeten een compleet nieuwe zuil opbouwen met eigen instituties: een partij, een omroep, kranten, debatruimtes en ook aan de universiteiten moet veel gebeuren.’ Precies dat lijkt nu te gebeuren.

Naast een eigen partij (FvD) en een eigen omroep in oprichting (Ongehoord Nederland) kent de nieuwe radicaal-rechtse zuil uitgeverijen als De Blauwe Tijger van Tom Zwitser (foto, rechts) en, tot op zekere hoogte, Aspekt. Beide uitgeverijen geven onder meer boeken uit van rechtsgeleerde FvD-senator Paul Cliteur (foto, links) en filosoof en FvD-ideoloog Sid Lukkassen (foto, midden). Daarnaast bezit deze zuil-in-aanbouw opiniewebsites (Opiniez, De Nieuwe Zuil van Sid Lukkassen en in mindere mate de Dagelijkse Standaard) en een netwerk van bevriende opiniemakers en bloggers.

Wordt de nieuwe rechtse zuil een succes? Robert van der Noordaa heeft hier zo zijn vraagtekens bij. ‘Aspirant-omroep Ongehoord Nederland heeft in korte tijd heel veel leden binnengehaald, maar ze hadden zich vergist. Pas een jaar later moeten ze 50.000 leden hebben. Het is nog maar de vraag of de mensen die nu lid zijn geworden dat aan het einde van dit jaar nog steeds zijn en opnieuw hun contributie zullen betalen. Bovendien deugde de teller op de website niet en kun je met het invullen van allerlei onzingegevens en het betalen van slechts één cent al lid worden. Er waren ook mensen die zich tien keer als lid hadden aangemeld.’

Volgens Van der Noordaa is het makkelijk om op social media steun te krijgen voor je geluid via retweets en steunbetuigingen van twitteraars, maar is het consolideren van deze steun andere koek. ‘Robert Jensen haalde met zijn actualiteitenprogramma hele lage kijkcijfers. En zijn YouTube-kanaal is ook geen groot succes. Hetzelfde geldt voor Jan Roos en zijn podcast. Er moeten voldoende mensen bereid zijn om hiervoor te betalen, maar die zijn er – helaas voor hem – niet.’

Ook Claude de Wit van Veren of Lood is sceptisch over het ontstaan van een nieuwe rechtse zuil, maar om hele andere redenen. ‘Wij kijken met belangstelling naar de pogingen die mensen doen, maar geloven er absoluut niet in. Niet alleen omdat er te weinig gemeenschappelijke basis is voor een dergelijke samenballing, maar bovendien omdat het ons te defensief is. De suggestie dat er één waarheid zou zijn en dat die rechts is, komt op ons over als tamelijk infantiel.’

Wie wel gelooft in een nieuwe rechtse zuil is filosoof, publicist en FvD-ideoloog Sid Lukkassen: hij is een platform gestart dat expliciet streeft naar zo’n rechtse zuil: ‘De Nieuwe Zuil’. Lukkassens vehikel heeft een eigen website en social media-kanalen dat onder meer artikelen van Lukkassen en filmpjes van Forum voor Democratie verspreidt. Blogger Sander van Luit was een organisatorische spil binnen De Nieuwe Zuil, maar heeft deze inmiddels de rug toegekeerd.

Van Luit noemt twee personen als redenen waarom hij weg is gegaan: Sid Lukkassen en Robert Bor (foto), een fervent twitteraar en publicist op het rechtse Opiniez. Op Twitter neemt Bor in lange draadjes Thierry Baudet in bescherming tegen ‘aanvallen’ van links, bijvoorbeeld tijdens de ophef over de beruchte ‘Marokkanen’-tweet. Bor sprak toen over het ‘activistische rapaille’ dat een ‘fakenews campagne’ zou zijn gestart.

‘Lukkassen en Bor begonnen zich steeds meer te gedragen als propagandisten van Forum voor Democratie en duldden geen kritiek op deze partij’, aldus Van Luit. ‘Sid Lukkassen werkt tegenwoordig voor FvD in Brussel. Bor hoopt misschien ook op een baantje, daarom verdedigt hij op Twitter Thierry Baudet tegen kritiek van buiten.’

‘Als je kritiek hebt op Thierry Baudet, dan duiken de FvD-lemmingen op je af’

Volgens Van Luit dreigt er ‘een politieke correctheid op rechts’ te ontstaan. ‘Mensen ontvrienden mij op Facebook, omdat ik kritiek op FvD heb. En als je kritiek hebt op Thierry Baudet, dan duiken de FvD-lemmingen op je af.’ Hij doelt op rechtse twitteraccounts die iedereen aanvallen met kritiek op Thierry Baudet en FvD.

Uiteindelijk is zo’n zuilvorming niet voor alle rechtse mensen weggelegd, zo blijkt uit de woorden van Van Luit. ‘Ik vind als klassiek liberaal vrijheid heel belangrijk’, zegt hij. ‘Je moet ook op FvD kritiek kunnen uitoefenen.’

Naschrift: Claude de Wit van Veren of Lood bestaat niet echt, maar is een pseudoniem van Pim Beaart, die ook voor deze website schrijft. In het emailadres van Beaart staat de naam van de Romeinse tegenkeizer Clodius Albinus (150-197 n.Chr.). Die naam kun je in het Nederlands vertalen met Claude de Wit. We kwamen hier achter dankzij een tip van een lezer.