Kleding en godsdienst. Dat blijkt een heikele thematiek. Geen recent stuk van mijn hand heeft mij in de sociale media zoveel reacties opgeleverd als mijn jongste adhesiebetuiging aan het zogeheten ‘boerkaverbod’. Ik werd regelmatig met klem aan de rare voorschriften op dit vlak van andere orthodoxe gelovigen herinnerd, en die zijn er ook zeker in groten getale.

Eind augustus was ik in het Zwitserse Davos – nee, niet vooruitlopend op een uitnodiging van het Wereld Economisch Forum, zo ver als Rutger Bregman heb ik het nog niet geschopt – en dat vormt in de zomermaanden een vakantiebastion van chassidische joden uit met name New York. Op alle wandelwegen en bij alle kabelbaanstations kom je ze met hun omvangrijke kinderschare – en meestal ook een kinderwagen – tegen.

De mannen standaard met pijpekrullen aan de zijkant, baarden, in zwarte jassen en met hoge hoeden – aan het eerste moeten ook kleine jongens al geloven – en de vrouwen in middellange rokken en met een pruik op het kaalgeschoren hoofd, want zichtbaar natuurlijk vrouwenhaar is voor Jahweh kennelijk onuitstaanbaar. Je vraagt je dan wel af, waarom ook de vrouwelijke helft van de mensheid door Hem met hoofdhaar is geschapen, als het er vervolgens meteen weer af moet.

En net terug in Nederland blijkt in Goes het Calvijn College de korte broek met een beroep op de bijbelse uitgangspunten van de school voor jongens taboe te hebben verklaard. Zij moeten een lange broek dragen en dienen ook anders gekleed te gaan dan meisjes. Een interessante vorm van bijbelexegese. Mij persoonlijk is althans geen passage uit het Oude of Nieuwe Testament bekend, waarin God dan wel Christus zijn banvloek uitspreekt over de korte broek voor jongens en hen een lange broek voorschrijft.

Dat kan ook moeilijk, want in het Heilige Land droeg in lang vervlogen tijden niemand een broek. Ook de Romeinen, inclusief hun soldaten – aan wier viriliteit indertijd toch weinigen twijfelden – hadden bijvoorbeeld het hele jaar door een tuniek aan, een soort jurk. Dat veranderde ook niet plots toen de Romeinen werden gekerstend. Een broek: dat droegen de heidense Germanen. Niet om religieuze redenen, maar omdat het in de boreale regionen waarin zij vertoefden voor blote benen in het winterseizoen wat koud was. Zelfs Thierry Baudet – die toch, waar het gaat om het leggen van krankzinnige verbanden, voor niets terugschrikt – heeft bij mijn weten hiervoor nog geen metafysische oorzaak weten te bedenken.

Bij kritiek op moslimfundamentalisten schieten sommige feministen in een kramp

Dus inderdaad: niet alleen de Romeinen waren, gemeten aan de hedendaagse modegebruiken, rare jongens. Dat geldt ook voor orthodoxe joden en orthodoxe protestanten. In hun kringen heerst niet minder een kledingvoorschriftenterreur dan in die van orthodoxe moslims. Er is alleen één cruciaal verschil met salafistische boerkadraagsters: niemand eist dat het gezicht wordt bedekt.

Het is deze depersonalisering die de reden was en is dat ik mij in de bewuste column zo scherp tegen de boerka en nikaab heb gekeerd. Van alle idiote verwijten die mij dat opleverde was dat van ‘links racisme’ nog wel de meest idiote. En in NRC trok een brievenschrijver zelfs een onsmakelijke vergelijking met de jodenvervolging door de nazi’s.

Sommige reaguurders is kennelijk op de kleuterschool nooit het verschil tussen etniciteit en godsdienst bijgebracht – aan het eerste kan geen mens iets veranderen, het tweede is een keuze (vandaar dat in orthodoxe kring ook vaak naar de nodige mentale – of zelfs fysieke – dwangmiddelen wordt gegrepen om te verhinderen dat die keuze door ‘afvalligheid’ anders uitvalt). Wat een jood in 1943 ook deed (bijvoorbeeld: zich tot het christendom bekeren) – het maakte voor zijn lot voor de nazi’s niet uit. Zodra daarentegen een salafistische moslima haar boerka uitdoet is de kans op een boete – en dat is bovendien toch nog echt iets anders dan een vernietigingskamp – voorbij.

Het rare is dat niet alleen de boerkadraagsters zelf fel tegen het verbod protesteerden, maar zij ook bijval vinden in sommige linkse kringen, waar men – als het gaat om orthodoxe christenen – vaak weinig van religie moet hebben, en zeer op de Kerk gebeten is. Bij fundamentele kritiek op moslimfundamentalisten schieten zelfs sommige feministen, anders altijd vooraan in de strijd voor vrouwenemancipatie, al snel in een kramp. Dat heet dan meteen islamofobie, waarmee je Wilders in de kaart speelt.

Als er echter iets is dat Wilders in de kaart speelt, is het juist dit krampachtige zwijgen en wegkijken bij de uitwassen van evident extreem-patriarchale maatschappelijke structuren onder sommige moslimmigranten, waarvan een mildere variant in Staphorst bij dezelfde mensen die nu zwijgen op hoon en afkeuring zou stuiten. Heeft het feministische Bureau Clara Wichmann, dat de SGP op de korrel nam, ook al eens een imam die de sharia op z’n Saoedisch propageert, aan de schandpaal genageld, of durft men dat nog steeds niet aan? Ik zou zeggen: wat NRC en Nieuwsuur nu aan ‘salafistische zending’ in het onderwijs hebben opgespoord – en die gelukkig ook bij veel moslims op afkeuring stuit – biedt reden genoeg.

Als iets een vorm van ‘links racisme’ zou zijn, dan juist die houding: alsof migranten extra tere schepselen zouden zijn die vooral niet met kritiek mogen worden geconfronteerd. Daarmee zijn zeker niet die vrouwen geholpen, die zich uit het benauwende morele korset van de orthodoxe islam pogen te bevrijden en daarvoor juist op steun van hun anders zo vrijgevochten westerse geestverwanten rekenen. Sinds wanneer staan feministen aan de kant van een bevoogdende patriarchale geestelijkheid en haar kledingdespotie? Hoe ‘eigenzinnig’ de draagsters zich ook mogen voordoen, de boerka belichaamt die als geen ander.

Onlangs hield onze minister van Financiën, Wopke Hoekstra, de prestigieuze H.J. Schoo-lezing. Daarin stond hij onder meer stil bij vragen rond migratie en integratie. Volgens de media greep hij deze lezing aan om zichzelf te profileren als toekomstig leider van het CDA. Mocht hij dat worden en mochten zijn ideeën de overhand krijgen binnen wat nu de op één na grootste regeringspartij is, dan belooft dat weinig goeds voor de toekomst.

Wat is er aan de hand? In zijn lezing schetst Hoekstra het verloop van een bezoek van een migrantenechtpaar aan een huisarts. De man weigert haar een hand te geven, voert in gebrekkig Nederlands het woord namens zijn vrouw en wordt vervolgens boos als de arts aangeeft dat zij rechtstreeks met de vrouw wil communiceren. Weliswaar geeft Hoekstra aan dat niet alle migranten zo zijn, maar met dit soort stereotype beelden is de toon toch maar weer gezet: migranten passen zich slecht aan. Daarom moeten we volgens de minister een strenger immigratiebeleid voeren en zwaardere eisen stellen aan degenen die eenmaal zijn toegelaten.

Zou de minister wel weten waarover hij praat? Volgens het CBS vestigden zich in Nederland in 2018 ruim 244.000 mensen. In hetzelfde jaar verlieten ook 157.000 mensen ons land, maar daarover gaat het nu niet. Van die 244.000 hadden er 53.000 de Nederlandse nationaliteit; die moet Nederland altijd toelaten. Van de overige 191.000 had ongeveer 60 procent de nationaliteit van een van de andere EU-lidstaten. Ook die moeten worden toegelaten, vooropgesteld dat ze in hun eigen levensonderhoud kunnen voorzien.

Bijna 80.000 nieuwkomers waren in 2018 afkomstig van buiten de Europese Unie. Aan hun toelating zou je strengere eisen kunnen stellen, maar dan is het wel verstandig eerst na te gaan over wie we het hebben. Onder die 80.000 waren volgens IND-cijfers zo’n 30.000 gezinsmigranten, huwelijkspartners van autochtone Nederlanders, maar ook partners en minderjarige kinderen van migranten die hier al wonen. Internationale verdragen, met name het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens, gunnen eenieder het recht op een gezinsleven. Daarom kunnen gezinsmigranten niet worden geweigerd, al worden wel bepaalde voorwaarden gesteld, bijvoorbeeld passende huisvesting. Ik zie niet goed hoe Hoekstra’s CDA dit kan veranderen zonder het imago van gezinspartij op de proef te stellen.

Een tweede groep nieuwkomers van buiten de EU vormen de arbeidsmigranten, in totaal zo’n 20.000, veruit de meesten van hen hooggeschoold. Zij maken gebruik van de zogenaamde kennismigrantenregeling. Werkgevers zitten te springen om zulke ‘expats’, veelal afkomstig uit China, India of de USA. Zij houden belangrijke sectoren als ICT en wetenschappelijk onderzoek draaiende.

De partij die barmhartigheid hoog in het vaandel voert zal toch niet willen tornen aan het recht op asiel?

Daarnaast trekt Nederland steeds meer internationale studenten aan, ook van buiten de EU, in 2018 zo’n 18.000. Het is al enige jaren expliciet beleid een deel van hen na hun studie in Nederland vast te houden, om zo tekorten op de arbeidsmarkt te voorkomen. 20 procent van de studenten in het hoger onderwijs komt inmiddels uit het buitenland (EU en niet-EU), en na vijf jaar verblijft een kwart van hen nog steeds hier – met een baan. Ook hier zie ik niet goed waarom het CDA strengere toelatingsregels zou willen bepleiten: de Nederlandse economie zou haar eigen concurrentiepositie ernstig verzwakken.

De laatste categorie niet-EU-migranten vormen de vluchtelingen. In 2018 willigde de IND ongeveer 5.000 asielaanvragen in. Inclusief nagereisde familieleden en uitgenodigde vluchtelingen komen we voor dat jaar op een totale vluchtelingeninstroom van rond 13.000. De partij die barmhartigheid hoog in het vaandel voert zal toch niet willen tornen aan het recht op asiel?

Hoekstra pleit wel voor een eerlijker verdeling van asielaanvragen over de EU-lidstaten. Daarmee ben ik het eens, maar hij vergeet erbij te vermelden dat het aantal vluchtelingen dat Nederland opvangt al rond het EU-gemiddelde ligt. Wel noodzakelijk is een strenger beleid voor afgewezen asielzoekers, zo’n 6.000 in 2018. Zij moeten sneller terug naar eigen land. Daar ligt al jarenlang de achilleshiel van het migratiebeleid en daarvoor moeten goede alomvattende internationale afspraken worden gemaakt met de landen van herkomst. Afspraken die ook bijdragen aan het wegnemen van de oorzaken van armoede, conflicten en onderdrukking.

Dat is een lastiger, maar wel een veel verstandiger opdracht voor een politiek leider in de dop dan te blijven afgeven op mannen die gebrekkig Nederlands spreken en vrouwen geen hand willen geven. En als je die laatste problemen wilt oplossen, doe dat dan met een effectiever integratiebeleid en niet met beloftes van een strenger immigratiebeleid die niet zijn waar te maken.

Net als liefde, geld en muziek kent xenofobie geen kleur. Het is een verschijnsel dat raciale verschillen overstijgt. Ik moest aan dit gegeven denken toen ik vorige week de afschrikwekkende beelden zag van Zuid-Afrikanen die Afrikaanse migranten terroriseerden. Die migranten zouden Zuid-Afrikaanse banen afpakken, was het excuus. Daarom besloten woedende en wanhopige Zuid-Afrikaanse bendes de winkels van migranten leeg te roven en in de fik te steken.

Er zijn inmiddels twaalf mensen overleden als gevolg van deze xenofobe aanvallen. De enige ‘misdaad’ waar deze migranten zich schuldig aan maakten was het feit dat ze migrant waren, dat ze zichzelf waren, dat ze in een ander land hun geluk zochten.

De grieven van Zuid-Afrikanen tegen hun Afrikaanse broeders en zusters doet denken aan geluiden die wij in landen als Australië, de Verenigde Staten en ook hier in Nederland al langer horen: de buitenlander is een bedreiging voor de interne orde en de welvaartsstaat. Toch is de kans vrij groot dat in een land als Nederland xenofobie met racisme wordt verward. Dit zal ik illustreren met een voorbeeld. Als ik op straat loop en iemand roept ‘Ga terug naar je eigen land’, dan is dat xenofobie, maar niet automatisch racisme. Het is een andere verhaal als deze persoon ook ‘Vuile neger’ naar mijn hoofd slingert.

Niettemin valt het mij op dat in het publieke debat in Nederland, racisme, xenofobie en islamofobie door elkaar worden gehaald. Want je kunt tegen vreemdelingen zijn, ongeacht hun huidskleur of religie. De Zuid-Afrikanen die het leven van Afrikaanse migranten terroriseren hebben dezelfde huidskleur en vaak ook dezelfde religie.

Twee jaar geleden was ik in Zuid-Afrika, om met Congolese migranten te praten over hun ervaringen aldaar. Ik hoorde veel positieve verhalen – van mensen die uit het niets zichzelf omhoog wisten te werken omdat Zuid-Afrika, anders dan hun geboorteland, hen de kansen geeft om zichzelf te kunnen ontplooien. Ik ontmoette ook Zuid-Afrikanen die mij gastvrij ontvingen en hun mooie cultuur met mij deelden.

Maar ik hoorde ook verhalen over rotte appels. Zuid-Afrikanen die andere Afrikanen ‘makwerekwere’ noemen, een denigrerend term om hen te dehumaniseren. Makwerere is het Zuid-Afrikaanse equivalent van het Griekse begrip ‘barbaar’ en verwijst naar iemand die van ver komt en een taal spreekt die niet is te verstaan. Zoals de Oude Grieken de Scythen en Perzen niet verstonden, ze zouden ‘barbar’ brabbelen, waar het woord ‘barbaar’ vandaan komt.

Wij leven feitelijk in een mondiaal apartheidssysteem

In een vurige toespraak betoogde de populistische politicus Julius Malema dat alle Zuid-Afrikanen een front tegen het xenofobe geweld moeten vormen. De voorman van de Economic Freedom Fighters stelde dat mensen die ontevreden zijn over hun economische positie altijd een andere zondebok zullen vinden. Als je alle migranten in het vliegtuig of de bus stopt en ze terugstuurt naar het land van herkomst, dan zal de werkloosheid van Zuid-Afrikanen niet opeens als sneeuw voor de zon verdwijnen.

Als de xenofobe bendes klaar zijn met de migranten, zo waarschuwde Malema, dan gaan ze andere Zuid-Afrikaanse stammen de schuld geven voor hun werkloosheid en bestaansonzekerheid. De Zulu’s krijgen de schuld. Of mensen uit Natal. Malema waarschuwde vooral Zuid-Afrikanen in de steden die alleen nog maar Engels spreken en hun eigen moedertaal vergeten zijn: ook zij zullen voor migranten worden gezien en met geweld te maken krijgen.

Dat zwarte Zuid-Afrikanen migranten aanvallen en niet witte Zuid-Afrikanen is een erfenis van de Apartheid, aldus analisten. Helaas is dit waar. Zwarte Zuid-Afrikanen hebben te lang naar witte mensen opgekeken, dat krijg je niet gemakkelijk uit hun systeem. Zo twitterde de Congolees-Britse schrijver J.J. Bola dat de vreemdelingenhaat en het gendergerelateerde geweld in Zuid-Afrika twee kanten van dezelfde medaille zijn. ‘Ze zijn verbonden, als deel van de hiërarchische structuur waarin de zwarte man naar beneden trapt als hij niet naar boven kan trappen, naar zijn onderdrukkers.’

Het racisme is in Zuid-Afrika, net als in de rest van de wereld, een niet te ontkennen verschijnsel. Maar toch moeten wij xenofobie niet met racisme verwarren. Hoewel beide fenomenen met elkaar samenhangen zijn ze niet precies hetzelfde. Xenofobie kent geen kleur – dat lieten de gebeurtenissen in Zuid-Afrika de afgelopen weken zien. Door dit te beseffen kunnen wij ook kritisch kijken naar een fenomeen dat één van de grootste misdaden van deze tijd is: het toevallige feit dat het land waar je bent geboren jouw kansen op een welvarend en gelukkig leven bepaalt. En dat veel mensen dus nauwelijks kansen hebben.

Wij leven feitelijk in een mondiaal apartheidssysteem, dat bepaalt dat de kleur van jouw paspoort jouw kans op het leven mag bepalen. Dat is de keiharde realiteit.