Raja Muhammad Farooq Haider Khan is de minister-president van het Pakistaanse deel van Kashmir. Hij is keihard over de militaire acties van India in het Indiase deel van Kashmir, maar vreest ook voor zijn eigen gebied. ‘Dit jaar vielen er 53 doden en 246 gewonden door Indiase beschietingen.’

Vorige week vroegen mensenrechtenorganisaties en de Britse Liberal Democrats in het Europees Parlement aandacht voor de mensenrechtensituatie in het Indiase deel van Kashmir. Doordat de Indiase premier Nerandra Modi in augustus artikel 370 van de Indiase grondwet introk, is het overwegend islamitische gebied zijn autonome status kwijtgeraakt.

India stuurde er tienduizenden troepen heen en sloot Kashmir af van de buitenwereld. Internetten en bellen is niet meer mogelijk, er heerst een avondklok en goederen zoals medicijnen komen het gebied niet meer binnen.

Volgens India is dit nodig om de orde in Kashmir te beschermen tegen islamitische separatisten. Maar mensenrechtenorganisaties zijn er niet gerust op en vragen India om te stoppen met haar acties in het gebied.

De Kanttekening was in het Europarlement en kreeg de gelegenheid om Raja Muhammad Farooq Haider Khan exclusief te interviewen. Hij is de minister-president van het Pakistaanse deel van Kashmir, officieel ‘Azad Jammu en Kashmir’ geheten. Volgens Haider worden niet alleen de Kashmiris aan de Indiase zijde van de grens bedreigd, maar ook de mensen in het Pakistaanse deel van Kashmir.

Het Indiase deel van Kashmir is niet vrij, zo hebben we de afgelopen maanden kunnen zien. Maar hoe vrij is het Pakistaanse deel van Kashmir eigenlijk?

‘Azad Jammu en Kashmir geniet een hoge mate van autonomie. We hebben ons eigen hooggerechtshof, ons eigen parlement, onze eigen begroting. We beslissen alleen niet over buitenlandse zaken en defensie, want dat doet Islamabad (de hoofdstad van Pakistan, red). In het Pakistaanse deel van Kashmir kunnen journalisten wél vrij rondreizen en met de mensen in het land spreken. In het door India bezette deel van Kashmir kan dat niet.’

En zijn burgers er ook vrij? Hoe zit het bijvoorbeeld met de vrijheid van meningsuiting en met de vrijheid van godsdienst?

‘Ik ben er trots op dat wij die vrijheden respecteren. Kashmir is een multireligieus gebied. India doet het voorkomen alsof moslims niet-moslims onderdrukken, maar dat is niet waar. Wij hebben vrijheid van godsdienst, en ook vrijheid van meningsuiting.’

Pakistan is berucht om de strenge blasfemiewetten in het land. Als je de profeet Mohammed beledigt krijg je de doodstraf. Geldt de blasfemiewet bij u dan niet?

‘Nee, hier geldt de blasfemiewet ook. Maar deze wet heeft als doel de verschillende religies – de islam, maar ook het hindoeïsme, het christendom en het sikh-geloof – te beschermen. Maar ik ben heel blij dat wij in Kashmir nooit een incident met deze wet hebben gehad.’

 ‘India beschiet onze scholen, ziekenhuizen, moskeeën, vrouwen en kinderen’

Bent u het wel eens oneens met het beleid van met premier Imran Khan van Pakistan? Bijvoorbeeld dat hij nu China steunt, terwijl China de islamitische Oeigoeren onderdrukt?

‘Ik mag het met Islamabad oneens zijn, maar er zijn nu geen kwesties waarover we botsen. Over de Oeigoeren: als mens vind ik het heel slecht dat de mensenrechten worden geschonden. Ik wil dat China hiermee stopt. Maar ik ga niet over het buitenlandse beleid. Daarnaast: soms moet je compromissen sluiten. En je kent het gezegde vast wel: ‘De vijand van je vijand is je vriend.’ We hebben China nodig om druk op India uit te oefenen.’

Raakt het Indiase Kashmir-beleid u persoonlijk? Heeft u ook familie of vrienden wonen in het Indiase deel?

‘De oom van mijn moeder, hij is heel oud, woont in het door India bezette deel van Kashmir. Ik weet niet of hij nog leeft, want na 5 augustus heb ik niets meer van hem gehoord. Ik maak mij zorgen. Hij heeft medicijnen nodig. Veel mensen in ons deel van Kashmir maken zich ernstige zorgen over hun familie in het bezette deel van Kashmir. Maar het is niet alleen het Indiase deel van Kashmir dat lijdt, dat wil ik graag benadrukken.’

Hoe bedoelt u?

‘Het Indiase leger dat het Indiase deel van Kashmir bezet beschiet regelmatig onze kant van de grens. Dit jaar vielen er 53 doden en 246 gewonden door Indiase beschietingen. Het Indiase leger beschiet scholen, ziekenhuizen, moskeeën, vrouwen en kinderen. Dankzij deze zware beschietingen worden mensen in het grensgebied gedwongen om te vluchten naar veiligere gebieden.’

Haider pakt zijn mobiele telefoon en laat foto’s zien van verwoeste gebouwen, van kinderen die gewond zijn geraakt als gevolg van de bombardementen en van kinderen die zijn omgekomen. Dan vervolgt hij:

‘Dat India het door haar bezette deel van Kashmir onderdrukt, dat weten westerse media nu wel. Maar het geweld tegen de mensen van ons deel van Kashmir, daar moeten jullie ook over vertellen.’

‘Wij vestigen onze hoop op de EU’

Wat moet volgens u de toekomst van Kashmir zijn? Aansluiting bij Pakistan of een onafhankelijke, soevereine republiek?

‘Het is aan het volk van Kashmir om hierover te beslissen. De Verenigde Naties hebben ons, in verschillende resoluties, zelfbeschikkingsrecht beloofd. Waarom mogen Zuid-Soedan, Oost-Timor, Schotland en Quebec wel onafhankelijk worden, maar wij niet? India wil ons geen zelfbeschikkingsrecht geven.’

Wat verwacht u eigenlijk van de Europese Unie? Waarom klopt u bij ons aan voor hulp en niet bijvoorbeeld bij de Arabische Liga of bij de Verenigde Staten?

‘Europa weet waar nationalisme toe kan leiden. Modi is een nieuwe Hitler. Toen Hitler de Sovjet-Unie aanviel zei hij dat hij de mensen daar welvaart zou brengen. Dat precies wat Modi nu ook zegt. Het hindoe-nationalisme is heel gevaarlijk. Modi is niet alleen tegen moslims, maar ook tegen christenen, sikhs en hindoes van de laagste kasten. Van de Arabische wereld verwacht ik weinig. Modi kreeg, nadat artikel 370 van de Indiase Grondwet was ingetrokken, van de Verenigde Arabische Emiraten een prestigieuze prijs uitgereikt, wat hij interpreteerde als groen licht voor zijn beleid in Kashmir. Europa gelooft, in tegenstelling tot de Arabische Liga en de Verenigde Staten van Donald Trump, nog wel in de mensenrechten. Wij vestigen onze hoop daarom op de EU.’

De Marokkaans-Nederlandse zangeres Samira Dainan groeide op in Nederland met een Nederlandse moeder en een Marokkaanse vader. Na haar rechtenstudie ging ze op zoek naar haar roots, en vond die in Marokko en in muziek. Nu toert Dainan met haar kersverse bandformatie Samira’s Blues voor het eerst door de Marokkaanse woestijn.

Samira’s Blues bestaat naast Samira zelf uit een Nederlandse gitarist en twee Marokkaanse muzikanten op basgitaar en slaginstrumenten. De band trad op in Agadir, Ouarzazate en eindigde de toer vorig weekend met een optreden op het grote woestijnfestival Taragalte, in het zuiden van het land. Nu rust de zangeres uit in het stadje Marrakech. ‘Ik vind het hier zó gezellig’, zegt Dainan terwijl ze zich een weg baant door de drukke, toeristische oude stad van Marrakech.

In een koffietentje uitkijkend over een chaotisch plein waar Marokkaanse marktverkopers hun kruiden, tajines en souvenirs opdringen aan passerende toeristen, vertelt Dainan over de toer. “Het Marokkaanse publiek is leuker dan het Nederlandse. In Nederland dien je vaker als een soort achtergrondmuziek, mensen praten soms door je heen. In Marokko begrijpen mensen de muziek beter en zingen ze mee.”

Ook in de boekingen zit volgens Dainan een verschil. ‘In Nederland wordt Marokkaanse muziek vaak over één kam geschoren met Arabisch en Midden-Oosters. Als een podium kortgeleden al een Midden-Oosters bandje heeft geprogrammeerd, zijn ze niet meer geïnteresseerd.’

In Marokko wordt Dainan als ster onthaald. ‘Hier kreeg ik meteen het grootste podium, terwijl ik in Nederland vaak sideprogrammering ben. Ook word je in Marokko sneller geholpen om ergens te komen. Als ze je goed vinden, dan ben je meteen helemaal in. Dat is als beginnende artiest in Nederland wel anders, daar zijn er veel meer tussenstapjes.’

Dainan is om de drie maanden in Marokko. Ze treedt op, onderzoekt de Marokkaanse muziek, bezoekt familie en geniet van de cultuur. Maar echt verhuizen ziet de zangeres voorlopig niet zitten. ‘Amsterdam is beter voor mijn werk, daar is de muziekscene groter. Ook is het in Marokko lastig om als vrouw met Marokkaans roots alleen te wonen, dat kan eigenlijk niet. Dan word je gezien als een soort prostituee of denken ze dat je gek bent.’

Opgroeien in twee werelden

Dainans vader sprak altijd Arabisch, maar toen haar ouders scheidden – zij was zeven jaar oud – viel de Marokkaanse cultuur grotendeels weg uit haar leven. ‘Ik ging bij mijn moeder wonen en kwam lange tijd niet in Marokko. Mijn moeder was ook bang dat mijn Marokkaanse familie me daar zou proberen te houden, Marokko was toen erg anders.’

Vroeger was Dainan minder trots op haar Marokkaanse roots. ‘Ik wilde gewoon net als iedereen zijn, zeker als je in het nieuws negatieve verhalen hoorde over Marokkanen. Ik sprak Nederlands als een Nederlander, maar zag er wel anders uit.”

Jarenlang richtte Dainan zich op school en diploma’s halen. Ze deed het gymnasium en studeerde daarna rechten. ‘Ik denk dat studeren heel erg hielp om me met Nederland te verbinden. Ik ben nu gewoon een Nederlander en niet alleen het kind van een migrant.’

Haar vader heeft daar ook veel aan bijgedragen. Voordat hij ziek werd, was hij kunstenaar, hij schreef veel en werkte daarnaast als kok. ‘Hij hield echt van Nederland en wilde er altijd graag bij horen. Hij wilde blijven, hij wilde niet terug naar Marokko zoals andere gastarbeiders.’

De verbinding met Marokko vond Dainan pas later. ‘Toen ik klaar was met studeren dacht ik ineens: ‘Wie ben ik en wat wil ik eigenlijk?’’ Daarop besloot ze voor het eerst alleen naar Marokko te reizen. Ze ontdekte het land op haar eigen manier, zonder de invloeden van haar familie.

Ook ging Dainan zich meer richten op muziek. Na rechten studeerde ze jazz, waarin ze op zoek ging naar haar eigen geluid. Ze luisterde naar Arabische muziek, zoals van de Libanese zangeres Fairouz en de Egyptische Umm Khulthum, maar vond haar inspiratie vooral in Noord-Afrikaanse muziek zoals de singer-songwriter Souad Massi uit Algerije en Dafer Yousef uit Tunesië.

‘Ik ben gaan reizen om Arabische zang te onderzoeken, maar Fairouz en Umm Khulthum zijn niet Marokkaans en hun manier van zingen is heel klassiek, ik wilde juist mijn eigen roots in mijn muziek verwerken.’

De woestijnblues

Op een festival voor Gnawa-muziek, een spirituele muziekstroming in Marokko, vond Dainan wat nog ontbrak in haar muziek. ‘Er ging een wereld voor me open. Er kwamen zoveel hippiejongeren op af met dreads en afro’s, echte Marokkaanse muziekliefhebbers en zo anders dan de Marokkanen die in Nederland wonen. Geen gympjes en petjes en al die andere vooroordelen’, grapt de zangeres.

‘Toen ben ik me gaan verdiepen in Gnawa-zang en ben ik ook liedjes gaan schrijven in Darija, het Marokkaans-Arabisch. En dat werd goed ontvangen in Nederland.’

‘Marokko is niet perfect, Nederland ook niet’

‘Ik had nooit gedacht dat ik woestijnblues zou gaan maken, want daar liggen mijn roots helemaal niet.’ Via de directeur van het Taragalte-festival kwam Dainan terecht op een festival waar een band uit de Sahara speelde. De band speelde Tuareg blues, een Berberse stroming, maar zong in het Hassania, een Arabisch dialect. ‘Toen ze begonnen met spelen dacht ik gelijk: wauw, ik heb eindelijk de link gevonden.’

Tegenwoordig zingt Dainan – naast in het Arabisch – ook regelmatig in het Tamazight, het Berbers. ‘Mensen vragen heel vaak: ben je Arabisch of Berbers? Maar eigenlijk stammen we allemaal af van de Berbers. Iedereen is gewoon Marokkaans.’

Vader

Na het overlijden van haar vader schreef Dainan in 2016 haar eerste boek: Veertig dagen, waarin ze op zoek gaat naar troost, haar vader probeert te begrijpen en de angst beschrijft haar roots te verliezen.

‘Ik kon pas later in mijn leven echt waarderen wat mijn vader me heeft meegegeven. Hij was heel spiritueel, hij kende de Koran uit zijn hoofd en vond het belangrijk om de religie te begrijpen, maar heeft mij verder nooit iets opgelegd. Hij zei altijd: ‘Geloof is iets tussen jou en God.’ Dus ik heb wel altijd in God geloofd, maar op mijn eigen manier.’

Dainan heeft zich ook verdiept in het soefisme, een spirituele stroming binnen de islam. ‘Die manier van geloven komt veel meer vanuit het hart en lijkt ook op hoe mijn vader geloofde, hoewel hij ook vijf keer per dag bad.’

Na drie weken heeft Dainan ook zin om terug te gaan naar Nederland. ‘Al mijn kleren zijn vies’, lacht de zangeres. ‘Maar ook voor mijn werk is het tijd om terug te gaan. In Nederland is het toch makkelijker om hard te werken en van alles te regelen.’

Dainan gaat Marokko missen, maar weet ook dat ze over een aantal maanden weer in het vliegtuig naar Marrakech zit. ‘Marokko is niet perfect, en Nederland ook niet. Ik houd van beide.’