In Rotterdam, de stad met de meeste Turkse Nederlanders, deed de Kanttekening een rondgang bij deze groep over de aankomende gemeenteraadsverkiezingen. ‘Ze praten wel over Turken, maar voelen ook de macht van Erdogan.’

Bij de afgelopen Tweede Kamerverkiezingen behaalde Denk veel stemmen in wijken met veel bewoners met een migratieachtergrond. Met name kiezers met een Turkse achtergrond stemden op Denk. Denk was veruit de populairste partij onder deze groep. Dat blijkt uit onderzoek van verscheidene peilingsbureaus, waaronder Ipsos, Kantar, I&O Research en EtnoBarometer.

Twee recente onderzoeken naar de partij bevestigen dat. Het eerste onderzoek, Why do newcomers vote for a newcomer? Support for an immigrant party, is uitgevoerd door André Krouwel (politicoloog en communicatiewetenschapper aan de Vrije Universiteit Amsterdam en oprichter en directeur van het Kieskompas) en Simon Otjes (politicoloog en PhD-onderzoeker aan het Documentatiecentrum Nederlandse Politieke Partijen van de Rijksuniversiteit Groningen en het wetenschappelijk bureau van GroenLinks, Bureau de Helling). Het tweede onderzoek, The potential of immigrant parties: insights from the Dutch case, is uitgevoerd door onder anderen Floris Vermeulen (politicoloog aan de Universiteit van Amsterdam en voormalig directeur van het Instituut voor Migratie en Etnische Studies).

‘Als we verder inzoomen op buurtniveau (in Amsterdam en Rotterdam) blijkt dat de steun voor Denk vooral gevonden kan worden in buurten met een hoog percentage stemgerechtigden met een Turkse afkomst. Zelfs als er rekening gehouden wordt met een groot aantal sociaal-economische en demografische variabelen zien we nog steeds een sterke correlatie tussen het aantal stemmen dat Denk in die buurten krijgt en het aantal buurtbewoners van Turkse afkomst (eerste en tweede generatie). In buurten met veel mensen van Marokkaanse afkomst is die correlatie minder sterk’, schrijven Krouwel, Otjes en Vermeulen op de weblog Stuk Rood Vlees in het artikel De Denk-stemmer: progressief én conservatief?, waarin ze de belangrijkste resultaten van de twee onderzoeken samenvatten. ‘De resultaten uit beide onderzoeken ondersteunen het idee dat Denk een partij is die opkomt voor de belangen van conservatieve (soennitische) moslims en de wortels van deze partij in het conservatieve deel van de Turks-Nederlandse religieuze gemeenschap liggen. Deze goed georganiseerde gemeenschap zorgt voor mobilisatiepotentieel waarbij een netwerk van moskeeën en andere sociaal-culturele organisaties relatief gemakkelijk een grote groep kiezers op de been brengt.’

De vier grootste Turkse islamitische (soennitische) organisaties en bewegingen in Nederland zijn Diyanet, Milli Görüs, Süleymancilar en Hizmet, die bekendstaan als Turkse religieuze stromingen en organisaties (TRSO’s). De Kanttekening ging in Rotterdam, waar de meeste Turkse Nederlanders wonen (bijna 48.000 volgens de meest recente cijfers – 2017 – van het Centraal Bureau voor de Statistiek), langs bij drie moskeeën, één die verbonden is aan Milli Görüs, één aan Diyanet en één aan Süleymancilar, en vroeg tientallen moskeegangers op welke partij ze gaan stemmen bij de aankomende gemeenteraadsverkiezingen (21 maart). Die vraag werd ook gesteld aan tientallen sympathisanten van Hizmet in Rotterdam, echter niet in een moskee, omdat Hizmet geen moskeeën heeft en sympathisanten van de beweging sinds de couppoging van 15-16 juli 2016 in Turkije, waarvoor de Turkse regering Hizmet verantwoordelijk houdt, niet welkom zijn in de moskeeën van de andere TRSO’s. Dé partij van de moskeegangers is Denk, van de Hizmet-sympathisanten is dat het CDA.

Milli Görüs-moskee
‘Waarom kom jij hier vragen naar Denk?’, vraagt Tuncay Cifci in de kantine van de Milli Görüs-moskee Birlik. De uitleg dat er veel Denk-stemmers zijn onder de Turkse Nederlanders zint hem niet. ‘Maar leg mij uit waarom je juist hier naar Denk komt vragen?’, vraagt hij. Een aangeschoven stoel en een kop thee later vertelt de man dat hij overweegt om op Denk te stemmen. Ook bij de andere mannen aan tafel is de partij populair. Cifci legt uit dat hij doorvroeg, omdat hij niet de suggestie wil wekken dat de moskee stemadvies geeft of zich anderszins met de verkiezingen bemoeit. Als bewijs daarvan tikt hij met zijn vingers op een flyer van D66 die her en der over de tafels verspreid liggen. ‘Niemand zegt hier of beslist hier wat je moet stemmen, we komen hier voor het gebed.’

Cifci blijkt zelf ook politiek actief te zijn geweest. Hij was van 2002 tot 2010 deelgemeenteraadslid namens het CDA in Feijenoord, Rotterdam. Een periode waarin hij naar eigen zeggen vooral de rol van ‘knuffelallochtoon’ moest spelen. ‘Dat is zeker zo. Je staat op de lijst vanwege je Turkse achterban. Je voelt je er niet thuis, je moet vooral niet te veel zeggen en je hand opsteken als er gestemd wordt. Klaar.’

Cifci legt uit dat hij qua ideologie in het algemeen en geloofskwesties in het bijzonder zich senang voelde bij de christen-democraten, maar dat dat veranderde met de landelijke opkomst van de PVV en de lokale opmars van Leefbaar Rotterdam. ‘De PvdA en het CDA hadden vroeger geen racisme, maar door Wilders is racisme opgeschoven naar deze en andere partijen.’ Als voorbeeld daarvan wijst hij naar Turks-Nederlandse PvdA’ers die de partij werden uitgezet, omdat ze weigerden de Armeense Genocide te erkennen. Cifci ziet de opkomst van Denk vooral in dat licht. ‘Denk moet je zien als een protest van mensen die nu niet gehoord worden in de gemeenteraad.’ Hij wijst erop dat landelijk nog altijd veel te weinig niet-westerse Nederlanders met een migratieachtergrond gebruikmaken van hun stemrecht. ‘Hoe kan het dat in Rotterdam Leefbaar de eerste partij wordt? Omdat allochtonen niet stemmen.’ Cifci sluit niet uit dat Denk de tweede partij van de stad wordt.

Iets verderop is Osman Bulut net klaar met het gebed. Hij stemde vroeger PvdA, maar is inmiddels ook overgestapt naar Denk. ‘Ik heb de vorige keer (Tweede Kamerverkiezingen van 15 maart 2017, red.) gestemd op Denk en dat ga ik weer doen. Ik stem Denk, omdat ik Turk ben.’ Toevallig heeft Bulut onlangs nog Denk-leider Tunahan Kuzu ontmoet toen Kuzu een bezoek bracht aan een moskee in Rotterdam. Volgens hem is Kuzu een vriendelijke man die kan rekenen op sympathie van een brede laag van de bevolking. Niet alleen veel Turkse Nederlanders, ook veel andere niet-westerse Nederlanders met een migratieachtergrond stemmen volgens hem op Denk, zoals Pakistaanse Nederlanders. ‘De meeste Pakistanen stemmen op Denk, want zij zijn ook moslims en buitenlanders net als wij.’

Diyanet-moskee
De Diyanet-moskee Gültepe lijkt op een normale doordeweekse dag vooral te dienen als opvangplek voor Turks-Nederlandse pensionados. In de speelhal leggen twee mannen een biljartje en ook over de tafeltennistafel pingpongt een balletje heen en weer. Het gebouw aan de Erasmusstraat kent meer diensten. Zo is er een kapperszaakje en een kleine buurtsuper van waaruit de senioren in hun natje en droogje worden voorzien. Hoewel de vier mannen aan tafel maar matig Nederlands spreken en van de term ‘gemeenteraadsverkiezingen’ nog minder kaas kunnen maken, krijgt de verslaggever ook hier al snel een stoel en thee aangeboden. De heren blijken dagelijks naar de moskee te komen en elkaar goed te kennen. Over politiek willen ze echter liever niet praten. ‘We zijn niet bevoegd’, zegt één van hen. Op de tv boven de ingang van de buurtsuper zijn nieuwsflitsen te zien van een speechende Recep Tayyip Erdogan. Een andere tafelgenoot vertelt dat vertegenwoordigers van Denk en de PvdA zijn langsgekomen in de moskee, maar dat hij er persoonlijk klaar mee is. ‘Sinds 1972, ik heb ze allemaal gezien’, zegt hij met een wegwerpgebaar.

Een paar dagen later tijdens het vrijdaggebed is het een stuk drukker bij Gültepe. Ook het bestuur is deze keer aanwezig en nuttigt in de bestuurskamer een middagmaal van Turkse pizza’s en thee. Ook deze mannen zeggen helaas niet ‘bevoegd’ te zijn om te praten. Voor de ingang van de moskee zijn ze gelukkig wat spraakzamer. ‘We staan achter Kuzu en Marcouch’, laat Enes Karaaslan weten. Eén van zijn vrienden legt daarop uit dat die laatste een PvdA-politicus is en geen rol heeft bij de gemeenteraadsverkiezingen, omdat hij burgemeester van Arnhem is. ‘We staan achter Kuzu’, verbetert Karaasalan zichzelf meteen. ‘Denk komt op voor buitenlandse mensen en stimuleert jongeren naar school te gaan’, zegt hij. Hij voegt daaraan toe: ‘En Denk wil Wilders uitschakelen in het parlement.’

Ook Serdar Orman heeft sympathie voor Denk, vooral voor Kuzu. ‘Omdat hij Turks is en omdat hij opkomt voor allochtonen. Denk is de partij van onze kant.’ De jongeman zegt dat vooral te merken tijdens debatten over Turkije in de Tweede Kamer. Volgens Orman circuleren veel verkeerde ideeën over Erdogan in Nederland. Zo wordt de Turkse president volgens hem onterecht weggezet als dictator. ‘Wij willen een multicultureel Rotterdam met vrijheid voor iedereen’, stelt Orman, die geen zaken kan benoemen die hij in de stad verbeterd zou willen zien.

Süleymancilar-moskee
Bij de Merkez-moskee, die verbonden is aan de Süleymancilar, is het beeld niet anders. Net als bij de andere gebedshuizen heerst er officieel een taboe op politieke onderwerpen, maar vrijwel iedereen stemt op die ene partij. Kuzu zelf komt voort uit de Süleymancilar en is vernoemd naar de geestelijke leider van deze beweging, Süleyman Hilmi Tunahan (1888-1959).

Sami Karadurmus heeft zijn lidmaatschap van het CDA opgezegd en gaat stemmen op Denk. Een partij die hij vooral omschrijft in gematigde termen. ‘Denk heeft een goede algemene denkwijze, niet rechts, niet links, geen geruzie en geen ideologie.’ Volgens Karadurmus is de samenleving de afgelopen tijd harder en onverdraagzamer geworden en zijn partijen als het CDA en de PvdA daarin meegegaan. ‘Tegenwoordig zie je veel racisme in ziekenhuizen en het gemeentehuis, tien jaar geleden had je dat niet.’ Dat Denk door sommige commentatoren wordt gezien als een politiek verlengstuk van Ankara is volgens Karadurmus pertinent onjuist. Hij wijst erop dat Denk de afgelopen vijf jaar maar één keer de Merkez-moskee heeft bezocht. ‘Turkse partijen moeten zich met Turkije bemoeien en Nederlandse partijen met Nederland.’ Op de vraag of hij nog een laatste boodschap heeft aan de lezers van de Kanttekening, moet hij lang nadenken. De man die het gesprek vertaalt doet een suggestie. ‘Wij zijn niet een departement van Erdogan?’ Karadurmus glimlacht zuinig. ‘Dat zijn niet mijn woorden.’

Bij een tweede bezoek aan de Merkez-moskee zijn de mensen binnen niet spraakzaam. Buiten om de hoek vraagt een groep jongemannen of de verslaggever van plan is slechte dingen te gaan schrijven over de moskee. Eén van hen legt uit dat dat vaak gebeurt in de media. ‘Ze praten wel over Turken, maar voelen ook de macht van Erdogan. Kijk naar Rutte, kijk naar Wilders, allemaal kruipen ze voor Erdogan’, zegt de jongeman die met de naam Abu Bakr in de krant wil komen, maar door zijn vrienden anders wordt genoemd. Inhoudelijke vragen over Denk willen de jongemannen niet beantwoorden. Eén van hen wil wel kwijt dat de verhalen dat Denk stemmen ronselt bij de moskeeën ‘grote onzin’ is. De anderen beamen dat. ‘We hebben geen advies van Denk nodig. We hebben dezelfde ideeën, hetzelfde leven en willen dezelfde toekomst.  We willen gewoon leven, net zoals andere mensen.’

Hizmet
Uit een rondgang bij meer dan dertig Hizmet-sympathisanten blijkt dat ze bijna allemaal gaan stemmen op het CDA. De meesten van hen doen dat puur omdat hun mede-Hizmet-sympathisant Mehmet Doganbas op de kandidatenlijst van de partij staat.

Het CDA is weleens omschreven als een ‘Gülen-partij’ (Fethullah Gülen is de geestelijke leider van Hizmet) door critici, omdat meerdere prominente Hizmet-aanhangers actief zijn voor de partij, behalve Doganbas onder anderen voormalig stadsdeelwethouder in Charlois Alaattin Erdal, huidig gemeenteraadslid in Rotterdam Turan Yazir en ondernemer Ahmet Taskan.

Geeft de top van Hizmet stemadvies? De geraadpleegde sympathisanten van de beweging ontkennen dat. Een aantal van hen geeft wel aan dat er verkiezingsposters van Doganbas worden gedeeld in WhatsApp-groepen van Hizmet-sympathisanten. Maar dat zou niet door de top van de beweging gedicteerd worden. Mensen binnen de beweging zouden volledig vrij zijn om zelf een partij of kandidaat te kiezen en de beweging zou geen politieke doelen hebben.

Maar toen de beweging nog sterk was in Turkije probeerde ze zonder twijfel politieke doelen te realiseren in het land en deelde daarbij het bed met Erdogan, constateren gerenommeerde Turkije-experts zoals Gareth Jenkins en Dani Rodrik. Sommige geraadpleegde Hizmet-sympathisanten ontkennen ook dat, terwijl anderen verklaren dat het feit dat sommige mensen van de beweging politieke doelen nastreefden in Turkije niet betekent dat dat ook het geval is in Nederland.

Waarom stemmen Hizmet-sympathisanten niet op Denk? Veruit de twee meest genoemde redenen zijn: Denk weigert Erdogans heksenjacht op Hizmet-sympathisanten te veroordelen en veel personen op de kandidatenlijsten van Denk in de veertien gemeenten waar de partij meedoet aan de aankomende verkiezingen, hangen Erdogan aan.

Ali Kocak heeft bij de afgelopen Tweede Kamerverkiezingen gestemd op GroenLinks, maar gaat op 21 maart stemmen op Doganbas. Dat Kocak zich niet kan vinden in de standpunten van het CDA op nationaal niveau op het gebied van onder meer integratie en asiel en migratie, belet hem er niet van om te stemmen op Doganbas. ‘Het CDA is de afgelopen jaren behoorlijk verrechtst. Maar ik vertrouw Doganbas, want ik ken hem persoonlijk’ Kocak benadrukt dat hij het ‘totaal oneens’ is met bepaalde uitspraken van CDA-leider Sybrand Buma over de islam, moslims en vluchtelingen, zoals zijn uitspraak ‘de hoop dat er uit de hierheen gebrachte stromingen uit het Midden-Oosten en Noord-Afrika een soort Europese verlichte islam zou ontstaan, is ijdel gebleken’, die hij vorig jaar deed tijdens zijn H.J. Schoo-lezing. ‘Met zulke uitspraken draagt hij bij aan het vervreemden van moslims. Hij doet alsof alle moslims in dit land niet zijn geïntegreerd, terwijl veruit de meeste moslims prima meedraaien.’ Dat de bekende rabbijn Lody van de Kamp zijn lidmaatschap van de partij heeft opgezegd en partijprominent en oud-minister Ernst Hirsch Ballin heeft verklaard dat Buma migranten in de kou laat staan, zijn twee voorbeelden die volgens hem bewijzen ‘dat de verrechtsing van het CDA heel ver gaat’. ‘Ik vind het kwalijk dat Buma de ‘boze burgers’ beschouwt als de ‘gewone Nederlanders’, terwijl hij moslims en vluchtelingen uitsluit. Van de Kamp heeft verklaard dat het CDA gevoelens van ongemak tegenover vluchtelingen en moslims zaait, daar ben ik het helemaal mee eens. Op deze manier vergroot het CDA de scheidslijnen in onze samenleving in plaats van ze te verkleinen.’ Kocak hoopt dat Doganbas de gemeenteraad inkomt zodat hij de ‘verrechtsing’ van het CDA kan terugdringen en mensen die moslims wantrouwen op andere gedachten kan brengen.

Nureddin Kara heeft bij de afgelopen Tweede Kamerverkiezingen gestemd op D66. Hij gaat op 21 maart stemmen op Doganbas, omdat hij hem al ruim vijftien jaar kent. ‘Mijn stem is in goede handen bij Doganbas. Ik weet dat als hij in de gemeenteraad komt, hij zich zal inzetten voor de stad. Maar normaal gesproken is het CDA zeker niet mijn partij. Mijn wereldbeeld is liberaal, ik ben een échte D66’er. Het CDA is veel te conservatief, bijvoorbeeld op het gebied van het integratiebeleid. Het CDA hamert te veel op ‘onze normen en waarden’ en vergeet daarbij dat de eenheid juist ligt in verscheidenheid.’ Kara is zich ervan bewust dat hij met zijn stem op Doganbas zijn steun uitspreekt voor idealen en beleid waar hij niet achterstaat, maar zijn vertrouwen in zijn mede-Hizmet-sympathisant is zo groot dat hij dat moedwillig over het hoofd ziet. Dat wordt ook naar voren gebracht door Kocak.

Enkele andere Hizmet-sympathisanten noemen wel verschillende andere redenen om op het CDA te stemmen dan alleen het feit dat Doganbas op de kandidatenlijst van de partij staat, zoals Serhat Özkan. Hij stemde bij de afgelopen Tweede Kamerverkiezingen ook op het CDA. Ook Özkan kent Doganbas persoonlijk. ‘Maar dat is niet mijn hoofdreden om op hem stemmen’, benadrukt hij. Hij kan zich vinden in de vier motto’s van het CDA voor de verkiezingen, namelijk ‘geen gedonder, maar fatsoen’, ‘niet egoïstisch, maar zorgzaam’, ‘niet angstig, maar ambitieus’ en ‘maak het verschil’. ‘Ik vind het heel goed dat het CDA veel energie steekt in het aanpakken van eenzaamheid onder ouderen en het tekort aan docenten en zorgpersoneel. Verder zet de partij extra in op het verdedigen van Rotterdam tegen radicalisering, drugsmaffia en cybercriminaliteit, ook dat vind ik heel belangrijk. Daarnaast wil de partij tienduizend huizen met tuin bouwen in de stad, dat is uiterst noodzakelijk, omdat veel mensen een nieuw huis willen, onder wie ikzelf.’

We worden dagelijks overspoeld door vreselijke beelden, van de vervolging van de Rohingya tot aan de gruwelijkheden van terreurgroep IS. Wat doen deze beelden met ons?

Hoeveel weet niemand, maar dat de gemiddelde mens dagelijks steeds grotere aantallen beelden voorgeschoteld krijgt is zeker. Veel van wat we zien bevat agressie, leed of een andere negatieve inhoud. Stompt het herhaaldelijk zien van heftige beelden uit Syrië of op de vlucht geslagen Rohingya ons af? De Kanttekening sprak daarover met de aan Amsterdam School of Communication Research verbonden communicatiewetenschapper Tom Powell en gedragswetenschapper Annemarie van Oosten van de Universiteit van Amsterdam.

Desensibilisatie
‘Het herhaaldelijk zien van gewelddadige beelden, van entertainment tot nieuwsberichten, kan leiden tot desensibilisatie ofwel het ongevoelig worden voor bepaalde prikkels’, zegt Powell. ‘We kunnen dit zien als een acuut gebrek aan zorg over geweld op de korte termijn.’

Onderzoek naar hartslag en bloeddruk laten zien dat individuen door herhaaldelijke blootstelling aan agressie of leed gewenning ervaren. De gebruikelijke opwinding bij het zien van die beelden verdwijnt. ‘Gewenning creëert emotionele tolerantie voor geweld’, legt Powell uit. ‘Waardoor kijkers gewelddadige beelden als minder storend, schokkend of verontrustend zullen beschouwen.’ Of het nu gaat om agressieve beelden of beelden waarin groot leed wordt getoond, zoals de verschrikkingen die op de vlucht geslagen Rohingya doormaken; de invloed is min of meer dezelfde, stelt Powell. ‘Neurowetenschappelijke studies wijzen uit dat de herhaling van elke emotionele stimulus leidt tot een verlaagde reactie in de emotiedelen van onze hersenen.’

Belangrijke opmerking bij bovenstaande is dat die effecten niet voor iedereen hetzelfde zijn. Iemand met een hoge mediaconsumptie en weinig empathie (de capaciteit om bij anderen emoties te herkennen en te begrijpen) zijn meer vatbaar voor de schadelijke effecten van beelden, blijkt uit dezelfde onderzoeken. ‘En omgekeerd geldt voor mensen met een groot empathisch vermogen dat zij ook na het zien van hevige beelden niet direct vatbaar zijn voor desensibilisatie.’

Propagandafilms
De effecten van nieuwe fenomenen zijn niet altijd direct meetbaar. Toen de eerste stoomlocomotieven op het toneel verschenen, was de angst onder de bevolking groot. Koeien, geconfronteerd met zoveel industrieel geweld, zouden geen melk meer geven, voorspelden boeren. Bij de opkomst van de fotografie, in de negentiende eeuw en decennia later de stomme film was het niet veel anders. Dominees predikten hun tongen blauw om maar te waarschuwen tegen deze duivelse noviteiten, maar tevergeefs.

Hoewel van teruglopende melkproductie door koeien nooit meer iets is vernomen, kunnen de dominees van eind negentiende eeuw enige profetische gaven niet ontzegd worden. Eén van de meest succesvolle stomme films (films zonder geluid) is David W. Griffiths The birth of a nation uit 1915. Nadat de zuidelijke staten zijn verslagen in de Amerikaanse burgeroorlog wordt de opkomst van de Ku Klux Klan beschreven. Meer dan vijfentwintig miljoen Amerikanen zien de film en laten zich kennelijk inspireren. De KKK ziet een enorme toename in haar ledenaantallen. Voor de eerste keer blijkt film als massamedium een ongekende invloed te kunnen uitoefenen op de mens. Dat sluit aan op de bevindingen waar Powell over spreekt.

Sindsdien doen wetenschappers op allerlei manieren onderzoek naar de invloed van film en fotografie op de mens. The birth of a nation toonde al aan dat er een opruiende werking uit kan gaan van beelden. Enkele decennia later deed Leni Riefenstahl dat nog eens over met haar propagandafilms voor Hitlers opkomende rijk. Triumph des willens uit 1935 bevatte allerlei nieuwe filmtechnieken die het volk achter de grote leider moesten krijgen. Telelenzen, bewegende camera’s en bewuste perspectiefveranderingen zorgden voor een visuele overdondering. Niet voor niets staat Hitler vermeld in de aftiteling als producent. De beelden droegen bij aan een hernieuwd Duits bewustzijn als wereldmacht.

Nieuwe media
Met de opkomst van de sociale media ontstaan nieuwe vormen van desensibilisatie. Van Oosten promoveerde op onderzoek naar de invloed van seksueel getinte media op jongeren. Vooral porno heeft een vlucht genomen sinds overal toegang is tot het internet. Wat is het effect van het kijken naar deze beelden? ‘Er zijn studies gedaan waaruit blijkt dat de seksuele tevredenheid omlaag gaat door het regelmatig kijken naar porno. Dat komt doordat mensen zichzelf gaan vergelijken met wat men ziet in die filmpjes’, legt Van Oosten uit. ‘Daarnaast zorgt porno voor objectivering. Daardoor ontstaat het beeld dat seks niet alleen iets is wat binnen een relatie plaatsvindt, maar ook als spelletje gezien kan worden.’

Sexting
Het blijkt een ideale voedingsbodem voor het nu zo populaire naming en shaming van slachtoffers in seksvideo’s die online worden verspreid. ‘Toch is dit niet persé afstomping. Het is eerder een pre-occupatie die je anders legt. Als je meer naar porno kijkt ben je bezig met seks, niet met je morele kompas. Daders zijn zich dan ook niet per definitie bewust van de gevolgen door hun handelen. Het is bekend dat in religieuze milieus, waar seks niet openlijk wordt besproken, pornografie minder wordt bekeken, maar als religieuze jongeren wel kijken, dan zijn ze ook veel vatbaarder voor de opvattingen uit de pornografie, omdat die nergens worden tegengesproken.’

Opvallend vindt Van Oosten het feit dat bij verspreiding van een seksueel getinte video de schuld vaak bij het slachtoffer wordt gelegd. ‘Zo van ‘dan moet je maar niet naakt op een foto gaan of jezelf filmen’. Daar zou bewustwording van de gevolgen wel echt belangrijk kunnen zijn.’

Het grootste risico bij sexting, dat overigens ook met toestemming van beide partijen gebeurt, is dat na plaatsing op internet er geen controle meer over het betreffende beeld is. Volgens de Internet Watch Foundation zou bijna negentig procent van al het zelf of door anderen online geplaatste seksueel getinte materiaal uiteindelijk terechtkomen op andere websites, inclusief pornowebsites.

Ilhan Tekir, die de GroenLinks-fractie van Gorinchem werd uitgezet vanwege zijn Erdogan-sympathieën, is door D66 in genade genomen. ‘GroenLinks durfde lastige vragen te stellen aan Tekir, maar bij D66 zijn ze blij met elke Turkse kandidaat die Turkse stemmen kan binnenhalen.’

Gemeenteraadslid Ilhan Tekir werd op 1 september 2016 uit de GroenLinks-fractie van Gorinchem gezet, omdat hij zich in de Volkskrant positief had uitgelaten over de Turkse president Recep Tayyip Erdogan. Nu blijkt Tekir lid te zijn geworden van D66. Hij is in Gorinchem lijsttrekker namens de partij voor de gemeenteraadsverkiezingen van 21 maart.

Tekir is niet bereikbaar voor commentaar. Hij reageert niet op e-mails en Facebook-berichten. Vlak nadat hij uit de GroenLinks-fractie werd gezet, werd hij geïnterviewd door het AD. Tegen die krant zei hij verbolgen te zijn, omdat hij ‘zonder hoor of wederhoor’ gedwongen zou zijn de fractie te verlaten.

GroenLinks-fractievoorzitter in Gorinchem Rutger van Breemen ziet dat heel anders. Volgens hem zijn meerdere gesprekken gevoerd met Tekir. Omdat die volgens hem niet leidden tot het gewenste resultaat, werd Tekir uit de fractie gezet. ‘Hij moet beseffen dat wat er nu in Turkije gebeurt, niet kan. Dat staat op gespannen voet met waar wij binnen GroenLinks voor staan’, zegt Van Breemen. Hij wil niets kwijt over het besluit van D66 om in zee te gaan met Tekir. ‘De zaak is voor mij gesloten. Ik ga bovendien niet over het personeelsbeleid van D66.’

Ingrid Zwaan, D66-afdelingsvoorzitter in Gorinchem, wil na lang aandringen wel praten over de kwestie-Tekir. Volgens haar berust de zaak op een ‘misverstand’. ‘Ilhan heeft nooit beweerd dat hij een Erdogan-aanhanger is. In zijn gesprek met journalist Hassan Bahara van de Volkskrant vertelde hij dat Erdogan in het verleden goede dingen voor Turkije had gedaan, maar ook zei hij dat hij zich zorgen maakte over de ontwikkelingen van de laatste jaren. Dat kwam echter niet in het verhaal terecht, zodat het leek alsof Ilhan pal achter Erdogan stond. De Volkskrant heeft het interview later gerectificeerd, maar het negatieve beeld is blijven hangen. Op basis daarvan heeft GroenLinks hem uit de fractie gezet.’

Dus D66 heeft wel alle vertrouwen in Tekir? Zwaan: ‘We hebben uitgebreid gesproken met hem. We zijn er van overtuigd dat hij de waarden van D66 onderschrijft. Ik heb alle vertrouwen in Ilhan. Ik herken in hem een D66’er. Hij identificeert zich niet met Erdogan. De waarden die de AKP voorstaat, passen niet bij een democratische partij als D66.’

Is Tekir het topje van de ijsberg en spelen er meer van dit soort kwesties bij D66? Zo heeft Kubilay Yildiz, nummer tien op de D66-kandidatenlijst van Gorinchem, op zijn Facebook-profiel staan dat hij een aanhanger is van Erdogans partij, de AKP. Yildiz vindt de ophef daarover ‘onzin’. ‘Joh, dat was zo lang geleden. Ik weet het al niet meer. Waarschijnlijk toen ik tien jaar geleden op Facebook ging. Ik ben al een tijdje lid van D66 en steun als lijstduwer het D66-geluid in Gorinchem’, zegt Yildiz. Wat vindt hij nu van de AKP? ‘Ik heb niet veel met de Turkse politiek. De AK-Partij heeft volgens mij helemaal niets met een democratische partij als D66 te maken.’

Jeroen Adema, die recent zijn D66-lidmaatschap heeft opgezegd, onder meer vanwege het anti-referendum-standpunt van de partij, is kritischer. ‘In april 2016, voor de mislukte coup tegen Erdogan, hadden we een congres in Arnhem. Toen een motie werd besproken om Israël te veroordelen stelde ik voor dat we dan ook Erdogan moesten veroordelen vanwege het geweld tegen de Koerden. Nou, dat werd mij niet in dank afgenomen. Er waren die dag relatief veel Turkse D66’ers op het congres. Zij reageerden zeer geprikkeld op mijn verhaal en vielen mij ook persoonlijk aan. Ik zou anti-Turks zijn en niks geven om het lot van de Palestijnen. Daar is natuurlijk helemaal niets van waar. De dagvoorzitter zat er zichtbaar ongemakkelijk bij, maar greep niet in. Ook andere mensen hielden zich stil. Ik kreeg een DDR-gevoel: congresgangers luisterden naar wat er gezegd werd, maar durfden hun mond niet open te doen.’ Staat D66 nu niet veel kritischer tegenover Erdogan? ‘Ja, ik vermoed dat dit alleen komt door de nasleep van de mislukte coup, niet vanwege het Israël-standpunt waar we toen over discussieerden.’

Omdat Adema niet meer lid is van D66 kan hij vrijuit spreken over de kwestie-Tekir. Hij windt er dan ook geen doekjes om. ‘GroenLinks durfde lastige vragen te stellen aan Tekir, maar bij D66 zijn ze blij met elke Turkse kandidaat die Turkse stemmen kan binnenhalen. Vergeleken met GroenLinks en de PvdA, is D66 veel blanker, daarom is D66 minder kritisch over kandidaten met een allochtone achtergrond. D66 lijkt moslims zoveel mogelijk te willen ontzien. Dat komt niet alleen door politieke correctheid, maar heeft ook electorale redenen: D66 hoopt een volkspartij te worden en wil ook de stem van traditionele moslims krijgen.’

Gert Jan Geling, voorzitter van de werkgroep Levensbeschouwing & Religie van D66, herkent zich deels in het verhaal van Adema. ‘D66 roept in christelijke kringen soms weerstand op, vanwege de seculiere koers die we varen. Moslims daarentegen staan vaak positief tegenover D66, vanwege onze kritiek op Geert Wilders.’ Wat vindt Geling van eventuele AKP-aanhangers in zijn partij? ‘We moeten leden niet onderwerpen aan een examen. D66 neemt duidelijk stelling tegen Erdogan, maar partijleden kunnen daar soms anders over denken.’ Is Geling niet bang voor Turkse D66-leden die eigenlijk voor Erdogan zijn, maar daarover liever hun mond houden? ‘Misschien zijn die er, maar daarop ligt een taboe. Dat is niet goed. We moeten daarover in alle eerlijkheid de discussie aangaan. Ik heb liever dat we met open vizier debatteren, maar dat is mijn persoonlijke mening.’

Zouhair Saddiki, D66-gemeenteraadslid in Gouda en ook actief bij de werkgroep Levensbeschouwing & Religie, reageert feller. ‘Wij zijn geen PvdA. D66 is een partij die voor seculiere waarden staat. Mensenrechten, democratie, homorechten. Daar sta ik honderd procent achter. Bij de PvdA zijn er conservatieve Turkse politici die helemaal geen echte PvdA’ers zijn, zij zijn er om Turkse stemmen te winnen, D66 mag die kant niet opgaan. Als je het niet met onze liberale ideeën eens bent, dan hoepel je maar op. We moeten geen knuffelallochtonen op onze lijsten hebben, omdat we persé stemvee willen hebben. D66 en islam gaan prima samen, maar D66 en AKP niet. We willen toch ook geen racisten?’