Kan Nederland geestelijk al openlijk vertoon van zwart zelfbewustzijn aan? Die vraag is nu, aan de vooravond van Keti Koti, 150/ 160 jaar na de afschaffing van de slavernij in Suriname, extra actueel.

1 juli zal weer de aanleiding vormen voor de nodige officiële excuses. Ditmaal is de koning aan de beurt, die daarvoor uit het vaste format van de in het excuses-aanbieden doorgewinterde premier kan putten. Die excuses mogen tegelijkertijd natuurlijk niet te veel kosten.

Of zal Willem Alexander nu breken met de oude Oranje-familietraditie dat men zich wel zoveel mogelijk andermans geld toe-eigent, maar zo weinig mogelijk eigen geld uitgeeft? Naast koning Willem I waren zowel prins Bernhard senior als prins Bernhard junior daar meesters in. Het beoogde slavernijmuseum: dat kan de koning moeiteloos alleen al uit de eigen slavernijbaten van zijn voorouders helemaal in zijn eentje betalen.

Hoe zit het overigens intussen met de acceptatie van de erfenis van het slavernijverleden: de blijvende aanwezigheid van honderdduizenden mensen met Surinaamse wortels – buiten de vaste staatkundig gebaande boetepaden? Daar valt nog wel wat winst te behalen.

Dat blijkt al uit alle opwinding over dat metershoge beeld van een zwarte vrouw voor het station in Rotterdam. Toegegeven: het is inderdaad – zeker voor Nederlandse begrippen – wel erg opdringerig groot. Gangbaar is toch eerder een formaat van levensgroot tot hooguit anderhalf maal dat. En of ik het ook mooi vind, weet ik nog niet, maar dat geldt wel voor meer moderne kunstwerken in die stad.

In elk geval geloof ik dat het tot minder verbeten commentaren had geleid als het niet om een zwarte vrouw, maar om een witte vrouw zou zijn gegaan. De NRC-column van Rosanne Herzberger, waarmee de rel min of meer begon, getuigde daarbij ook van feitelijke onwetendheid. Ten onrechte betitelde zij het als standbeeld, iets dat alleen maar voor verdienstelijke publieke personen wordt opgericht. Dat geldt inderdaad voor standbeelden, die zich onderscheiden door sokkels met ronkende tekst. Vooral de negentiende eeuw was daar goed in.

Maar die sokkel met opschrift ontbreekt hier: het gaat om een menselijke sculptuur, zonder dat daarbij een speciale persoon wordt geëerd. Juist in Nederland bestaan daar heel wat van, waar nooit iemand aanstoot aan heeft genomen. Soms betreft het mythische figuren, soms bekende literaire personen, soms helemaal niemand in het bijzonder.

Iedereen kent wel die bankjes in stadscentra die, juist als je naar een zitplaats smacht, op hinderlijke wijze deels door een menselijk wezen in brons in beslag genomen blijken te zijn, waar je dan alleen nog maar net met z’n allen naast kunt zitten als je eigen puberkroost met een plaats op jouw schoot genoegen neemt.

Zulke beelden – niet: standbeelden – stellen vrijwel altijd witte Nederlanders voor. Dat er nu, omwille van de representativiteit, ruimte is voor meer diversiteit, lijkt mij logisch. En als dat dan ook nog eens de identificatie van zich gemarginaliseerd voelende groepen met de samenleving ten goede komt: prima.

‘De hele tentoonstelling zegt niets over het oude Egypte zelf’

Maar niet alleen sommige Europeanen hebben het kennelijk met zwart zelfbewustzijn moeilijk. Dat geldt ook voor sommige Egyptenaren – gezien de absurde reactie uit die hoek op de tentoonstelling in het Rijksmuseum voor Oudheden in Leiden over de manier waarop zwarte Amerikaanse kunstenaars zich door het oude Egypte hebben laten inspireren. Het kwam de museumdirectie vanuit Caïro op sancties te staan, gepaard aan het idiote verwijt van geschiedvervalsing.

Daarbij verwijst men ginds ongetwijfeld op de her en der circulerende – en inderdaad tamelijk dubieuze – theorie dat de oude Egyptenaren zwarte Afrikanen zouden zijn geweest. Maar dat doet het museum helemaal niet. Het zegt in de hele tentoonstelling niets over het oude Egypte zelf, alleen veel over de voorbeeldfunctie die het oude Egypte vervult, tot op vandaag, ook aan de overzijde van de Grote Plas.

Eigenlijk gaat het om iets wat we, als witte Europeanen dat met zwarte Afrikanen zouden doen, als ‘culturele toe-eigening’ zouden betitelen. Dat doen de Egyptische autoriteiten in feite ook. Alleen is daar ook in dit omgekeerde geval – wit inspireert zwart – niets mee mis.

Vrouwe Justitia heeft gesproken. Tot nu toe was het ‘slechts’ een gedragscode. Maar nu heeft minister van justitie Dilan Yesilgöz in formele regels vastgelegd dat uitingen van geloofsovertuiging zoals hoofddoeken, kruizen en keppeltjes worden verboden voor politieagenten die in contact staan met het publiek. Het verbod gaat deze zomer in. Dit, omdat geloofsovertuigingen niet zouden passen bij een neutrale overheid.

Vrouwe Justitia is natuurlijk veel meer dan alleen mevrouw Yesilgöz. Lang voor dat zij als minister van Justitie en Veiligheid aantrad en ook in een volgende fase wanneer zij zal zijn toegetreden tot het legioen van ex-bewindslieden hebben wij nog steeds die hógere Vrouwe Justitia.

Maar wacht even. Vrouwe Justitia? Geloofsovertuigingen passen volgens de minister dus niet bij een neutrale overheid. Maar de echte Vrouwe Justitia had alles te maken met geloof. Bij de Romeinen stond zij al als godin van de rechtvaardigheid te boek. En vanuit het oude Griekenland heeft zij ook nog een band met Nemesis, de godin van de wraak. Vandaar die weegschaal en het zwaard die deel van haar beeltenis uitmaken.

Deze religieuze context van haar eigen ministeriële oppergezag is onze excellentie kennelijk ontgaan.

Maar goed, een minister anno 2023 kan ook niet alles weten. Voor de oude geschiedenis van onze parlementaire rechtstaat blijkt de overheid wel vaker een beetje blind. Draagt Vrouwe Justitia om die reden een blinddoek?

Ondanks de huidige nieuwe regelgeving hoeven de keppel-, kruisje- en hoofddoekdragers in Nederland zich niet ongelukkig te voelen. Niks geen tweederangsburgers. De justitiewoordvoerder stelt ons helemaal gerust. Er zijn zat politiemensen die niet direct in contact met het publiek staan. Je kan dus ook met een hoofddoek best bij de politie werken.

In mijn cynisme beaam ik dit. Ja, mevrouw de minister, mijn geachte buurvrouw is met haar respectabele hoofddoek neutraal genoeg om uw kopjes af te wassen en de toiletten in uw prachtige kantoorgebouw te reinigen. Zal ze daar dan maar op solliciteren?

Hoe geblinddoekt kan een politie en een justitie zijn met dit soort kwalijke kulwetgeving.

Met het huidige besluit lijkt het alsof justitie en politie alles binnen hun organisatie op het gebied van neutraliteit en burgerschap nu wel op orde hebben. Maar is dat zo?

‘Mijn buurvrouw met haar respectabele hoofddoek is wel neutraal genoeg om uw kopjes af te wassen’

Veel jonge kinderen, ook uit kruisjes- en hoofddoekdragende gezinnen, worden voor het leven getekend door het handelen van de politie dat beslist overbodig is. Deze week hoorden we over emotionele schade die ontstaat bij uithuisplaatsingen van kinderen met gebruikmaking van volstrekt overbodig en niet-proportioneel politieoptreden. Blind als die organisatie op die momenten kan zijn voor juist het welzijn van de burger.

Of de zaak van die jonge studente. Ook zij is, inmiddels jaren later, niet in staat om ook maar één positief woord over de politie uit haar mond te krijgen. Zij zal nooit vergeten hoe het politiegeweld zich manifesteerde toen vijf uur in de ochtend een arrestatieteam de voordeur van haar ouderlijk huis ramde en zij met haar moeder in hun nachtjapon uit bed werden gehaald, om in de hoek te worden gezet terwijl wapens op hen werden gericht. Het kind was toen twaalf jaar oud. Uren moest ze daar blijven staan terwijl het huis overhoop werd gehaald. ‘Nooit heeft iemand zich verder om mij als kind bekommerd. Ze zochten mijn broer. En ja, die is ‘Marokkaan’.’

En dan is er ook de documentaire De Blauwe Familie over interne discriminatie bij de politie. En bovendien de door de overheid geïnitieerde ‘spionage’ bij de moskeeën. En ten slotte zijn daar de discriminerende uitzendbureaus, waar onze departementen nog volop zaken mee doen. Bij al deze zaken is iedere vorm van neutraliteit heel ver te zoeken.

Vrouwe Justitia vindt in ieder geval dat met deze aanpassing van de uniformvoorschriften eindelijk een einde aan de discussie is gekomen. Mijns inziens is deze bevestiging van schijnneutraliteit het begin van een nieuwe discussie. En die gaat over de professionaliteit van de politie.

Als burger in dit land mag en wil ik uitgaan van een verregaande professionaliteit van de persoon die in uniform voor mij staat. De agent heeft de wetskennis vergaard die nodig is om zijn of haar taak uit te voeren. De opleiding in het hanteren van de machtsmiddelen die beschikbaar zijn om de taak naar behoren uit te kunnen voeren, is met succes afgerond. De diender weet precies wat het betekent om het geweldsmonopolie dat het korps is toevertrouwd adequaat en zorgvuldig toe te passen. Kortom, de kwaliteit van onze politie staat over het algemeen in ons land op een hoog niveau.

Met het huidige verbod op religieuze tekens worden dus serieuze vraagtekens gezet bij die professionaliteit. Is het echt waar dat de handhaver de professionaliteit laat varen vanwege de gesuggereerde aantasting van de neutraliteit omdat er een keppel op het hoofd prijkt of een kruisje rond de nek hangt?

Nee, Vrouwe Justitia, laat die blinddoek maar varen. Geef deze aan mijn islamitische buurvrouw zodat zij deze naar eer en geweten kan dragen als welkome hoofddoek, als nieuw onderdeel van het politie-uniform. Mevrouw Yesilgöz, hier is het laatste woord nog lang niet over gezegd.

In de Kanttekening schreef Kivilcim Pinar, fractievoorzitter van de Partij voor de Dieren in Alkmaar, maandag een oproep aan moslims om tijdens het Offerfeest geen dieren meer te doden. Hij wijst op alternatieven, bijvoorbeeld het offeren van geld aan minderbedeelden en het laten planten van olijfbomen in Palestina.

Pinar deed die oproep met de herinnering dat de meeste dieren die op deze dagen worden geslacht afkomstig zijn uit de intensieve veehouderij, waar elk jaar ongeveer 500 miljoen onder afschuwelijke omstandigheden worden gehouden. ‘Ze worden fabrieksmatig vermeerderd, vetgemest, afgeslacht – dagelijks 1,7 miljoen – en verwerkt. Dit wordt ‘vee-industrie’ of soms bio-industrie genoemd. Ik noem het barbarij’, aldus Pinar.

Toen ik het artikel las, stond ik hier in eerste instantie sympathiek tegenover, omdat ik het met de schrijver eens ben. Maar ik vermoedde al meteen dat rigide moslims hier aanstoot aan kunnen nemen. Waarom weer zo’n discussie, net voor het Offerfeest? Is dit niet voer voor niet-moslims, die niet om diervriendelijke maar om islamofobe redenen het Offerfeest willen afschaffen? Die vrees bleek niet ongegrond, afgaande op de witte niet-islamitische retweets die Pinars opiniestuk ontving.  Maar volgens mij is er geen beter moment om het dierenleed, dat dezer dagen plaatsvindt, aan de kaak te stellen.

Wat de islamitische publicist Nourdeen Wildeman vervolgens schreef, gaat alle perken te buiten. ‘De oproep om een verplichte religieuze handeling niet te verrichten is een oproep van kufr (ongeloof, TB) en behoort door alle moslims onomwonden te worden afgewezen’, tweet hij. ‘Als je de islam niet wilt, dan niet.’

Hallo zeg! Waarde Wildeman, is dat niet een beetje heftig? Door dit te twitteren bestempelt hij Pinar mijns inziens tot ongelovige en gooit hij hem voor de islamitische bus. Met zo’n boude stelling pretendeer je immers niet alleen voor alle moslims te spreken. Nee, Wildeman gaat veel verder. Hij gaat ook nog eens op de stoel van Allah zitten. Want wie heeft hem het recht gegeven om een ander tot ongelovige te bestempelen? In de islam heeft geen enkele sterveling het recht om dat te doen. Alleen Allah velt het eindoordeel.

Je kan het met Pinar eens of oneens zijn, maar waarom moet dat op zo’n radicale manier? Eerlijk is eerlijk, ik dacht ook meteen: typisch bekeerlingen. Het komt vaker voor dat zij roomser dan de paus willen zijn. Dan gaan ze geboren moslims met een paar hadiths die ze ergens hebben opgepikt de les lezen. Waarom? Wil je bewijzen dat je meer moslim bent?

Als dat zo is, dan heb je echt niks van de islam begrepen. Mensen tot ketter verklaren en excommuniceren uit de gemeenschap, dat maakt je niet meer, maar juist minder moslim. Maar goed, niets menselijks is de moslim vreemd. Ook wij laten ons weleens meeslepen door geldingsdrang en bezondigen ons aan arrogantie. Kan gebeuren. Ik hoop dat Wildeman zijn excuses zal maken, niet alleen aan Pinar, maar aan alle moslims die het met Pinar eens zijn, zodat we deze discussie op een respectvolle manier kunnen voeren.

Eid Moubarak!