Weer is het raak: een Nederlandse moslim wordt in het buitenland aangehouden omdat hij – zonder het te weten – op een terreurlijst blijkt te staan. Een Marokkaanse Nederlander uit Tilburg zit al ruim een maand onder zeer slechte omstandigheden gevangen in Spanje. Denk spreekt hier minister Dilan Yesilgöz (Justitie) op aan. De advocaat van de man stelt dat hij nog lange tijd vast zal blijven zitten, als Nederland zich niet inzet voor zijn vrijlating.
Het is inmiddels een bekend fenomeen. In het kader van de strijd tegen terreur zijn diverse Nederlanders op buitenlandse terreurlijsten terecht gekomen. Ze ontdekken dit op een harde manier: op vakantie zet de politie hen aan de kant van de weg, of mogen ze een bepaald land niet in.
Het onderzoeksjournalistieke programma Argos besteedde er vorig jaar al aandacht aan op radio en televisie. Ook kranten als NRC en Nederlands Dagblad schreven erover. In maart berichtte de Kanttekening over een rechtszaak die actiegroep Muslim Rights Watch Nederland (MRWN) begint tegen de staat. De groep komt op voor de rechten van moslims, vooral waar die in het geding zijn – zoals door het boerkaverbod en bij de twee jaar geleden grootschalige undercover onderzoeken in moskeeën.
MRWN roept al langere tijd de Nederlandse overheid op om in actie te komen en onderdanen te helpen van terreurlijsten af te komen. Minister van Justitie Dilan Yesilgöz – de huidige VVD-leider – is tot nog toe niet bereid iets te doen. Slachtoffers moeten zelf maar zorgen dat ze van die internationale terreurlijsten verwijderd worden.
Jihadistische groep
Afgelopen maand is er een nieuw hoofdstuk aan de affaire toegevoegd. Een Tilburger was op weg met zijn gezin, voor een vakantie in Marokko. Tijdens een overnachting in Spanje werd hij gearresteerd. ‘Er werd ’s ochtends keihard op de deur gebonkt van onze hotelkamer’, vertelt hij, anoniem, aan NRC. ‘Vier agenten namen mij mee naar het politiebureau.’ Daar ontdekte hij dat Spanje hem ervan verdenkt lid te zijn van een Arnhemse ‘islamitisch-jihadistische groep’.
Het frappante is: Nederland weet zelf van niets. Het Openbaar Ministerie geeft aan geen idee te hebben waar de man van wordt verdacht. De politie stelt eveneens geen verdenking te hebben – en heeft ook geen informatie over de man gedeeld met Spanje. Hij woonde voorheen in Arnhem en heeft daar, als praktiserend moslim, een islamitisch netwerk. Onder zijn contacten is er ook iemand die vroeger radicale ideeën had. Uit de reportages van Argos is gebleken dat dit in andere gevallen reden was voor Nederlandse instanties om ‘uit voorzorg’ andere landen te waarschuwen voor iemand.
De man zit sinds 24 juli in de gevangenis, voor een periode van maximaal zestig dagen, in afwachting van uitzetting. Hij zou van 2022 tot 2032 niet in Spanje mogen verblijven. Zijn advocaat spreekt van een compleet unieke zaak. MRWN staat hem bij in een poging hem naar Nederland te laten terugkeren. De groep is ‘de fel brandende ster die mij bijstaat, ook op moreel vlak’, meldt de man in het Algemeen Dagblad.
De Nederlandse overheid doet vooralsnog niets om de man te helpen. Wel is Denk in actie gekomen en stelt Kamervragen aan Yesilgöz. ‘Dit stinkt gewoon naar etnisch profileren’, meldt beoogd partijleider Stephan van Baarle. ‘Nederland is geen politiestaat.’
Uitwerpselen
MRWN publiceerde enkele dagboekfragmenten van de Tilburger, waarin hij vertelt hoe een en ander verliep na zijn arrestatie. Op 24 juli schreef hij: ‘Plots wordt me gevraagd alle spullen die ik bij mij heb op tafel te leggen, ik geef gehoor aan dit verzoek en leeg mijn broekzakken maar ik ben niet meer helemaal helder van geest, mijn gedachten dwalen af. Ik leg mijn telefoon, mijn portemonnee, mijn horloge en mijn bril neer en realiseer me niet hoe ernstig de situatie is waarin ik me verkeer, ik kan niet meer helder nadenken. De spullen worden in een seal bag gedaan met mijn gegevens erop en ik word door twee agenten naar een cel begeleid. Ik krijg een soort van dunne matras en een deken mee. Terwijl ik de cel in loop, ruik ik de sterke geur van urine en uitwerpselen. De cellen hebben blijkbaar een eigen toilet zonder deur en iedere keer dat iemand er gebruik van maakt treft me een vlaag van deze uiterst onaangename geuren. Als de agenten de cel afsluiten en weglopen bestijgt mij het gevoel van wanhoop.’
Deze week reisde MRWN naar Spanje. Daar bezocht onder anderen woordvoerder Adil el Kanfoudi de Tilburgse man. De situatie is volgens hem ‘onhoudbaar’. ‘Ze zitten met zes personen in een kleine ruimte opgesloten, waarbij de andere gevangenen continu in de cel hasj en sigaretten roken. De broeder rookt zelf niet en kan slecht tegen de geur. Ondanks dat roken formeel niet toegestaan is in de cel, wordt er niet tegen opgetreden. Daarnaast zijn er conflicten en vechtpartijen tussen de gevangenen (die drugs gebruiken). De broeder probeert zich afzijdig te houden, maar wordt door andere gevangenen de conflicten in getrokken en uitgedaagd. De broeder is zelfs fysiek aangevallen. Vandaag is hij als gevolg van een verwonding aan zijn hand bij een arts geweest.’
Humphrey Mijnals: zelfs grote voetbalfans zullen de naam van deze eerste Surinaamse voetballer in Oranje niet kennen. Maar de foto’s van de omhaal die hij maakte bij zijn debuut voor het Nederlands elftal in 1960, dat speelde tegen Bulgarije, gingen de hele wereld over. Zondag verscheen er een biografie over Mijnals.
De verdediger van USV Elinkwijk viel al jong op. Hij was een van de eerste voetballers die vanuit Suriname naar het Nederlandse betaalde voetbal ging. Hij was de eerste voetballer van kleur van Oranje.
Journalist en sportschrijver Danny van der Linden kwam op het idee een boek te schrijven over de in 2019 overleden Mijnals, vanwege diens befaamde omhaal: ‘Ik was bezig met een boek over de keeper Frans de Munck, ook wel bekend als ’De Zwarte Panter‘, toen de wedstrijd tegen Bulgarije ter sprake kwam. Toen Mijnals hier voetbalde, waren er ook nog niet veel Surinamers in Nederland. Dus ik was erg benieuwd hoe het was voor een Surinamer om te voetballen in een land waar bijna alleen witte mensen wonen.’
Van der Linden wist wel dat er destijds veel racisme was, ‘maar dat het zo erg was wist ik weer niet. Waar ik achter kwam was dat Surinaamse voetballers racistisch werden aangesproken door witte mensen. Ze vroegen hen: ’Jij hebt een donkere huidskleur, maar is je bloed wel rood?’ Ze zagen de voetballers niet als mens, maar als buitenaardse figuren. Het lijkt zo onwerkelijk hoe we in die tijd omgingen met mensen van een andere kleur.’
Mijnals, geboren in 1930, maakte op vijfentwintigjarige leeftijd de transfer van SV Robinhood in Paramaribo naar Utrechtse Sportvereniging Elinkwijk. Hoe kwam zijn voetbaltransfer tot stand? ‘Er was destijds een kerkgemeenschap uit Zeist met veel bekeringsijver’, vertelt Van der Linden. ‘Ze wilden mensen in andere landen, zoals Suriname, helpen door hen over het christendom te vertellen. Bij de kerkgemeenschap werkte een dominee die erg geïnteresseerd was in voetbal.’
Vier Surinaamse voetballers kwamen in 1963 samen op een reünie. Humphrey Mijnals (links), Jozef Siahaya, Michel Kruin en Edwin Sparendam (beeld: Harry Pot/ Wikimedia Commons)
SV Robinhood was een van de voetbalclubs van Suriname en had een uitstekend elftal. ‘De club was een paar keer landskampioen geworden toen de dominee voor Robinhood kindersportactiviteiten mocht organiseren. Hij zag Humphrey en zijn broers spelen en kwam in contact met de familie. Hij zag potentie in Humphrey, maar ook in zijn broer Frank. Het waren fysiek en technisch sterke voetballers. Hij wilde proberen om hen naar Nederland te halen. De dominee had connecties bij Feyenoord, maar die club vond het te lastig, waarna hij het bij Elinkwijk is gaan proberen. Na Humphrey kwam ook Frank naar Elinkwijk. Later kwamen daar spelers als Michel Kruin, Charly Marbach en Erwin Sparendam bij. Zo ontstond er een hele Surinaamse enclave bij Elinkwijk.’
Ondanks de contacten was het nog steeds een hele klus om de transfer waar te maken: ‘Elinkwijk had tegen de dominee gezegd dat hij Mijnals maar eens langs moest sturen, maar dat ging toen niet zo makkelijk. Er werden goede afspraken gemaakt en ze kregen een contract als ze arriveerden, op basis van wat de dominee had gezegd. Na een lange bootreis kon Humphrey een contract tekenen. Het betaald voetbal in Nederland bestond toen nog uit semiprofessionele voetballers.’
Van der Linden vervolgt: ‘Eenmaal in Nederland kwam Humphrey in een totaal ander klimaat. Van het zonnige Paramaribo naar de koude stad Utrecht. Hij kreeg ook de vraag of hij niet bang was voor de kou. Hierop antwoordde hij: ’Kou? Ik weet niet wat kou is’. Zijn debuut tegen Sparta Rotterdam was vanwege de kou ook erg lastig. Hij moest op een ijzig veld voetballen en werd door een tegenstander de wedstrijd uitgeschopt. Ook het publiek zag dat hij het moeilijk had, waarna er bijvoorbeeld te horen was: ‘Plak een postzegel op zijn kont een stuur hem terug naar Suriname!’
Danny van der Linden (beeld: Danny van der Linden)
Het koude welkom hield Mijnals niet tegen, vervolgt Van der Linden. ‘Door zijn positieve instelling, zijn doorzettingsvermogen en zijn vriendelijkheid heeft Mijnals zich voetballend weten waar te maken. Na een paar weken begon Humphrey te wennen aan Nederland en zagen ook de trainer en het publiek de kracht van de speler.’
Na bijna vier jaar bij Elinkwijk te hebben gespeeld werd Humphrey geselecteerd voor het Nederlands elftal, maar wel op een andere manier dan dat het nu gaat, vertelt Van der Linden: ‘Nu kiest een bondscoach de selectie, maar in die tijd was dat niet zo. De bondscoach kreeg van een keuzecommissie een aantal spelers toegewezen, waarmee hij een elftal moest samenstellen.’
Humphrey zat in eerste instantie niet bij die spelers, maar door een blessure van een andere voetballer kwam hij toch bij de selectie: ‘Bij zijn debuut speelde Humphrey goed, maar wat het meest opviel was de omhaal. Een omhaal was in die tijd niet gangbaar, bijna niemand kende het eigenlijk. Na afloop van de wedstrijd zei Humphrey dat de omhaal in Suriname en Brazilië, waar hij ook had gevoetbald, vrij normaal is. Voetballegende Hans Kraay sr. zei over de omhaal: ‘Als een Nederlander het zou proberen, scheurt hij al zijn spieren‘. Door de actie was Humprey de held van de dag. Na afloop, van de met 4-2 gewonnen wedstrijd tegen Bulgerije, werd hij op de schouders genomen door een groep Elinkwijk-supporters. Zij waren met bussen naar het Olympisch stadion in Amsterdam gereisd.’
‘Eenmaal in Nederland kwam Humphrey in een totaal ander klimaat. Van het zonnige Paramaribo naar de koude stad Utrecht’
Na zijn succesvolle debuut mocht Humphrey mee op reis met Oranje, waaronder naar Suriname: ‘Tijdens de reis kwam Humphrey weinig aan spelen toe. Hij was ook gepikeerd dat hij weinig speeltijd kreeg tegen Suriname, waar hij een grote achterban had.’
De reis was geen succes voor Humphrey. Het werd uiteindelijk ook het einde van zijn carrière bij het Nederlands elftal, vervolgt Van der Linden: ‘Na afloop van de wedstrijden stelde een journalist op Schiphol de vraag hoe het was om in Suriname te voetballen. Humphrey reageerde dat hij er geen bal aan vond, omdat hij nauwelijks had gespeeld, niet wetende dat twee officials van de KNVB aan het meeluisteren waren. Ze dachten dat Humphrey veel te negatief was en dat hij niet meer voor het Nederlands elftal wilde spelen.’
(beeld: Danny van der Linden)
Maar Humprey Mijnals was een pionier. Volgens zijn biograaf Van der Linden maakte de Surinaamse voetballer de weg vrij voor de eerste multiculturele voetballers bij het Nederlands Elftal, ofschoon het nog wel even duurde voordat er een nieuwe voetballer van kleur werd geselecteerd: ‘Humphrey was de eerste, maar daarna duurde het tot eind jaren zeventig voordat de tweede Surinaamse voetballer in het Nederlands elftal kwam. Daarna kwamen de grote namen, zoals Ruud Gullit en Frank Rijkaard, die uiteindelijk Oranje hebben geholpen aan de grootste prijs, het Europese Kampioenschap in 1988.’
Danny van der Linden, Minna (Lusus publishing, 2023), 21,95 euro, www.humphreymijnals.nl.
Volgens Rabin Baldewsingh zullen er straks meer mensen naar de rechter stappen bij vermoeden van institutioneel racisme. De Nationaal Coördinator tegen Discriminatie en Racisme reageerde op de uitspraak van de rechter, die de Haagse As-Soennah-moskee in het gelijk stelde in een zaak tegen de Belastingdienst.
Volgens de rechter heeft de Belastingdienst er ten onrechte voor gezorgd dat de As-Soennah-moskee de ANBI-status verloor, die het mogelijk maakt dat giften kunnen worden afgetrokken van de belasting, bericht Omroep West. Aanleiding van het intrekken van de ANBI-status in 2018 was een onderzoek naar de moskee door de fiscus. Volgens As-Soennah was de islamitische achtergrond van de moskee reden van het onderzoek. De rechter ging hier in mee. De Belastingdienst had een ‘verhoogde belangstelling’ voor giften aan moskeeën, en zag islamitische gebedshuizen ‘op zichzelf reeds als frauderisico’.
De Belastingsdienst weigerde stukken te verstrekken aan de rechtbank over de gebruikte selectiecriteria. Hierdoor sluit de rechter niet uit dat de moskee vanwege haar islamitische achtergrond doelwit werd van fiscaal onderzoek, en dus dat de Belastingdienst zich schuldig heeft gemaakt aan discriminatie.
De Belastingdienst beraadt zich nu op hoger beroep.
Het onderzoek naar mogelijke fraude door moskeeën werd gedaan door het Combiteam Aanpak Facilitators (CAF), dat in een memo schreef dat giftenfraude zich ‘met name’ zou voordoen binnen de ‘islamitische gemeenschap’ en niet zozeer bij andere geloofsgemeenschappen. CAF onderzocht ook ouders die mogelijk zouden frauderen met de toeslagen. Dit leidde tot de beruchte Toeslagenaffaire, waarbij vele ouders ten onrechte als fraudeurs werden bestempeld.
Nationaal Coördinator tegen Discriminatie en Racisme Rabin Baldewsingh verwacht nu meer rechtszaken, zegt hij tegen Leidsch Dagblad. ‘Het zelflerend vermogen van bestuurlijk Nederland laat te wensen over, dus is het belangrijk dat de samenleving het heft in eigen hand neemt door de juridische weg te bewandelen.’ De zaak van de As-Soennah-moskee laat volgens hem zien dat er nog altijd ‘een ongefundeerd geïnstitutionaliseerd wantrouwen is richting moslims en de moslimgemeenschap’. Dit bevestigt volgens hem ‘opnieuw het gevoel dat moslims al jaren hebben, namelijk dat ze in onze samenleving gezien worden als bedreiging, als een groep die er niet bij hoort.’
Denk-fractievoorzitter Stephan van Baarle heeft aangekondigd Kamervragen te zullen stellen. ‘Waar komt deze bevooroordeelde jacht vandaan?’
Islamitische landen willen zich maar al te graag aansluiten bij BRICS. Drijvende kracht achter de internationale samenwerkingsgroep is China.
BRICS staat voor Brazilië, Rusland, India, China en Zuid-Afrika. Het samenwerkingsverband is een antwoord op de G7, die door westerse landen gedomineerd wordt. Maar BRICS wil zich nu uitbreiden met islamitische en andere landen, om nog sterker te staan. Zes landen zijn uitgenodigd om toe treden: Saoedi-Arabië, Iran, Egypte, de Verenigde Arabische Emiraten, Ethiopië en Argentinië. Samen met de vijf oprichters hebben de elf landen een bevolking van 3,7 miljard mensen.
‘Ethiopië staat klaar om met iedereen samen te werken voor een inclusieve en welvarende wereldorde’, schrijft de Ethiopische premier Abiy Ahmed op X, het voormalige Twitter.
China is de drijvende kracht achter BRICS, en hoopt hiermee de westerse hegemonie te breken. China is ook verantwoordelijk voor de recente toenadering tussen aartsvijanden Saoedi-Arabië en Iran. Beide landen worden nu ook gevraagd om zich bij BRICS aan te sluiten.
Volgens analisten wordt de wereld multipolair, en verliezen de Verenigde Staten langzaam maar zeker hun hegemonie. Islamitische landen, die een sterke afkeer hebben van de Amerikaanse dominantie in de wereld, zijn maar al te blij met China, dat hiertegen een tegengewicht kan vormen.
Kan de nieuwe lijsttrekker Henri Bontenbal het CDA weer uit het slop trekken? Oud-Kamerleden Kathleen Ferrier en Ad Koppejan menen van wel.
Sinds de kabinetsformatie van 2010 staan Kathleen Ferrier (1957) en Ad Koppejan (1962) bekend als de ‘dissidenten’. Ze verzetten zich tegen de samenwerking met de PVV van Geert Wilders, die gedoogsteun gaf aan het kabinet-Rutte I. ‘Het CDA nam in 2010 een verkeerde afslag. Maar met Henri Bontenbal keren we weer terug naar de juiste koers’, zegt Koppejan, die tegenwoordig ondernemer, manager, toezichthouder en bestuurder is.
Ferrier is tegenwoordig voorzitter van de Nederlandse Unesco Commissie, voorzitter van de Stichting Martin Luther King Lezing en bekleedt een ereprofessoraat Global Practice of Human Rights aan de Asian University for Women in Bangladesh. Ook zij is positief: ‘Ik heb echt een heel positief gevoel bij Henri Bontenbal’, vertelt ze. ‘Hij sluit – terecht – PVV en Forum voor Democratie uit als coalitiepartners, als regeringspartijen maar ook in een gedoogconstructie. Dat is voor mij persoonlijk heel betekenisvol. Ik heb mij in 2010 met Ad Koppejan en anderen stevig tegen de gedoogconstructie met de PVV verzet. PVV en FvD komen niet alleen met onuitvoerbare voorstellen, maar hun antirechtsstatelijke voorstellen ondermijnen ook de democratische rechtsstaat. Daar komt nog bij dat de PVV de vrijheid van godsdienst, voor het CDA een cruciaal grondrecht, niet respecteert.’
Kathleen Ferrier (beeld: Werry Crone)
Koppejan: ‘Bontenbal komt met een normen en waarden-verhaal en brengt dit ook in de praktijk. Want normen en waarden betekent dat je niet samenwerkt met de PVV of met FvD.’ De nieuwe CDA-leider doet Koppejan een beetje denken aan oud-premier Jan Peter Balkenende, die in het gepolariseerde Pim Fortuyn-tijdperk normen en waarden centraal stelde. ‘Bontenbal doet dat eveneens. Tegen de polarisatie de verbinding. Veel kiezers hebben in deze tijden van verharding en verscherpte tegenstelling behoefte aan een redelijk midden.’
Ferrier: ‘Het CDA nam in 2010 een verkeerde afslag, maar daarvoor ook al. Je hebt CDA’ers die een sociaalchristelijke koers willen en CDA’ers die hun partij vooral als een machtspartij en besturen als doel zien. Je moet zelf met visie komen en daar kiezers mee aantrekken, in plaats van dat je kijkt naar wat kiezers vinden en op basis daarvan je ideeën formuleren. Het CDA was een tijdlang een VVD-light. Als je voor zo’n koers kiest, dan moet je niet verbaasd zijn dat zo weinig mensen op je stemmen. Want kiezers gaan dan liever voor de VVD, het origineel.’
Koppejan vindt ook dat het socialer moet. ‘We hebben onder Mark Rutte dertien jaar lang neoliberaal beleid gehad. Dit heeft geleid tot een verschraling van de zorg, een woningentekort, het achteruitgaan van buurten. Op al deze problemen heeft het CDA nu een antwoord. Bontenbal vindt dat de overheid een stukje rechtvaardiger en socialer mag zijn.’
Het CDA ziet een taak voor het maatschappelijk middenveld. Koppejan erkent dat sommige woningcorporaties en andere organisaties uit het maatschappelijk middenveld niet meer zijn wat ze ooit waren en nauwelijks nog een band hebben met de gewone burger. ‘Ze zijn geïnstitutionaliseerd’, zegt hij hierover. Maar tegelijkertijd ziet Koppejan nu allemaal nieuwe initiatieven ontstaan, nieuwe vormen van coöperaties op het gebied van wonen, zorg en lokale energieopwekking. Samenwerkingsverbanden die er volgens hem op wijzen dat het ideaal van samen als burgers zaken aanpakken, nog springlevend is. ‘Mensen zoeken elkaar op, om samen iets te realiseren. Het CDA is razend actueel, qua boodschap. En de overheid moet met deze organisaties samenwerken.’ Dat de traditionele woningbouwcorporaties onvoldoende huisvesting konden bieden voor de mensen waar ze destijds voor zijn opgericht, is volgens Koppejan bovendien vooral de schuld van ‘neoliberaal VVD-beleid’, dat deze corporaties heeft ‘afgeknepen’ en ‘gekortwiekt’.
‘Er ligt nu een schone taak voor Henri Bontenbal: hoe kun je straks constructief samenwerken met Omtzigt?’
Ferrier gelooft dat het CDA onder leiding van Bontenbal kan bijdragen aan het herstel van vertrouwen van burgers in de politiek, door het gevoel van onmacht te doorbreken. ‘We hebben de toeslagenaffaire gehad, de aardbevingen in Groningen, de discussies over het klimaat. We moeten de onmacht in het systeem oplossen om de problemen hier aan te pakken, zodat de slachtoffers van het toeslagenschandaal en van de aardbevingen in Groningen eindelijk gecompenseerd worden. Ook moeten er effectieve klimaatmaatregelen worden genomen.’
Bontenbal is de juiste persoon om deze problemen mede op te lossen omdat hij vanuit authenticiteit opereert, vindt Ferrier. Koppejan is het daarmee eens: ‘Mensen zullen uiteindelijk kiezen voor authentieke politici, die ze vertrouwen. Ze kiezen niet voor politici die kiezers te veel naar de mond praten.’ Deden CDA-leiders Hugo de Jonge en Wopke Hoekstra dat dan wel? ‘Ik laat mij niet negatief uit over andere politici’, antwoordt hij.
Ad Koppejan (beeld: YouTube)
Wat vinden beide oud-Kamerleden van het feit dat hun ex-collega Pieter Omtzigt nu net besloten heeft om met een nieuwe politieke partij – Nieuw Sociaal Contract – aan de verkiezingen mee te doen? Is dit een grote electorale dreiging voor Bontenbals CDA?
‘Ik denk niet in termen van gevaar’, aldus Ferrier. ‘Omtzigts program zit vol christendemocratische uitgangspunten. Ik begrijp echter waarom hij is vertrokken, want het CDA gaat niet altijd netjes om met zijn leden. Er ligt nu een schone taak voor Henri Bontenbal: hoe kun je straks constructief samenwerken met Omtzigt?’
Koppejan: ‘De deelname van Pieter Omtzigt met een eigen partij kan een gamechanger zijn als hij daadwerkelijk in alle kiesdistricten uitkomt. Dan zal hij met name veel kiezers weghalen bij BBB, SP en PVV. Het zal ook het CDA stemmen kosten, maar het CDA stond al laag in de peilingen. Dus daar zal het effect beperkter zijn. Ik vind het nog steeds jammer dat Pieter bij het CDA vertrokken is. Ik vind ook dat het CDA dit aan zichzelf te wijten heeft door hem zo slecht te hebben behandeld. Positief vind ik dat Pieter, net als Henri Bontenbal, direct heeft aangegeven dat hij niet wenst samen te werken met partijen als PVV en FvD.’
Ten slotte, hoeveel zetels kan het CDA halen op 22 november? Ferrier heeft werkelijk geen idee, zegt ze. ‘Het kan echt alle kanten opgaan. Maar in de basis ben ik positief gestemd: Henri zou weleens voor verrassingen kunnen zorgen. Zijn grondhouding: ‘Ik streef niet naar een grote partij, maar ik wil deze kleine partij op grond van een stevige basis weer opbouwen’, vind ik heel gezond.’
‘Het is op dit moment onmogelijk een voorspelling te doen over de verkiezingsuitslag’, denkt Koppejan. ‘We weten ook nog niet of Pieter Omtzigt in alle kiesdistricten zal meedoen. Het politieke strijdtoneel ligt, met de vele nieuwe gezichten, weer helemaal open. Het CDA kan met Henri Bontenbal nog verrassen met de boodschap van verbinding, tegen de polarisatie en het pleidooi om als Nederlanders weer beter met elkaar om te gaan, socialer en met respect en fatsoen. En ook al zou het CDA zetels verliezen, als CDA Verenigingsraad hebben we uitgesproken dat de opbouw en herstel van het CDA ook na de verkiezingen van 22 november zal doorgaan met Henri Bontenbal als politiek leider.’
Vandaag zes jaar geleden begon het leger van Myanmar de militaire campagne tegen de islamitische Rohingya-bevolking. Volgens de Verenigde Naties zijn de Rohingya’s de zwaarst vervolgde gemeenschap ter wereld.
De beelden van kilometerslange rijen Rohingya-vluchtelingen staan nog in het geheugen gegrift: op blote voeten door jungles en bergen vluchtten zes jaar geleden honderdduizenden Rohingya’s, waarvan een meerderheid vrouwen en veertig procent minderjarig, voor het wrede geweld van het leger van Myanmar.
Het overwegend boeddhistische land heeft de Rohingya bevolking, een etnische en religieuze minderheid, in 1977 als illegale migranten bestempeld. Enkele jaren later verloren ze hun burgerschap. Sindsdien wordt de gemeenschap stelselmatig gediscrimineerd door de boeddhistische bevolking en vonden er meerdere militaire operaties plaats. Als gevolg daarvan zijn vele Rohingya’s richting buurland Bangladesh gevlucht, waar ze in vluchtelingenkampen leven onder erbarmelijke omstandigheden.
Tijdens de grootste exodus die zes jaar geleden begon – waarbij het leger zich schuldig maakte aan martelingen en groepsverkrachtingen van vrouwen en meisjes, en massaal huizen en bezittingen van de Rohingya-bevolking in brand stak – kwamen volgens het rapport van de Verenigde Naties ongeveer negenduizend mensen om het leven. In totaal moesten zes jaar geleden meer dan zevenhonderdduizend Rohingya’s vluchten naar Bangladesh. Het jaar daarop, in 2018, vluchtten nog eens zo’n twaalfduizend Rohingya’s naar Bangladesh.
Staatloos en ontheemd
In Bangladesh, India en Myanmar, waar velen naartoe zijn gevlucht, hebben Rohingya’s geen burgerrechten. Ze vormen de grootste staatloze gemeenschap ter wereld. De Verenigde Naties noemen de Rohingya-moslims de zwaarst vervolgde gemeenschap ter wereld en spraken in 2017 over een ‘schoolvoorbeeld van etnische zuivering’. Een jaar later verzochten de VN het leger van Myanmar om de mensenrechtenschendingen jegens de Rohingya-moslims te onderzoeken.
Rohingya-vrouw in haar huis in een vluchtelingenkamp in Bangladesh. Beeld: Ro Yassin Abdumonab
Toen in 2019 het Internationaal Gerechtshof op de genocide door Myanmar wees, weigerde voormalig minister-president en Nobelprijswinnares en Aung San Suu Kyi de genocide te erkennen, omdat ze ook een boeddhistische nationalist is. Evenmin wilde ze de systematische martelingen en verkrachtingen te erkennen. Volgens haar zouden de beschuldigingen jegens het leger ‘misleidend’ zijn en zouden ‘terroristische aanslagen’ door Rohingya-soldaten de aanleiding van de militaire operaties zijn geweest.
Deze uitspraken van Aung San leidden tot wereldwijde ophef en kritiek van mensenrechtenorganisaties. Desondanks heeft het Nobelprijscomité aangegeven de prijs niet te zullen intrekken. Het leger arresteerde Aung San twee jaar geleden na een succesvolle staatsgreep tegen de burgerregering.
Vooraf geplande genocide en haatpropaganda
Uit een onderzoek van het internationale persbureau Reuters, dat afgelopen jaar werd gepubliceerd, bleek dat de etnische zuivering vooraf gepland was door Myanmar: uit duizenden pagina’s tellende documenten, die door het onderzoeksteam van Reuters werden onderzocht, blijkt dat halverwege 2017 het leger van Myanmar in samenwerking met nationalistische boeddhistische monniken een campagne had opgezet om de huizen van Rohingya-moslims en hun moskeeën te vernietigen. De legercommandanten en de boeddhistische nationalisten deden hun uiterste best, zo blijkt uit het onderzoek, om de militaire operatie ‘onmerkbaar’ te laten verlopen om het imago van het leger te beschermen. Ook blijkt uit de documenten dat de islamitische Rohingya’s meermaals werden gedemoniseerd: ze werden als ‘buitenlandse indringers omschreven die zich in groten getale in Myanmar bevonden. Hoewel in de documenten geen expliciete bevelen staan om de Rohingya’s uit te moorden is wel duidelijk, aldus de onderzoekers, dat er een concreet plan bestond om Myanmar te zuiveren van de Rohingya’s, hun huizen en moskeeën.
Een rapport dat vier jaar daarvoor was gepubliceerd door de Zuid-Aziatische mensenrechtenorganisatie Fortify Rights toonde ook aan dat al in 2016, het jaar voorafgaand aan de militaire operatie in 2017, het leger van Myanmar uitgebreide plannen had gesmeden om de Rohingya gemeenschap te verdrijven. Onder andere door de Rohingya moslims kwetsbaarder te maken voor de aanvallen door het leger.
Er bestond een concreet plan om Myanmar te zuiveren van de Rohingya’s
Daarnaast blijkt uit een rapport van Amnesty, dat afgelopen jaar werd gepubliceerd, dat online haatpropaganda tegen moslims een significante rol heeft gespeeld gedurende de maanden voorafgaand aan de genocide op de Rohingya. Het rapport beschrijft hoe militante boeddhistische groepen Facebook gebruikten om racistische berichten en nepnieuws over de Rohingya-moslims te verspreiden. Extremisten noemden moslims ‘infiltranten’ en ‘honden’ die ‘neergeschoten moeten worden’. Volgens Amnesty heeft Facebook algoritmes gebruikt die het verspreiden van deze haatpropaganda hebben vergemakkelijkt en gesteund. Meta, de eigenaar van Facebook, zou geen actie hebben ondernomen, ondanks vele waarschuwingen van mensenrechtenactivisten, aldus Amnesty. Volgens Rohingya-activisten is Meta daarom medeverantwoordelijk voor de etnische zuivering.
Overvolle vluchtelingenkampen
Een miljoen Rohingya’s verblijven nu in overvolle vluchtelingenkampen met geringe toegang tot medische voorzieningen en onderwijs. Volgens een rapport van Human Rights Watch zijn de vluchtelingen regelmatig het slachtoffer van gewapende bendes die de Rohingya-bevolking als illegale migranten beschouwen. Alleen al gedurende dit jaar zouden volgens Al Jazeera tientallen Rohingya-moslims, waaronder vrouwen en kinderen, zijn gedood nadat ze werden aangevallen door de extremisten.
Vluchtelingenkamp in Bangladesh. Beeld: Ro Yassin Abdumonab
In maart dit jaar verwoestte een brand een vluchtelingenkamp in Bangladesh waardoor ruim vijftienduizend Rohingya-vluchtelingen geen dak meer boven hun hoofd hadden. Door bezuinigingen van de VN is er nu ook een tekort aan voedsel voor de vluchtelingen ontstaan, waardoor bijna de helft van de Rohingya moslims in Bangladesh ondervoed is geraakt. De omstandigheden in de kampen in Bangladesh en Myanmar zijn zo ernstig dat intussen tientallen Rohingya’s op een boot zijn gevlucht naar Indonesië. Anderen vluchtten naar de Filipijnen en Maleisië. Maar de boottocht gaat niet zonder moeilijkheden; afgelopen jaar verdronken ongeveer 180 Rohingya-vluchtelingen tijdens de tocht.
‘De bezuinigingen hebben gevolgen voor zwangere vrouwen, zogende moeders, ondervoede kinderen en andere mensen die alleen op voedsel rantsoenen gedoneerd door de VN aangewezen waren’, vertelt de 38-jarige vrijwilliger en journalist Ro Kyaw Myint Aung*. Hij vluchtte in 2017 voor het leger in Myanmar en verblijft sindsdien in de stad Coxs Bazar in Bangladesh. ‘Door de vermindering van de rantsoenen raken vluchtelingen verstrikt in mensenhandel en smokkel. Er is geen degelijk onderwijs voor de kinderen en door een gebrek aan toegang tot onderwijs verliest de helft van de kinderen op een miljoen Rohingya’s hun hoop op een goede toekomst.’
De Rohingya moslims maken dagelijks discriminatie mee in Bangladesh vertelt Myint Aung. ‘De meeste vluchtelingen worden soms gediscrimineerd of misbruikt door ngo’s en mensen in Bangladesh omdat die op de vluchtelingen neerkijken. Als je bijvoorbeeld in een taxi zit, word je vaak uitgescholden door chauffeurs, in een restaurant worden we uitgescholden en proberen ze de vluchtelingen vaak te chanteren. We kunnen niet alleen reizen omdat we worden gearresteerd en een hoge boete krijgen van de politie.’
‘Ten slotte zijn er veel journalisten uit Bangladesh die de Rohingya’s zonder reden in een negatief daglicht plaatsen. Dit soort media wil alleen maar de steun van politieke partijen. Er zijn veel Rohingya-jongeren die proberen de harmonie tussen de Rohingya-vluchtelingen en de mensen in Bangladesh te bevorderen. Maar sommige journalisten en politici proberen conflicten te creëren door propaganda tegen de Rohingya te verspreiden.’
Hongerstaking
Sinds 2012 zijn ongeveer veertigduizend Rohingya-moslims vanuit Bangladesh gevlucht naar buurland India. Aanvankelijk konden de vluchtelingen in de Indiase hoofdstad Delhi hun leven op een rustige manier opbouwen. Dat veranderde toen afgelopen jaar het hindoe-nationalisme escaleerde en de Indiase regering de Rohingya-moslims ‘illegale buitenlanders’ noemde. In de Noord-Indiase stad Nuh, waar bijna duizend Rohingya’s in kampen verblijven, hebben bulldozers delen van de kampen verwoest. Volgens de Indiase politie zouden de vluchtelingen er illegaal verblijven. De minister van de Indiase deelstaat Haryana beschuldigde de vluchtelingen van het stoken van onrust.
De regio waar de Rohingya vluchtelingen verblijven is vaker het doelwit van anti-moslim geweld; meer dan twaalfhonderd huizen en winkels, waarvan de meeste van moslims, zijn deze maand verwoest door de Indiase deelstaat Haryana. Het massale geweld heeft ertoe geleid dat het Indiaas gerechtshof de deelstaat beschuldigt van etnische zuivering.
Tot op heden is niemand veroordeeld voor de genocide
Omdat India geen wet- en regelgeving kent die de vluchtelingen beschermt, zijn de Rohingya-moslims vaak slachtoffer van intimidatie door de Indiase autoriteiten: in juli dit jaar werden vierenzeventig vluchtelingen gearresteerd waaronder vrouwen en kinderen. De Indiase politie beschuldigt hen ervan illegaal in het land te verblijven. Het arrest leidde tot een ophef onder Rohingya-activisten en critici door heel India.
In de Indiase deelgebieden Jammu en Kashmir zijn sinds april tweehonderdzeventig Rohingya’s in hongerstaking gegaan, nadat ze door de Indiase staat gevangen waren genomen. Tijdens een poging om uit de gevangenis te vluchten werden Rohingya-vluchtelingen met traangas bestookt. Hierbij kwam een meisje van vijf maanden oud om het leven. Volgens Rohingya activisten in India is het toenemende geweld tegen de vluchtelingen een onderdeel van een campagne van de nationalistische regering om volgend jaar tijdens de verkiezingen meer stemmen te krijgen.
‘De onderdrukking van de Rohingya-vluchtelingen is niet los te zien van discriminatie op basis van het kastensysteem dat overal in India aanwezig is’, vertelt de Indiase Avinash Kumar, werkzaam bij de ngo Equity Studies. ‘Dit verklaart waarom de Indiase staat geen moeite zal doen om de Rohingya’s, die voornamelijk uit armere gezinnen komen, te helpen. Daarnaast speelt het hindoe-nationalisme in India een belangrijke rol: de Rohingya-vluchtelingen worden als een vijand van de staat afgeschilderd in de Indiase media, en dit narratief komt de Indiase nationalisten goed uit. Het is namelijk niet de eerste keer dat moslims in India als ‘infiltranten’ en als ‘terroristen’ worden afgeschilderd, dit is een strategie van de Indiase regering. Daarnaast worden in heel Zuid-Azië de Rohingya als overlast ervaren. Ik heb gesproken met Rohingya-vluchtelingen en ze zijn bang om hun leven te verliezen in India, maar net zo bang om terug te keren naar Myanmar. Veel schuilen in de bossen of op onbewoonde plekken om zo te ontkomen aan de gewelddadige aanvallen door de nationalisten in India en te ontsnappen aan arrestatie door de politie.’
Angst voor nieuwe genocide
Intussen leven de meer dan een half miljoen overgebleven Rohingya in de staat Rakhine, in het noordwesten van Myanmar, in angst. Ze worden nog steeds systematisch onderdrukt door de boeddhistische nationalisten; ze hebben nauwelijks toegang tot werk, educatie en gezondheidszorg en verminderd toegang tot voedselvoorzieningen. Ook maken de moslims in Myanmar dagelijks discriminatie mee vanwege hun religie. Prikkeldraad en gewapende militairen voorkomen dat ze hun dorpen verlaten. De Rohingya die het toch wagen, riskeren een gevangenisstraf tot vijf jaar. Volgens Amnesty is er sprake van ‘apartheid’.
Beeld: Ro Yassin Abdumonab
VN-experts vrezen voor een nieuwe etnische zuivering, aangezien de militaire junta, die verantwoordelijk was voor de genocide op de Rohingya-bevolking, sinds enkele jaren de macht heeft gegrepen door middel van een staatsgreep. Toen in juni een orkaan uitbrak en de bezittingen van honderdduizenden Rohingya’s werden verwoest, blokkeerde de junta de humanitaire hulp aan de Rohingya-dorpen. Duizenden inwoners lopen het risico te sterven door ondervoeding. Volgens Human Rights Watch is het niet de eerste keer dat het leger humanitaire hulp aan de Rohingya’s tegenhoudt. De blokkades vormen een onderdeel van een strategie om de gebieden waar Rohingya’s leven te terroriseren.
Afgelopen jaar beloofde het Internationaal Gerechtshof in Den Haag de misdaden tegen de Rohingya-bevolking te bestraffen. Maar tot op heden is er geen enkele gerechtigheid voor de Rohingya gemeenschap en is nog niemand veroordeeld voor de genocide.
‘Rohingya’s hebben hun eigen taal, cultuur en tradities en zijn mensen met een prachtige cultuur, maar zij zijn in hun eigen land van alles beroofd.” zegt Myint Aung . ‘Om veilig in de vluchtelingenkampen te kunnen verblijven, moeten ze de kans krijgen om hun eigen leven op te bouwen, geld te verdienen en op goed onderwijs voor hun kinderen. Zo kunnen ze hun toekomst vormgeven. De mensen in Bangladesh, en ook de mensen in andere landen waar Rohingya verblijven, moeten hen met respect behandelen en de Rohingya’s als gelijkwaardige mensen beschouwen.’
* Naam is gefingeerd omdat de Rohingya-vluchteling anders wordt geïntimideerd door autoriteiten in Bangladesh, zijn baan verliest of wordt gearresteerd voor de kritiek op het land.
Liberty, een Britse mensenrechtenorganisatie, steunt drie zwarte gevangenen in hun zaak. Zij zijn veroordeeld voor moord, maar zeggen dat de politie zich schuldig heeft gemaakt aan institutioneel racisme. Dit schrijft de Britse krant The Guardian.
Durrell Goodall, Reano Walters en Nathaniel ‘Jay’ Williams werden als tieners tot levenslange gevangenisstraffen veroordeeld vanwege betrokkenheid bij de moord in 2016 in Manchester op de 18-jarige Abdul Hafidah. Het slachtoffer werd vermoord door de toen 19-jarige tiener Devonte Cantrill.
Er werden echter in totaal twaalf jongens vervolgd, waaronder de drie zwarte jongens. Ze kregen levenslang op grond van de controversiële joint enterprise-wet. Deze wet houdt in dat ieder bendelid verantwoordelijk is voor een gewelddadig incident, ongeacht de omvang van het eigen aandeel. Ook leden die opzettelijk een persoon hebben ‘aangemoedigd en geholpen’ kunnen op grond van deze wet worden vervolgd. Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt echter dat zwarte mannen en jongens onevenredig vaak worden gezien als bendeleden en dat er in het Britse rechtssysteem sprake is van rassendiscriminatie.
In mei hebben de drie zwarte mannen een bezwaarschrift ingediend bij de Criminal Cases Review Commission. Ze willen dat hun veroordeling wordt herzien. Advocaten stellen, na twee jaar onderzoek dat er geen gewelddadige criminele bende was die Active Only heette, en noemen de veroordeling een ‘grove gerechtelijke dwaling’.
Liberty ondersteunt de drie mannen nu ook. De Britse mensenrechtenorganisatie betoogt dat de door de politie en de Crown Prosecution Service (CPS) aangedragen bewijzen over het bendelidmaatschap van de drie onevenredig vaak worden gebruikt tegen jonge zwarte mensen. De bewijzen zijn volgens Liberty daarnaast mager, in het bijzonder dat bepaalde rap- en drillmuziek een bewijs zou zijn van banden met bendes. Dat dit toch als bewijs wordt gezien heeft volgens Liberty te maken met racistische vooroordelen en onwetendheid over de jeugdcultuur. Liberty is bovendien van mening dat de privacy van de drie is geschonden, omdat ze van een bendelidmaatschap zijn beschuldigd op basis van hun vriendschappen, hun muzikale voorkeuren en afbeeldingen die ze op hun mobiele telefoons deelden.
‘We weten dat vooral jonge zwarte mannen het doelwit zullen zijn van joint enterprise-vervolgingen, vaak op grond van twijfelachtig bewijs dat de jongeren ‘in een bende’ zaten’, zegt Emmanuelle Andrews, beleids- en campagnemanager bij Liberty. ‘We weten ook dat het begrip ‘bende’ niet alleen slecht gedefinieerd is, maar ook zwaar geracialiseerd, en dat het toezicht op ‘bendes’ wordt gebruikt om vriendschappen tussen jonge zwarte mannen en jongens te criminaliseren.’
De Criminal Cases Review Commission neemt de zaak in behandeling. Een woordvoerder vertelde aan The Guardian dat de commissie nog niet weet hoe lang het zal duren totdat er een besluit valt of de zaak heroverwogen moet worden of niet.
Op Turkse sociale media is commotie ontstaan over een zoenincident dat aloude seculiere en religieuze tegenstellingen in Turkije weer eens oprakelt. Een ziedende Turkse vrouw jaagt daar twee zoenende reizigers weg en gaat daarna, bijkomend van een woedeaanval, op hun plek zitten. ‘Ze mogen in het openbaar niet kussen’, schreeuwt ze in het filmpje dat veelvuldig wordt gedeeld.
‘Ik draaide me om en zag jullie kussen’, zegt de vrouw vol verbazing tegen een zoenend jongen en meisje. ‘Dus? Waar bemoei je je mee?’ reageert een omstander of één van de geliefden in kwestie (dat is niet duidelijk).
‘Ze mogen niet zoenen’, zegt de vrouw eerst rustig, ‘Ze mogen in het openbaar niet zoenen’, schreeuwt ze daarna en vervolgt nadat de jongeren al zijn vertrokken, ‘Je moet je normaal gedragen. Ze houden handjes vast, ok. Ze omhelzen elkaar, prima, en daarna gaan ze ook nog eens zoenen. Wat volgt daarna? Geen manieren.’
De vrouw vindt dat ze niet verplicht is om naar zoenende mensen te kijken. ‘En daarna heeft ie nog het lef om te zeggen: waar bemoei jij je mee? Moge God je straffen, moge God je bij verstand brengen, moge God je terugkeren naar het geloof’, zegt ze plaatsnemend op de plek waar de jongeren zaten.
Het voorval maakt de lippen los onder Turkse reageerders. Zo vraagt de academicus Efe Caman zich af of mensen verplicht zijn om religieus te leven?
‘Ik dacht bij het kijken van de video dat ze die tante hadden gekust. Wat bemoei je je ermee immorele vrouw? Dat mogen ze toch lekker zelf weten?’ reageert de journalist Gökhan Özbek.
Maar er is ook steun voor de boze vrouw. ‘Ik verbaas me. Zijn er dan geen grenzen? In de publieke ruimte moeten de algemene morele regels gevolgd worden’, aldus Hanifoglu, fan van voetbalclub Trabzonspor.
Moslimactivist Husam El Gomati uit Zweden deelt chocolaatjes uit tijdens koranverbrandingen en gaat met demonstranten in gesprek. Hij wil islamofobie bestrijden door een vreedzame dialoog te beginnen.
‘Ik ga praten met mensen, probeer hen te kalmeren’, vertelt hij aan AJ+. Hij probeert mensen uit te leggen dat we nu in een ‘politieke oorlog’ zitten, waar mensen het slechtste van zichzelf laten zien, terwijl het juist noodzakelijk is om onze beste kant te laten zien.
El Gomati spreekt met boze moslimdemonstranten, maar ook met andere mensen die getuige zijn van de koranverbranding, inclusief islamofoben. Zo legt hij rustig aan een extreemrechtse vrouw uit dat haar boodschap, dat twee miljard mensen op deze wereldbol boeven en moordenaars zijn, verkeerd is.
De moslimactivist vindt het belangrijk om gewelddadige tegenprotesten te voorkomen, omdat hij islamofoben niet van materiaal wil voorzien waarmee zij moslims kunnen demoniseren. ‘Extreemrechts wil graag een antwoord, een gewelddadig antwoord, of iets zien dat ze kunnen gebruiken in de discussie in de toekomst. Daarom moet ik erheen, om ervoor te zorgen dat mensen kalm zijn, mensen op hun best zijn, weten hoe ze uitdrukking moeten geven aan hun gevoelens. Om er zeker van te zijn dat er geen geweld plaatsvindt. Dus het is een taak die ik in ieder geval moet doen, als ik wil bewijzen dat zij het fout hebben.’
In Zweden, Denemarken en Nederland hebben dit jaar diverse koranschendingen plaatsgevonden – het verscheuren van de koran en het verbranden van de koran. Moslims over de hele wereld zijn woedend, en willen dat Europese landen koranschendingen verbieden. Europese landen willen dit – vooralsnog – niet doen, vanwege het grondwettelijke recht op de vrijheid van meningsuiting.
‘Ruim zes op de tien Nederlanders (63%) vindt dat statushouders, die een verblijfsvergunning hebben, in hun gemeente gehuisvest mogen worden’. Dat blijkt uit de zeventiende ‘flitspeiling doorstroom migratieketen’ van de overheid.
In het onderzoek naar migratie, asielzoekers en opvangcapaciteit dat het ministerie van Justitie en Veiligheid regelmatig doet, staat overigens wel dat het draagvlak in het afgelopen jaar met een aantal procenten minder is geworden.
In december vorig jaar piekte het Nederlandse draagvlak op ruim zeventig procent. De uitkomst zit nu weer op het niveau van de eerste meting op 22 juni 2022.
Een op de zes Nederlanders is het ‘helemaal oneens’ (16%) met de stelling over huisvesting van statushouders in hun gemeente. Dit is vergelijkbaar met eerdere metingen, aldus de flitspeiling die gebaseerd is op een online vragenlijst onder 939 Nederlanders en voor de zomer werd gepubliceerd.
Onze site gebruikt cookies en vergelijkbare technologieën onder andere om u een optimale gebruikerservaring te bieden. Ook kunnen we hierdoor het gedrag van bezoekers vastleggen en analyseren en daardoor onze website verbeteren.
Deze website gebruikt cookies om uw gebruikservaring op deze website te verbeteren. Van deze cookies worden cookies aangemerkt als "Noodzakelijk" in uw browser bewaard, deze cookies zijn essentieel voor het functioneren van de website. Bijvoorbeeld het opslaan van uw keuze of u wel of geen cookies wilt hebben. Wij maken ook gebruik van cookies van derde partijen die ons helpen met het analyseren en begrijpen van de gebruik van deze website door u. Deze cookies worden alleen gebruikt als u daar toestemming toe geeft. U heeft ook de mogelijkheid om uzelf uit te sluiten voor deze cookies. Dit zal echter effect hebben op uw gebruikerservaring.
Noodzakelijke cookies zijn absoluut nodig voor het functioneren van de website. De cookies in deze categorie zorgen alleen voor de veiligheid en het functioneren van deze website . Deze cookies bewaren geen persoonlijke gegevens
Deze cookies zijn niet strict noodzakelijk, maar ze helpen de Kanttekening een beter beeld te krijgen van de gebruikers die langskomen en ons aan te passen aan de behoeftes van onze lezers. Hiervoor gebruiken wij tracking cookies. Bij het embedden van elementen vanuit andere websites zullen er door deze sites ook cookies worden gebruikt.
