Op 14 mei kan het gedaan zijn met de Turkse president Recep Tayyip Erdogan. Hij kan de verkiezingen verliezen. Wat voor land is Turkije zonder Erdogan? De hemel op aarde? Of lijkt dat Turkije veel op het huidige?
De Kanttekening blikt vooruit met Turkse en Koerdische Nederlanders. Durven aanhangers van de oppositie al te dromen? Hoe bereiden dertigers en veertigers de jongere generaties voor op een Turkije zonder Erdogan? ‘Een Turkije zonder Erdogan heb ik als volwassene nooit meegemaakt’, zegt de Leidse student Midden-Oostenstudies Ebrar Kaya (28). ‘Ik moet dus mijn fantasie gebruiken om mij dat voor te stellen. Het geluk is dat ik me wel enigszins heb ingelezen in het Turkije van voor Erdogan, de geschiedenis ken ik dus wel. Niet iedereen heeft die academische achtergrond om dat überhaupt te kunnen doen.’
Turkije wordt voor Kaya steeds ‘minder relevant’, constateert hij. ‘Het doet steeds minder pijn om dit te zeggen. Aan de andere kant kan ik Turkije ook niet uit mijn hart snijden. Het blijft een prachtland waar mijn ouders vandaan komen, en dat maakt het toch weer pijnlijk dat er zoveel onrecht is daar. Het is moeilijk om over de Turkse politiek te praten omdat veel mensen zo ongeïnformeerd zijn. Het is namelijk niet zo simpel als ‘Erdogan is een fascist’, en ‘Als hij weg is dan komt het goed’. Bij de mensen die op Erdogan stemmen zit zoveel pijn. Die geschiedenis van onderdrukking, van bijvoorbeeld religieuze mensen, kan je niet zomaar wegschuiven.’
Stappenplan
De Koerdisch-Rotterdamse activist Serda Nehirci (36) is van de generatie die wel een Turkije zonder Erdogan heeft gekend. ‘Althans we waren jong, maar we weten wel hoe het er ongeveer aan toeging. Mede dankzij de ervaringen en verhalen van onze ouders uiteraard weten we dat dat toen al niet best was, met Turkse nationalisme en onderdrukking van de Koerden’, zegt ze.
‘Ik heb zelf geen kinderen, maar wel nichtjes en neefjes, met wie ik de komende verkiezingen bespreek, waaronder tieners. Zij zijn dus allemaal geboren in het tijdperk van Erdogan en de AKP. Voor die jongeren is het lastig om een Turkije zonder Erdogan voor te stellen, ze weten gewoon niet hoe dat land eruitziet. Ik denk dat deze jongeren, of ze nu voor of tegen Erdogan zijn, allemaal schade hebben opgelopen. Ze zullen moeten ‘de-Erdoganiseren’, mocht de president de verkiezingen verliezen. Jongeren die niet uit AKP-families komen, hebben onder Erdogan hun roots als Koerden of alevieten moeten verloochenen, omdat de staat een radicaal assimilatiebeleid heeft uitgevoerd. Je moest zoals vanouds een loyale Turk zijn en alle staatsinstituties gehoorzamen. Ook buiten de grenzen. Erdogan-jongeren geloofden echt in een sterke leider, maar zien nu indat hij hun geloof heeft misbruikt om aan de macht te blijven.’
Als voorbereiding op een Turkije na Erdogan stelt Nehirci een zo simpel mogelijk stappenplan voor. ‘Vanuit de basis moeten we beginnen en concreet zeggen dat we rechten zoals persvrijheid, vrijheid van vereniging en vrijheid van meningsuiting weer terug moet pakken.’
Hierbij wil Nehirci wel nog duidelijk onderstrepen dat de periode vóór Erdogan geen walhalla van vrijheid was in Turkije. ‘Als vrouw uit een arbeidersgezin, maar vooral als Koerd en Aleviet, kan ik ronduit zeggen dat Turkije ook toen geen democratie was. Sterker nog, de Turkse staat heeft altijd een fascistische ideologie geïmplementeerd. De bestaande mentaliteit van ‘één religie, één taal, één vlag’ bestond al voor de komst van Erdogan en is sindsdien wreder geworden, met ook buiten de grenzen barbaarse praktijken, zoals het bezetten van Afrin in Noord-West-Syrië. Dit is overigens altijd volop gesteund door imperialistische staten, grootmachten die de meeste leiders in het Midden-Oosten staande houden zolang ze er baat bij hebben.’
Nehirci heeft evenmin vertrouwen in de seculier-nationalistische CHP als alternatief. ‘CHP-leider Kemal Kılıçdaroğlu had onlangs nog een tweet gedeeld, waarin hij de Turkse militairen oproept om Afghaanse vluchtelingen aan te pakken. Bovendien stemde hij altijd overtuigd voor invasies in Koerdische gebieden en voor de opheffing van de immuniteit van Koerdische parlementsleden, die als gevolg daarvan naar de gevangenis moesten. Kortom, ook een Turkije zonder Erdogan zal een nationalistisch, militaristisch en patriarchaal land zijn.’
Overgeleverd aan racisme
Yigit Aksakoglu is directeur van de stichting Mahalle Art & Kultur, dat kunstenaars met een vluchtelingenachtergrond koppelt met werkgevers. Hij denkt dat de oppositie op 14 mei zal winnen. ‘De vraag is niet of Turkije en de oppositie hiervoor klaar is, maar het Westen,’ zegt hij retorisch. Aksakoglu is twee jaar geleden uit Turkije gevlucht, omdat hij wordt vervolgd vanwege zijn betrokkenheid bij de Gezipark-protesten in 2013, toen in Istanbul mensen de straat opgingen tegen het autoritaire beleid van Erdogan. Er vielen 22 doden en duizenden gewonden. Vele Turken zitten nog steeds hiervoor vast, waaronder de beroemde filantroop Osman Kavala. Aksakoglu zelf werd in 2018 opgepakt voor zijn betrokkenheid, en zat tot juni 2019 vast. Hij werd daarna vrijgelaten, maar zijn rechtszaak loopt nog. Hij is aangeklaagd voor ‘het willen omverwerpen van de regering’.
‘Ik heb twee dochters’, vertelt Aksakoglu. ‘Zij weten wat Erdogan ons als gezin heeft aangedaan. Ze leerden op jonge leeftijd over de strenge procedures van gevangenisbezoeken. Voor hen is Erdoğan als het kwaadaardige personage uit Pixar-films, dat anderen alleen maar kwaad wil doen, zonder veel reden.’
Aksakoglu is ook kritisch op de Europese Unie. ‘De EU-leiders bleven handjes schudden en deals maken met Erdogan, ook nadat hij zich steeds meer verwijderde van Europa, en hebben hem schaamteloos afgekocht met zes miljard euro om Syrische oorlogsvluchtelingen buiten de deur te houden. Zo werden zij overgeleverd aan het alledaagse racisme van Turken. Diezelfde EU heeft de grensbewakingsorganisatie Frontex met miljoenen opgetuigd om vluchtelingente weren. Er komt een verandering aan, maar niet alleen voor Erdogan. Zijn jullie, de lezers in Nederland, ook klaar voor veranderde relaties met Turkije?’
Volgens Aksakoglu is Turkije helemaal klaar voor het post-Erdoganistische tijdperk. ‘Kijk naar de machtswisseling in de grote steden Ankara en Istanbul, waar de CHP in 2019 de gemeenteverkiezingen won. Het grote verschil met de AKP-burgmeesters van weleer is dat hun opvolgers ervoor openstaan om samen te werken, te leren en bereid zijn te luisteren naar wat het volk echt wil.’
‘Voor mijn dochters is Erdoğan als het kwaadaardige personage uit Pixar-films, dat anderen alleen maar kwaad wil doen, zonder veel reden’
Aksakoglu is optimistisch over bestuurlijke kwaliteiten van de Turkse oppositie. ‘We moeten investeren in een stabiel en democratisch systeem’, zegt hij. ‘De lijst met mensen die door Erdogan en zijn bende zijn geruïneerd is lang. Te beginnen met duizenden Koerden, en diegenen die tot sociale paria zijn gemaakt door de noodwetten na de mislukte coup van 2016. En verder academici, journalisten, mensenrechtenactivisten en natuurlijk Syriërs die vastzitten in Turkije.’
Aksakoglu meent dat de ‘grote meerderheid van het electoraat’ verlangt naar ‘democratische waarden’. Zij willen een rechtsstaat met gelijke rechten voor minderheden. ‘Natuurlijk beweert niemand dat Turkije voor Erdogan een hemel op aarde was.’ Hij verwijst naar een humoristische meme die rondgaat, met de tekst ‘Maak Turkije weer middelmatig’, omdat alle grootheidsfantasieën van Erdogan het land naar de rand van de afgrond hebben gebracht. Het is belangrijk om het vertrouwen in de regering en het staatsapparaat weer te herstellen. En dat kan.’
Tegenmacht
De Koerdisch-Rotterdamse activist Nehirci weet niet of de oppositie zal winnen, maar ze hoopt daar sterk op. ‘Op dit moment heeft het parlement geen macht meer’, zegt ze. ‘Als de AKP verliest, zal het parlement in ieder geval een beperkte rol krijgen.’
Zij steunt de groene linkse Partij YŞP, waar ook de pro-Koerdische partij HDP zich achter heeft geschaard. ‘Een van de verkiezingsbeloftes van de Groenen is bijvoorbeeld dat de regering de Istanbulconventie, het verdrag dat vrouwen beschermt, opnieuw ondertekent.’
Maar ook dan zal het in Turkije volgens Nehirci ‘geen rozengeur en maneschijn’ zijn. ‘Het vertrouwen van het volk in de staat is sterk afgenomen door alle ellende van de afgelopen jaren. Ik ben bang dat straks in de nieuwe regering dezelfde mentaliteit ‘in een mildere vorm’ zal terugkeren en dat dezelfde fascistische ideologie in stand blijft. Massaorganisaties en vakbonden moeten een tegenmacht vormen. Alleen zij kunnen de status quo veranderen.’
Aksakoglu vindt daarentegen dat er de afgelopen jaren al winst is geboekt. ‘Vroeger mochten mensen van de oppossitie niet eens het stadhuis in. En naast de gebouwen zijn ook de mensen in de gemeente toegankelijker geworden. De overheid zet gekwalificeerd personeel op de juiste posities. Deze ervaring moet landelijk uitgerold worden. De politieke wil daartoe is er ook bij de oppositie.’
De Turks-Leidse student Kaya vindt het een goede zaak dat er nu een brede coalitie samenwerkt, met als doel om de macht van Erdogan te breken. Hij maakt zich wel zorgen over wat er kan gebeuren nadat de oppositie de verkiezingen wint. ‘De best georganiseerde groep kan de macht grijpen en op dit moment verwacht ik dat dat de CHP zal zijn. Het Turkse systeem, waarin de president veel macht heeft, maakt corruptie verleidelijk. Toch geloof ik niet dat Turkije weer in een dictatuur verandert [zoals in de vorige eeuw, in de tijd van CHP-oprichter Kemal Atatürk]. Er is in die partij nog steeds een vleugel die Atatürk ophemelt, maar de CHP heeft de nodige veranderingen doorgemaakt. Daarom is het uiterst noodzakelijk dat men zo snel mogelijk terugkeert naar een parlementair systeem.’
Kaya is voorstander van meer samenwerking tussen Turkije en de Europese Unie. Tegelijk ziet hij aan beide kanten van de Europese grens problemen. ‘Ook zonder Erdogan zal er een negatief sentiment tegenover Turkije bestaan in Europa. En ook dan zullen Turken extreem wantrouwend blijven tegenover buitenlandse invloeden.’
