In de escalerende oorlog tussen Oekraïne en Rusland zetten westerse landen alle zeilen bij om Rusland als agressor te straffen. NAVO-lid Turkije wil daar niet volledig in meegaan en probeert een derde weg te bewandelen. Zal deze oorlog tot een toenadering leiden tussen het Westen en Turkije, met Rusland als gemeenschappelijke vijand?
‘Het ziet er naar uit dat Turkije niet al te veel schade wil oplopen van deze oorlog’, zegt politiek analist en voormalig GroenLinks-Europarlementariër Joost Lagendijk aan de telefoon vanuit Istanbul. ‘Turkije wil vooral beide kanten te vriend houden.’ Volgens Lagendijk heeft dit vooral te maken met een ‘zwakke Turkse positie’ tegenover Rusland. ‘Economisch staat Europa veel sterker tegenover Rusland. Turkije wil niet getroffen worden door pijnlijke Russische tegensancties.’
Ook Joris Van Bladel, militair analist bij het Austrian Institute for European and Security Policy (AIES), meent dat de Turkse positie tegenover Europa eerder verzwakt dan versterkt is: ‘In de driehoeksrelatie Rusland-Turkije-Europa stonden Turkije en Rusland tot nu toe tegenover een verdeeld Europa’, zegt hij over de telefoon. ‘Die situatie is nu veranderd. Europa is meer verenigd dan ooit. De superioriteit van president Erdogan tegenover Europa wordt toch een beetje ondergesneeuwd, hij moet de kat uit de boom kijken.’
De Turkse journalist Ergün Babahan van de Turkse nieuwssite Arti Gercek ziet eveneens geen toenadering tussen Turkije en Europa. ‘Het is niet mogelijk voor Brussel om de deur te openen voor onderhandelingen met een Turkije geleid door Erdogan, die afstand heeft genomen van de rechtsstaat en de democratie en een Poetin-achtige regering heeft,’ zegt hij.
Wel beaamt Babahan dat in NAVO-verband de ontwikkelingen in Oekraïne ‘enigszins gunstig’ kunnen uitpakken voor Turkije. ‘Maar als de NAVO verandert in een instelling om democratieën te verdedigen, kan de positie van Turkije – als antidemocratisch lid van het bondgenootschap – moeilijker worden. Zelfs met Duitsland, dat door te willen investeren in een krachtigere defensie een sterke terugkeer naar de internationale arena heeft gemaakt.’
Turkije verklaarde vorige week alle oorlogsschepen te zullen tegenhouden die door de Bosporus en de Dardanellen willen varen, wat Oekraïne al wenste. Turkije beroept zich hiervoor op een oud verdrag uit 1936. Niet lang daarna kwamen steunverklaringen vanuit westerse leiders binnen, waaronder die van de Nederlandse premier Mark Rutte. Hij zei ‘schouder aan schouder’ te staan met Turkije als NAVO-bondgenoot. Desalniettemin wil Turkije vooralsnog niet meedoen met de westerse sancties.
‘Dan blijft de kloof met Europa bestaan’, reageert Lagendijk. De EU wil volgens hem ‘niet zoveel te maken hebben met het huidige Turkije’.
Dat Turkije niet meedoet aan de sancties, komt volgens Van Bladel weer door ‘de balans’ die Turkije opzoekt in de driehoeksrelatie met Rusland en het Westen.
‘Als we vanuit het Turkse perspectief kijken, dan was Turkije in 2015 zeer anti-Russisch toen het Turkse leger een Russische Suhoj-jet uit de lucht schoot aan de Syrische grens. Een jaar later (na de mislukte coup van juli 2016, red.) zijn de bilaterale betrekkingen 180 graden gedraaid en heeft Turkije een goede relatie met Rusland, in het nadeel van Europa. Nu zien we Turkije weer draaien en probeert het land weer een nieuwe balans te vinden in de betrekkingen met Rusland. Maar het is duidelijk dat het regime in Turkije geen volledige breuk met Rusland wil.’
‘Turkije wil vooral beide kanten te vriend houden’
Lagendijk noemt Syrië een pijnpunt in de Turks-Russische relaties. Op dit vlak is Turkije kwetsbaar. ‘De vluchtelingen in Idlib (in Noord-Syrië, red.) kunnen de Turkse kant op gebombardeerd worden. Dat doet Rusland nu overigens ook in Europa met Oekraïne, waardoor Polen en Hongarije – landen die tot voor kort Syriërs, Koerden en Afghanen hebben geweigerd – solidariteit moeten tonen.’
Van Bladel kwalificeert die ongelijke behandeling aan de Europese grens als ‘puur racisme’. ‘Het is een grote schande. Europa laat nu heel duidelijk zien dat er geen enkel probleem is voor Oekraïners, terwijl het om aanzienlijke aantallen van wel vijf miljoen kan gaan. Onze hulp aan Oekraïense vluchtelingen is noodzakelijk, maar het blijft stuitend in contrast met de opvang van Syrische vluchtelingen. Maar goed, in de verhouding tussen Turkije en Europa is de kwestie-Oekraïne nu van zo’n groot belang, zo overweldigend, dat Libië en Syrië op de achtergrond raken. ‘Het zal wel’, denkt men in Europa. Maar die conflicten komen terug.’
Babahan zegt dat een nieuwe crisis in Syrië het laatste is wat Westerse landen willen. ‘Maar de ontwikkelingen kunnen de regio wel belangrijker maken voor de Verenigde Staten, met als mogelijk gevolg dat de Amerikanen afzien van de eis van democratie in het Midden-Oosten, en antidemocratische regimes steunen omwille van de stabiliteit. Maar het is op dit moment moeilijk te voorspellen of Turkije zich meer richting Rusland of het Westen zal bewegen. Als de Chinees-Russische toenadering versterkt wordt en Poetin zijn doel in Oekraïne bereikt, dan kunnen de elites van Erdogan en Turkije hun toekomst zekerder zien in die alliantie.’
Turkije zei vaak in de steek te zijn gelaten in de strijd tegen Assad en Poetin in Syrië. Is dat conflict nu, na jaren, op het Europese continent gearriveerd? Van Bladel zet daar zijn vraagtekens bij.
‘Alle militaire analisten hebben heel nauwkeurig gekeken naar wat de Russen hebben gedaan in Syrië. Daar hadden ze weinig soldaten op de grond, het was daar meer een luchtoperatie. Ik ben ongelofelijk verrast hoe slecht de Russische operatie in Oekraïne is voorbereid, qua logistiek. Denk aan soldaten die als kanonnenvlees worden gebruikt, eten zelfs moeten stelen, of aan dienstplichtigen die niet weten waar ze zijn. Ondanks jarenlang moderniseren en de oorlogservaring in Syrië lijdt het Russische leger nog steeds aan deze oude kwalen.’
Dit gezegd hebbende, speelt Turkije volgens Van Bladel een cruciale rol in de Oekraïne-oorlog. ‘We moeten daarom goed in de gaten houden aan welke kant Turkije nou wil staan.’
