Stedenbanden zijn als vanouds bedoeld om mensen bij elkaar te brengen. Na de Tweede Wereldoorlog werden stedenbanden aangegaan met Duitse steden, ter verzoening en om de handel met Duitsland te bevorderen. En na de Koude Oorlog kwamen er veel stedenbanden met voormalige Oostbloksteden, om democratie te bevorderen. Maar door zorgelijke ontwikkelingen in sommige landen drijven stedenbanden soms ook een wig tussen politieke partijen in de gemeenteraad: want wat te doen met de banden met zulke ‘foute’ landen?
Deze zomer verbrak Arnhem de stedenband met het Chinese Wuhan. En in Rotterdam pleit GroenLinks ervoor om de stedenband met Shanghai te verbreken. Reden: de onderdrukking van de islamitische Oeigoeren door de Chinese overheid.
‘Er zijn geen enkele economische of sociale argumenten om de stedenband aan te houden met een stad uit een land dat de inhumane situatie van de Oeigoeren in stand houdt’, stelt fractievoorzitter Stephan Leewis in – nog onbeantwoorde – vragen aan het stadsbestuur.
‘Als je een stedenband aangaat met een andere stad, moet dit wel in lijn zijn met de waarden die je als stad hebt’, zegt Leewis tegen de Kanttekening. Hij ziet de situatie in China steeds meer verslechteren. ‘Denk aan de situatie in Hong Kong, waar de democratische beweging is neergeslagen. Maar wat de Oeigoeren overkomt, is voor ons de druppel. De Tweede Kamer heeft eerder dit jaar gezegd dat wat de Oeigoeren overkomt als genocide kan worden omschreven. Het is voor ons zonneklaar dat we daarom de stedenband moeten verbreken. We hebben een naam hoog te houden als grote havenstad, ook internationaal.’
GroenLinks sluit ook het verbreken van de stedenband met Sint-Petersburg in de toekomst niet uit, zegt Leewis. ‘We maken ons als GroenLinks ook ernstige zorgen over de mensenrechtensituatie in het Rusland van Vladimir Poetin. Net als in China verslechtert ook daar de mensenrechtensituatie.’
‘Ja maar, spreken jullie je ook wel uit over land X?’
Ook in Amsterdam is er trammelant om een stedenband, met het Israëlische Tel Aviv. Onlangs stelden Denk en BIJ1 Amsterdam voor om deze informele band – een formele band wilde de linkse meerderheid niet – te verbreken, omdat Israël zich volgens Human Rights Watch schuldig maakt aan ‘apartheid’ jegens de Palestijnen. Maar in reactie op vragen van Denk antwoordde het college de samenwerking niet te willen opzeggen, omdat de samenwerking niet zou bijdragen aan mensenrechtenschendingen in dat land.
Maar dat klopt niet, laat de BIJ1-fractie in de Amsterdamse gemeenteraad aan de Kanttekening weten. Amsterdam werkt in Tel Aviv niet alleen samen met mensenrechtenorganisaties maar ook met de gemeente zelf, ‘waarbij vertegenwoordigers expliciet aangeven dat zij juist géén afstand willen nemen van het nationale beleid’, aldus een BIJ1-woordvoerder. Daarnaast bekritiseert BIJ1 de samenwerking met technologische startups die veelal gespecialiseerd zijn op het gebied van smart mobility. ‘Hiervan is algemeen bekend dat deze één ding gemeen hebben: hun oorsprong in het Israëlische leger.’
BIJ1 is kritischer over de samenwerking met Tel Aviv dan over de Amsterdamse samenwerking met 25 andere niet-Israëlische steden, omdat Nederland nauwer verbonden is met Israël. Denk aan militaire samenwerking, aan Joodse Nederlanders die zich in de -internationaalrechtelijk illegale – nederzettingen vestigen, aan Nederlandse bejaardenhuizen in Israël en aan door Nederlandse gefinancierde aangeplante bossen bovenop vernietigde Palestijnse dorpen. ‘Van dit alles is natuurlijk op geen enkele manier sprake in de landen die genoemd worden in het rijtje ‘ja maar, spreken jullie je ook wel uit over land X?’.’
Hongarije, homo’s en een boze ambassadeur
De controverse blijft niet bij stedenbanden met Chinese of Israëlische steden. De lokale partij Stem van Krimpen wil de stedenband van Krimpen aan de IJssel met het Hongaarse Kiskörös ter sprake brengen, omdat Hongarije onder Viktor Orbán steeds autoritairder en steeds meer anti-LHBT wordt. In Kampen pleit de PvdA om diezelfde redenen voor het verbreken van de stedenband met het Hongaarse Pápa, terwijl GroenLinks een goed gesprek met Pápa wil.
Omdat Krimpen, Kampen en andere Nederlandse gemeenten worstelden met hun stedenband met Hongaarse steden, werd op initiatief van Bert Luijendijk van Stem van Krimpen besloten in gesprek te gaan met de Hongaarse ambassadeur, dat nog moet plaatsvinden. Ambassadeur András Kocsis schreef de Nederlandse gemeenten in juni alvast een brief, waarin hij voor de weg van de confrontatie koos.
‘Alwéér is er een goed georganiseerde hysterie rond Hongarije’, aldus Koscis, omdat het land ingaat tegen de ‘liberale mainstream’. De ambassadeur hekelt ‘de linkse campagne tegen Hongarije’, gericht tegen een wet die het ‘promoten’ van homoseksualiteit en geslachtsverandering aan minderjarigen verbiedt. De Hongaarse regering gelooft dat kinderen nog beschermd moeten worden en dat bepaalde onderwerpen op een ‘passende leeftijd’ geïntroduceerd behoren te worden. Volgens Koscis is de wet gericht tegen pedofielen.
De Werkgroep Kampen-Pápa, die voor Kampen de relaties met de Hongaarse stad onderhoudt, reageerde kritisch op de brief van de ambassadeur. ‘Waar de schoen nog het meeste wringt, is dat in deze wet jonge mensen beneden de achttien jaar niet gezien en gehoord worden. Ook zij hebben recht op bescherming van de overheid wanneer zij een andere seksuele gerichtheid hebben dan de meerderheid van de bevolking. Jongeren ontdekken niet pas wanneer ze achttien jaar zijn dat ze homoseksueel zijn en als homoseksueel willen leven.’
Ook de Kampense GroenLinks-fractievoorzitter Nieke Jansen is kritisch over de brief van de Hongaarse ambassadeur, al is het verbreken van de banden met Pápa voor haar nog geen uitgemaakte zaak. ‘We zijn goede vrienden. Dan sla je niet meteen de deur dicht. Maar als Pápa die wet uitvoert, dan is dat het einde van de stedenband. Wij willen eerst stevig in gesprek met Pápa en zolang dat niets oplevert gaan we niet meer gezamenlijk badmintonnen of muziek maken. Uiteraard zijn ze welkom in Kampen om te ervaren hoe wij in het onderwijs omgaan met LGBTIQIA. Je mag jongeren niet hun eigen zoektocht ontnemen vanwege je eigen moraal.’
‘Als de ambassadeur van een land op het matje wordt geroepen, dan vindt Buitenlandse Zaken daar wel iets van’
In Krimpen aan de IJssel nam het college stelling voor het behoud van de stedenband met Kiskörös. ‘Dat komt omdat de SGP de grootste partij is in de Krimpense coalitie, en de SGP steunt het beleid van Orbán’, zegt een ontevreden Bert Luijendijk van Stem van Krimpen. ‘In Krimpen heeft de SGP veel invloed. In onze gemeente woont ook dominee Anthonie Kort, die vanwege zijn ongezouten uitspraken over homoseksualiteit voor de rechter moet verschijnen. Hij en zijn medestanders zijn niet voor rede vatbaar.’
De Krimpense SGP-fractievoorzitter Arrèn van Tienhoven denkt hier anders over. De SGP zou bijvoorbeeld ook voor het behoud van de stedenband zijn als Hongarije nog steeds communistisch zou zijn, zegt Van Tienhoven. ‘Als we, net als Stem van Krimpen, alleen willen samenwerken met gelijkgestemden is dat ronduit een beangstigend toekomstbeeld. Democratie is opkomen voor de minderheid en niet pushen van eigen idealen en (wens)beelden.’
Daarbij moet je een stedenband van meer dan 25 jaar oud niet zomaar verbreken, vindt hij. ‘Het is juist een mooi ‘vehikel’ om met elkaar in gesprek te gaan over ontwikkelingen die je ziet, hoort, leest en waarover je zorgen hebt. Wij kunnen dat doen, maar zij net zo.’ Als voorbeeld noemt Van Tienhoven de toenemende polarisatie in Krimpen, die geleid heeft tot bedreigingen, vernieling, demonstratie en aangifte tegen dominee De Kort.
Het opzeggen van een stedenband is vooral symboolpolitiek, beaamt Marcel Boogers, hoogleraar Innovatie en Regionaal Bestuur aan de Universiteit Twente en onderzoeker bij Necker van Naem. Hij vraagt zich af wat het nut hiervan is, ‘want via zachte diplomatie, via de informele weg, kun je misschien alsnog de democratie en de mensenrechten in zo’n land bevorderen.’
Boogers vindt het ook vreemd dat Nederlandse gemeenten met de Hongaarse ambassadeur in gesprek zullen gaan. ‘Wat een Nederlandse gemeente beter niet kan doen is een buitenlands beleid proberen te voeren’, zegt hij. ‘Het ministerie van Buitenlandse Zaken wordt niet zenuwachtig als een Nederlandse gemeente besluit de stedenband met een stad in het buitenland stop te zeggen. Maar als de ambassadeur van een land op het matje wordt geroepen, dan vindt Buitenlandse Zaken daar wel iets van.’
Nederlandse gemeenten gaan nauwelijks nog nieuwe stedenbanden aan, zegt Jarik Stollenga van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten. ‘Informele netwerken en samenwerking tussen steden op projectmatige basis hebben de toekomst. Nederlandse gemeenten gingen de lokale democratie in Oost-Europa ondersteunen vlak na de val van het IJzeren Gordijn, maar zulke projecten worden tegenwoordig door Buitenlandse Zaken en door Europa gefinancierd.’
Dat informele banden belangrijker worden, laat ook het voorbeeld van Amsterdam zien. Het merendeel uit 26 getekende stedenbanden is verlopen, maar gaat soms informeel door zoals met Parijs en Seoul, schrijft de Gemeente Amsterdam aan de Kanttekening. Amsterdam gaat daarnaast samenwerking met andere steden aan in zogenoemde stedennetwerken. ‘Die worden steeds belangrijker’, aldus de Gemeente.
Stollenga stelt dat stedenbanden vooral oprecht moeten zijn. ‘Voor mijn werk ben ik in Ramallah geweest, dat net als Tel Aviv een stedenband heeft met Amsterdam. Maar Ramallah was een moetje, omdat Amsterdam van de gemeenteraad niet alleen een stedenband met Tel Aviv mocht aangaan. Dat voelden ze in Ramallah heel goed aan.’ De gemeente Amsterdam stelt dat de samenwerking juist uitstekend verloopt. ‘We hebben Ramallah onder andere geadviseerd over city marketing’, aldus een woordvoerder.
