Afgelopen maandag vierde Indonesië haar 75-jarige bestaan als onafhankelijke staat. Een dag die in de voormalige Nederlandse kolonie jaarlijks groots wordt gevierd met het hijsen van de Indonesische vlag, spelletjes, muziek, en goed gezelschap. Denk aan de sfeer tijdens Koningsdag, maar dan met beter eten.

Ook in Nederland wordt de Onafhankelijkheidsdag doorgaans groots gevierd door Indonesische Nederlanders zoals ik.

Ja, wij zijn er ook nog.

Door de coronamaatregelen moesten we de festiviteiten aan ons voorbij laten gaan. Jammer, maar voor mij geen groot gemis. Het gaat mij op 17 augustus namelijk niet om feestvieren, maar om wat deze dag in mij naar boven brengt. Naast de littekens als gevolg van het jarenlange onrecht dat mijn voorouders hebben geleden, word ik herinnerd aan de grote vraagtekens over de tumultueuze periode in aanloop naar de Indonesische onafhankelijkheid.

Waarom erkent Nederland 17 augustus 1945 nog altijd niet juridisch als de officiële Onafhankelijkheidsdag van Indonesië? Hierover kunnen we speculeren, maar ik heb zo een vermoeden. Als de voormalige kolonisator 17 augustus namelijk wel erkent, dan zou Nederland moeten terugkomen op de soevereiniteitsoverdracht die in 1949 is ondertekend. En dat heeft juridische (en financiële!) gevolgen voor de misdaden die na 1945 zijn gepleegd.

Dan heb ik het over massaal geweld op de Indonesische bevolking tijdens de laatste twee wanhoopsoffensieven om de ‘kolonie’ te behouden voor het vullen van de Nederlandse schatkist. In Nederlandse geschiedenisboeken wordt deze periode aangeduid – nee, verbloemd – met de term ‘politionele acties’. Om nog maar te zwijgen over de excuses die de Nederlandse staat verschuldigd is aan de Indonesische slachtoffers en nabestaanden van al het geweld.

We weten over de zwarte bladzijdes in de Nederlandse geschiedenis, maar beseffen we deze ook?

En als Indonesische Nederlanders, zoals ik, het gaan hebben over excuses vanuit Nederland, dan kunnen we een hoop whataboutisms verwachten. ‘Hoe zit het dan met de Molukken en West-Papoea? Indonesië koloniseert ook! Onafhankelijkheid voor de Molukken en West-Papoea!’ De mensen die dit roepen, vergelijk ik graag met de mensen die ‘All Lives Matter’ roepen na ‘Black Lives Matter’.

Ja, alle levens doen ertoe. Ja, alle vormen van onrecht en onderdrukking, door wie dan ook en tegen wie dan ook, zijn verwerpelijk. Maar mogen we even de megafoon van je overnemen om aandacht te vragen voor iets dat wij ook belangrijk vinden? Mag het van jou? Dankjewel.

Daarom heb ik het liever niet over excuses. Want wat betekent het eigenlijk? Dat je redenen moet bedenken voor wat je een ander hebt aangedaan? Wat is jouw excuus? Alsof er een rechtvaardiging bestaat voor het platbranden van kampongs, het verkrachten van vrouwen en het executeren van mannen, zonder enige vorm van berechting. Wat hebben we aan dergelijke excuses?

Nee, dan heb ik het liever over besef. Niet alleen het besef dat 17 augustus erkend moet worden en het daadwerkelijk erkennen van de oorlogsmisdaden en misdaden tegen de menselijkheid die Nederland heeft gepleegd in Indonesië, maar ook het volle besef van wat zich daarvoor afspeelde. Indonesië was 350 jaar lang een Nederlandse kolonie. Een niet onaanzienlijk deel van de Nederlandse welvaart is te danken aan de moordpartijen, plunderingen en uitbuiting van Indonesië.

Denk hierbij aan de VOC, het cultuurstelsel en de gewelddadige verovering van Atjeh en Bali door het Koninklijk Nederlandsch-Indisch Leger. We weten over de zwarte bladzijdes in de Nederlandse geschiedenis, maar beseffen we deze ook? Als we dit volledig beseffen, kunnen we dan ook meteen ophouden met doen alsof Nederland alleen van witte Nederlanders is, en dat iedereen die zich niet kan vinden in het eng-nationalistische narratief zich maar moet aanpassen of ‘terug moet naar zijn eigen land’?

Toen mijn voorouders dat in hun ‘eigen land’ zeiden – niet tegen willekeurige migranten die een leven kwamen opbouwen, maar tegen gewelddadige bezetters die van alles opeisten – had het hen hun levens gekost. Dus blijkbaar mag niet iedereen het zeggen. Laten we het dan maar helemaal niet meer zeggen.

Zo. Terug van nooit weggeweest. Heeft u ook zo’n fijne rotvakantie gehad? Man o man. Wat een gare 2020 beleven we toch met z’n allen. Toch moet je er wat van maken.

Zo ga ik elke dag eerst van Oost-Balkonië in de ochtend naar West-Balkonië in de middag om me te beschermen tegen de hittegolf. Maar in de avond moet ik er ook aan geloven. Dan zit ik namelijk vastgeplakt van het zweet tv te kijken op zolder voor ‘Moslims op tv’, een verkennend onderzoek naar berichtgeving over moslims op Nederlandse televisie. Elke dag. Bijna drie maanden nu.

Waarom kijk je niet ergens anders, zou je kunnen denken? Nou, ik zou het ook heerlijk vinden om in mijn eigen sociale huurwoning met jacuzzi te kijken. Alleen moet je daarvoor in Amsterdam minimaal zestien jaar wachten. Jacuzzi? Ja, die ene die ik elke dag op mijn almaar dikker én behaarder wordende pens schrijf.

Maar goed, we zijn weer terug. En ja, het gezeik dus ook. Ga je een keer met je neefjes naar het Sloterstrand, krijg je Wilders op je dak. ‘Nederland was zo’n mooi land. Gezinnen en vrienden genietend op stranden en aan meertjes. Nu wordt er geschoten en gestoken. De stranden lijken wel Marokko en Turkije. We zijn vreemdelingen in ons eigen land geworden. We moeten Nederland terugveroveren. Met man en macht.’

Tijdens het coronadebat deed hij er nog een schepje bovenop door te stellen dat ‘onze vrouwen’ worden belaagd. Zo makkelijk kan het gaan. In een paar zinnen wordt het Nederlanderschap van duizenden mensen ontkend en worden we ook nog voor potentiële verkrachters uitgemaakt. En zo makkelijk gaat het al sinds 2004 met deze onverbeterlijke racist.

Ga je een keer met je neefjes naar het Sloterstrand, krijg je Wilders op je dak

Als hij het alleen was, zou je nog kunnen denken: negeer die shit. Maar het draait niet alleen om Wilders in Nederland. Zijn nationalistische taal en gedachtengoed wordt al dan niet in softere vorm gekopieerd en komt geniepig terug bij een praatprogramma als Op1.

Vorige week zat de Haagse locoburgemeester Hilbert Bredemeijer (CDA) er aan tafel om verantwoording af te leggen voor de drukte op Scheveningen. Die drukte zorgde voor vele incidenten, waaronder overlast in de Scheveningse wijken. Heel goed uiteraard om dat in de gaten te houden, ook omdat er vanwege zinloos geweld tussen rivaliserende rapgroepen een negentienjarige Rotterdammer is gedood. Maar in het gesprek zegt Bredemeijer het volgende: ‘Een heel nieuw publiek heeft Scheveningen gevonden.’

Presentatrice Sophie Hilbrand duikt daar gelijk op in: ‘Welk publiek is dat?’

Bredemijer: ‘Nou, we hebben gezien dat toeristen uit België en Duitsland met een niet-westerse migratieachtergrond, die normaal gesproken naar het land van herkomst gaan om daar hun vakantie te vieren, dat die Scheveningen hebben gevonden.’

Hilbrand: ‘Betekent dat dit er veel meer mensen komen of dat er meer incidenten zijn?’

Bredemeijer: ‘Er zijn twee keer zoveel mensen gekomen [dan] op een normale zomerdag.’

Hilbrand: ‘Verwijt u die mensen dan dat er meer incidenten zijn?’

Bredemeijer: ‘Nee, maar het heeft wel met elkaar te maken, dat die doelgroep zonder plan naar Scheveningen is gekomen. We hebben een week lang in Nederland gezegd: ‘Maak een plan, gebruik je gezond verstand… enzovoort enzovoort.’

De totale irrelevantie van het er bij de haren bijslepen van de etnische achtergrond van deze toeristen wordt door een oplettende Hilbrand vakkundig in de kiem gesmoord. Maar dit zou wat mij betreft ook explicieter mogen met vragen als: ‘Is het gek dat deze ‘nieuwe groepen’ naar Scheveningen komen, als de reis naar de landen van herkomst wordt afgeraden met een negatief reisadvies?’ ‘Hoe zit het met de Belgische en Duitse toeristen zonder ‘niet-westerse migratieachtergrond’? Komen zij niet naar Scheveningen en veroorzaken zij geen incidenten?’

Als hij dan begint met ‘We moeten problemen benoemen’, dan mag je ook een paar suggestieve vragen stellen om een reactie uit te lokken, zoals: ‘Is het probleem niet je eigen witheid, die nog op standje ‘koloniaal’ staat?’ Het zou prachtige televisie opleveren. Gniffel, gniffel.

Excuses voor politiek falen in een ver verleden: ze staan tegenwoordig steeds vaker op de agenda. Rutte deed dat in januari voor de Nederlandse nalatigheid bij de Jodenvervolging in ‘40-‘45. Willem-Alexander in maart voor de zogeheten politionele acties even later. Zijn Belgische collega Filip in juni voor Congo. Van Den Haag worden ze nu ook voor het slavernijverleden van anderhalve eeuw terug verlangd.

Daarbij maken de juridisch fijnbesnaarden steeds graag een onderscheid tussen excuses aanbieden en spijt betuigen, omdat aan het ene een prijskaartje van herstelbetalingen schijnt te hangen, en aan het andere niet. Voor betalen voelt zeker Den Haag weinig, zoals de moeizame vergoedingen aan de weduwe van Rawagede in Indonesië illustreerde. ‘Geen cent te veel’, om dat reclamespotje voor het iconische margarinemerk Zeeuws Meisje te citeren. Vanwege dat laatste krijgen excuses meteen ook iets gratuits.

Maar niet alleen om die reden krijgen ze inmiddels iets gratuits – dat is ook omdat ze, om echt betekenisvol te zijn, veel eerder gemaakt hadden moeten worden.

Zeker in het geval van eventuele herstelbetalingen wordt het ingewikkeld. Dat is bij de vermoorde Joden en de Javanen nog overzichtelijk, omdat daar nog kinderen in leven zijn. Maar bij de slaven van weleer zijn we al vele generaties verder, en het genealogisch ingewikkelde van de slavenmaatschappij was dat blanke slavenhouders ook op grote schaal zwarte slavinnen bezwangerden. De nakomelingen daarvan zijn dus zowel nazaat van de daders als van de slachtoffers.

Was die complexiteit niet mede een van de redenen dat Obama – weliswaar niet een van de krachtigste maar wel een van de verstandigste presidenten van de VS – bij zijn aantreden in 2008, over de toen in zwarte kring gekoesterde verwachtingen omtrent het snel ‘goedmaken’ van de geschiedenis verkondigde: het verleden is jammer? In dezelfde dagen dat Griekenland en Macedonië elkaar weer eens voor een VN-tribunaal in de haren vlogen over de vraag: van wie is Alexander de Grote eigenlijk – 2332 jaar na de dood van?

Het bekritiseren van de doden is makkelijker dan van de levenden, want de doden zeggen niets terug

Die excuses: ik ben er niet per se tegen, zo is het niet. En die van Rutte werden in Joodse kring ook zeker op prijs gesteld, nadat men er jaren vergeefs op had gewacht.

Maar juist dát maakt ze nu dus politiek tegelijk ook gratuit. Na zo lange tijd excuus aanbieden wordt namelijk makkelijk omdat de indertijd verantwoordelijken niet meer kunnen reageren en protesteren. Een minister die voor Nederlandse wandaden uit 1945 zijn excuses aanbiedt hoeft niet meer met zijn voorganger in debat, terwijl hij dat risico in pakweg 1970 nog wel had gelopen. Het bekritiseren van de doden is makkelijker dan van de levenden, want de doden zeggen niets terug. Dat is het tijdsverschil met die knieval van Willy Brandt in Warschau.

Het is niet toevallig dat Den Haag eerdere kansen voor excuses heeft laten lopen, omdat men zo’n confrontatie nog niet aandurfde. Beatrix mocht in 1995 van de VVD niet bij de vijftigjarige viering van de Indonesische onafhankelijkheid zijn, voormalig overloper Poncke Princen mocht Nederland niet binnen: doodsbang voor met geweld dreigende Oudindischgasten gingen de liberalen door de knieën.

En dan nu die gasten zelf dood zijn, plots heel nobel zelfkritiek etaleren? Waarbij de vraag rijst of de huidige politici bijvoorbeeld tijdens de bezetting werkelijk veel moediger en standvastiger zouden hebben geopereerd. Die vraag zou een toenmalige topambtenaar indien nog in leven nu vast zijn beter wetende opvolgers hebben gesteld. Wie ziet hoe men tegenwoordig al vanwege veel kleiner bestuurlijk ongemak – Brabantse bestuurders ten overstaan van agressieve boeren – snel door de knieën gaat en zich aan de vermeende tijdgeest aanpast om economische belangen te waarborgen, krijgt twijfels.

Wat daarom pas écht moedig zou zijn: excuses voor het Nederlandse falen in Srebrenica. Want de dáárvoor politiek en militair verantwoordelijken zijn deels nog in leven, en kunnen (en zullen dus ook) nog luidkeels protesteren. En oef!: die Dutchbatters, dat zijn kiezers – de weduwen van Srebrenica zijn dat niet. En kiezers, die stoot men, net als tijdens de Poncke Princenaffaire, liever niet voor het hoofd.