De gemeenteraadsverkiezingen naderen in rap tempo en dat is een mooi moment om te zien wat nieuwe partijen in ons land waard zijn. Laten we kijken naar de partij van Sylvana Simons. Bij de ledenvergadering van BIJ1 hoorden we bestuursleden onlangs zeggen dat 2022 wederom een jaar van een nieuwe doorbraak wordt. Na de raadszetel in Amsterdam in 2018 en de Tweede Kamerzetel in 2021, zou BIJ1 dit jaar in meerdere gemeenten actief gaan worden. Hoe staat het daarmee?

Over de concrete ambities kun je BIJ1 niet echt transparant noemen. Op de website stonden lange tijd allerlei afdelingen die in opbouw zouden zijn, maar het bleef op bijna al die plekken stil. De enige uitzondering was de afdeling in Haarlem, waar een relletje was over een witte hetero-vrouw die in het afdelingsbestuur werd gekozen, maar wiens aanwezigheid toch niet op prijs werd gesteld. Hoe de zaak ook precies in elkaar zat: het was in ieder geval concreet bewijs dat er BIJ1-vrijwilligers bestaan in Haarlem.

Zulk bewijs was er ook in Den Haag: toen er een conflict ontstond tussen Quinsy Gario en de partij, stapte het Haagse afdelingsbestuur op. Het partijbestuur van BIJ1 mompelde nog iets over overleg, maar het werd al snel stil. Opvallend, want juist Den Haag leek geknipt voor een overwinning van BIJ1. De partij komt er helemaal niet op het stembiljet te staan.

Toen kwam BIJ1 met een lijst van acht gemeenten waar de partij dan toch echt mee ging doen: naast Amsterdam kwamen er zeven nieuwe gemeenten bij. Deze lijst blijkt inmiddels alweer uitgedund. Eind december meldde de afdeling Arnhem-Nijmegen dat de verkiezingsdeelname in beide steden niet doorgaat. Anderhalve week geleden kwam daar de afdeling Haarlem bij. BIJ1 groeit te snel en kan dat niet aan, luidt het excuus.

In Haarlem meldt de afdeling dat BIJ1 de strijd de komende jaren op straat, in scholen en achter het spreekgestoelte in de raad gaat voeren. Invloed is geen doel, maar een middel. De afdeling heeft de menskracht niet om te strijden voor sociale verandering en om alle gemarginaliseerde groepen te vertegenwoordigen. Daarom gaat men zich richten op buitenparlementaire actie. Er wordt een bottom-up-beweging gebouwd en dat kost tijd. Over vier jaar moet er een sterkere afdeling staan.

In de meeste gemeenten is BIJ1 straks een partij zonder fractie

Zo blijft er steeds minder van alle ambities over. In Rotterdam en Utrecht doet BIJ1 mee in een overvol links landschap. De partij krijgt in beide steden concurrentie van een groep socialisten die van de SP is afgesplitst en opmerkelijk veel inhoudelijke overeenkomsten met BIJ1 vertoont. Op kernpunten zoals racismebestrijding en diversiteit zijn beide SP-afsplitsingen het met BIJ1 eens. In deze steden doet ook de SP zelf mee en dan weet je: de versnippering op links is hier zo groot dat de kans bestaat dat alle linkse partijen de kiesdrempel net niet halen. In Delft is de situatie overzichtelijker maar het is twijfelachtig of de BIJ1-doelgroep er woont.

Dan resteren alleen nog Almere en Amsterdam. Over Almere horen we niets, maar in de hoofdstad staat BIJ1 in een peiling inmiddels op zes procent. Dat zijn twee of drie zetels. Dat zou een groot succes zijn, maar een landelijke doorbraak is iets anders.

In de meeste gemeenten is BIJ1 straks een partij zonder fractie die met een kleine club actievoert en misschien af en toe in de gemeenteraad inspreekt. De Delftse lijsttrekker Jeanette Chedda deed het al eens. Het is een strategie waar natuurlijk niets op tegen is, maar waarvan iedere leek weet dat die nauwelijks omgezet zal worden in klinkende resultaten voor gemarginaliseerde groepen, laat staan een betere representatie of een grotere lokale bekendheid van de partij.

Als 2022 het jaar moet worden dat BIJ1 een nieuwe grote stap voorwaarts gaat maken, vraag je je af hoe de mensen van de partij dat precies voor zich zien.

Ik weet natuurlijk niet of de redactie van de Volkskrant bewust deze twee foto’s op een dubbelpagina tegenover elkaar had gezet. Maar in het lange stuk ‘Waarom Nederland niet opkwam voor journalist Omar Radi’ in de zaterdagskrant van 4 december vorig jaar was het contrast tussen de portretten van beide tegenstanders wel opvallend groot.

Links het open lachende gezicht van de journalist, inmiddels na een fake proces vanwege ‘spionage’ in zijn land tot zes jaar cel veroordeeld. En rechts de deels achter een zonnebril verborgen pafferige kop van koning Mohammed VI, die zich steeds meer tot een even despotische heerser ontwikkelt als zijn voorgangers, en geen tegenspraak, laat staan daadwerkelijke inspraak duldt.

Die zonnebril, die het onmogelijk maakt om de drager in de ogen te kijken: als een machthebber daarmee op de foto gaat, dan weet je eigenlijk al bij voorbaat dat hij niet deugt. Zonnebrillen: niet alleen maffiabazen verbergen zich daar bij voorkeur achter, maar ook dictators – het verschil tussen beide categorieën is overigens vaak gering. Het herinnert mij in elk geval altijd weer aan de militaire junta’s die in de jaren zeventig in Latijns-Amerika de ene na de andere democratie om zeep hielpen, omdat die de gevestigde economische belangen van een steenrijke half-feodale elite dreigden aan te tasten.

Misschien is het geen toeval dat ik mij van Fidel Castro – hoeveel ook op diens democratische gehalte aan te merken viel! – geen foto’s met zonnebril kan herinneren, en ook niet van de Iraanse ex-president Ahmadinejad, die toch evenmin van een enthousiaste omarming van rechtstaat en democratie verdacht kan worden. Zij vertegenwoordigden dan ook geen eeuwenoude feodale bovenlaag. Het wordt dus opletten, op welk moment Erdogan ook met zonnebril in het openbaar verschijnt. Dan weet je zeker: nu is het echt helemaal mis.

Zonnebrillen: niet alleen maffiabazen verbergen zich daar achter, maar ook dictators – het verschil tussen beide is overigens vaak gering

In terugblik is het onbegrijpelijk, hoezeer de Marokkaanse koning bij zijn aantreden als een belofte gold en zelfs bij een deel van de Marokkaanse jongeren een cultstatus wist te verwerven. Ook in Nederland, waar hij door sommigen bij zijn bezoek jaren geleden als een halve popster werd onthaald.

Maar eigen flitsende sportauto’s en speedboten – iets waarop Ahmadinejad inderdaad nooit betrapt is – zijn geen garantie voor een flitsend moderne geest.

Dat zien we ook op het Arabisch schiereiland, waar diverse potentaten eveneens heel krampachtig pogen ‘modern’ te zijn, met brede snelwegen, hoge wolkenkrabbers en enorme voetbalstadions, maar van kritische journalisten die uitzoeken hoe al dit oogstrelende spul tot stand gekomen is, niet bepaald gediend zijn. Neem de Saoedische kroonprins Mohammed bin Salman, die zich sinds enige tijd ook in de mantel van modern bestuurder hult. Die zaagt ze zelfs letterlijk in stukken.

Blinkend jet-set-gedrag en een eerlijke democratische samenleving zijn twee verschillende dingen – misschien zijn ze zelfs met elkaar in strijd, want meestal gaan de eerste gepaard met fiscale witwasconstructies.

Hoeveel fout Arabisch, Russisch en Chinees miljardairsgeld – of van die beide vorstelijke Mohammeds – vindt niet een prettige schuilplek in een kapitaal pand in de Londense wijk Mayfair, een als een oester gesloten bank in het Zwitserse Zürich, of in een particulier jacht van cruise-schipachtige proporties aan de Franse Côte d’Azur?

De laatste heb ik een paar jaar terug, in pre-coronatijden, met eigen ogen in de havens van Nice en Cannes kunnen zien. Privé-schepen die hoog genoeg waren om zelfs imposante middeleeuwse stadsmuren van boven te kunnen bekijken. Bij één werd na het aanmeren op de kade een rode loper uitgelegd. Ook het zonnebrilgehalte was aan boord – zelfs achter de champagne in de schaduw – opmerkelijk hoog.

In een iets verder verleden zagen we in diverse Europese steden kleine invasies van diverse leden van de Khadaffi-clan; ook de Libische dictator zelf sloeg er wel eens (letterlijk) zijn tenten op. Bij hem was de zonnebril dan ook nooit ver weg. Er is die fantastische foto van zijn bezoek aan Rome in 2009, waar Berlusconi – toch evenmin vies van het nodige uiterlijk vertoon – als beginnend autocratisch burgermannetje in zijn colbertje volledig naast diens met tressen en medailles volgehangen bombastische gala-uniform verbleekt.

Mannen die zich in woord en daad ongepast gedragen richting vrouwen, die zich in een afhankelijke positie bevinden van diezelfde mannen. Alle nieuwsberichten over seksueel grensoverschrijdend gedrag in The Voice of Holland brengen oude emoties bij me naar boven.

Al jaren ben ik open over mijn, eufemistisch gezegd, uitdagende jeugd. Via mijn boek Bezielde beschaving, maar ook via columns en interviews heb ik meermaals verteld over het vluchtelingentrauma in ons gezin, over armoede, huiselijk geweld en mijn depressieve gevoelens na het overlijden van mijn moeder. Maar over de diepe angst die ik als minderjarige meermaals heb gevoeld jegens mannen van ten minste middelbare leeftijd schreef of sprak ik nooit. Tot nu.

Ik was een jaar of dertien en zat in de derde klas van het gymnasium. Het was een spannende dag, want vandaag stond het type-examen op het programma. In de afgelopen maanden had ik geleerd snel en blind te typen. Vandaag wilde ik laten zien wat ik in huis had en me bewijzen als één van de beste leerlingen, zo ambitieus als ik was. In de loop van het examen voelde ik zijn schaduw achter me. Bleef het daar maar bij. Even later voelde ik zijn erectie tegen mijn schouder leunen, gevolgd door een zwoele blik van deze overjarige, en achteraf gezien altijd iets té vriendelijke docent richting mijn jonge ogen.

‘Gaat het goed?’, vroeg hij. Een twijfelende en zachte ‘ja’ volgde, en ik probeerde me weer te focussen op mijn examen. Dat harde gevoel in mijn schouder heb ik nog uren gevoeld. Ik voelde me geïntimideerd, ongemakkelijk en onzeker. Hierover praten met mijn ouders durfde ik niet, niet wetende welke (ketting)reactie dit zou ontketenen. Naarmate de tijd vorderde, dacht ik dat ik het me had ingebeeld. Maar sindsdien kijk ik letterlijk meer over mijn schouder.

Wat begon als een luide droom, eindigde in een stille nachtmerrie. Opgroeiend in een gezin waar vakanties allesbehalve vanzelfsprekend waren, was ik erg opgewonden om met goede bekenden in de zomer mee te mogen op vakantie naar een zonnig land. Ik was als jonge tiener erg onzeker over mijn uiterlijk, vooral omdat ik kampte met overgewicht. ‘Dikke Dave’ kreeg ik niet zelden naar mijn hoofd geworpen. ‘Weet je waar DDR voor staat?’ vroeg een klasgenoot tijdens een geschiedenisles. ‘Dave’s Dikke Reet!’

Tegen die achtergrond kreeg ik tijdens de genoemde vakantie van een mannelijk koppel juist complimenten over mijn achterste. En meer dan dat. Het begon met onschuldige opmerkingen over mijn algehele uiterlijk, maar naarmate de tijd vorderde, veranderde dat naar meer expliciete seksuele opmerkingen van volwassen mannen jegens een minderjarige. Ze wisten wel raad met mijn ‘dikke reet’. Eerst bespot en nu seksueel begeerd. Mijn onzekerheid groeide, net als mijn onveiligheid. Om niet ondankbaar te willen overkomen, besprak ik deze voorvallen niet met goede bekenden die als gastheer fungeerden. En zo heb ik helaas vaker meegemaakt dat oudere mannen hun seksuele interesse in mij op ongepaste en onaangename wijze kenbaar maakten.

‘Wie zwijgt, stemt toe’, luidt een oud Nederlands spreekwoord. Ik kan het mezelf niet kwalijk nemen dat ik op jonge leeftijd niet over deze – en meer – voorbeelden van seksuele intimidatie heb gesproken. Maar nu wil ik niet meer zwijgen over het onacceptabele zwijnengedrag van die mannen. Richting vrouwen, maar ook richting minderjarigen en wat te denken van mensen met een beperking? Daar waar er een disbalans is in onderlinge menselijke verhoudingen, is er altijd een reële kans op machtsmisbruik. Dat is van alle tijden en alle culturen, maar dat maakt het niet minder verwerpelijk. Zeker als machtsmisbruik gepaard gaat met vormen van seksuele intimidatie die slachtoffers jarenlang achtervolgen en op allerlei manieren negatieve sporen achterlaten.

Wat niet normaal is, mag nooit genormaliseerd worden

Toen ik zelf op vrijdagavonden vrijwilligerswerk mocht verrichten met kinderen van tien tot veertien jaar, genoot ik daar met volle teugen van. Hen begeleiden met sport- en spelactiviteiten, maar ook tijdens een vakantiekamp, wakkerde een vuurtje in mij aan dat mij vele jaren later tot Jantje Beton bracht, waar ik directeur-bestuurder werd. Maar tijdens één van de activiteiten merkte ik dat een nieuwe collega-vrijwilliger op ongepaste wijze over kinderen sprak, op een ongepaste manier met hen omging en op een ongepaste manier naar hen keek.

Hij was een ex-schoolconciërge die niets liever deed dan foto’s maken van jonge kinderen en daar gepassioneerd over sprak. Na het nauwlettend volgen en registreren van zijn gedragingen, besloot ik mijn waarnemingen en gevoel te delen met de leiding. Er volgde een verhit gesprek met mijn collega-vrijwilliger, die zich valselijk beschuldigd voelde. Niet veel later stopte hij als vrijwilliger. Ik wilde niet dat kinderen mee zouden maken wat ik als kind had meegemaakt. En bij twijfel gaat de veiligheid van kinderen boven de goede verstandhouding met een collega. En dat uitgangspunt houd ik graag vast. Maar dat niet alleen.

Mannen, spreek je uit! Mannen zijn verantwoordelijk voor seksueel grensoverschrijdend gedrag en mannen moeten hun verantwoordelijkheid nemen om elkaar aan te spreken en om zonen beter op te voeden. Wat niet normaal is, mag nooit genormaliseerd worden. Niet tijdens een tv-programma, niet op school, op vakantie of waar dan ook. Nooit en nergens.