Gaan islam en democratie samen? Mogen zij wel samengaan? Die vraag geeft regelmatig aanleiding tot opwinding. Voor de woke-side van de samenleving komt al het stellen van die vraag bijna op racisme neer. En voor extreemrechtse politici als Wilders en Baudet getuigt al het stellen van die vraag van grote domheid en naïviteit. Natuurlijk niet!
Natuurlijk niet: dat was en is ook het antwoord van Al-Qaida, IS en de Taliban. In dat opzicht zijn islamitische extremisten in het Oosten het geheel met nationalistische extremisten in het Westen eens. Het eerste wat de Taliban dan ook na hun machtsovername in Afghanistan gedaan hebben, is de democratie voor afgeschaft verklaren.
Niet dat slechts gewoon in de praktijk doen, zoals dictatoren van het slag Poetin, maar dat ook luid verkondigen. Waar Poetin nog een democratische façade ophoudt, omdat ‘democratie’ nu eenmaal sterk de internationale morele norm is, hebben de Taliban daar lak aan. In hun opvatting komen alle wetten van Boven en liggen daarmee voor alle eeuwigheid in de sharia vast. Verkiezingen zijn haram.
Zij gaan uit van de onveranderlijkheid daarvan, verwerpen elk idee van vooruitgang, en wensen precies zo te leven als in de dagen van de Profeet. Dat blijkt overigens – consequent zijn is moeilijk – geen hindernis te zijn om gewoon van duivelse westerse vindingen als geweren, bommen en radiomicrofoons gebruik te maken, in plaats van zich tot speren en de dorpsomroeper te beperken.
Afghanistan vormt in die extreme vorm een uitzondering. In Iran – eveneens een theocratie – heeft men daarentegen na 1979 toch een systeem met verkiezingen opgetuigd, waarbij er dan wel, door vrijzinniger geesten van de kandidatenlijst te schrappen, zorgvuldig over gewaakt wordt dat de uitkomst in het straatje van de ayatollahs past.
Als er iets is dat de autocraten daarginds vrezen, is het een succesvolle democratie in een ander Arabisch land
Terug naar de beginvraag: mogen islam en democratie samengaan? Ik had die kop expres zo geformuleerd. Dat was niet alleen omdat dat van de Taliban niet mag, omdat dat met Allahs wil in strijd zou zijn, of omdat dat van Wilders niet ‘mag’, omdat een geslaagde democratie in een moslimland zijn xenofobe munitie deels onbruikbaar zou maken.
Ik kwam op die kop vanwege de jongste ontwikkelingen in Libanon en Tunesië. Dat waren de twee Arabische landen waarbinnen de ontwikkeling van een democratie het meest kansrijk leek, omdat zij over een relatief hoog opgeleide bevolking (dus een middenklasse) beschikken, nationale eer (en dus het leger) minder telt, en de politiek niet door religieuze fundamentalisten wordt gedomineerd.
Libanon is een pluriform, zij het sterk langs etnische en religieuze lijnen verdeeld land. Het kent relatief eerlijk verlopende verkiezingen (ik heb nooit iets over grootscheepse manipulaties gelezen), maar desondanks snelt het nu richting economische afgrond. Na de burgeroorlog ontstond er tussen de drie grootste groeperingen een soort machtsbalans om de vrede te bewaren, waardoor intern cliëntelisme de toon zet. Enkele families delen sinds jaar en dag de lakens uit, en frustreren nu elk gerechtelijk onderzoek naar de explosieramp van 2020.
Een jongere generatie van alle gezindten is die corrupte machthebbers en de oude scheidslijnen beu, en daartegen zelfs massaal de straat opgegaan. Alleen: het helpt niets. Bedenk: het parlement dat als een verzameling dieven wordt weggezet, is wel door diezelfde burgers gekozen. In het stemhokje geven velen uiteindelijk dus kennelijk toch de voorkeur aan iemand van hun oude club.
In Tunesië, dat na 2011 zo veelbelovend leek, hebben we nu na een staatsgreep de facto weer te maken met een dictator. Probleem 1: de politieke partijen waren er niet in geslaagd veel aan de sociale ellende te verbeteren, en zo blijft het nepotisme bij de elite – voorrang aan het eigen kroost bij de verdeling van lucratieve baantjes – in stand. Daarom rouwen veel Tunesiërs niet om die staatsgreep.
Probleem 2: achter die staatsgreep zit vermoedelijk veel steun vanuit de Golf. Als er iets is dat de autocraten daarginds vrezen, is het een succesvolle democratie in een ander Arabisch land. Democratie in het Europese Spanje: dat is niet zo’n bedreiging, want in een andere wereld. Maar islam en democratie mogen van die oliesjeiks niet samengaan, want dan eisen hun eigen onderdanen dat straks ook.
