Vraag: Wat is de overeenkomst tussen het coronavirus en racisme? Antwoord: Mensen die hier niet in geloven hebben er geen last van.
Het is een flauwe grap, maar er zit een pijnlijke waarheid in. Mensen worden zich pas bewust van het coronavirus of racisme als ze hier zelf slachtoffer van worden, of hun directe omgeving.
Maar de manier waarop onze samenleving reageert op beide virussen verschilt hemelsbreed. Om de coronacrisis te bestrijden laten we deskundigen onderzoek doen. Zij adviseren de overheid en proberen een medicijn ontwikkelen. Dat verklaart waarom sinds half maart de afkortingen RIVM en OMT over de lippen van bijna alle betrokken Nederlanders komen. Deze deskundigen weten waar ze het over hebben, dus luisteren we naar hen.
Maar deze logica wordt meteen de prullenmand in gegooid als het over het racismevirus gaat. Dit virus is minstens zo complex als COVID-19, maar bestaat veel langer. Ik durf te stellen dat racisme bovendien meer slachtoffers heeft gemaakt. Toch nemen we opvallend genoeg een amateuristische houding aan in de manier waarop wij het racismevirus te lijf gaan.
Dit heeft voor een groot deel te maken met de laagdrempeligheid van het thema. Je kunt er gemakkelijk over meepraten. Hetzelfde mechanisme zie je bij voetbal, waar eens in de zoveel jaren de helft van Nederland zichzelf wijsmaakt over een beter strategisch vermogen te beschikken dan de coach van het Nederlands elftal. Voetbal roept sterke emoties op bij de spelers en de toeschouwers. En dit geldt natuurlijk ook voor racisme.
Maar het hebben van emoties vormt geen voldoende basis voor een diepgravende analyse. Dat de helft van Nederland het beter meent te weten dan de bondscoach, betekent nog niet dat al deze mensen het net zo goed kunnen als Ronald Koeman. Toch is dat wat er constant gebeurt in het gesprek over racisme – er wordt weinig moeite gedaan om deskundigheid te ontwikkelen in het aanpakken van dat probleem.
Daarnaast hebben wij de neiging om racisme tot een emotie te reduceren. Neem maar de woorden van onze minister-president Mark Rutte, die vorige week tijdens een persconferentie benadrukte dat racisme meer is dan een Amerikaans probleem. ‘Het is niet alleen de Verenigde Staten waar mensen leven die het gevoel hebben dat ze in de samenleving niet volledig mee tellen. Ook hier is racisme.’
Rutte heeft het hier expliciet over ‘het gevoel’. Het hoeft dus geen feit te zijn. Zijn uitspraak illustreert perfect de kern van het probleem: zolang racisme als een emotie wordt behandeld en niet als een feit wordt erkend, zijn we ver verwijderd van de oplossing.
Met tovertermen als ‘diversiteit’ en ‘inclusie’ zullen we racisme niet uit onze samenleving bannen
De Black Lives Matter-beweging, die een wereldwijde golf van protesten heeft veroorzaakt, wordt als een katalisator gezien in de aanpak van racisme. In de publieke opinie worden vragen gesteld over hoe we dit menselijke virus kunnen aanpakken. Dat is vooruitgang. Maar in het zoeken naar het antwoord op deze vraag is het belangrijk om elkaar te blijven herinneren aan het feit dat complexe vragen geen makkelijke antwoorden verdienen.
Wees kritisch als politici en andere bestuurders met een lijstje van maatregelen komen om racisme aan te pakken. Want met tovertermen als ‘diversiteit’ en ‘inclusie’ zullen we racisme niet uit onze samenleving bannen.
Hetzelfde geldt voor cosmetische aanpassingen, zoals quota, anoniem solliciteren en het verbieden van de nekklem bij de politie. Wie oprecht racisme wil aanpakken, moet investeren in interdisciplinair onderzoek naar dit verschijnsel, zich door deskundigen laten adviseren en een pijnlijk maatschappelijk gesprek daarover voeren.
Precies dus op dezelfde wijze zoals we met het coronavirus omgaan. Het is pijnlijk, maar het loont. Dus wanneer gaat het kabinet een speciaal team met deskundigen aanstellen, een soort OMT? We hebben racisme-adviseurs nodig.
Afgelopen dagen staat Zwarte Piet in diverse gemeenten ter discussie.
Zo meldde de Gelderlander gisteren dat de gemeenteraad van Nijmegen besloten heeft dat geen enkele piet nog zwart mag zijn. Ook meldden lokale media vandaag dat in Deventer en de stad Utrecht Zwarte Piet niet meer welkom zal zijn.
In Zaanstad komt er geen verbod. Gisteravond werd er over zwarte piet gedebatteerd, maar hier trokken de tegenstanders aan het kortste eind. Burgemeester Jan Hamming zal in gesprek blijven met de sinterklaascomités, maar dwingt hen niet om de zwarte schmink in de ban te doen.
De discussie over Zwarte Piet heeft dit jaar een nieuwe dimensie gekregen dankzij de dood van George Floyd, die om het leven kwam toen hij minutenlang in een nekgreep werd gehouden door een witte politieagent. De dood van Floyd leidde tot hevige protesten in de Verenigde Staten en doet de discussie over racisme in de maatschappij opnieuw oplaaien.
Een voormalige ‘Miss Hitler’-deelneemster uit Groot-Brittannië en haar ex-vriendje hebben in totaal acht jaar gevangenisstraf gekregen. Dit, omdat ze lid is van de verboden extreemrechtse groepering National Action.
Alice Cutter kreeg drie jaar gevangenisstraf, haar ex-vriendje Mark Jones 5,5 jaar.
De 23-jarige serveerster deed aan de ‘Miss Hitler’-schoonheidswedstrijd mee als ‘Miss Buchenwald’. Buchenwald was een berucht concentratiekamp van de nazi’s.
Ook maakte ze grappen over gas in synagoges en voetballen met een Jodenhoofd. Tevens schreef ze ‘Rot in hell bitch’, toen ze hoorde van de extreemrechtse moord op Labour-politica Jo Cox in 2016.
Cutter ontkende dat ze lid was van National Action, ondanks het feit dat ze bijeenkomsten van de organisatie bezocht.
Haar ex-vriendje Jones is 25 en was een belangrijke leider en strateeg in de beweging, aldus de rechter. National Action werd in december 2016 verboden door de minister van Binnenlandse Zaken, die de organisatie als ‘racistisch, antisemitisch en homofoob’ betitelde.
Volgens de openbaar aanklager willen Cutter, Jones en twee andere National Action-leden niet alleen het antisemitisme van weleer in ere herstellen, maar ook het Derde Rijk en de Holocaust.
Stadsdeel Amsterdam-Zuid heeft besloten dat het standbeeld van Martin Luther King mag blijven. Het beeld werd begin dit jaar illegaal geplaatst in het Martin Luther Kingpark in Zuid door kunstenares Airco Caravan (een pseudoniem van Maria Koning). Dit schrijft de Amsterdamse omroep AT5.
‘Mede omdat sinds de plaatsing van het grote bronzen beeld van Martin Luther King geen negatieve signalen uit de maatschappij zijn ontvangen, heeft stadsdeel Zuid besloten het beeld vooralsnog op de huidige locatie in het Martin Luther Kingpark te laten staan’, schrijft het stadsbestuur van Amsterdam-Zuid in reactie op vragen van SP-raadslid Tiers Bakker.
Het bronzen beeld van Martin Luther King is 1 meter 20 hoog. Het heeft Airco Caravan 13.000 euro gekost, exclusief alle tijd die ze hierin heeft gestoken.
Aanvankelijk was het haar bedoeling om het standbeeld er te krijgen in samenwerking met het stadsdeel Zuid, maar de gemeentelijke kunstcommissie stak hier een stokje voor. De commissie wilde dat Airco Caravan een tijdelijk kunstproject zou uitvoeren voor het Martin Luther King-park. Uiteindelijk is het Airco Caravan nu dus toch gelukt om het beeld er te houden.
Martin Luther King was hét gezicht van de Amerikaanse burgerrechtenbeweging. In 1965 kreeg King van de Vrije Universiteit Amsterdam een eredoctoraat. Tweeënhalf jaar later, op 4 april 1968, werd King vermoord door een witte racist in Memphis.
Voor het eerst zijn in Nederland de werken van vijftig belangrijke Afro-Amerikaanse kunstenaars te zien.
De Amersfoortse tentoonstelling Tell me your story start bij de Harlem Renaissance in 1910 en eindigt via onder meer de Civil Rights-beweging in de sixties bij de Bloom Generation, ofwel de huidige generatie explosief talentvolle kunstenaars. Lang was deze kunst onzichtbaar voor wit Amerika, maar nu vindt deze moeiteloos zijn weg naar prestigieuze musea als het MoMa, het Guggenheim en Tate Britain.
‘Where the hell is Amersfoort?’ vroegen Amerikaanse musea en galerieën zich af, toen Kunsthal KAdE aanklopte om werk in bruikleen te vragen voor de tentoonstelling. Dat vertelt Rob Perree, gastconservator van de tentoonstelling, per mail. Afro-Amerikaanse kunstenaars zijn hot in de Verenigde Staten. Musea en galerieën vroegen zich af hoe integer deze mensen uit Amersfoort zijn. Ruim 90 procent van de werken moest uit Amerika komen, zo luidde de eis. In Europese collecties is de Afrikaans-Amerikaanse kunst immers nauwelijks vertegenwoordigd. ‘Het was dus zaak het vertrouwen te winnen van de bruikleners, ze te overtuigen dat we kennis van zaken hebben en niet wilden meeliften op het succes in Amerika zelf.’
Klinkende namen als Romare Bearden, William H. Johnson, Emory Douglas, Carrie Mae Weems, Kerry James Marshall, Kara Walker, Hank Willis Thomas, Umar Rashid en Kehinde Wiley zijn in Tell me your story vertegenwoordigd met hun werk. De namen zullen niet bij iedereen een belletje doen rinkelen, maar voor Quinsy Gario, performance dichter en beeldend kunstenaar, zijn het kunstenaars die hij al lange tijd volgt en wier werk zijn voedingsbronnen vormen. Zo zag hij Quilting Time van Romare Bearden in het Detroit Institute of Arts Museum en tot zijn grote ontroering zag hij in Tell me your story de voorstudies ervan.
Gario bezocht op verzoek van de Kanttekening de tentoonstelling in Amersfoort. Het werk van Gario refereert veelal aan een historische en politieke context, de Nederlandse koloniale geschiedenis van de Antillen in het bijzonder. Het werk van de Afro-Amerikaanse kunstenaars reflecteert eveneens op een historische en politieke situatie, en wel die waarin de Afro-Amerikaanse gemeenschap te maken kreeg met slavernij, de racistische Jim Crow-wetten, de strijd om burgerrechten en het nog altijd aanwezige racisme in de Amerikaanse samenleving.
‘Een ‘fieldn*****’ was minder waard dan een ‘housen*****’
Het engagement is niet het enige wat Gario van belang vindt in zijn werk en herkent in het werk van de Afro-Amerikaanse kunstenaars. Net zo belangrijk zijn het gebruik van nieuwe technieken, het vernieuwen van oude technieken en het spelen met iconografieën om historische beelden eigen te maken en de verhalen te vertellen. Hij noemt House/Field/Yard/Kitchen van Carrie Mae Weems als voorbeeld. Weems heeft van vier oude foto’s van tot slaaf gemaakten een c-print gemaakt op glas. Ten tijde van de slavernij waren tot slaaf gemaakten er specifiek voor het huis, voor het veld, voor de tuin en voor de keuken. De woorden ‘house’, ‘field’, ‘yard’ en ‘kitchen’ worden impliciet gerelateerd aan het n-woord.
‘House/Field/Yard/Kitchen’ (1996) door Carrie Mae Weems
Gario: ‘Dat is Amerikaanse vernacular (volkstaal, red.) en werd ook gebruikt om mensen tegen elkaar uit te spelen. Een ‘fieldn*****’ was minder waard dan een ‘housen*****’. Ik zou die termen nooit gebruiken omdat ze mensen dehumaniseren. Carrie Mae Weems zet dit thema in dit perspectief, en zie wat een esthetische blik hiermee kan doen. De werkwijze raakt aan mijn werk. Wat is de culturele context waarin je je werk maakt? Wat is de iconografie waar je uit kan putten en hoe wordt het werk gelezen?’
Kehinde Wiley is een kunstenaar bij uitstek die speelt met het ondergraven van de iconografie waarmee de West-Europese kunstgeschiedenis haar taalbeeld creëerde. In Tell me your story zijn schilderijen van hem te zien waarin jonge Afro-Amerikanen poseren in Renaissance-poses uit schilderijen van Rubens of Velázquez. Dat niet alleen, hij bevraagt ook ‘de’ zwarte helden.
Gario: ‘Wiley heeft het officiële staatsportret van Obama gemaakt. De achtergrond, de groene blaadjes, is een verwijzing naar de cultureel diverse achtergrond van Obama. Binnen de botanische wetenschappen is er het fenomeen van de invasive species en zo werd Obama ook gezien. Het portret is een verwijzing naar de xenofobie waar hij als eerste zwarte president mee te maken kreeg. Tegelijkertijd is Obama, ondanks zijn mooie oraties, ook de drone-leider en de man die veel migranten het land heeft uitgezet.’
Werk van Kehinde Wiley, niet te zien in Kunsthal KAdE (Beeld: Mercita Coronel)
Activisme is een essentieel onderdeel van Gario’s kunstenaarschap. Hoe dit werkt, blijkt als hij benoemt dat er in de tentoonstellingstekst een fout staat over George Zimmerman, die Trayvon Martin doodschoot in 2012: ‘Hij was geen bewaker, maar een burgerwacht.’ Voor de gemiddelde kunstenaar en bezoeker is dit een detail, voor Gario gaat het om een wezenlijk verschil.
Gario is onder de indruk van Tell me your story. Toch vindt hij het ontbreken van een link naar Nederland een gemiste kans. Want die is er wel. New York was ooit Nederlands bezit. Wall Street heette eerst nog de Waalstraat. ‘Harlem’ komt van Haarlem. Een onverwachte Nederlandse bruikleen komt bovendien van The Black Archives in Amsterdam. Zij bleken tijdschriften van de Black Panthers in bezit te hebben. Hierin stonden onder andere illustraties van Emory Douglas, de beroemde kunstredacteur van het tijdschrift.
‘De mensen van The Black Archives hebben naar de issues in deze magazines gekeken en deze gerelateerd aan de Nederlandse situatie. Het verhaal is bijvoorbeeld dat wij pas vanaf de jaren zeventig in Nederland zouden zijn: dat is niet waar. Er wordt gezegd dat er pas sinds kort aandacht is voor geweld op basis van raciale kenmerken: dat is ook niet waar. Er wordt gezegd dat er geen onderlinge solidariteit is onder gemarginaliseerde groepen: ook dat is niet waar. Door middel van onderzoek, nadenken en kunst kom je tot nieuwe verhalen.’
Een illustratie door Emory Douglas plus tijdschriften van Black Panters, uitgeleend door The Black Archives (Beeld: Mercita Coronel)
Kunst waarin afkomst en politiek een rol spelen wordt door sommige kunstcritici als activistische kunst gezien, en daarom geen kunst. Het zou voorspelbaar zijn en niet vernieuwend. Gario wijst deze vraagstelling af als oninteressant.
‘‘Kunst voor de kunst’ is onzin. Het bestaat niet’
‘Ik vind het onzin dat kunst geen maatschappelijk referentiekader mag hebben. Het niet willen becommentariëren van een maatschappelijke context vind ik óók een politieke keuze. Omdat het vooral zijn best doet om niet te becommentariëren. Een kunstenaar die doet alsof hij geen maatschappelijke positie heeft en hij neutraal is, bouwt voort aan een situatie waarin zijn manier van zijn dominant is. De dominantie niet willen uitspreken maar er wel in zitten, is een manier om die in stand te houden. Binnen L’art pour l’art wordt ook gerefereerd aan historische kaders. Het harde werken is om dat te ontkennen. ‘Kunst voor de kunst’ is daarom onzin. Het bestaat niet.’
Sterker nog: ‘kunst voor de kunst’ kan juist soms heel saai zijn, zegt Gario. Hij denkt dat dit één van de redenen is waarom musea meer open lijken te staan voor het andere verhaal. Gario zelf staat met nieuw werk in Telling untold stories van het Van Abbe Museum en in Identities, contemporary Caribbean perspectives van het Wereldmuseum. Wordt het werk zelf gewaardeerd of gaat het om stereotiepe verhalen te representeren of om etno-marketing, is dan de vraag. ‘Dat is bij beide musea totaal niet het geval. Zij maken tentoonstellingen gebaseerd op de kracht van het werk. Je voelt je als kunstenaar dan veilig.’
Werk door Hale Woodruff
De scheidslijn tussen westerse en niet-westerse kunstenaars die vaak gemaakt wordt, vindt Gario overigens een kunstmatige. ‘De context waarin ik werk maak, komt dan wel volgens de officiële statistieken vanuit een niet-westers kader. Maar ik ben net als veel andere ‘niet-westerse’ kunstenaars opgeleid in het Westen. Ik ben een product van het Westen. Buiten de westerse kaders treden is moeilijker dan men denkt.’
Musea en kunstinstellingen beseffen steeds meer dat ze iets missen, ziet Gario. ‘Er komt kritiek van buiten over hun beleid, maar ook binnen de instellingen zijn er mensen die vinden dat het anders moet. Verandering moet van beide kanten komen. Je hebt mensen nodig die buiten staan te wapperen met vlag en banier, en je moet mensen hebben die van binnenuit zeggen: ‘Goed dat jullie daarbuiten staan, want jullie geven mij rugdekking om hierover het gesprek te voeren.’’
De oude en nieuwe generatie kunstenaars staan nu zij-aan-zij, meent Gario. ‘De oude generatie zegt: ‘We hebben het in de jaren zeventig en tachtig geprobeerd en we gaan het met jullie samen nog een keer proberen.’ Het wachten is op een tentoonstelling zoals Tell me your story, maar dan van Nederlandse kunstenaars met diverse achtergronden. ‘Ik denk dat zoiets wel tot een ander, meer geladen gesprek zal leiden dan nu het geval is bij deze Afro-Amerikaanse kunstenaars’, zegt Gario.
‘Zwarte kunstenaars zijn nu heel gewild in Amerika, maar dat is nog niet het geval in Nederland’, zegt gastconservator Perree. ‘De grote musea beginnen aarzelend met een diverser programma. Lang stond het wel op geduldig museaal briefpapier, maar kwam er in de praktijk weinig van terecht. Het verhaal is pas bij de eerste alinea. Bovendien moeten we er niet één verhaal van maken. De positie van de zwarte Amerikaanse kunstenaars is anders dan die van Surinaamse of Marokkaanse kunstenaars. Het niet open staan voor wat anders of nieuw is, lijkt nog steeds het grootste probleem. Veel mensen zijn geneigd om bij voorbaat afstand te nemen. Deze tentoonstelling bewijst in ieder geval dat je met zo’n houding veel mist.’
‘Tell me your story’ is vanwege de coronacrisis verlengd tot 30 augustus en te zien in Kunsthal KAdE in Amersfoort.
De Japanse publieke omroep NHK ligt onder vuur na een controversieel tekenfilmpje over Black Lives Matter (BLM). In het filmpje zouden Afro-Amerikanen op een stereotype manier worden geportretteerd.
In het filmpje zijn Afro-Amerikaanse mannen en vrouwen te zien in een uitgebrande straat, terwijl ze woedend met hun vuisten zwaaien.
Een gespierde zwarte man legt aan de Japanse kijkers uit wat er aan de hand is. Hij vertelt dat zwarte mensen boos zijn vanwege de grote sociaaleconomische kloof tussen zwarte en witte Amerikanen, maar ook omdat Afro-Amerikanen onevenredig hard door het coronavirus zijn getroffen. Over de dood van George Floyd wordt echter niets gezegd.
Social media-gebruikers zijn boos omdat Afro-Amerikanen in het filmpje op een stereotype manier worden geportretteerd. Andere critici merken op dat alle demonstranten in de tekenfilm zwart zijn, terwijl de Black Lives Matter-beweging ook door witte mensen wordt gesteund. Er is ook kritiek op het feit dat de tragische dood van Floyd onbenoemd blijft.
‘NHK, heb je George Floyd of Black Lives Matter helemaal niet gevolgd? Of geleerd dat raciale karikaturen schadelijk zijn? Of video’s gezien die laten zien hoe divers en multiraciaal de protesten zijn? Schaam je je niet?’, twittert de linkse professor Noriko Manabe woedend.
#NHK, have you not followed George Floyd or Black Lives Matter at all? Or learned that racial caricature is harmful? Or seen videos showing diverse, multiracial participation at the protests? Are you not embarrassed?
Baye McNeil, een Afro-Amerikaanse schrijver die in Japan woont, noemt het filmpje beledigend. ‘Er is absoluut niets heilzaams aan! Als je de echte problemen in de Verenigde Staten niet begrijpt, moet je het gewoon vragen, of je huiswerk maken! Geef je kijkers geen onzin en verkeerde informatie terwijl jullie ons op deze manier belachelijk maken! Dit is zo slecht!’
I'm sorry we do not accept your lame excuses anymore. You claim ignorance about blackness and YET you feel empowered to make offensive racist commentary on black issues / #BLM without consulting anyone! If you need help we are here but THIS BS is #UNACCEPTABLE@nhk_sekaimapic.twitter.com/Y43IKcV953
Een Japanse twitteraar is het helemaal eens met McNeil en zegt zich voor dit tekenfilmpje te schamen: ‘Deze cartoon geeft simpelweg weer hoeveel Japanners niets weten of begrijpen van de #BlackLivesMatter.’
Afgelopen weekend vonden er ook De BLM-protesten plaats in Tokio en Osaka. Enkele demonstranten protesteerden daar tevens tegen de behandeling van een Koerdische man door Japanse politieagenten, nadat hij eerder deze maand was aangehouden wegens een vermeende verkeersovertreding.
Een Turkse rechter en topambtenaar heeft een boek geschreven over de nasleep van de mislukte coup van juli 2016. Hierin betoogt rechter Selami Turabi dat de ruim 30.000 vermeende Gülen-aanhangers die gearresteerd zijn dood moeten.
Het boek Terreurorganisaties en terreurmisdrijven gaat over de strafrechtelijke onderzoeken naar de duizenden mensen die werden gearresteerd vanwege hun vermeende betrokkenheid bij de coup. De Turkse regering geeft de Gülenbeweging de schuld, Fethullah Gülen en zijn aanhangers ontkennen iedere betrokkenheid.
Turabi schrijft: ‘Geen genade en ook geen onderdrukking, maar gerechtigheid, alleen gerechtigheid. We denken dat het tegengif tegen deze organisatie (de Gülenbeweging, red.) gerechtigheid is. We geloven dat mensen als zij, die hun natie en vaderland hebben verraden, geëxecuteerd zouden moeten worden, zelfs als deze straf niet bestaat in [ons Wetboek van Strafrecht]. Dit moet in het openbaar plaatsvinden, als afschrikwekkend voorbeeld; dit zou ‘echte rechtvaardigheid’ zijn.’
Op social media wordt kritisch gereageerd op deze uitspraken. Turabi zou nazipraktijken promoten en geen onafhankelijke rechter zijn, maar een fanatieke Erdogan-aanhanger. Turkije heeft de doodstraf in 2004 formeel afgeschaft. In 1984 vonden de laatste executies plaats.
Naast rechter is Selami Turabi topambtenaar bij het Turkse ministerie van Justitie. Hij is er verantwoordelijk voor de betrekkingen met de Europese Unie.
Terwijl de wereld protesteert tegen racisme, ook in Duitsland, pleiten de Grünen ervoor om het woord ‘ras’ uit de Duitse grondwet te schrappen. ‘Het is tijd om racisme uit ons geheugen te wissen.’
Het derde artikel van de Duitse grondwet stelt dat niemand mag anders mag worden behandeld vanwege onder meer geslacht, afkomst, politieke opvattingen, maar ook ‘ras’. De linkse partij wil nu deze uitdrukking uit de Duitse grondwet schrappen.
‘Het is nu tijd om (aangeleerd) racisme uit onze gedachten te wissen’, betogen voorzitter Robert Habeck en lokaal politica Aminata Touré (foto) in een opiniestuk voor de Duitse krant Tageszeitung.
Hij is een witte man, zij is een zwarte vrouw. ‘Er zijn geen rassen, er zijn mensen’, schrijven ze.
Volgens Habeck en Touré verdeelt het concept ‘ras’ mensen in subcategorieën, wat volgens hen in tegenspraak is met de geest van de grondwet.
Ook pleiten Habeck en Touré ervoor om een onafhankelijke eenheid op te richten, die toezicht houdt op de politie. Politieagenten moeten cursussen krijgen over racisme, zodat ze zich meer van dit gevaar bewust worden.
Twee weken geleden stikte de Afro-Amerikaanse George Floyd na een dodelijke wurggreep door een witte agent. Hierna gingen tienduizenden Amerikanen de straat op. De protesten sloegen over naar andere delen van de wereld, waaronder ook Nederland en Duitsland.
Institutionele discriminatie staat torenhoog op de agenda. Wat doet het met biculturele Nederlanders wanneer de overheid etnisch profileert?
‘Ga weg met je kutgeloof’, was een van de anonieme berichtjes die Laila Elkhinifri ontving, nadat zij in de eerste week van de ramadan een filmpje plaatste over hoe het is om te vasten. Dat bericht was eigenlijk nog een van de vriendelijkste reacties die de jonge vrouw kreeg. Ze kreeg ook anonieme reacties en persoonlijke berichten waarin ze werd uitgescholden of zelfs met de dood werd bedreigd.
Maar die berichten deden lang niet zoveel pijn als het bericht over etnisch profileren binnen de Belastingdienst. Na de politie is nu ook deze overheidsdienst in het nieuws vanwege etnisch profileren. Tussen 2012 en 2015 werden 11.000 Nederlanders met een dubbele nationaliteit onderworpen aan een extra strenge controle.
Elkhinifri: ‘Berichtjes op sociale media komen van mensen die schuilen achter een anonieme profielfoto en een anonieme naam. Ik heb medelijden met hen, ze zijn mijn pijn niet waard. Maar de Belastingdienst heeft een bepaalde macht. Je verwacht daarom dat je eerlijk wordt behandeld en niet door je Marokkaanse achtergrond extra wordt gecontroleerd.’
De Belastingdienst gaf na onderzoek van Trouw en RTL toe dat dubbele nationaliteit een selectiecriterium was voor controle. De organisatie ontkende daarentegen dat er sprake was van discriminatie. De fiscus zegt dat een dubbele nationaliteit nooit de enige aanleiding was voor het strenger controleren van de aangifte. Alleen aangiften die nog aan vier andere selectiecriteria voldeden, werden gecontroleerd.
Ook liet de Belastingdienst weten dat met dit selectiecriterium witte Belgen en Duitsers net zo veel kans hadden om extra te worden gecontroleerd als Nederlanders met een Marokkaanse of Turkse achtergrond. Maar volgens emeritus hoogleraar rechtssociologie Kees Groenendijk is dat een onjuist excuus.
Ten eerste is de meerderheid van de mensen met een dubbele nationaliteit van een niet-Europese afkomst. De Belastingdienst weet daarom dat zo’n selectiecriterium vooral mensen van kleur zal raken en zelden witte Nederlanders. ‘Dat maakt het indirecte discriminatie op grond van ras’, aldus Groenendijk.
Daarnaast is het slechter behandelen van Duitsers en Belgen verboden volgens het EU-recht. ‘De Belastingdienst zegt daarmee in feite dat het wel iets verkeerd heeft gedaan, maar dat het niet zo erg was, omdat mogelijk ook enkele Europese mensen zijn getroffen.’
Toeslagenaffaire
De mogelijkheid dat Nederlanders met een dubbele nationaliteit het mikpunt waren van belastingcontroleurs kwam voor het eerst naar voren in de kinderopvangtoeslagaffaire. Ouders van wie de kinderopvangtoeslag werd teruggevorderd hadden opvallend vaak een migratieachtergrond.
Naar aanleiding van de toeslagenaffaire deed het ministerie van Financiën onlangs aangifte tegen de Belastingdienst. Het Openbaar Ministerie moet nu gaan onderzoeken of er sprake was van beroepsmatige discriminatie.
Volgens Groenendijk is het van grote waarde dat wordt aangetoond dat het in deze zaak wel degelijk om discriminatie gaat. ‘Er is duidelijkheid nodig voor de toekomst en een signaal voor andere overheidsinstellingen, die anders misschien geneigd zullen zijn op dezelfde manier te handelen.’
Groenendijk wijst ook naar de regering. ‘In de Tweede Kamer wordt er nooit expliciet gevraagd naar discriminatie. Er wordt niet serieus gekeken naar artikel 1 van onze grondwet, of naar het VN-verdrag tegen Rassendiscriminatie.’
De vragen die de Kamer nu stelt, gaan over etnisch profileren. ‘Etnisch profileren is wanneer je zoekt in systemen naar mensen met of zonder een dubbele nationaliteit, maar belangrijker is wat je vervolgens met die informatie doet. Als je op basis van dat criterium mensen minder gunstig gaat behandelen is het verboden rassendiscriminatie, niet slechts etnisch profileren.’
‘Als je niet wit bent, moet je jezelf altijd blijven bewijzen’
‘Waar ben ik nou nog veilig?’
Voor Laila Elkhinifri maakt het weinig uit of de Belastingdienst zijn eigen discriminatie toegeeft. ‘Ze weten wat ze gedaan hebben en het toont aan: als je niet wit bent, moet je jezelf altijd blijven bewijzen’, zegt ze. ‘Enerzijds had ik het kunnen zien aankomen. Ik sta inmiddels nergens meer van te kijken. Anderzijds was ik verrast toen ik dit nieuws hoorde. Aan discriminatie wen je niet.’
Het is voor Elkhinifri niet de eerste keer dat ze in Nederland wordt geconfronteerd met discriminatie. Een aantal jaar geleden was ze op zoek naar een stage op een administratief kantoor. Samen met een sollicitatiebrief verstuurde ze haar cv en profielfoto, waarop ze een hoofddoek draagt. ‘Vervolgens kreeg ik dan een reactie die zei: ‘Dat past niet bij ons beeld, we zijn een heel Nederlands bedrijf.’ Nou, dan wist ik wel hoe laat het was.’
Baancoach Jmiaa Bellan herkent Elkhinifri’s verhaal. ‘Ik hoor regelmatig van mensen met een migratieachtergrond, met name mannen, dat ze moeite hebben met een baan vinden. Zodra een werkgever een buitenlandse achternaam ziet, kijkt hij extra kritisch naar de sollicitant.’
Het overkomt haar zelf ook. ‘Ik heb vaak gehad dat ik iemand eerst via de telefoon spreek en daarna pas ontmoet. Dan zien ze mijn donkere haren en niet-witte huid en vragen ze: oh, waar kom je vandaan? Als ik vervolgens vertel dat ik Marokkaanse ben, zeggen ze vaak dat ik goed Nederlands spreek’, zegt Bellan. ‘Er zijn dus vooroordelen over Marokkanen. Ik moet daardoor altijd eerst bewijzen dat ik een ‘goede’ Marokkaan ben.’
Ook bij Bellan kwam het nieuws van etnisch profileren binnen de Belastingdienst hard aan. ‘Het is goed dat ze erachter zijn gekomen, maar ik dacht wel gelijk: waar ben ik nou nog veilig, als zelfs de overheid niet alle Nederlanders als gelijk ziet?’
Bellan ziet onder jongeren met een migratieachtergrond veel frustratie, haar advies is: geef niet op en blijf het altijd proberen. ‘Je moet hoop houden. Helaas moeten wij als Marokkanen extra hard werken om ons doel te bereiken. Maar uiteindelijk komt het wel goed.’
Ook Elkhinifri blijft graag positief. Haar profielfoto op Facebook is een lachende selfie, waarop ze een gouden hoofddoek draagt tijdens de bruiloft van haar neefje. In het bijschrift vermeldt ze dat het een van de mooiste dagen van haar leven was. Ook op Facebook en Twitter plaatst ze lachende selfies, regelmatig met vrienden en collega’s en met inspirerende teksten. Elkhinifri wil graag dat iedereen gelukkig is en laat daarom zien wat haar gelukkig maakt. Ze schrijft over de bijzondere mensen in haar leven, haar werk bij de Nederlandse Spoorwegen en alles wat haar vrolijk maakt, van zonsondergangen tot grappige films.
‘Het is misschien naïef, maar ik zou willen dat iedereen elkaar met liefde en respect zou behandelen. Dan zou Nederland zo’n mooi land zijn. Ik haal kracht uit positief blijven en het positieve in andere mensen zien.’
Denk Rotterdam vindt dat nieuwe Nederlanders gemakkelijker hun achternaam kunnen laten wijzigen.
Denk wil op deze manier Surinaamse Nederlanders tegemoet komen. Veel Surinaamse Nederlanders hebben op dit moment een Nederlandse achternaam, die destijds bedacht is door de Nederlandse slaveneigenaren.
Het veranderen van een achternaam kost voor een meerderjarige 835 euro. Voor een of twee minderjarige kinderen kost dit hetzelfde, voor drie of meer 1670 euro. Denk vindt dit ‘van de zotte’ en vraagt aan het college van burgemeester en wethouders of de Gemeente Rotterdam de kosten voor de naamswijzigingen gaat vergoeden.
‘In 1863 werd door Nederland de slavernij als één van de laatste Europese landen afgeschaft, op papier’, aldus Denk. ‘Maar in praktijk moesten voormalige slaven daarna nog tien jaar gedwongen arbeid verrichten. Dat was het moment dat de voorouders van verschillende Rotterdammers, vrijgelaten slaven, een achternaam kregen. Vóór 1863 hadden zij namelijk alleen een slavennaam gekregen. Veel Rotterdammers worden dag in dag uit geconfronteerd met hun koloniale verleden door de achternaam die zij dragen. Veel Rotterdammers willen dit niet.’
Denk lijkt haast te hebben gehad met zijn voorstel. De tekst uit bovenstaande alinea lijkt bijna één op één gekopieerd van een artikel van de Surinaamse Nederlander Regilio Roethof uit 2015. In het artikel, gepubliceerd op de site van de multiculturele jongerenzender FunX, schrijft Roethof:
‘In 1863 werd door Nederland de slavernij als één van de laatste Europese landen afgeschaft, op papier. In de praktijk moesten voormalige slaven daarna nog tien jaar gedwongen arbeid verrichten. Dat was het moment dat mijn voorouders, vrijgelaten slaven, een voor- en achternaam kregen. Vóór 1863 hadden zij namelijk alleen een slavennaam gekregen.’
Denk wilde al eerder ‘koloniale’ namen schrappen. Drie jaar terug ageerde toenmalig partijleider Tunuhan Kuzu tegen de Coentunnel en de Piet Heintunnel. Ook straatnamen vernoemd naar mensen als Michiel de Ruyter of generaal Simon Spoor moesten verdwijnen.
Over Nederlandse straten die vernoemd zijn naar de Turkse leider Kemal Atatürk – medeverantwoordelijk voor de massamoord op de Koerden in Dersim (1937-1938) – liet Kuzu zich niet uit.
Koerdische, Armeense, Aramese en Assyrische Nederlanders die vanuit Turkije naar Nederland zijn geëmigreerd hebben Turkse achternamen, omdat deze namen door de overheid verplicht moesten worden geturkificeerd. Of deze mensen ook in aanmerking komen voor de door Denk beoogde ‘dekolonisatie’-regeling is onduidelijk. Denk Rotterdam was niet bereikbaar voor een reactie.
Onze site gebruikt cookies en vergelijkbare technologieën onder andere om u een optimale gebruikerservaring te bieden. Ook kunnen we hierdoor het gedrag van bezoekers vastleggen en analyseren en daardoor onze website verbeteren.
Deze website gebruikt cookies om uw gebruikservaring op deze website te verbeteren. Van deze cookies worden cookies aangemerkt als "Noodzakelijk" in uw browser bewaard, deze cookies zijn essentieel voor het functioneren van de website. Bijvoorbeeld het opslaan van uw keuze of u wel of geen cookies wilt hebben. Wij maken ook gebruik van cookies van derde partijen die ons helpen met het analyseren en begrijpen van de gebruik van deze website door u. Deze cookies worden alleen gebruikt als u daar toestemming toe geeft. U heeft ook de mogelijkheid om uzelf uit te sluiten voor deze cookies. Dit zal echter effect hebben op uw gebruikerservaring.
Noodzakelijke cookies zijn absoluut nodig voor het functioneren van de website. De cookies in deze categorie zorgen alleen voor de veiligheid en het functioneren van deze website . Deze cookies bewaren geen persoonlijke gegevens
Deze cookies zijn niet strict noodzakelijk, maar ze helpen de Kanttekening een beter beeld te krijgen van de gebruikers die langskomen en ons aan te passen aan de behoeftes van onze lezers. Hiervoor gebruiken wij tracking cookies. Bij het embedden van elementen vanuit andere websites zullen er door deze sites ook cookies worden gebruikt.
