Het land van mijn ouders, Suriname, maakte tussen 1667 en 1975 onderdeel uit van Nederland. Daarmee hoorde Suriname eerder en langer bij ons land dan bijvoorbeeld de provincie Limburg. Ongeveer vierhonderdduizend Nederlanders van Surinaamse afkomst hebben vrij intensief contact met hun land van herkomst en met de familie, vrienden, maatschappelijke organisaties en bedrijven aldaar. Toch is de aandacht in de Nederlandse media voor Suriname minimaal. En als er aandacht is, is die hoofdzakelijk negatief: corruptie, drugshandel, de strafzaak tegen president Desi Bouterse, de economische crisis in het land en stakende leraren. Dat is vrijwel het enige type berichten dat we te lezen krijgen. Waarom is de aandacht in de Nederlandse media voor deze voormalige kolonie zo beperkt en tegelijk ook zo negatief?

Mijn primaire gedachte was dat het feit dat Suriname nu een onafhankelijke republiek is, bijdraagt aan een grotere afstand tot Nederland en daarmee ook tot de Nederlandse media. Uit het oog, uit het mediahart was mijn stelling. Maar het feit dat er zo weinig over Suriname wordt bericht en dat dit nieuws vrijwel altijd negatief is staat helaas niet op zichzelf. Deze vlieger gaat namelijk ook op voor bijvoorbeeld Curaçao en over andere (ei)landen in het Caribisch gedeelte van ons koninkrijk. Het nieuws gaat over onderwerpen als corruptie in het openbaar bestuur, (drugs)criminaliteit, de dreigende gevolgen voor ons koninkrijk van de malaise in buurland Venezuela en daaraan gekoppeld de angst voor een vluchtelingenstroom richting ons koninkrijk. Maar net als voor Suriname geldt ook voor het Caribische deel van Nederland dat er meer te vertellen is dan dit soort negatief nieuws. ‘Goed nieuws is geen nieuws’, hoor ik wel eens. Het vervelende gevolg is wel dat het algemene beeld van Nederlanders over Suriname en daarmee ook over Surinaamse Nederlanders negatief wordt gekleurd. Berichten over Turkije gaan maar over drie onderwerpen: Erdogan, Erdogan en Erdogan. Media hebben daarmee een belangrijke rol in onze multiculturele samenleving, door de onderlinge beeldvorming te beïnvloeden.

Nederlandse media zijn zich onvoldoende bewust van het feit dat hun selectieve scope van het nieuws de beeldvorming kleurt. Uitzonderingen hierop zijn bijvoorbeeld het programma De Nieuwe Maan van de NTR een krant als De Kanttekening. Deze media hebben er wel bewust voor gekozen om weloverwogen en structureel de Nederlander breed te informeren over multiculturele vraagstukken in Nederland en in landen van herkomst. Andere redacties van kranten, televisie- en radioprogramma’s en online nieuwsplatforms kijken af en toe naar ‘meer diversiteit in hun redactieteam’, maar dat is iets geheel anders dan bewust en strategisch nadenken over de inhoud en pluriformiteit van journalistieke bijdragen.

Bij dezen roep ik de ‘media’ – wie zich ook aangesproken voelt tot deze sector en beroepsgroep – om meer gebalanceerd te berichten over landen van herkomst van vele bi-culturele Nederlanders. Dat is niet alleen van belang voor deze groep bi-culturele Nederlanders en hun emancipatieproces in de Nederlandse samenleving, maar het draagt tevens bij aan een meer genuanceerd beeld bij de meer traditionele, mono-culturele Nederlanders over hun landgenoten. Een gebalanceerde benadering ontkracht vooroordelen en vergroot de interesse in de bi-culturele medemens. In een land dat geteisterd wordt door polarisatie en veelsoortige maatschappelijke tegenstellingen – primair gedreven door beeldvorming en onwetendheid – is het positief beïnvloeden van ons maatschappelijk klimaat van wezenlijk belang. Ik dank de ‘media’ bij voorbaat en zie uit naar meer verheffende berichten over onder andere het land waarmee ik me nog altijd verbonden voel.

Thierry Baudet is geen fascist of racist. Het ideaalbeeld van de door Baudet geschetste samenleving doet romantisch ouderwets aan.

Het volk versus de democratie

De grote overwinning van Thierry Baudets Forum voor Democratie bij de Provinciale
Statenverkiezingen van 20 maart heeft veel stof doen opwaaien. Nooit eerder werd een nieuwe politieke partij in Nederland in één klap de grootste. Of Baudet zijn winst kan verzilveren in de vorm van koerswijzigingen in het beleid staat nog te bezien, maar intussen buitelen de verklaringen voor zijn succes over elkaar heen. Vaak wordt hierbij gewezen op de maatschappelijke veranderingen die voor velen te snel zouden gaan.

In zijn alom geprezen boek The People vs. Democracy voert de politicoloog Yascha Mounk drie verklaringen aan voor de recente opkomst van populisten in grote delen van de wereld. Volgens hem hebben de razendsnelle ontwikkeling van de sociale media, de stagnerende groei van de levensstandaard en angst voor de gevolgen van immigratie de bevolking van veel landen onzeker gemaakt. Sommigen geloven niet meer dat de gevestigde politiek deze processen in goede banen kan leiden en richten hun hoop op autoritaire leiders als Trump, Bolsonaro, Erdogan of Orban, die hun neoconservatieve boodschap vol overtuiging weten te verkopen. Dat daarbij de waarheid nogal eens geweld wordt gedaan en men via nepnieuws probeert mensen angst aan te jagen, weten we inmiddels maar al te goed.

De opkomst van Baudet laat zien dat zulke ontwikkelingen ook het Nederlandse electoraat niet onberoerd hebben gelaten. In zijn jongste verkiezingscampagne hamerde hij vooral op de ‘gevaren’ van mondialisering (immigratie, EU), terwijl hij de ‘klimaathekserij’ als een wereldwijd complot beschouwt, dat ons als Nederlanders nodeloos handenvol geld kost. Voor dat geld zijn veel betere bestemmingen te vinden, zoals versterking van de koopkracht en verkleining van de kloof tussen arm en rijk. Dat dit laatste niet gebeurt verwijt hij de zittende elite van Haagse ‘plucheklevers’, die elkaar de baantjes zouden toespelen (het ‘partijkartel’), en de intellectuelen, die de universiteiten, de journalistiek en de kunstenwereld tot linkse bolwerken zouden hebben gemaakt.

Een ongehinderde voortzetting van de geschetste ontwikkelingen leidt, zo vreest Baudet, tot niets minder dan het einde van de westerse beschaving. In zijn overwinningsspeech op de verkiezingsavond schetste hij in bombastische taal een apocalyptisch beeld van wat ons in het Westen te wachten zou staan als we niet zouden ingrijpen. Baudet maakte echter niet duidelijk hoe hij zelf dan wél wil ingrijpen. Zijn landelijk partijprogramma is flinterdun, maar het Forum voor Democratie wist zelfs zonder enig programma in drie provincies de grootste te worden. Het ideaalbeeld van de door Baudet geschetste samenleving doet romantisch ouderwets aan. Hij verlangt terug naar een samenleving zonder immigratie, die niet hoeft te gehoorzamen aan Brusselse wensen. Zo’n ideaalbeeld spreekt veel Nederlanders aan voor wie de ontwikkelingen van de laatste decennia te snel zijn gegaan. Nederlanders die ook steeds feller lijken te reageren op zaken die dat ideaalbeeld verstoren: Zwarte Piet en de ‘blokkeerfriezen’, het koloniale verleden (moeten de Coentunnel en de De Ruyterstraat andere namen krijgen?) en de slavernijdiscussie. Alles wat zich buiten Nederland afspeelt is een ‘ver-van-mijn-bed-show’, al gaat ook de gemiddelde Baudet-stemmer graag naar exotische oorden op vakantie.

Erfgenaam van Fortuyn

De angst voor nieuwe ontwikkelingen en vreemde invloeden is geen nieuw verschijnsel, maar deze vrees was lange tijd onderhuids gebleven. Lang was het in Nederland ongebruikelijk jezelf als conservatief te betitelen. Kritiek op de multiculturele samenleving werd al snel monddood gemaakt met het verwijt van racisme. De komeetachtige opkomst van Pim Fortuyn – inmiddels alweer bijna twintig jaar geleden – bracht die angst om zich op dit gebied kritisch te uiten voor het eerst aan het licht. De ‘gevestigde orde’ schrok er enorm van.

Fortuyns LPF was chaotisch georganiseerd en bovendien werd hij zelf jammerlijk vermoord. Na een kort intermezzo met Rita Verdonk kwam vervolgens Geert Wilders op met zijn PVV. Die blijkt langzamerhand echter toch te fel, te eenzijdig gericht op bestrijding van de islam en daarom op termijn ongeloofwaardig. Baudet is zodoende veel meer de ware erfgenaam van Fortuyn, al neemt hij zeker ook een deel van het PVV-electoraat over. Het Forum voor Democratie is nu al beter georganiseerd dan de PVV ooit was en maakt op een slimmere manier gebruik van de sociale media dan Wilders. Uit de eerste analyses van het stemgedrag blijkt dat Baudet qua leeftijd, opleiding en regio een dwarsdoorsnede van de Nederlandse bevolking weet te bekoren. Wilders’ aanhang daarentegen bestaat vooral uit laagopgeleide autochtonen in perifere regio’s en in enkele grote steden. Baudet slaagt er schijnbaar moeiteloos in daarnaast ook conservatief-nationalistische aanhangers van VVD en CDA naar zich toe te trekken.

Het is opmerkelijk dat ondanks stagnerende inkomens en ondanks de groeiende kloof tussen arm en rijk economische argumenten er tegenwoordig veel minder toe doen. Ook tijdens verkiezingen speelt de economie een minder prominente rol dan vroeger. Klassieke linkse partijen als de PvdA en ook de SP hebben nog maar weinig wervingskracht. De traditionele links-rechtstegenstelling van arbeid tegenover kapitaal wordt steeds duidelijker vervangen door een van nationalisten tegenover kosmopolieten, met GroenLinks en D66 als de duidelijkste exponenten van die laatste groep. Opmerkelijk is dat het Forum voor Democratie, net als Wilders’ PVV, sociaal-cultureel gezien ‘rechts’ is en sociaaleconomisch ‘links’. Bij die combinatie ligt volgens veel deskundigen het grootste gat in de Nederlandse politieke markt; daar zijn de meeste stemmen te behalen.

Wet Bescherming Nederlandse Waarden

Hoe passen migratie en diversiteit in dit geheel? Baudet heeft zich bij herhaling kritisch uitgelaten over buitenlandse invloeden, waaronder ook immigratie. Hij verpakt zijn standpunten in deftige, aan het oud-Grieks ontleende termen als ‘boreaal’ (noordelijk, en dus ‘blank’), ‘homeopathische verdunning’ (een eufemisme voor ‘vermenging van rassen’, waarvan hij tegenstander is), ‘oikofobie’ (angst om op te komen voor de eigen oorspronkelijke cultuur). Het klinkt geleerder en genuanceerder dan de felle anti-islamuitspraken van Wilders. Baudet is daarom voor veel autochtone Nederlanders acceptabeler. Het Forum voor Democratie pleit op zijn website voor een Wet Bescherming Nederlandse Waarden, die streng zou moeten worden gehandhaafd. Tot de te beschermen waarden behoren onder meer de vrijheid van godsdienst, de vrijheid om kritiek te leveren op godsdiensten, de gelijkheid van mannen en vrouwen en verboden op buitenlandse financiering van scholen en het dragen van gezichtsbedekkende kleding. Stuk voor stuk geen hemelbestormende programmapunten, maar zaken die in samenleving en politiek al volop in discussie zijn. Eigenlijk voegt Baudet inhoudelijk niets toe aan de al bekende standpunten van conservatieve partijen.

Voorts pleit Forum voor een strenger immigratiebeleid, met onder meer opvang van vluchtelingen in de regio en het terugsturen van illegale migranten en van migranten die niet wensen te integreren. Ook hier weinig zaken die we niet al van andere partijen hebben gehoord. Het FvD wil daarnaast dat Nederland weer zelf kan bepalen welke mensen al dan niet worden toegelaten en niet meer afhankelijk is van het migratiebeleid van de EU. Dit was ook een kernpunt in het Britse verlangen naar Brexit, maar nu het puntje bij paaltje komt blijkt dit lastig te verwezenlijken. De Britse economie blijft immers migranten nodig houden, waaronder mensen uit andere EU-landen. Deze vlieger gaat ook op voor Nederland. Baudet pleitte tot voor kort voor een Nexit zonder meer, maar onder druk van de Brexit-chaos heeft hij dit standpunt onlangs ingeruild voor het voorstel om ook in Nederland een referendum te houden over uittreding uit de EU.

De flarden beleidsvoornemens op het gebied van diversiteit en migratie waarmee Forum tot nu toe aan de weg heeft getimmerd, zijn niet bepaald schokkend voor iemand die de partijprogramma’s van bijvoorbeeld VVD en CDA kent. Ik vraag me ook af hoe Baudets voorstellen de eerder door hem uitgesproken vrees voor ‘homeopathische verdunning’ kunnen wegnemen. Anders dan Wilders kan Baudet leven met immigratie, al moeten de nieuwkomers zich dan wel aanpassen aan de Nederlandse cultuur. Natuurlijk gebeurt dat in veruit de meeste gevallen al lang, maar Baudet heeft er geen belang bij dat te benadrukken.

Geen fascist

In de media is de afgelopen weken soms heftig gediscussieerd over de vraag of Baudets standpunten racistisch of zelfs fascistisch zijn. Vooralsnog lijkt mij dat niet het geval: het Forum voor Democratie is niet tegen immigratie en zelfs niet tegen immigranten, maar Thierry Baudet verlangt wel dat nieuwkomers zich aanpassen aan hun nieuwe omgeving. Het FvD lijkt daarin strenger dan de meeste andere partijen, dus zal bij een verdere groei van de partij de assimilatiedruk die veel mensen met een migratieachtergrond ervaren wel toenemen. Fascistisch kan men Baudet zeker niet noemen, al koketteert hij soms met denkers wier denkbeelden tegen het fascisme aanleunen. Fascisten streven naar een geheel ‘nieuw mensbeeld’ en zijn ook tegenstander van democratie. Baudet heeft eerder een ouderwets, nostalgisch mensbeeld en hij pleit juist voor meer directe vormen van democratie: hij was een van de initiatiefnemers van het inmiddels legendarische Oekraïne-referendum. Populistisch kan men Baudet wel noemen, ook al is dit een tamelijk vage term: hij neigt naar autoritarisme, zijn programma is beperkt en nogal onsamenhangend, hij is vaak uit op effectbejag en deinst er niet voor terug af en toe een loopje met de waarheid te nemen.

Han Entzinger is emeritus hoogleraar migratie- en integratiestudies aan de Erasmus Universiteit Rotterdam.

Politici kijken de andere kant op als Baudet zijn racistische gedachtengoed en zijn boreale fantasieën verspreidt. Hij is immers democratisch gekozen. Op Europees niveau bundelen anti-Europese groeperingen hun krachten, geleid door politici die in sommige landen al regeringsmacht hebben. Veiligheidsdiensten komen met analyses over groeiende extreemrechtse bewegingen, maar vergeten daarbij de wegbereiders van deze uiterst gevaarlijke ontwikkeling te vermelden. In het jaarverslag 2018 van de AIVD zijn vijf pagina’s gewijd aan islamitische groeperingen en maar één aan extreemrechts. Daarin worden met name ‘Identitair Verzet’ en ‘Erkenbrand’ genoemd, met als enige mededeling dat deze groepen menen dat de Nederlandse cultuur wordt uitverkocht. Maar er blijkt een regelrechte lijn te lopen van de terrorist Brenton Tarrant, die in Nieuw-Zeeland vijftig moslims vermoordde, naar het gedachtengoed van extreemrechtse bewegingen en websites in Europa. Lees zijn manifest.

Het idee van de zogenoemde ‘omvolking’ is in deze kringen zeer populair, een complottheorie die ervan uit gaat dat het ‘westen’ en het ‘blanke ras’ door immigratie vanuit het Midden-Oosten en Afrika bedreigd worden. Dat beweren de PVV en FvD ook. Door deze politieke bewegingen systematisch buiten de veiligheidsanalyses te houden worden hun bestaan en hun politieke boodschap genormaliseerd en worden deze wegbereiders salonfähig. De acties van exotische straatvechters die migranten, vluchtelingen, moslims en mensen met een donkere huidskleur regelmatig bedreigen noemt de AIVD hoogstens ‘in strijd met de democratische rechtsorde’. Politici van PVV en FvD blijven buiten schot. Zij kunnen ongehinderd door gaan met hun ideologische oorlogsvoering.

Aan de andere kant wordt moord en brand geschreeuwd over de ‘toename van incidenten met een jihadistische, terroristische of radicaalislamitische achtergrond’. Hier gaat het volgens de AIVD om ‘bedreigingen van de democratische rechtsorde’. In dit geval betrof het geen daadwerkelijke geweldsincidenten – zoals die van de gestoorde geest die in Utrecht vier mensen overhoopschoot – of zelfs maar om verbale bedreigingen. Nee, het gaat over ‘toegenomen radicale invloed binnen het onderwijs’, en met name over predikers die buiten schooltijd islamitische lessen geven. Het zijn volgens de AIVD ‘radicaalislamitische aanjagers’ die met hun lessen de ‘voedingsbodem voor jihadistisch-terroristisch geweld’ leggen. Aanwijzingen over de inhoud van deze lessen, om hoeveel bijeenkomsten het gaat en wie een en ander organiseert, wordt niet gegeven. Het zou gaan om predikers ‘in het salafistisch spectrum’.

Het jaarverslag kwam op een moment dat de mediastorm over het Cornelius Haga Lyceum in Amsterdam net weer een beetje was geluwd. Daar ging het om geruchten dat bestuurders van de school contacten zouden hebben (gehad) met terroristische organisaties. Over deze school had de AIVD al eerder gemeld dat er sprake was van ‘salafistische beïnvloeding’. Er bleek in de dagen daarna dat het vooral om een geruchtenstroom ging, waarbij concurrerende islamitische organisaties die ook een school willen oprichten mede een rol hebben gespeeld. Er ontstond zowel in de media als bij politici en in onderwijskringen grote verwarring over wat de AIVD nu eigenlijk bedoelde. En ging het bij het Cornelius Haga Lyceum nu ook om ‘radicaalislamitische aanjagers in het salafistisch spectrum’? En hoe was dat op andere scholen?

En dan was er het bericht van de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV) dat er een inzamelingsactie voor een Marokkaans weeshuis was gehouden onder moslims in Nederland. De hoogte van het bedrag zou volgens de NCTV erop wijzen dat hier geld van buiten is gekomen en dat we hier andermaal te maken hebben met een poging van salafisten om meer invloed te krijgen.

Natuurlijk, geheime diensten kunnen geen details noemen over hun werkwijze en de resultaten van hun speurwerk, maar de aantijgingen – zowel in het rapport als die van de gewichtigdoenerige baas van de AIVD Dick Schoof – creëren een sfeer van grote dreiging en verdachtmaking. De gemeenschappelijke noemer, de olifant in de kamer, daarbij is ‘salafisme’. En het probleem bij al deze berichtgeving is dat nergens een poging wordt gedaan om dat begrip uit te leggen. Waarop baseert de AIVD de stelling dat er een rechtstreeks verband is tussen ‘salafistisch gedachtengoed’ en jihadisme? Waarop baseert de AIVD de stelling dat ‘het salafisme de bekendste variant van de radicale islam is’? Het is best mogelijk dat de dienst bepaalde activiteiten, zoals die buitenschoolse islamlessen, op het spoor is. Daarnaast is het wellicht ook mogelijk dat sommige predikers dingen beweren die ‘in strijd zijn met de democratische rechtsorde’. Maar wanneer gaan de onderzoekers van de AIVD eindelijk hun huiswerk doen en zich verdiepen in het groeiende aantal grondige studies over salafisme? En is het niet hoog tijd dat over die kant van de verklaring openheid van zaken wordt gegeven?

Als met politieke correctheid in het islamdebat bedoeld wordt het onder het tapijt vegen van onwelgevallige feiten en het weigeren om ‘gewoon’ te zeggen waar het op staat, dan is de AIVD de kampioen van de politieke correctheid.

Je zou het misschien niet verwachten, gezien de nadruk op jeugdigheid in de westerse cultuur, maar in de politiek lijken de ouderen soms juist in opkomst te zijn. Nee, nog niet in Nederland. Met uitzondering van minister Grapperhaus is het hele kabinet jonger dan ik – ja, zo erg is het – en de grote winnaar van de laatste Statenverkiezingen heeft nog maar amper de universitaire collegebankjes verlaten (en schijnt daar gezien zijn wilde uitlatingen toch bijzonder merkwaardige dingen opgestoken te hebben).

Maar in de Verenigde Staten, dat toch als ons voorland geldt en dat ook juist inzake de jeugdcultuur van de afgelopen decennia is geweest, lijkt oud en zeer oud de klok te slaan. Lang geleden lijkt de tijd dat John F. Kennedy vooral dankzij zijn jeugdige imago de presidentsverkiezingen won. De vorige keer dreigde de toen 75-jarige Bernie Sanders bij de Democraten bijna de 69-jarige Hillary Clinton de nominatie af te snoepen en vervolgens ging de toen 70-jarige Donald Trump er met het Witte Huis vandoor. Inmiddels denkt de 76-jarige Joe Biden: wat Trump met twee jaar minder op de teller kan, kan ik ook.

Vroeger waren hoogbejaarden in de politiek – van Italiaanse presidenten afgezien – vooral voorbehouden aan niet-westerse landen als India en China, waar Theo Hiddema nú pas net rijp zou zijn voor het politburo. En daar, in het Verre Oosten, worden ze juist steeds jonger: Xi Jinping is pas midden zestig (net als Poetin trouwens), en de Noord-Koreaanse dictator Kim Jong-un kan met zijn vijfendertig jaar al bijna Bidens kleinzoon zijn. Ze kunnen daar nog zeer lang mee – en dat levenslang vastplakken aan de macht is in dictaturen min of meer een ingebakken probleem.

Van Trump zijn we, dankzij de Amerikaanse kieswet die na het overlijden van de driemaal herkozen Franklin Roosevelt om die reden gewijzigd werd, uiterlijk na totaal acht jaar af. Xi heeft het daarentegen zo geregeld dat hij in beginsel nog vele decennia blijven kan – en Chinese partijleiders, in hun gezondheid minder door overmatige wodkaconsumptie bedreigd dan Russische, worden oud.

In veel niet-westerse landen, die over een weinig diepgewortelde democratische traditie beschikken, bestaan er weliswaar meestal wel constitutionele bezwaren en belemmeringen tegen het eindeloos opeenstapelen van regeertermijnen. In de praktijk worden die echter vaak behendig omzeild. Met een switch van presidentschap naar premierschap en weer terug, zoals Poetin presteerde, kun je zelfs nog enigszins bínnen de grondwet vierentwintig jaar ononderbroken het Kremlin bevolken.

Verkiezingen blijken zeer manipuleerbaar, zoals Mobutu in Zaïre en Mugabe in Zimbabwe eindeloos aantoonden. En als de inmiddels hoogbejaarde dictator eindelijk door een paleiscoup of een volksopstand terzijde geschoven wordt, dan blijkt de opvolger meestal al snel evenmin van zins om voortaan keurige verkiezingen te houden en een eventuele verkiezingsnederlaag braaf te accepteren.

In de islamitische wereld is dat evenmin het geval. Nog los van de negentig procent-plus-schertsscores van Assad in Syrië en Sisi in Egypte, voor wie het landsbelang een-op-een met het eigenbelang samenvalt: ook elders proberen machthebbers met alle middelen aan de macht te blijven, waarbij manipulatie niet wordt geschuwd. Denk aan Erdogan, met zijn presidentiële systeem, waarbij het hem overigens ondanks al zijn invloed op de pers toch – althans op legitieme wijze – niet lukt Ankara en Istanbul te behouden. Kennelijk is in Turkije de civil society te sterk, zodat – anders dan in Egypte – de tegenkrachten zich niet geheel laten onderdrukken.

Of denk aan Bouteflika in Algerije, die pas recent – en in een tergend langzaam tempo – eindelijk onderuit gehaald is. Hij vormt een heel sprekend voorbeeld uit de categorie van oude mannen die maar niet willen weggaan. Zijn fysieke staat doet mij denken aan een cartoon uit de nadagen van Brezjnev, toen die een ‘vlammende’ rede hield over het jeugdig elan dat hem bij het aanzwengelen van de permanente revolutie bezielde, terwijl hij al bijna aan het infuus lag. De andere leden van de Sovjet-top werden geportretteerd met gehoorapparaten, krukken en protheses, waarbij enige verschrompelde gezichten onder het spinrag zaten.

Ooit heeft Bouteflika zeker een verdienstelijke rol in de geschiedenis van Algerije gespeeld, tot tweemaal toe. Eerst kort na de onafhankelijkheid, vervolgens na de burgeroorlog tegen de islamisten in de jaren negentig. Op grond daarvan was hij zich onmisbaar gaan wanen – zoals Erdogan dat ook steeds meer doet – en kwam hij nooit tot het inzicht dat hij beter met pensioen kon gaan. Daar zit, gezien die eerdere verdiensten, ook iets tragisch in. Beseffen dat je tijd om te gaan gekomen is: dat is niet iedereen gegeven. In een volwaardige democratie zorgen de instituties en de publieke opinie op een gegeven moment voor fris bloed.

Die zijn in Algerije onvolgroeid. Dat vastklampen aan de macht van Bouteflika werd namelijk gestimuleerd door een corrupte kliek rondom hem, die moet vrezen met zijn val ook zelf ten onder te zullen gaan. Dat is ook de reden waarom veel revoluties in die landen toch achteraf vaak meer een paleiscoup blijken: na de val van Mubarak in Egypte leek weliswaar eventjes een serieuze democratie aan de horizon te verschijnen, maar greep al snel het leger weer de macht. Sisi regeert nu zelfs met nog hardere hand dan ook maar één van zijn voorgangers – Nasser, Sadat en Mubarak – indertijd heeft gedaan.

Momenteel lijkt de situatie in Algerije echter vrij hoopgevend. Het leger houdt zich op de achtergrond, de demonstranten hebben zich gematigd opgesteld om geen excuus voor gewelddadig ingrijpen te geven, en de politieke islam speelt – anders dan bij de Moslimbroederschap die zo Sisi’s staatsgreep ‘legitimeerde’ – voorlopig geen dominante rol. Treedt Algerije straks in de voetsporen van Tunesië, waar het tot nu toe ook redelijk gaat? Dat zou ook zeer in het belang van Europa zijn.

Een samenleving die aan de welvaartsziekte leidt herken je aan het type gesprekken dat zij voert. In Nederland voeren we een gesprek over indoctrinatie. Het onderwijs, met name het wetenschappelijk onderwijs, de universiteit, zou worden gedomineerd door linksgeoriënteerde docenten die studenten als hersenloze lichamen behandelen. Moet je nagaan wat voor samenleving we over houden, als jongeren geïndoctrineerd worden met de notie dat ze solidariteit met minderheidsgroepen moeten tonen, dat ze vrouwen moeten respecteren en dat ze geen onderscheid mogen maken tussen mensen op basis van arbitraire hokjes als etniciteit en religie. Moet je nagaan wat voor ellendige samenleving wij zouden overhouden als wij jongeren aanleren dat migranten niet het probleem zijn, maar de wereldwijde ongelijkheid.

Sinds 2015 heeft de Europese Unie een militaire operatie die mensensmokkelaars aanpakt en mensen die dreigen te verdrinken redt. Voor de buitenwereld is de missie bekend als ‘Operatie Sophia’, vernoemd naar het meisje geboren is aan boord van een marineschip. Sinds 2015 heeft de operatie maar liefst vijftigduizend vluchtelingen en migranten uit de zee gered en naar Italië gebracht. En nu houdt de hulp plotsklaps op. Vorige week heeft de EU aangekondigd te stoppen met het redden van mensen uit de Middellandse Zee. Het besluit van de Europese Unie komt nadat ngo’s zoals Artsen zonder Grenzen, die mensen redden uit de Middellandse Zee, hun werk moesten staken omdat de Europese en Italiaanse autoriteit hun werkzaamheden bemoeilijkten. Het is een normale gang van zaken geworden dat de Italiaanse en andere Europese autoriteiten reddingsschepen van ngo’s geen toestemming geven om aan te meren. Ngo’s die mensen redden worden tegenwoordig gecriminaliseerd.

De Europese Unie heeft liever dat migranten en vluchtelingen door de Libische kustwacht uit de zee worden gevist en naar de Libische detentiecentra worden gesleept, waar ze in kooien met anderen worden opgesloten, om te creperen. Terwijl de dierentuin langzaam maar zeker uit de gratie raakt, want slecht voor het dierenwelzijn, worden mensen in een menselijke dierentuin opgesloten. Je vraagt je af wat er is overgebleven van die linkse indoctrinatie, als deze hardvochtigheid jegens migranten en vluchtelingen op het Europese continent de nieuwe norm is geworden.

‘In tijden dat haat door politici wordt bedreven, is het refereren naar internationale verdragen onvoldoende.’ Dat zei Amnesty-voorzitter Edward Nazarski vorige week in Den Haag, tijdens het Movies that Matter-festival. Amnesty International organiseerde een programma waar mensenrechtenactivisten uit de hele wereld in het zonnetje werden gezet. Nazarski: ‘Discriminatie en racisme zijn mainstream geworden. Wij kunnen niet meer wegkijken. Wij hebben inspiratie nodig. We moeten naar deze activisten luisteren, de protagonisten van de mensenrechten.’ Toen ik in Theater aan het Spui deze woorden van meneer Nazarski hoorde moest ik denken aan het feit dat de Europese Unie Operatie Sophia heeft gestaakt. Ik moest denken aan het feit dat een anti-immigratiepartij op 20 maart jongstleden de Provinciale Statenverkiezingen heeft gewonnen. Ondanks het feit dat de irreguliere immigratie sinds 2015 met negentig procent is afgenomen.

Wij leven in een samenleving die economisch verzadigd is. Een samenleving waarin wij ons niet hoeven af te vragen of wij voldoende geld zullen vinden om problemen op te lossen, maar ons eerder zouden moeten afvragen hoe wij al ons geld gaan besteden en verdelen. Nederland heeft een overschat van elf miljard euro op de begroting. Elf miljard. Maar dit doet er blijkbaar niet toe. Het gaat in het debat niet om de centen. In het welvarende Nederland is een culture war aan de gang, een culturele oorlog. Het ‘kamp’ van meneer Nazarski lijkt het onderspit te delven in de strijd tegen het ‘kamp’ dat migranten en vluchtelingen – die de gevaarlijke oversteek over de Middellandse Zee wagen – wegzet als ‘dobbernegers’. Internationale verdragen zouden fatsoen moeten reguleren. Nu blijkt echter dat wij fatsoen niet meer mogen onderwijzen – want dat zou linkse indoctrinatie zijn. Wij lijden aan de welvaartsziekte. Alleen nog meer linkse indoctrinatie, gebaseerd op naastenliefde, kan ons helen.