De Amerikaanse terrorisme-onderzoeker Anne Speckhard interviewde honderd IS’ers in handen van de Koerden. Zij vreest de terugkeer van IS. ‘IS heeft duizenden leden en zet nog steeds mensen aan tot aanvallen over de hele wereld.’
Sinds Turkije Noord-Syrië is binnengevallen, is er onduidelijkheid over hoeveel IS’ers er uit de door Koerden bewaakte kampen zijn ontsnapt. De Syrian Democratic Forces (SDF), die de scepter zwaaiden over Noord-Syrië, komen met berichten dat honderden IS-aanhangers zijn weggelopen. Turkije beweert ondertussen honderden IS’ers opnieuw te hebben vastgezet. Onderwijl vrezen sommigen dat onder de islamistische milities van Erdogan zich ook oud-IS’ers bevinden.
De Kanttekening sprak over het gevaar van IS met psychiater en wetenschapper Anne Speckhard. Zij is universitair hoofddocent aan de Medical School van Georgetown University in Washington D.C en directeur van het International Center for the Study of Violent Extremism.
Speckhard onderzoekt de psychologische oorzaken die mensen ertoe bewegen zich in te zetten voor de terroristische zaak, zoals ze beschrijft in het boek Talking to terrorists (2012). Daarin zoomt ze onder meer in op jihadistische aanslagplegers. Voor een nieuw onderzoek naar terrorisme heeft zij inmiddels honderd IS-strijders geïnterviewd.
Onder die honderd IS-strijders zit ook de naam van Abu Mansour al Maghrebi, een topman binnen IS. Sinds zijn interview aan Speckhard van afgelopen maart staat hij te boek als de officieuze ‘ambassadeur’ van IS voor Turkije. Hij zei daarin speciale banden met Turkse ambtenaren te onderhouden.
Volgens Al Maghrebi heeft Turkije IS geholpen met water, voedsel en de behandeling van gewonden in ziekenhuizen. Deze relatie tussen Turkije en IS is gebaseerd op ‘wederzijdse voordelen’, zei Maghrebi tegen Speckhard. Hij voegde daar – met inmiddels profetische woorden – aan toe: ‘Zij (Turkije, red.) wilden het hele noorden van Syrië.’
Wat zijn de banden tussen IS en Turkije? Zijn er ook IS’ers onder Erdogans troepen? En hoe gevaarlijk kan IS nog worden? We vroegen het Speckhard zelf.
Hoe was het voor u en uw collega’s om IS-strijders te interviewen? Hebben deze strijders spijt van wat ze hebben gedaan?
‘We spraken met deze strijders terwijl ze in de gevangenis zaten. Ze waren daarom geen gevaar. Sommige IS-strijders waren ware gelovigen die nog steeds willen vechten. Maar anderen waren gedesillusioneerd, vooral degenen die helemaal naar Baghouz zijn gekomen. Daar hadden de Iraakse IS-strijders veel geld, reden rond in auto’s en kregen het beste voedsel, terwijl strijders uit Europa verhongerden – sommigen namen zelfs hun toevlucht tot gras. Dit veroorzaakte wrok. Het kan zijn dat ze logen, maar ze leken mij oprecht.’
U sprak ook uitgebreid met Abu Mansour al Maghrebi, die de rol van ‘IS-ambassadeur voor Turkije’ speelde. Wat was zijn belangrijkste onthulling?
‘Dat hij was uitgenodigd om met president Erdogan te praten. Natuurlijk heeft hij misschien gelogen, maar mijn Iraakse collega’s van de Iraakse contraterrorisme-diensten geloofden hem. We wisten dat IS een netwerk had verspreid over Turkije, met ‘veilige huizen’ in Istanbul en op de grens met Syrië en Irak. We wisten ook dat het Turkse leger en de Turkse inlichtingendienst MIT in sommige gevallen bij IS betrokken waren. Maar dat het zo goed georganiseerd was – met de Turkse MIT en het leger – en zo uitgebreid was? Dat was een verrassing voor ons.’
Hoe weet u zeker dat Abu Mansour al Maghrebi de waarheid sprak?
‘We waren vijf uur in gesprek, hij heeft zichzelf nooit tegengesproken. Als hij het antwoord op een vraag van ons niet wist, zei hij dat. Al Maghrebi werkte als ingenieur in Marokko. Hij is een zeer intelligente man, goed in cijfers, een goede manager. Maar hij was geen opschepper die trots zei dat hij een hoog figuur was. Toen hij zei wat hij deed en het kwartje bij mij viel, riep ik uit: ‘Oh mijn God, je was een emir.’ Dat gaf hij toe.’
‘Veel landen hebben IS ondersteund’
U heeft getuigenissen gehoord van Abu Mansour al Maghrebi en andere IS-strijders. Weet u of Qatar en Saoedi-Arabië IS steunden, zoals weleens wordt beweerd?
‘Het is belangrijk om te weten dat veel landen IS hebben ondersteund. Ze deden dit door wapens te geven aan het Vrije Syrische Leger, dat deze wapens doorverkocht aan IS. Ook Nederland, zoals je hebt kunnen lezen in de Nederlandse media, heeft wapens geleverd aan jihadistische groepen. Dat Qatar IS rechtstreeks zou hebben ondersteund wordt vaak beweerd, al geloof ik dit niet. Ik heb heel vaak om bewijs gevraagd, maar ik heb dit niet gekregen. Saoedische miljonairs hebben mogelijk het Vrije Syrische Leger ondersteund – en daarmee indirect IS.’
En hoe zit het met Turkije? In hoeverre steunde dat land IS?
‘De betrokkenheid van Turkije bij IS is het grootst. De Turken lieten 40.000 buitenlandse strijders hun land binnenstromen en oversteken naar Syrië. De Turkse inlichtingendienst MIT heeft wapens geleverd aan Syrische strijders met geheime vrachtwagentransporten. Dit is goed gedocumenteerd en hier hebben de media ook over bericht. Daarnaast horen we dergelijke verhalen van IS-strijders: dat ze in Turkse ziekenhuizen medisch werden behandeld als ze aan het front gewond raakten. De Turken zorgden ook voor water in de dam, zodat IS niet zonder stroom kwam te zitten. Turkije heeft de meeste fouten gemaakt, maar ik wil benadrukken dat Europa ook heeft gefaald. Belgische politieagenten vertelden mij dat ze blij waren om deze jongens naar Syrië te laten afreizen, in de hoop dat ze daar zouden sterven. En jullie premier Mark Rutte zei ook iets soortgelijks.’
Zou je achteraf kunnen zeggen dat de IS-strijders de nuttige idioten van Erdogan waren, omdat ze de Turkse invasie in Noord-Syrië mogelijk maakten?
‘Ja. Turkije heeft IS zeker gebruikt om de Koerden te bestrijden.’
Denkt u dat Erdogan opzettelijk IS-strijders in Syrië wil bevrijden?
‘Nee. Maar als je alleen zijn acties beoordeelt, zou je het je misschien kunnen afvragen. Mijn Iraakse collega grapte toen hij hoorde over de gevangenisbreuken: ‘Het lijkt erop dat Erdogan gehoor geeft aan de IS-oproep om de gevangenen te bevrijden.’ Het is een gevolg van willekeurige bombardementen en beschietingen en het roepen dat YPG’ers (de Koerdische milities die het grootste deel van de SDF uitmaken, red.) terroristen zijn, zodat bewakers bang zijn voor hun leven en posten verlaten.’
Zitten er nu veel voormalige IS-militanten in de nieuwgevormde pro-Turkse islamitische milities, die samen met het Turkse leger Syrië binnendringen?
‘Er zijn veel meldingen dat die er zijn. Onze SDF-partners, die ons hielpen bij het interviewen van honderd IS-kaderleden in SDF-gevangenissen en -kampen, vertelden ons dat ze degenen die ze gevangen hadden in Afrin konden traceren naar de strijdgroepen IS en Al-Nusra. Ik heb ze zelf nog niet geïnterviewd. De strijders die werden gefilmd vertelden dat ze ongewapende gevangenen vermoorden en neerschoten. Ook hoorde je sommigen de IS-slogan ‘baqiya’ uitroepen, waarmee ze zeggen dat IS zal blijven en zich zal uitbreiden. Dat is huiveringwekkend.’
Zal Erdogan dreigen IS-strijders naar Europa te sturen om ons zo te kunnen chanteren? Of zal hij subtiel zijn in zijn aanpak?
‘Nee, dat laatste hoeft hij niet. Hij beschikt over alle Syrische vluchtelingen en over nog veel meer mensen uit andere landen die Turkije zijn binnengestroomd, in de hoop hun weg naar Europa en de VS te vinden. Hij dreigt met een nieuwe vluchtelingenstroom wanneer hij iets nodig heeft of iets wil en dat is een zeer reële bedreiging voor Europa.’
In Irak pleegde IS genocide tegen de Jezidi’s en tegen de Assyrische christenen. Denkt u dat de jihadistische milities – met Erdogans zegen – ook in Syrië een genocide zullen plegen tegen Koerden en christenen?
‘De Syrische Arabische militanten die Turkije steunt zijn bloeddorstig en in sommige gevallen zelfs blij om te moorden uit naam van Allah.’
Denkt u dat het kalifaat weer zal opstaan? Of denkt u dat IS in een andere vorm zal terugkeren?
‘Het kalifaat beschikt niet meer over een territorium, maar bestaat nog steeds. IS heeft duizenden leden en zet nog steeds mensen aan tot aanvallen over de hele wereld. IS zal waarschijnlijk nooit meer over zoveel middelen beschikken en zo rijk zijn als het ooit was, maar IS heeft het goud dat de organisatie heeft gestolen verborgen, dus wie weet? Ik betwijfel of ze ooit weer over een territorium zullen heersen. Niemand zal het toestaan. Zelfs Turkije zal geen doorvoerland meer willen zijn voor islamitische jihadisten. IS is geschapen onder ‘ideale’ omstandigheden als de mislukte Syrische lente en slecht bestuur in Irak.’
‘Erdogan heeft een punt bereikt waarop geen terugkeer meer mogelijk is’
Een grote meerderheid van de Turken steunt Erdogan in het binnenvallen van Syrië. Hij behaalt hiermee een enorme binnenlandse overwinning, nietwaar?
‘Erdogan heeft de lokale verkiezingen eerder dit jaar in de grote steden verloren. Hij wordt geconfronteerd met enorme binnenlandse problemen zoals de economische malaise, de politieke repressie en de Syrische vluchtelingen die hij heeft opgenomen en weerstand oproepen bij veel Turken. Maar het nationalistische, anti-Koerdische verhaal domineert nu de media, ook omdat de media in handen zijn van Erdogan en onafhankelijke journalisten zijn gevlucht of in de gevangenis zitten. Wat de Koerden betreft heeft Erdogan nu een onderwerp dat de Turken bindt.’
Erdogan maakt zich door deze invasie in Syrië ook populair bij veel moslims zonder Turkse roots. Zij zien hem als de sterke man die het Westen een lesje leert. Hoe denkt u daarover?
‘Erdogan heeft een punt bereikt waarop geen terugkeer meer mogelijk is. Kinderen stierven als gevolg van de bombardementen, honderdduizenden mensen sloegen op de vlucht. Je zag die beelden, toch? Hoe kun je dat verdedigen?’
