De Rotterdamse ondernemer en D66-politica Joan Nunnely is een initiatief begonnen om via voorlichting het hoge aantal coronabesmettingen en -doden onder Nederlanders van kleur terug te dringen.

‘Twee weken geleden ben ik met dit initiatief begonnen’, vertelt Nunnely. ‘Aanleiding was het overlijdensbericht van een vriend van mij aan Covid-19. Dat kwam hard aan. Ik was er helemaal klaar mee.’

Nunnely bracht verschillende mensen uit de Afro-Nederlandse gemeenschap en andere gemeenschappen bij elkaar in het Covid Urgent Team, dat een voorlichtingscampagne uit zal rollen om de dodelijke desinformatie onder biculturele Nederlanders tegen te gaan.

Dat het coronavirus harder toeslaat onder Afro-Nederlanders en andere biculturele Nederlanders werd vorig jaar vrij gauw duidelijk. In april 2020 luidde het Landelijk Platform Slavernijverleden de noodklok: Afro-Nederlanders werden buitenproportioneel vaak en hard getroffen door het virus omdat zij weinig tot niet meegenomen werden in de besluitvorming.

‘Het achterliggende probleem is dat zwarte mensen onvoldoende gerepresenteerd worden in de verschillende bestuurslagen en in de Tweede Kamer’, stelt Nunnely resoluut. ‘Feitelijk zijn het nog steeds witte instituties.’

Nunnely gelooft niet dat de medische wetenschap racistisch is, maar: ‘We komen van ver. De toeslagenaffaire, de structureel te lage schooladviezen, het invechten in de witte samenleving: er zijn helaas genoeg redenen waarom veel mensen van kleur weinig vertrouwen hebben in de overheid.’

Nunnely komt onder Afro-Nederlanders veel achterdocht tegen. ‘‘Ga jij mij vertellen wat beter voor mij is?’, denken mensen als de overheid zegt dat mensen zich beter kunnen laten vaccineren. Ze vragen zich af of de overheid wel het beste met hen voor heeft, gezien hun ervaringen uit het verleden.’

De oplossing is volgens haar meer representatie. ‘Afro-Nederlanders en andere biculturelen kunnen pas echt bereikt worden als ze het gevoel hebben serieus te worden genomen. Artsen van kleur zeggen het net even anders. Naar hen wordt eerder geluisterd door mensen uit de zwarte gemeenschap. Het gaat om herkenning. De Nederlandse overheid onderkent dit onvoldoende. Daarom moeten ook biculturele deskundigen aan tafel aanschuiven.’

‘Het achterliggende probleem: dat zwarte mensen onvoldoende gerepresenteerd worden in de bestuurslagen en de Kamer’

NRC-columnist Lofti el Hamidi schreef vorige week: ‘Een huisarts merkte onlangs op dat besmettingshaard Rotterdam-Zuid niet geheel toevallig een brandhaard was van de Toeslagenaffaire.’ Juist inwoners in de achterstandswijken, met vaak een biculturele achtergrond, hebben volgens El Hamidi de gesel van de calculerende overheid het hardst gevoeld.

‘En nu heeft diezelfde overheid het over ‘samen’ het virus onder controle krijgen en wordt het vaccinatieprogramma gepresenteerd als een enorme gunst. Eindelijk iets gratis. Maar ook gratuit. Zo makkelijk worden deze mensen niet overgehaald. Niet meer in ieder geval’, schrijft hij.

Nunnely is het met deze cynische analyse eens, vertelt ze. En daar wil ze wat aan doen. ‘Ik heb onlangs meegelopen in de vrouwenmars in Rotterdam, die als doel had de slachtoffers van toeslagenaffaire recht te doen. Veel slachtoffers van de toeslagenaffaire waren inderdaad vrouwen van kleur, allemaal uit bepaalde wijken. Ik zie dat mensen sceptisch zijn geworden. En daarbij komt nog dat de Nederlandse overheid een te onduidelijk beleid voert als het om corona gaat. Dat voedt het wantrouwen. Om het vertrouwen van mensen van kleur in de overheid te herstellen moeten er meer mensen van kleur aan tafel, waar de beslissingen worden gemaakt.’

Het Covid Urgent Team is breed opgezet. ‘Ik ben van D66 en in maart zijn er verkiezingen, maar dit is geen campagnestunt. Daarom zijn er ook mensen van de PvdA, Denk, GroenLinks, ChristenUnie en BIJ1 bij ons initiatief betrokken, en het onpartijdige initiatief Kleur de Kamer van Ian van der Kooye (oud-strateeg bij Denk en BIJ1, red.).’ Wel zal Nunnely haar netwerk binnen D66 inzetten om aandacht te vragen voor het probleem.

‘We moeten niet doen alsof die olifant in de kamer er niet is’, besluit Nunnely. ‘We zijn niet machteloos tegen het virus. We kunnen er echt wat tegen doen en de vaccinatiegraad opkrikken, maar alleen als we op een positieve manier verbinding maken met mensen. De overheid, Den Haag, moet de hand in eigen boezem steken, omdat ze nauwelijks verbinding met de samenleving heeft gemaakt. Het probleem waarvoor we nu staan is urgent en schreeuwt om een oplossing. Daarom moeten we niet over Afro-Nederlanders en andere biculturele Nederlanders spreken, maar juist mét hen en zijn wij deze grassroots-beweging begonnen.’

Vandaag is de Internationale Dag voor de Uitbanning van Geweld tegen Vrouwen. We spraken (moslim)vrouwenorganisaties over hoe zij huiselijk geweld tegen moslima’s tegengaan. ‘We willen moslimvrouwen vooral bewust maken van hun rechten.’

De Verenigde Naties riepen de eerste dag tegen vrouwengeweld uit op 25 november 1993, ter nagedachtenis van drie Dominicaanse activistes die in 1960 op brute wijze werden vermoord. Sindsdien haken mensenrechten- en vrouwenrechtenorganisaties op 25 november aan met campagnes en informatiedagen voor meer bewustzijn rondom geweld tegen vrouwen. Zo ook de Nederlandse moslimvrouwenorganisatie Al Nisa.

Jaarlijks organiseert Al Nisa de cursus ‘Vrouw en Islam’ voor moslima’s die kennis willen opdoen over de islam en maatschappelijke thema’s. Ook deelt de stichting informatie op haar social mediakanalen over onderwerpen als vrouwelijk leiderschap en weerbaarheid. Op de Internationale Dag voor de Uitbanning van Geweld tegen Vrouwen houdt Al Nisa een live sessie op haar Instagram-account over huiselijk geweld tegen vrouwen.

‘Bij Al Nisa worden wij ook weleens gebeld door vrouwen die huiselijk geweld hebben meegemaakt of in een gewelddadige relatie zijn beland’, vertelt Al Nisa-voorzitter Esmaa Alariachi. ‘Wij zijn geen hulpverleningsorganisatie, maar we zijn wel bekend met hulpverlening, specifiek bij huiselijk geweld. Wanneer er dan een zuster bij ons aanklopt die huiselijk geweld of discriminatie heeft meegemaakt, wijzen we haar door naar de instanties die haar de nodige hulp kunnen bieden, zoals bijvoorbeeld een psychosociaal counselor, een therapeut of de noodopvang.’

Door jaarlijks activiteiten te organiseren, zoals een Nationale Vrouweniftar, biedt Al Nisa vrouwen de mogelijkheid om samen te komen en ervaringen met elkaar uit te wisselen. ‘Dat betekent ook dat wij als moslimvrouwenorganisatie een rol hebben in het bespreekbaar maken van de taboes rondom huiselijk geweld en andersoortig geweld tegen vrouwen.’

Binnen moslimgemeenschappen is geweld tegen vrouwen een zeer gevoelig onderwerp, weet de Al Nisa-voorzitter. ‘Daarom willen we moslimvrouwen met onze cursus Vrouw en Islam vooral bewust maken van hun rechten. Dat ze niet omwille van het geloof in een situatie moeten blijven waarin ze ongelukkig zijn, of in een huwelijk waarin ze worden mishandeld door hun partner.’

‘Bij jonge moslimvrouwen komt echtscheiding vaker voor dan bij de eerste generatie moslims, en daar kijkt men tegenwoordig minder van op’

Alariachi merkt wel een verandering in de houding van moslimvrouwen over huiselijk geweld. ‘Vooral de tweede en derde generatie Nederlandse moslima’s hebben, in tegenstelling tot hun migrantenouders, een hoge opleiding genoten en verdienen een eigen inkomen’, zegt zij. ‘Ze zijn in veel gevallen niet afhankelijk van het inkomen van hun echtgenoten, en hoeven daardoor niet in een schadelijke relatie te blijven om te kunnen overleven. Dat is wel anders geweest bij de eerste generatie. Bij jonge moslimvrouwen komt echtscheiding vaker voor dan bij de eerste generatie moslims, en daar kijkt men tegenwoordig minder van op.’

Religiesensitieve hulp

Dat geweld tegen vrouwen een gevoelig onderwerp is binnen moslimgemeenschappen weet ook de Egyptisch Amerikaanse moslimgeleerde Dalia Mogahed. Volgens haar worden vrouwenonderdrukking en geweld tegen vrouwen binnen moslimgemeenschappen in rechtse en in sommige seculiere kringen toegekend aan de islam. Dat schrijft zij in een paper uit 2017. Wanneer een moslimvrouw slachtoffer wordt van geweld binnen de moslimgemeenschap, dan wordt dat bestempeld als ‘eerwraak’ met de islam als oorzaak, schetst zij. Dat terwijl hetzelfde gruwelijke geweld tegen vrouwen in seculiere kringen wordt bestempeld als ‘huiselijk geweld’. Aan de andere kant erkent zij dat sommige moslims Koranverzen – al dan niet opzettelijk – verkeerd interpreteren.

Mogahed wijst op de controversiële Koranvers 34, in de Soera An-Nisa (De vrouwen): ‘Mannen zijn de beschermers en onderhouders van vrouwen, omdat Allah de één boven de andere heeft gesteld en omdat zij uitgeven uit hun middelen. Daarom zijn de goede vrouwen vroom en gehoorzaam en in afwezigheid van hun man waken zij over wat Allah hen bevolen heeft te bewaken. En wat betreft hen (echtgenotes) waarvan jullie ongehoorzaamheid vrezen: waarschuw hen (eerst), weiger (vervolgens) het bed met hen te delen, en (als dat niet helpt) slaat hen (licht). Indien zij weer gehoorzaam zijn, zoek dan niets tegen hen. Waarlijk, Allah is Verheven, Groots.’

In haar paper beschrijft Mogahed dat dit vers niet zomaar één-op-één kan worden toegepast in het dagelijkse leven. De interpretatie moet worden overgelaten aan moslimgeleerden die hun levens hebben gewijd aan het bestuderen van de heilige teksten, de context en tijdsgeest waarin ze werden geopenbaard. Daarnaast kunnen Koranverzen niet los worden gezien van de Hadith – overleveringen – van de profeet Mohammed. In verschillende overleveringen blijkt dat de profeet geweld tegen vrouwen verafschuwt en daar ver van wegblijft, aldus Mogahed. Juist het gedrag en Sunnah – de gebruiken – van de Profeet Mohammed wegen zwaar als voorbeeld waarnaar moslims dienen te streven, stelt zij.

Om geweld tegen vrouwen bespreekbaar te maken binnen moslimgemeenschappen is een cultuur- en religiegevoelige aanpak daarom vereist, vindt Aziyme Akgun. Zij is oprichter en projectleider van projectbureau Productielab, een stichting die zich richt op de ontwikkeling en uitvoering van projecten met sociaal-maatschappelijke thema’s die vrouwen aangaan. Ze werkt samen met de gemeente Amsterdam om de bewustwording rondom huiselijk geweld tegen vrouwen in West te vergroten.

‘In dit project heb ik mij niet specifiek gericht op moslimvrouwen. Het is mijn doel is om een zo breed en divers mogelijk publiek aan te trekken. Maar mijn stichting werkt wel cultuur- en religiesensitief. Dat betekent dat ik rekening houd met iemands geloof en culturele achtergrond voordat ik voorstellen aandraag om ze te kunnen assisteren bij de hulpvraag’, zegt Akgun.

Het project over de bewustwording rondom huiselijk geweld tegen vrouwen bestaat uit drie delen. Eerst gingen de vrouwen naar een fototentoonstelling waarin slachtoffers van huiselijk geweld en hun hulpverleners werden gefotografeerd. Hun verhalen besprak Akgun dan samen met vrouwen die zich hadden ingeschreven voor het project. Daarna volgde een verdiepingsslag in verschillende themabijeenkomsten over fysiek, emotioneel en psychisch geweld. Ook over financiële uitbuiting en seksueel geweld van vrouwen werd gesproken.

Ten slotte worden alle onderwerpen samengevat en behandeld op 25 november. ‘Tijdens deze dag staat het wegnemen van oordeel rondom huiselijk geweld centraal. We gaan het ook hebben over de kracht en zelfredzaamheid van vrouwen die huiselijk geweld hebben overleefd’, vertelt Akgun.

‘Wat ik vrouwen met dit project wil meegeven, is dat huiselijk geweld niet inherent is aan etniciteit, cultuur, leeftijd of religie. Ik wil vrouwen ook helpen beseffen dat ze er niet alleen voor staan’, gaat zij verder. ‘Toen ik de deelnemers van het project naar de fototentoonstelling bracht, vroeg ik hen: ‘Wat valt je op aan de foto’s en verhalen die je hier ziet?’ Een van de deelnemers las het verhaal van een witte Nederlandse vrouw die slachtoffer werd van huiselijk geweld. Dat verbaasde haar. ‘Dit overkomt hen toch niet? En toch zeker niet als ze hoogopgeleid zijn en een baan hebben?’ Maar de realiteit is anders. Het kan iedereen overkomen.’

‘Door niet te spreken over taboes als huiselijk geweld, houden we die in stand’

Daarnaast wil Akgun vrouwen ook bewustmaken van de verschillende factoren die leiden tot geweld tegen vrouwen. ‘Door niet te spreken over taboes als huiselijk geweld, houden we die in stand. Naast cultuur- en religiegevoelig, is het ook belangrijk om geduldig te zijn bij het bieden van hulpverlening aan slachtoffers van huiselijk geweld’, zegt zij.

Akgun noemt een Marokkaans-Nederlandse deelneemster van haar project die niet over haar problemen wilde praten. Ze wilde er alleen met God over praten. ‘Dan zeg ik dat het goed is om je vuile was niet buiten te willen hangen en dat het goed is om selectief te zijn aan wie je je problemen vertelt, maar dat praten ook oplucht. Het kan je ook nieuwe inzichten opleveren. Bijvoorbeeld dat je partner misschien aan een geestelijke ziekte lijdt waardoor hij soms dingen doet waar die later spijt van krijgt’, stelt Akgun. ‘Als we met de juiste personen, of dat nu een psycholoog is of imam, de juiste gesprekken kunnen voeren, dan denk ik wel dat we koppels op weg kunnen helpen gezondere relaties te onderhouden en daarmee ook gezondere kinderen in de maatschappij groot te brengen.’

Met dit project wil Akgun vrouwen helpen eerder los te komen van situaties waarin geweld voorkomt. ‘Dat een vrouw bijvoorbeeld niet jarenlang hoeft te wachten voor ze haar problemen aanpakt of echtgenoot verlaat, uit angst voor haar omgeving of uit angst dat ze niet alleen zou kunnen overleven’, zegt zij. ‘Ik denk dat ik ook mijn doel heb bereikt als ik de heersende stigma’s doorbreek voor vrouwelijke slachtoffers. Dat we meer begrip tonen voor verschillende vrouwen die huiselijk geweld hebben meegemaakt, in plaats van dat we onze meningen en kant-en-klare oplossingen op hen projecteren. Ik wil dat deze vrouwen weten dat het ook anders kan.’