Het is stil in Den Haag. Heel stil. Niet omdat er nu niet genoeg ophef is over Nederlandse politiek, maar omdat het belangrijkste proces dat volgt op de verkiezingen – de formatie – op dit moment vrijwel geheel tot stilstand is gekomen. De enige ontwikkelingen die we momenteel zien zijn de verdere verwikkelingen rond het drama van de toeslagenaffaire. Want de toeslagenaffaire, Omtzigtgate en het lekken van notulen uit de Ministerraad hebben er de afgelopen maanden voor gezorgd dat de fundamenten onder de Nederlandse democratie aan het wankelen zijn gebracht.

Toch zijn het niet de eigenlijke gebeurtenissen, maar de onderliggende problemen die ten grondslag liggen aan de huidige crisis: de gesloten bestuurscultuur, het gebrek aan dualisme en de zogenoemde Mark Rutte-doctrine. Ons politieke systeem blijkt een stuk rotter dan gedacht. En veel van de politieke spelers die deze politieke rot in stand lijken te houden, zetelen in het kabinet of zijn partijleider in de Tweede Kamer.

We staan voor een dilemma. Eigenlijk moeten deze politieke spelers weg. Maar eigenlijk is dat ook geen optie, want het land moet geregeerd worden. We kampen immers nog steeds met de coronacrisis. Of is deze manier van redeneren niet onderdeel van het probleem? Dat we met het mantra ‘Het land moet geregeerd worden’ Rutte en de zijnen overal mee laten wegkomen, en dat de kiezer Rutte ondanks alles toch weer zijn vertrouwen heeft.

Moeten we dan voorlopig maar even niet langer geregeerd willen worden door een missionair kabinet? Het demissionaire kabinet is immers missionair als het gaat om het aanpakken van de coronacrisis – al zou het vervangen van Hugo de Jonge als Minister van Volksgezondheid geen overbodige luxe zijn. Moet de onderste steen van Omtzigtgate niet eerst naar boven komen voordat we verder kunnen gaan? Moet er niet eerst wat grondig veranderen in de bestuurscultuur, voordat VVD, D66 en het CDA weer gebroederlijk verder gaan regeren?

De Nederlandse politiek bevindt zich in een impasse waar we zonder drastische verandering niet uit zullen komen

Persoonlijk denk ik dat we het beter over een andere boeg kunnen gooien. Het is tijd voor nieuwe verkiezingen. De nasleep van de toeslagenaffaire, Omtzigtgate en alle gebeurtenissen die daarop volgden hebben geleid tot een ernstige vertrouwensbreuk. Veel burgers vertrouwen de overheid niet meer. Dit probleem is veroorzaakt door Rutte en zijn VVD, maar D66 en CDA zijn hier mede verantwoordelijk voor. Hierdoor bevindt de Nederlandse politiek zich in een impasse waar we zonder drastische verandering niet uit zullen komen. En juist nieuwe verkiezingen kunnen de politieke verhoudingen misschien zodanig veranderen, dat daarna een nieuwe weg uit de crisis open ligt.

Of ben ik nu aan het wensdenken? Het is ook mogelijk dat de VVD, als er weer verkiezingen worden georganiseerd dit jaar, opnieuw 35 zetels in de wacht sleept. En dat de partij van Rutte opnieuw op D66 en CDA is aangewezen bij de formatie van een nieuw kabinet. Dan blijven zitten met dezelfde politieke spelers, politici die er geen belang bij hebben dat er een andere wind gaat waaien in Den Haag.

Maar het kan ook zijn dat nieuwe verkiezingen de politieke verhoudingen stevig op zullen schudden. Dat er nieuwe leiders opstaan, dat andere partijen zullen winnen en er vers water door de Haagse poel zal vloeien, wat nu zo hard nodig is. Nieuwe verkiezingen kunnen die verandering brengen waar veel burgers in ons land naar smachten, en daarmee een weg bieden uit de huidige crisis.

De toekomst zal het uitwijzen. Lang niet iedereen zal happig zijn op nieuwe verkiezingen, omdat de laatste verkiezingen net achter de rug hebben. Ook bestaat het risico dat de flanken zullen winnen ten koste van het midden, wat de formatie van een nieuw kabinet nog moeilijker maakt. Maar de politieke patstelling moet doorbroken worden, er is politieke vernieuwing nodig.

Van de huidige politieke leiders hoeven we weinig te verwachten. Daarom is het organiseren van nieuwe verkiezingen het beste antwoord op de crisis van deze tijd.

Al sinds de jaren vijftig agenderen onderwijssociologen kansenongelijkheid in het onderwijs. Sindsdien zijn er tientallen rapporten uitgebracht en is met tal van onderwijsvormen geëxperimenteerd. In het verlengde hiervan adviseerde de Onderwijsraad afgelopen maand om het schooladvies in groep 8 af te schaffen. Alle leerlingen moeten een driejarige brede brugklas doorlopen, want dat bevordert de kansengelijkheid.

De urgentie om de ongelijkheid aan te pakken is met het recente verschijnen van het rapport Staat van het onderwijs van de onderwijsinspectie groter geworden. Dit rapport stelt dat in tijden van corona leerlingen met een ‘lage en gemiddelde sociaaleconomische status’ de meeste vertraging hebben opgelopen en dat de markt van het ‘schaduwonderwijs’ floreert. Met die laatste term wordt sinds 2016 verwezen naar bijles, examentraining en extra afstudeerbegeleiding. Vooral kinderen van hoger opgeleide ouders weten de weg te vinden naar dit schaduwonderwijs.

Het lijkt erop dat ‘extra ondersteuning’ een naam heeft gekregen omdat het buitenshuis plaatsvindt door externen, maar het verschijnsel is van alle tijden. Het is bekend dat hoger opgeleide ouders een cruciale rol spelen in de onderwijskansen van het kind. Zij zijn in staat om hun kinderen thuis te ondersteunen, intellectueel te voeden, familie en vrienden in te schakelen, gebruik te maken van netwerken en bijlessen te betalen.

Deze ontwikkeling kan makkelijk plaatsvinden, omdat de inhoud van het onderwijs eerder aansluit bij de leefcultuur van de hoger opgeleide ouders. Kinderen en hun ouders uit lagere milieus missen al deze hulpbronnen en benodigde financiën. De kloof tussen sociaal sterken en zwakken neemt hierdoor toe.

Dat wil overigens niet zeggen dat kinderen uit sociaal zwakke milieus kansloos zijn. Een belangrijk deel van kinderen van arbeiders heeft zich weten op te werken. Maar dit verandert de tendens niet. Arbeiderskinderen kunnen middenklassers worden, maar kinderen uit middenklasse-gezinnen worden zelden arbeider.

Naast de sociaaleconomische status van de ouders is ook de etnische afkomst van belang voor het succes van een kind op school. Kinderen van niet-Europese migranten kunnen al vanaf de basisschool te maken krijgen met etnische vooringenomenheid. Volgens een rapport van de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO) uit 2018 hebben zij nog steeds weinig kansen in het onderwijs. Dit hangt onder andere samen met het advies dat kinderen krijgen in groep 8. Kinderen met een Turkse achternaam bijvoorbeeld krijgen volgens de onderzoekers minder snel een advies voor het hoger voortgezet onderwijs.

Naast de sociaaleconomische status van de ouders is ook de etnische afkomst van belang

De onderschatting van migrantenkinderen is een oud en bekend verschijnsel. Deze kinderen worden structureel onderschat door autochtone docenten. Bovendien staan deze leerkrachten op vertrouwelijke voet met de autochtone ouders, die een voorsprong hebben op terreinen als taal, opleiding en cultuur. Nu wordt duidelijk dat het onderwijsprobleem niet los kan worden gezien van de maatschappelijke context.

Een oorzaak van de achterstand is ook dat populaire scholen met een hoge kwaliteit van onderwijs vaker witte kinderen toelaten dan kinderen met een migratieachtergrond, aldus een rapport van de onderwijsinspectie uit 2018. Tel daarbij op dat het voor zwarte scholen veel moeilijker is om een leerkracht voor de school te vinden. Daardoor moeten deze scholen in de ergste gevallen vaker ongekwalificeerde leerkrachten inschakelen. De groeiende kloof tussen witte en zwarte scholen is dus evident. Ook dit vergroot de kansenongelijkheid in het onderwijs voor kinderen met een migratieachtergrond.

Schaduwonderwijs, selectie bij de toelating en schooladvies drukken een diepgeworteld probleem uit. Kansenongelijkheid in het onderwijs hangt samen met sociaaleconomische ongelijkheid in de samenleving en met afkomst. Kinderen van ouders met een lage sociaaleconomische status profiteren minder van de mogelijkheden in het onderwijs dan kinderen van ouders met een hoge sociaaleconomische status. In combinatie met een migratieachtergrond staan zij vanaf de wieg met 2-0 achter. Zij zullen dan ook twee keer zo hard moeten werken om hun ambities te verwezenlijken.

Kortom, kansenongelijkheid in het onderwijs heeft alles te maken met sociale ongelijkheid in de samenleving. Dit impliceert dat sociale structuren in de samenleving moeten worden aangepakt om de kansengelijkheid in het onderwijs te vergroten. Het afschaffen van het schooladvies in groep acht en een driejarige brede brugklas is een kleine stap op weg naar verbetering. Maar daarmee is de grote boosdoener, de sociale ongelijkheid in de samenleving, niet verdwenen.

Femicide is een enorm probleem in Turkije. Maar elk slachtoffer is een vrouw van vlees en bloed, met haar eigen verhaal. Precies om die reden stapte de Engelse documentairemaakster Chloe Fairweather in 2015 op het vliegtuig naar Istanbul. Ze besloot dat haar productie een bijdrage moest leveren aan de strijd van organisaties als We Will Stop Femicide. Ze maakte een waarachtige documentaire die de menselijke verhalen achter de onmenselijke cijfers laat zien.

Hoofdpersonage in haar documentaire Dying to Divorce (2020) is mensenrechtenadvocate Ipek Bozkurt, die overlevers van pogingen tot femicide en hun families juridisch bijstaat. Ik spreek Ipek en Chloe op 22 april tijdens het Movies That Matters-festival.

‘Ik zie de film graag als een middel om het gesprek te openen’, vertelt Chloe tijdens de Q&A. ‘Ik heb geprobeerd de verhalen van de vrouwen zo goed mogelijk recht te doen, ik wilde dat zij hun verhalen deelden, zonder de nadruk te leggen op het sensationele.’

Dat is Chloe goed gelukt. De scènes spelen zich af binnen de woonkamers van de slachtoffers en hun families. De kijker wordt meegenomen in het dagelijks leven van de vrouwen, waardoor je je als kijker sneller beseft: dit kan iedereen overkomen.

De film begint heftig. We zien een jonge vrouw die ons meeneemt naar de plek waar haar ex-man haar een aantal jaar geleden heeft aangevallen. ‘Opeens hoorde ik dat iemand achter me stond, ik keek om en zag dat hij het was. Hij begon op me te schieten en riep: ik ga je vermoorden.’ Een grote plas bloed zou er hebben gelegen, op het nippertje is ze aan de dood ontsnapt.

Even later volgen we Ipek, een dertiger die woont en werkt in de hippe Istanbulse wijk Cihangir. Ze ziet er fris en verzorgd uit. Met haar roodgelakte nagels bladert ze door een dik pak documenten. Binnenkort komt de zaak van haar cliënte Kubra voor de rechter, die werkte als presentatrice voor Bloomberg TV, voordat ze terugkeerde naar Turkije voor de liefde. Maar haar sprookjeshuwelijk eindigde in een nachtmerrie wanneer haar voormalige echtgenoot een aanslag op haar pleegt, vlak de geboorte van haar eerste kindje.

Nooit eerder zag ik de verhalen achter de nieuwsberichten zo zorgvuldig in beeld gebracht

Kubra overleeft de aanslag, maar raakt haar spraakvermogen kwijt. Ze belandt in een rolstoel en is plots afhankelijk van 24 uurszorg. Haar ex-man gebruikt de fysieke beperkingen van Kubra om aan te kaarten dat zij niet in staat is voor hun dochtertje te zorgen. Op het moment van de documentaire heeft Kubra haar dochter al ruim twee jaar niet gezien.

‘Ik zie femicide als een politiek probleem’, vertelt Ipek mij. Femicide wordt volgens haar mogelijk gemaakt door de rechtsstaat – het gebrek eraan – en een samenleving die geweld tegen vrouwen onvoldoende problematiseert.

Hoewel ze gevaar loopt, blijft Ipek doorgaan met haar strijd. ‘Natuurlijk ben ik weleens bang’, zegt ze. ‘Mijn ouders en andere familieleden zijn ook bang. Maar ik ben een advocate, onderdeel van het systeem. Dankzij deze positie voel ik mij sterk, ik kan het systeem alleen bevechten als ik er onderdeel van ben. De community die achter mij staat is groot. Ik weet dat zij er voor mij zullen zijn, mocht ik opgepakt worden door de politie. Dat geeft mij hoop.’

Inmiddels nadert de rechtszaak van Kubra. Zij is vastbesloten om haar zegje te doen in de rechtbank. Met behulp van jarenlange spraaktherapie lukt het haar om te spreken tijdens de zitting. Met succes: Kubra krijgt de gedeelde voogdij over haar dochter terug. Ipek knikt tevreden. Op naar de volgende zaak.

Regisseur Chloe bewondert de kracht van Ipek en de andere vrouwen die zij filmde. ‘Het minste wat ik kan doen, is deze vrouwen zo waarachtig mogelijk vastleggen, in de hoop dat hun verhaal verspreid wordt.’

De vrouwen hopen in het nieuwe jaar bijeenkomsten te organiseren waar de film vertoond wordt met een inleidend gesprek. In Turkije, maar ook in andere landen. Want femicide is niet alleen in Turkije een probleem, vinden Chloe en Ipek.

Dying to Divorce is een must see. Nooit eerder zag ik de verhalen achter de nieuwsberichten zo zorgvuldig in beeld gebracht. Wie raakt er niet onder de indruk van Kubra en al die andere vrouwen die hun verhaal doen? En juist dát is nodig om femicide en vrouwenmishandeling tegen te gaan.